ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
246
TA’LIM TIZIMIDA INNOVATSION LOYIHALARNI BOSHQARISH
MEXANIZMLARI
Tadjibayeva Ra’no Bagibekovna
Toshkent shahar Chilonzor tumani
178-
IDUM o’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari
.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17123053
Annotatsiya.
Maqolada ta’lim tizimida innovatsion loyihalarni boshqarish mexanizmlari
nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilingan. Ta’lim sifatini oshirishda innovatsion
yondashuvlarning ahamiyati, ularning samaradorligini belgilovchi omillar hamda xalqaro
tajribalar asosida shakllangan boshqaruv usullari ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda raqamli ta’lim
resurslari, masofaviy ta’lim platformalari va elektron boshqaruv tizimlarining o‘quv jarayoniga
ta’siri o‘rganildi. O‘zbekiston ta’lim tizimidagi mavjud tajribalar tahlil qilinib, innovatsion
loyihalarni amalga oshirishda uchraydigan muammolar, jumladan, kadrlar salohiyatining
yetishmasligi, moliyaviy cheklovlar va monitoring mexanizmlarining to‘liq ishlamasligi qayd
etildi.
Kalit so
‘zlar:
Ta’lim tizimi, innovatsion loyihalar, boshqaruv mexanizmlari, loyiha
menejmenti, raqamli ta’lim, masofaviy ta’lim, monitoring.
Аннотация.
В статье теоретически и практически проанализированы механизмы
управления инновационными проектами в системе образования. Рассмотрено значение
инновационных подходов в повышении качества образования, факторы их
эффективности, а также управленческие методы, основанные на международном
опыте. Исследовано влияние цифровых образовательных ресурсов, дистанционных
образовательных платформ и электронных систем управления на учебный процесс.
Проанализирован существующий опыт Узбекистана, выявлены проблемы при
реализации инновационных проектов, такие как нехватка кадрового потенциала,
финансовые ограничения и несовершенство механизмов мониторинга.
Ключевые слова:
система образования, инновационные проекты, механизмы
управления, проектный менеджмент, цифровое образование, дистанционное обучение.
Abstract.
The article provides a theoretical and practical analysis of the mechanisms for
managing innovative projects in the education system. It examines the role of innovative
approaches in improving education quality, the factors determining their effectiveness, as well
as management methods based on international best practices. The study explores the impact of
digital learning resources, distance education platforms, and electronic management systems on
the educational process. The existing practices in Uzbekistan are analyzed, highlighting
challenges such as insufficient human resources, financial limitations, and ineffective monitoring
mechanisms in the implementation of innovative projects.
Keywords:
education system, innovative projects, management mechanisms, project
management, digital education, distance learning, monitoring.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
247
KIRISH
XXI asr globallashuv, raqamli texnologiyalar rivoji va ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning
jadallashuvi davri sifatida ta’lim tizimiga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Ta’lim sohasi inson
kapitalini shakllantirish, innovatsion g‘oyalarni ilgari surish hamda mamlakatning barqaror
taraqqiyotini ta’minlashda asosiy omil bo‘lib qolmoqda. Shu bois ta’lim tizimini modernizatsiya
qilishda an’anaviy yondashuvlardan tashqari, innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va
amaliyotga tatbiq etish jarayoni alohida ahamiyat kasb etadi. Innovatsion loyihalar yordamida
ta’lim jarayonining samaradorligi oshadi, pedagogik faoliyatda ilg‘or metodlar joriy etiladi va
zamonaviy bilimga ega kadrlar tayyorlash imkoniyati kengayadi.
Innovatsion loyiha tushunchasi keng qamrovli bo‘lib, u ta’lim tizimida yangicha metod,
texnologiya yoki tashkiliy boshqaruv shakllarini joriy qilishni anglatadi. Ta’lim muassasalarida
bunday loyihalarni samarali boshqarish esa murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki loyiha
menejmenti nafaqat rejalashtirish, balki uni to‘liq amalga oshirish, monitoring qilish va yakuniy
natijalarni baholashni ham o‘z ichiga oladi. Shuning uchun ta’lim tizimida innovatsion
loyihalarni boshqarish mexanizmlarini ishlab chiqish nazariy va amaliy jihatdan dolzarb masala
sanaladi.
Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimida innovatsion rivojlanishga
alohida e’tibor qaratilmoqda. Prezident farmon va qarorlarida ta’limni raqamlashtirish, elektron
darsliklar yaratish, masofaviy ta’limni yo‘lga qo‘yish va pedagogik kadrlar malakasini oshirish
kabi ustuvor vazifalar belgilab berilgan. Bu esa innovatsion loyihalarni samarali boshqarish
zaruratini yanada kuchaytiradi. Masalan, “Raqamli ta’lim” dasturi doirasida axborot
-
kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim jarayoniga keng tatbiq etish bo‘yicha qator loyihalar
amalga oshirilmoqda. Ushbu jarayonlarda boshqaruvning aniq mexanizmlarini ishlab chiqish,
resurslarni oqilona taqsimlash va samaradorlikni baholash muhim ahamiyatga ega.
Xalqaro tajriba ham shuni ko‘rsatmoqdaki, ta’lim tizimida innovatsion loyihalarning
muvaffaqiyati bevosita ularni boshqarish uslublariga bog‘liq. Finlandiya, Janubiy Koreya va
Singapur kabi mamlakatlar ta’lim sohasida innovatsion loyihalarni strategik rejalashtirish,
jamoaviy hamkorlik, moliyaviy resurslarni to‘g‘ri taqsimlash va natijalarni doimiy monitoring
qilish orqali yuqori natijalarga erishgan. Ularning tajribasi innovatsion boshqaruv
mexanizmlarini ishlab chiqishda o‘ziga xos namunaviy model bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Ta’lim tizimida innovatsion loyihalarni boshqarish mexanizmlarini o‘rganishda ilmiy
metodologik yondashuvlar, xalqaro tajribalar va mavjud nazariy ishlanmalar muhim manba
hisoblanadi. Ushbu tadqiqotning metodologik asosini tizimli yondashuv, loyiha menejmenti
nazariyalari, innovatsion pedagogika tamoyillari hamda ta’lim menejmenti sohasidagi milliy va
xorijiy ilmiy izlanishlar tashkil etadi.
Metodologik yondashuv sifatida avvalo tizimli tahlil
usuli qo‘llanildi. Bu yondashuv
ta’lim tizimini murakkab ijtimoiy
-
pedagogik tizim sifatida ko‘rib chiqishga, undagi o‘zaro
bog‘liq elementlar —
pedagog, o‘quvchi, o‘quv dasturi, texnologiya, boshqaruv va resurslar
o‘rtasidagi aloqalarni aniqlashga imkon beradi. Tizimli tahlil yordamida innovatsion
loyihalarning ta’lim jarayoniga integratsiyasi va ularning samaradorlik darajasi baholandi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
248
Metodologiyada, shuningdek, qiyosiy tahlil
usulidan foydalanildi. Bu orqali O‘zbekiston
ta’lim tizimidagi innovatsion loyihalar boshqaruvi xalqaro tajribalar bilan solishtirildi,
o‘xshashlik va farqlar aniqlanib, samarali mexanizmlar ishlab chiqish uchun imkoniyatlar
belgilandi.
Mazkur tadqiqot jarayonida milliy va xorijiy manbalarga tayanildi.
Mahalliy adabiyotlar
orasida O‘zbekiston olimlarining ta’lim menejmenti, pedagogik
innovatsiyalar va ta’lim tizimini modernizatsiya qilish masalalariga oid ilmiy ishlari muhim
manba bo‘ldi. Masalan:
•
A. Avloniy nomidagi ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan chop etilgan metodik
qo‘llanmalar;
•
“Ta’lim menejmenti va innovatsiya” mavzusida chop etilgan ilmiy maqolalar va
dissertatsiyalar.
Xalqaro adabiyotlar
ichida quyidagilar asosiy manba sifatida o‘rganildi:
•
UNESCO va OECD tomonidan e’lon qilingan ta’lim sohasida innovatsiyalarni
boshqarish bo‘yicha hisobotlar.
•
Finlandiya, Janubiy Koreya, Singapur va AQSh ta’lim tizimidagi innovatsion boshqaruv
tajribalariga oid ilmiy maqolalar.
•
Milliy ta’lim tizimida innovatsion loyihalar boshqaruvi asosan davlat dasturlari orqali
amalga oshirilmoqda. Masalan, “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi doirasida ta’lim
jarayonida elektron kutubxonalar, masofaviy ta’lim platformalari va elektron baholash tizimlari
joriy etildi. Shuningdek, “Yoshlar –
kelajagimiz” dasturi asosida yoshlarning ta’lim va ilmiy
loyihalari qo‘llab
-quvvatlanmoqda. Ushbu jarayonlarni ilmiy asoslashda mahalliy olimlar
asarlari va hukumat qarorlaridan foydalanildi.
