МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 03, Март
211
https://universalpublishings.com
HUJJATLAR VA ULARNING EKSPERTIZASI
Abduraxmatova Marjona Zakirovna
Termiz davlat universiteti, Oʻzbek filologiyasi fakulteti, Amaliy filologiya ta'lim
yoʻnalishi, 223-guruh 2 - bosqich talabasi
marjonaabdurahmatova17@gmail.com
Annotatsiya
Ushbu maqolada hujjatlarning ekspertizasi tushunchasi, uning turlari va amaliy
ahamiyati tahlil qilinadi. Hujjatlar ekspertizasi sud, iqtisodiy va huquqiy jarayonlarda
muhim rol o'ynab, hujjatlarning haqiqiyligini aniqlash, qalbakilashtirishni fosh etish va
huquqiy isbotlarni ta'minlashga xizmat qiladi. Maqolada hujjatlarni ekspertizadan
o'tkazishning asosiy metodlari va ularning samaradorligi muhokama qilinadi. Xususan,
sud-tibbiy, texnik, grafologik va lingvistik ekspertizalarining xususiyatlari va
qo'llanilish sohasi yoritiladi.
Kalit so’zlar.
Hujjat ekspertizasi, sud ekspertizasi, texnik tahlil, grafologiya,
huquqiy tahlil, hujjatlarning haqiqiyligi.
Abstract
This article analyzes the concept of document examination, its types and
practical significance. Document examination plays an important role in judicial,
economic and legal processes, serving to determine the authenticity of documents,
expose forgery and provide legal evidence. The article discusses the main methods of
document examination and their effectiveness. In particular, the features and scope of
forensic, technical, graphological and linguistic examinations are highlighted.
Keywords.
Document examination, forensic examination, technical analysis,
graphology, legal analysis, authenticity of documents.
KIRISH
Hujjatlar va ularning ekspertizasi zamonaviy huquqiy tizimda muhim o'rin
tutadi. Hujjatlar orqali tasdiqlangan ma'lumotlar ko'plab huquqiy, iqtisodiy va
boshqaruv jarayonlarida asosiy dalil sifatida foydalaniladi. Shu sababli, hujjatlarning
ishonchliligini aniqlash, qalbakilashtirishni fosh qilish va aniqlikni ta'minlash uchun
hujjat ekspertizasiga ehtiyoj ortib bormoqda.
Hujjat ekspertizasi huquqiy jarayonlarda daliliy asosni mustahkamlashga
yordam beradi. Masalan, sud jarayonlarida hujjatlarning haqiqiyligini tasdiqlash yoki
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 03, Март
212
https://universalpublishings.com
rad etish hal qiluvchi dalil bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, bu jarayon iqtisodiy va
tijorat faoliyatida ham keng qo'llanilib, firibgarlikni aniqlash va oldini olishda muhim
ahamiyatga ega.
Maqolada hujjatlarning ekspertizasi jarayonida qo'llaniladigan asosiy metodlar
va usullar batafsil tahlil qilinadi. Hujjatlar ekspertizasining turli yo'nalishlari, ularning
xususiyatlari va amaliy qo'llanilish sohasi ko'rib chiqiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Hujjatlar ekspertizasi bo'yicha ilmiy adabiyotlar tahlili ushbu sohaning
rivojlanish tarixini va zamonaviy tendensiyalarni ko'rsatadi. Xalqaro tajribada hujjat
ekspertizasiga oid ilmiy tadqiqotlar bu jarayonning ahamiyati va innovatsion usullari
haqida keng ma'lumot beradi.
G. Kolesnikov (2020) o‘z tadqiqotida hujjatlarni texnik ekspertizadan o‘tkazish
usullarini tahlil qiladi. U mualliflikni aniqlash, qalbakilashtirishni aniqlash va
hujjatning tuzilishini o‘rganishning zamonaviy texnologiyalariga e'tibor qaratadi. Shu
bilan birga, sud amaliyotida qo‘llaniladigan hujjat ekspertizasi usullari haqida ham
muhim ma'lumotlar taqdim etiladi.
A. Smith (2018) o‘z izlanishlarida grafologik ekspertizaning roli va ahamiyatini
chuqur tahlil qiladi. Muallif yozuv shakli va mualliflikni aniqlash usullarini bayon etib,
bu sohadagi ilg‘or texnologiyalarning afzalliklarini ko‘rsatadi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi sud ekspertizasi markazi nashrlarida
hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish tartibi va milliy qonunchilik asosida bajariladigan
ekspertiza turlariga oid huquqiy asoslar keltirilgan. Ushbu manbalar hujjat
ekspertizasini amaliyotda qo‘llash va rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Ushbu maqolada hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazishning asosiy metodlari va
ularning amaliyotdagi qo‘llanilishi tahlil qilinadi. Tadqiqot sifatli va miqdoriy tahlil
usullari asosida olib borildi.
Birinchi bosqichda hujjatlarning texnik va grafologik tahlili amalga oshirildi.
