491
GLOBALLASHAYOTGAN DUNYODA OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI VA
MILLAT IMIDJINING SHAKLLANISHI
Tillaev Bobomurod Abduvoxobovich
Namangan davlat universiteti tadqiqotchisi
Annotasiya:
Maqolada media texnologiyalarining zamonaviy globallashuv sharoitida
millat tushunchalari va tushunchalariga ta'siri ko'rib chiqiladi. Mualliflar ommaviy
kommunikatsiyalarning milliy o'ziga xoslikni shakllantirish va mustahkamlashdagi rolini tahlil
qilib, media platformalarning global integratsiya jarayonlari bilan o'zaro ta'siriga e'tibor
qaratadilar. Maqolada zamonaviy media tendentsiyalari milliy madaniyat, til va tarixiy
me'yorlarni idrok etishga ta'sir ko'rsatadigan millat obrazining qurilishiga qanday ta'sir ko'rsatishi
ko'rib chiqiladi. Tadqiqot, shuningdek, ommaviy axborot vositalarini modernizatsiya qilish va
global axborot almashinuvi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan qarama-qarshiliklar va
ziddiyatlarga e'tibor qaratadi va bu jarayonlarga ijtimoiy-madaniy dinamika va siyosiy
o'zgarishlar nuqtai nazaridan aks ettiruvchi nuqtai nazarni taklif qiladi. Mualliflar tez
o'zgaruvchan axborot landshaftida milliy o'ziga xoslikni shakllantirish kontekstida media
strategiyasiga mazmunli yondashuv muhimligini ta'kidlaydilar.
Kalit so'zlar:
media, millat imidjini shakllantirish, globallashuv, milliy o'ziga xoslik,
madaniy ta'sir, global media tendentsiyalari, media aloqa, milliy stereotiplar, axborot jamiyati,
aloqa texnologiyalari, media platformasi, elektron va ijtimoiy media.
Kirish.
Zamonaviy globallashgan dunyoda ommaviy axborot vositalari millat qiyofasini
shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Globallashuv mamlakatlar o'rtasida kuchli axborot va
madaniyat almashinuvini yo'lga qo'yib, milliy o'ziga xoslik uchun yangi qiyinchiliklar va
imkoniyatlar yaratmoqda. Maqolada ommaviy axborot vositalari millat imidjini shakllantirishga
qanday ta'sir qilishi, ular qanday mexanizmlardan foydalanishi va bu jarayonlar globallashuvga
qanday mos kelishi muhokama qilinadi. Ommaviy axborot vositalari jamiyatning ko'zgusi bo'lib,
uning madaniyati, qadriyatlari va o'ziga xosligini aks ettiradi[1]. Global axborot makonida
ommaviy axborot vositalari tashqi dunyo uchun millat qiyofasini shakllantirishning muhim
vositasiga aylanmoqda. Milliy axborot agentliklari, filmlar, teleko'rsatuvlar va ijtimoiy tarmoqlar
ommaviy axborot vositalarini yaratadi, bu ko'pincha dunyo hamjamiyati uchun mamlakat haqida
yagona ma'lumot manbai bo'lib qoladi.
Millat obrazini shakllantirish mexanizmlari
1. Til va uslub:
Media mahsulotlari til va uslub orqali millat qiyofasini shakllantiradi.
Muayyan lingvistik konstruktsiyalardan foydalanish, shuningdek, kino va televidenieda
tasvirlangan personajlarning stilizatsiyasi milliy stereotiplar va identifikatsiyani kuchaytirishi
mumkin.
2. Axborot aksenti:
Yangiliklar va reportajlar millatning asosiy xususiyatlari va
yutuqlarini ta'kidlash, ijobiy yoki salbiy tasvirni yaratish uchun tanlanadi va tuziladi. Bu qasddan
targ'ib qilish bilan ham, tomoshabin e'tiborini jalb qilishning tabiiy tezligi bilan ham bog'liq
bo'lishi mumkin.