Dunyo miqyosida ta’lim tizimida innovatsion boshqaruv mexanizmlari ko‘plab ilmiy
tadqiqotlarda o‘rganilgan. Masalan, OECD ta’lim sohasidagi innovatsion loyihalarni monitoring
qilishda indikatorlar tizimini ishlab chiqishni tavsiya qiladi. Janubiy Koreya va Singapurda
ta’lim loyihalari davlat
-xususiy sheriklik asosida amalga oshiriladi, bu esa moliyaviy
resurslarning barqarorligini ta’minlaydi. Finlandiyada esa ta’lim innovatsiyalarini boshqarishda
decentralizatsiya, ya’ni mahalliy ta’lim muassasalariga keng vakolat berish usuli qo‘llanadi.
NATIJA VA MUHOKAMA
Tadqiqot ko
‘
rsatdiki, ta
’
lim tizimida joriy etilayotgan innovatsion loyihalar ta
’
lim sifatini
oshirishda bevosita ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, raqamli darsliklar, elektron kutubxonalar
va masofaviy ta’lim platformalari orqali o‘quvchilar bilim olishda mustaqillikka erishmoqda,
o‘qituvchilar esa dars jarayonida ilg‘or metodlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda.
Shu bilan birga, ta’lim muassasalarida yaratilgan innovatsion loyihalar o‘quvchilarning
motivatsiyasini oshirib, ularning o‘zlashtirish darajasini yaxshilashga xizmat qilmoqda.
Natijalar shuni ko
‘
rsatadiki, innovatsion loyihalar faqat texnologik vositalar bilan
cheklanib qolmasdan, pedagogik jarayonning sifatini tubdan o
‘
zgartirish imkonini beradi. Misol
uchun, masofaviy ta’lim jarayonlari pandemiya davrida katta ahamiyat kasb etdi. Ushbu
loyihalar ta’lim jarayonining uzluksizligini ta’minlab, raqamli texnologiyalarning
imkoniyatlarini keng ochib berdi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
249
Tadqiqotda aniqlanishicha, innovatsion loyihalarni boshqarishda tizimli yondashuv, aniq
rejalashtirish va samarali monitoring mexanizmlarini qo‘llash yuqori natija beradi. Bunda loyiha
menejmenti bosqichlari
–
rejalashtirish, tashkillashtirish, amalga oshirish va baholash
–
aniq
bajarilishi muhim hisoblanadi.
O‘zbekistondagi amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ayrim ta’lim muassasalarida loyihalar aniq
maqsad va vazifalarsiz amalga oshirilmoqda. Natijada, resurslar oqilona taqsimlanmaydi,
loyihaning yakuniy samaradorligi past bo‘lib qoladi.
O‘zbekistonda ta’lim tizimida innovatsion loyihalarni boshqarish bo‘yicha qator dastlabki
ijobiy tajribalar mavjud. Masalan:
•
“Raqamli ta’lim” loyihasi
asosida elektron darsliklar va elektron baholash tizimlari
joriy etildi.
•
Masofaviy ta’lim platformalari
(ZiyoNET, Moodle, Google Classroom, Microsoft
Teams) orqali o‘quv jarayonlari tashkil qilindi.
•
“Yoshlar –
kelajagimiz” dasturi
doirasida yoshlarning ta’lim va ilmiy loyihalari
moliyaviy va tashkiliy jihatdan qo‘llab
-quvvatlandi.
•
Oliy ta’lim muassasalarida innovatsion markazlar
tashkil qilinib, startap loyihalar
amalga oshirilmoqda.
Bu tajribalar shuni ko‘rsatmoqdaki, mamlakatda innovatsion loyihalarni boshqarishga
doir dastlabki mexanizmlar shakllanmoqda. Biroq ular to‘liq tizimlashtirilmagan va xalqaro
standartlarga to‘liq mos kelmaydi.
Tadqiqot davomida xalqaro tajriba ham tahlil qilindi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki,
rivojlangan mamlakatlarda innovatsion loyihalarni boshqarishda quyidagi tamoyillar ustuvor:
•
Strategik rejalashtirish
–
loyihalar uzoq muddatli milliy strategiyalar asosida amalga
oshiriladi.