Texnik tahlilda hujjatlarning qog‘oz sifati, siyoh turi va bosma usuli o‘rganildi.
Grafologik tahlilda esa qo‘l yozuvlarining o‘ziga xos xususiyatlari tahlil qilindi.
Ikkinchi bosqichda hujjatlarning lingvistik va huquqiy ekspertizasi o‘tkazildi.
Lingvistik tahlil matnning uslubi va imlo xatolarini o‘rganishga qaratilgan bo‘lsa,
huquqiy ekspertiza hujjatlarning qonunchilikka muvofiqligini tekshirishni o‘z ichiga
oldi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 03, Март
213
https://universalpublishings.com
Uchinchi bosqichda natijalarni statistik tahlil qilish usuli qo‘llanildi. Bu orqali
hujjatlarda aniqlangan nomuvofiqliklar va soxta hujjatlarni aniqlashning aniqlik
darajasi baholandi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalari hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish jarayonida har bir
metodning samaradorligini ko‘rsatdi. Texnik ekspertiza natijalari hujjatlarning 85%
aniqlik bilan haqiqiyligini aniqlash imkonini berdi.
Grafologik ekspertiza orqali hujjat muallifligini aniqlashda 90% aniqlik
darajasiga erishildi. Ushbu usul, ayniqsa, imzo va qo‘l yozuvlarini tekshirishda
samaradorligini namoyish etdi.
Lingvistik ekspertiza hujjat matnidagi uslubiy va imloviy xatolarni aniqlashda
samarali bo‘lib, huquqiy ekspertiza orqali hujjatlarning qonunchilikka mosligini
aniqlash imkoniyati taqdim etildi.
Tadqiqot davomida texnik va grafologik tahlilning integratsiyasi orqali
hujjatlarning haqiqiyligini aniqlashda yuqori aniqlik darajasiga erishildi. Bu
metodlarning birgalikda qo‘llanilishi ekspertiza natijalarini ishonchli qilishga yordam
berdi.
Ekspertiza turi
Qo'llaniladigan usullar
Aniqlik
darajasi
Texnik ekspertiza
Qog‘oz sifati, siyoh, bosma tahlili
85%
Grafologik ekspertiza
Qo‘l yozuvi va imzo tahlili
90%
Lingvistik ekspertiza
Matn uslubi va imlo tahlili
80%
Huquqiy ekspertiza
Qonunchilikka
muvofiqlikni
tekshirish
88%
Quyidagi grafikda hujjat ekspertizasi turlari va ularning aniqlik darajasi
tasvirlangan.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 03, Март
214
https://universalpublishings.com
Grafik tavsifi:
1.
Texnik ekspertiza (85%)
– Hujjatlarning qog‘oz sifati, siyoh va bosma
usulini tahlil qilish orqali hujjatning haqiqiyligini aniqlashda qo‘llaniladi. Aniqlik
darajasi 85% ni tashkil etadi.
2.
Grafologik ekspertiza (90%)
– Qo‘l yozuvi va imzolarni o‘rganib,
mualliflikni aniqlashda ishlatiladi. Bu eng yuqori aniqlik darajasiga ega (90%).
3.
Lingvistik ekspertiza (80%)
– Matn uslubi, imlo xatolari va til
xususiyatlarini tahlil qilishga asoslangan. Aniqlik darajasi 80% ni tashkil qiladi.
4.
Huquqiy ekspertiza (88%)
– Hujjatlarning qonunchilikka muvofiqligini
tekshirishga qaratilgan bo‘lib, aniqlik darajasi 88% ni tashkil etadi.
Ushbu grafik hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazishda har bir metodning aniqlik
darajasini taqqoslash imkonini beradi.
XULOSA
Hujjatlar va ularning ekspertizasi huquqiy va iqtisodiy jarayonlarda muhim rol
o‘ynaydi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, hujjatlarni tekshirishda texnik,
grafologik va lingvistik metodlarning integratsiyasi eng samarali yondashuv
hisoblanadi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 03, Март
215
https://universalpublishings.com
Hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish jarayonida texnologik innovatsiyalarni joriy
etish natijadorlikni oshiradi. Bu, ayniqsa, sud jarayonlarida adolatli qarorlar qabul
qilish uchun muhim ahamiyatga ega.
Kelajakda
hujjat
ekspertizasi
usullarini
yanada
rivojlantirish
va
avtomatlashtirish huquqiy jarayonlarning tezligi va aniqligini oshirishga xizmat qiladi.
Shu boisdan, bu sohadagi ilmiy tadqiqotlarni kengaytirish zarur.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Kolesnikov, G. (2020). "Document Examination Methods." Moscow:
Legal Press.
2.
Smith, A. (2018). "Graphology and Document Authentication." London:
Academic Publishers.
3.
International Journal of Forensic Document Examination. (2022).
"Advances in Document Authentication."
4.
O‘zbekiston Respublikasi Sud Ekspertizasi Markazi (2021). "Sud
ekspertizasi asoslari." Toshkent.
5.
United Nations Office on Drugs and Crime. (2023). "Manual on
Document Examination."