3. Texnologiyadan foydalanish:
virtual haqiqat va interaktiv media formatlari kabi
zamonaviy texnologiyalar milliy madaniyat, an'analar va yutuqlarning ta'sirchan tasvirlarini
yaratish uchun faol foydalanilmoqda.
Media va globallashuv: To'qnashuvmi yoki simbiozmi?
Globallashuv ommaviy axborot vositalariga milliy madaniyat va o'ziga xoslikni tarqatish
uchun noyob imkoniyatni taqdim etadi. Shu bilan birga, u G'arb madaniyati ta'siri ostida
birlashish va noyob milliy xususiyatlarni yo'qotish shaklida tahdidlarni keltirib chiqaradi.
Millat qiyofasini shakllantirishda ijtimoiy tarmoqlarning roli
492
Ijtimoiy tarmoqlar millat imidjini shakllantirish jarayonlarini demokratlashtirishda muhim
rol o'ynaydi. Ular fuqarolarga o'zlarini ifoda etish va fikr almashish uchun platformani taqdim
etadilar, bu esa milliy o'ziga xoslik haqida yanada ko'p qirrali tushunchaga hissa qo'shadi.
Axborot chegaralar bo'ylab erkin harakatlana boshlagan va bir necha soniya ichida
milliardlab odamlarga etib borgan globallashuv davrida ommaviy axborot vositalari millat
qiyofasini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi[2]. Ushbu maqolada biz media texnologiyalari
dunyo miqyosidagi o'zgarishlar kontekstida milliy o'ziga xoslikni idrok etishga qanday ta'sir
qilishini ko'rib chiqamiz. Media madaniy kodlarni o'zgartirishning kuchli vositasidir. Seriallar,
filmlar va musiqa global miqyosda tarqalib, millat haqidagi stereotiplar va obrazlarni
shakllantirishga yordam beradi. Raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan axborot urushi
masalasi dolzarb bo'lib qolmoqda[3]. Ommaviy axborot vositalaridan jahon hamjamiyati oldida
ijobiy va salbiy millatning o'ziga xos qiyofasini shakllantirish uchun foydalanish mumkin.
Globallashayotgan
dunyoda
ommaviy
axborot
vositalari
millat
qiyofasini
shakllantirishning ajralmas qismidir. Biroq, ushbu imkoniyat bilan noyoblikni yo'qotish, tarixni
buzish va raqamli tengsizlik bilan bog'liq muammolar yuzaga keladi. Jamiyat ommaviy axborot
vositalarining millat haqidagi tasavvurlariga ta'sirini anglashi va global miqyosda
madaniyatlarning xilma-xilligini etarli darajada idrok etish uchun tanqidiy fikrlashni
rivojlantirishi muhimdir. Zamonaviy globallashgan dunyoda ommaviy axborot vositalari millat
qiyofasini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Mamlakatning milliy o'ziga xosligi va jahon
hamjamiyatining sub'ekti sifatida qabul qilinishi ko'pincha uning ommaviy axborot vositalarida
qanday namoyon bo'lishi bilan belgilanadi[4]. Ushbu maqolada biz zamonaviy ommaviy axborot
vositalari millat imidjining shakllanishiga qanday ta'sir qilishini, ularning asosida qanday
mexanizmlar yotishini, shuningdek, globallashuv bu jarayonga qanday ta'sir qilishini ko'rib
chiqamiz.