Masalan, Finlandiyada ta’lim strategiyasi 20 yillik davrga mo‘ljallangan.
•
Davlat va xususiy sektor hamkorligi
–
Janubiy Koreya va Singapurda ta’lim loyihalari
davlat va biznes sherikchiligi asosida moliyalashtiriladi.
•
Desentralizatsiya
–
Finlandiyada ta’lim muassasalariga mustaqil qaror qabul qilish
huquqi berilgan bo‘lib, bu innovatsiyalarni tezroq joriy etishga yordam beradi.
•
Monitoring tizimi
–
xalqaro ta’lim tizimlarida loyiha natijalari muntazam o‘lchanadi va
ommaga e’lon qilinadi.
O
‘
zbekiston tajribasini ushbu mamlakatlar bilan qiyoslaganda, milliy ta
’
lim tizimida hali
ham markazlashgan boshqaruv ustun ekani, xususiy sektor ishtiroki yetarli darajada emasligi va
monitoring tizimining samarali ishlamasligi ko
‘
zga tashlandi.
Ta
’
lim tizimida innovatsion loyihalarni boshqarish mexanizmlari ilmiy asoslangan va
tizimli yondashuvlar orqali takomillashtirilsa, ular ta
’
lim sifatini keskin oshirish imkonini beradi.
Shu bilan birga, milliy sharoitda mavjud resurslar va imkoniyatlarni hisobga olgan holda
xalqaro tajribani to
‘
g
‘
ridan-to
‘
g
‘
ri ko
‘
chirib olish emas, balki moslashtirilgan shaklda joriy etish
maqsadga muvofiqdir.
XULOSA
Innovatsion loyihalar nafaqat ta
’
lim sifatini oshirish, balki jamiyatda raqobatbardosh,
kreativ va ijtimoiy faolligi yuqori shaxslarni tayyorlashga xizmat qiladi. Ta
’
lim jarayonida joriy
etilgan elektron resurslar, raqamli platformalar va masofaviy ta
’
lim tizimlari o
‘
quvchilarning
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
250
mustaqil ta
’
lim olish qobiliyatini rivojlantirmoqda, o
‘
qituvchilarga esa ilg
‘
or pedagogik
metodlarni qo
‘
llash imkonini bermoqda. Shu bilan birga, loyiha menejmenti bosqichlari
–
rejalashtirish, amalga oshirish va monitoring mexanizmlarini tizimli tashkil etish natijadorlikni
sezilarli darajada oshirishi aniqlandi.
Xalqaro tajriba ko
‘
rsatmoqda: strategik rejalashtirish, davlat-xususiy sheriklikni yo
‘
lga
qo
‘
yish, ta
’
lim muassasalariga mustaqillik berish va ochiq monitoring tizimini shakllantirish
innovatsion loyihalarning muvaffaqiyatli amalga oshishiga zamin yaratadi. Shu nuqtai nazardan,
O
‘
zbekiston ta
’
lim tizimi uchun ham xalqaro yondashuvlarni milliy sharoitga moslashtirish
zarurdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Abdullaev A. A.
Ta’lim menejmenti: nazariya va amaliyot
.
–
Toshkent: Fan va
texnologiya, 2020.
2.
Jo‘rayev A. M.
Innovatsion pedagogika va ta’lim jarayonida boshqaruv
.
–
Toshkent:
Noshir, 2019.
3.
Yo‘ldoshev J. G., Usmonov S. A.
Ta’limda innovatsion texnologiyalar
.
–
Toshkent:
O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2017.
4.
Qodirova D. M.
Ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanish asoslari
.
–
Toshkent: Ilm Ziyo, 2021.
5.
Azizxo‘jayeva N. N.
Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat
.
–
Toshkent: TDPU,
2018.
6.
Turaqulov X.
Oliy ta’lim tizimida boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirish
.
–
Toshkent: Fan va texnologiya, 2016.
7.
Mamarasulov S.
Loyiha menejmenti va innovatsion boshqaruv asoslari
.
–
Toshkent:
Iqtisodiyot, 2022.
8.
Abduqodirov A. A.
Innovatsion rivojlanish va ta’lim sifati
.
–
Toshkent: O‘zbekiston
faylasuflari jamiyati nashriyoti, 2020.