Axborot almashinuvining muhim vositasi bo'lgan ommaviy axborot vositalari jamiyatning
o'z mamlakati va millati haqidagi tasavvuriga katta ta'sir ko'rsatadi. Ommaviy axborot vositalari
turli kanallar orqali millat qiyofasini shakllantiradi: yangiliklar, kino, televidenie, ijtimoiy
tarmoqlar va boshqa platformalar. Ular milliy o'ziga xoslik, stereotiplar va qadriyatlarning
shakllanishiga ta'sir qiladi. Ommaviy axborot vositalariga ta'sir qilishning asosiy
mexanizmlaridan biri bu voqealarga mavzular va nuqtai nazarlarni tanlashdir[5]. Tahririyat
qarorlari, yangiliklarni tanlash, qahramonlar va antiqahramonlar obrazlarini yaratish – bularning
barchasi ma'lum bir milliy rivoyatni shakllantiradi. Bundan tashqari, reklama, filmlar va seriallar
stereotiplarni mustahkamlashga va o'z fuqarolari va jahon hamjamiyati oldida mamlakat imidjini
yaratishga qodir.
Globallashuv sharoitida ommaviy axborot vositalari butun dunyo bo'ylab tezkor ravishda
tarqatish imkoniyatiga ega bo'lmoqda. Bu nafaqat millatning ichki idrokiga, balki xalqaro
idrokga ham ta'sir qiladi. Shu bilan birga, tomoshabinlar e'tiborini jalb qilish uchun raqobat
kuchayib bormoqda, bu esa ommaviy axborot vositalariga millatning yorqin va unutilmas
qiyofasini yaratishda yangi muammolarni keltirib chiqarmoqda. Ijtimoiy tarmoqlarning
rivojlanishi bilan oddiy fuqarolarning millat imidjini shakllantirishga ta'siri kuchaymoqda.
Nashrlar, tarkibni almashish, sharhlar-bularning barchasi qo'shimcha idrok qatlamlarini yaratadi
va nafaqat ommaviy axborot vositalari mutaxassislari, balki oddiy foydalanuvchilar uchun ham
millat qiyofasini shakllantirishga imkon beradi.
Xulosa.
Zamonaviy globallashgan dunyoda ommaviy axborot vositalari nafaqat ma'lumot
manbai, balki millat qiyofasini shakllantirish vositasidir. Ommaviy axborot vositalarining
jamoatchilik fikriga ta'sir qilish mexanizmlaridan xabardor bo'lish, shuningdek, globallashuv
ushbu mexanizmlarga qanday ta'sir qilishini tushunish muhimdir. Shuni hisobga olgan holda,
ichki va jahon auditoriyalari oldida millatning ijobiy va ishonchli qiyofasini yaratishga qaratilgan
strategiyalarni ishlab chiqish mumkin. Globallashuv bilan o'zaro aloqada bo'lgan ommaviy
axborot vositalari millat imidjini shakllantirish jarayonlarining ajralmas qismidir. Ular
stereotiplarni kuchaytirishi, xilma-xillik va ochiq muloqotni rivojlantirishi mumkin. Ommaviy
axborot vositalarining millat imidjiga ta'sir qilish mexanizmlarini tushunish nafaqat zamonaviy
493
tendentsiyalarni tahlil qilishga yordam beradi, balki globallashgan dunyoda milliy o'ziga xoslikni
shakllantirishga barqaror va ijobiy ta'sir ko'rsatadigan strategiyalarni ishlab chiqishga yordam
beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1.
Toshmuxamatovna M. X., Baxtiyor o’g’li N. S. Axbrotning inson ongiga ta’siri
(Elektron axborotlarni) //Journal of Universal Science Research. – 2023. – Т. 1. – №. 12. – С.
216-220.
2.
Karimov X. Yoshlarni salbiy axborot xurujlaridan asrashning ijtimoiy-psixologik
xususiyatlari //Journal of Pedagogical and Psychological Studies. – 2023. – Т. 1. – №. 10. – С.
52-59.
3.
Xaitboyevich B. B. Talabalarda informatsion-analitik kompetentlikni rivojlanitirishning
nazariy-metodologik asoslari //O'zbekiston olimlarining ilmiy-amaliy tadqiqotlari. – 2023. – Т.
2. – №. 4. – С. 25-36.
4.
Зокиров М. А. Ўқувчиларнинг ижтимоий фаоллигини ривожлантириш масаласига
доир: Зокиров Мирзарахим Абдуалиевич, Қўқон педагогика институти тадқиқотчиси
//Образование и инновационные исследования международный научно-методический
журнал. – 2022. – №. 12. – С. 201-206.
XURSHID DO‘STMUHAMMAD HIKOYALARI TAHLILI
Tirkasheva Sobira O‘ktamovna
ToshDO‘TAU
Masofaviy ta’lim kafedrasi o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bugungi kunda adabiy tafakkur jarayonida o‘zining
alohida o‘rniga ega bo‘lgan yozuvchi Xurshid Do‘stmuhammad hikoyalari tahlilga olingan.
Bunda yozuvchining badiiy mahorati, estetik tafakkur jihatlari, obrazlarning psixologik tahlillari
ko‘rib chiqildi.
Tayanch so‘zlar
:
ijod labaratoriyasi, sotsiologik metod, pafos, qahramon ruhiyati
talqini, psixologik tahlil metodi.
Kirish.
Bugungi kun zamonaviy adabiyotimizda paydo bo‘lgan ko‘plab e’tiborga
tushgan asarlar, o‘zbek adabiyotida ham yozuvchilik mas’uliyatini anglagan adiblar borligidan
dalolat bermoqda. Ushbu yozuvchilar Abdulla Qodiriy va Cho‘lpon jasoratining davomchilari
bo‘lib ko‘zga tashlanmoqda. Mana shunday ijodkorlardan biri Xurshid Do‘stmuhammad desak
mubolag‘a bo‘lmaydi.
Xurshid Do‘stmuhammad milliy adabiy an’analarini ham, dunyo adabiyoti tajribalarini
ham puxta o‘rgangan, doimiy novatorlikka intilgan ijodkor. Adibning o‘zi e’tirof etganidek,
”Uslub o‘zgarmasa, dunyoqarash, hayot murakkabliklarini badiiy idrok va ifoda etish yo‘sinlari
o‘zgarmasa, shu yo‘lda turli tajribalarga qo‘l urmasa, bunday yozuvchi nafaqat milliy
adabiyotda, loaqal o‘z ijodida ham biror bir yangilik yaratishi amrimahol”[1]. Adib Xushid
Do‘stmuhammad asarlarida yaxshilik, insoniylik, komillikka eltuvchi g‘oyalar bir so‘z bilan
aytganda, insonparvarlik deya atalmish bebaho tuyg‘ular mujassamlashgan. Bilamizki, adabiy
asarlar vaqt, zamon va makon tanlamaydi. Qachonki, kitobxon mutolaa qila boshlasagina asarlar
yana yangidan yashay boshlaydi. Adibning ayniqsa, hikoyalarida har bir qahramonning ichki,
kechinmalari ko‘z oldimizda jonli aks etadi. Hikoyalarini o‘qiy boshlagan paytingizda go‘yoki,
spektakl aktyorlari ko‘z oldingizda yaqqol gavdalanadi. Yozuvchining ham mahorati shunda,
aslida.
Har bir yozuvchi alohida bir dunyo. Xurshid Do‘stmuhammadning o‘zi ham ta’kidlaganidek:
-“Har bir ijodxona o‘zicha bir olam: shakl-shamoyili, ish tartibi, muhiti va hokazolari bilan. Juda
ko‘p ishlar kayfiyatga bog‘liq”.[1] Darhaqiqat, har bir yozuvchining o‘z ijod labaratoriyasi
bo‘ladi. Ushbu labaratoriyada yangi tug‘ilajak asar uchun asos bo‘ladigan xotira va esdaliklar,
yozuvchining qalb tug‘yonlarini ifodalovchi o‘zi boshidan o‘tkazgan hayotiy lavhalar
mujassamlashadi. X.Do‘stmuhammad hikoya janrida mahoratli ijod qiladi. Ijodining o‘ziga xos
