МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 07, Июль
18
https://universalpublishings.com
GERMANIYADA FASHIZMNING KO‘TARILISHI
Abduraxmonov Azamat Ostanaqulovich
O'roqov Botir Muzaffar o'g'li
Termiz Iqtisodiyot va servis universiteti
Pedagogika va ijtimiy-gumanitar fanlar fakulteti
Annotatsiya
Ushbu maqolada Germaniyada fashizmning vujudga kelish sabablari, uning siyosiy
va ijtimoiy asoslari, Adolf Gitler boshchiligidagi Natsistlar partiyasining hokimiyatga
kelish jarayoni hamda fashizmning mamlakat ichki va tashqi siyosatiga ta’siri tahlil
qilinadi. Maqolada shuningdek, Birinchi jahon urushi oqibatlari, Versal shartnomasi,
iqtisodiy inqiroz va millatchilik kayfiyatlarining kuchayishi kabi omillar ham keng
yoritilgan. Tadqiqot jarayonida Germaniyada fashistik ideologiyaning shakllanishi va
uning dunyo tarixidagi oqibatlari baholangan.
Kalit so‘zlar:
Germaniya, fashizm, natsizm, Adolf Gitler, Birinchi jahon urushi,
Versal shartnomasi, millatchilik, iqtisodiy inqiroz.
THE RISE OF FASCISM IN GERMANY
Abdurakhmonov Azamat Ostanaqulovich
O‘roqov Botir Muzaffar o'g'li
Termez University of Economics and Service
Faculty of Pedagogy and Social and Humanities
Annotation
This article analyzes the causes of the emergence of fascism in Germany, its political
and social foundations, the process of the Nazi Party led by Adolf Hitler coming to
power, and the impact of fascism on the country's domestic and foreign policy. The
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 07, Июль
19
https://universalpublishings.com
article also extensively covers factors such as the consequences of the First World War,
the Treaty of Versailles, the economic crisis, and the rise of nationalist sentiments. In
the course of the research, the formation of fascist ideology in Germany and its
consequences in world history were assessed.
Keywords:
Germany, fascism, Nazism, Adolf Hitler, World War I, Treaty of
Versailles, nationalism, economic crisis.
РОСТ ФАШИЗМА В ГЕРМАНИИ
Абдурахмонов Азамат Останакулович
Email:
Уроков Ботир Музаффарович
Email:
Термезский университет экономики и сервиса
Педагогический факультет и социально-гуманитарные науки
Аннотация
В статье анализируются причины возникновения фашизма в Германии, его
политические и социальные основы, процесс прихода к власти нацистской
партии во главе с Адольфом Гитлером, а также влияние фашизма на внутреннюю
и внешнюю политику страны. В статье также подробно рассматриваются такие
факторы, как последствия Первой мировой войны, Версальский мирный
договор, экономический кризис и рост националистических настроений. В ходе
исследования дана оценка формированию фашистской идеологии в Германии и
её влиянию на мировую историю.
Ключевые
слова:
Германия, фашизм, нацизм, Адольф Гитлер, Первая
мировая война, Версальский договор, национализм, экономический кризис.
Kirish
XX asrning birinchi yarmi insoniyat tarixida eng keskin siyosiy o‘zgarishlar va
qarama-qarshiliklar davri bo‘ldi. Bu davrda Yevropaning ayrim mamlakatlarida
totalitar tuzumlar shakllanib, xalqaro munosabatlar tizimini tubdan o‘zgartirdi.
Germaniyada fashizmning ko‘tarilishi ushbu jarayonning eng keskin va xavfli
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 07, Июль
20
https://universalpublishings.com
ko‘rinishlaridan biri bo‘ldi. Fashizm — totalitar tuzumning bir ko‘rinishi bo‘lib, u
ultramillatchilik, siyosiy muxolifatni bostirish, davlat hokimiyatining cheksizligi va
harbiy ekspansiyani asosiy g‘oya sifatida ilgari suradi.
Germaniyada fashizmning shakllanishi tasodifiy hodisa emas edi. Birinchi jahon
urushida mamlakatning mag‘lubiyati, Versal shartnomasining og‘ir shartlari, iqtisodiy
qiyinchiliklar, siyosiy beqarorlik va xalq orasida kuchaygan norozilik kayfiyati
fashistik ideologiyaning ildiz otishi uchun qulay zamin yaratdi. Bu maqolada
fashizmning Germaniyada qanday paydo bo‘lgani, qanday kuchga aylangani va bu
jarayonning butun dunyo tarixiga ta’siri haqida batafsil so‘z yuritiladi.
Asosiy qism
1. Fashizm tushunchasi va Germaniyadagi o‘ziga xosligi
Fashizm Italiyada paydo bo‘lgan bo‘lsa-da, Germaniyada u natsizm nomi bilan
o‘ziga xos shakl oldi. “Natsizm” (Nationalsozialismus) — milliy sotsializmning
qisqartmasi bo‘lib, u faqat iqtisodiy va siyosiy boshqaruv shakli emas, balki irqchilik
va antisemitizmga asoslangan mafkurani ham o‘z ichiga oladi. Adolf Gitler
boshchiligidagi Germaniya milliy sotsialistik ishchi partiyasi (NSDAP) fashizmning
bu turini targ‘ib qildi.
2. Birinchi jahon urushining oqibatlari
1914–1918 yillardagi Birinchi jahon urushi Germaniya uchun og‘ir yo‘qotishlar
keltirdi. Urush yakunida imzolangan Versal shartnomasi Germaniyaga juda og‘ir
iqtisodiy va hududiy yo‘qotishlarni yukladi:
* Germaniya o‘z hududining bir qismini (Elsas-Lotaringiya, Polsha korridori va
boshqa hududlar) yo‘qotdi.
* Armiyasi 100 ming askar bilan cheklab qo‘yildi.
* Harbiy texnika ishlab chiqarish taqiqlab qo‘yildi.
* 132 milliard oltin mark miqdorida reparatsiya to‘lovi belgilandi.
Bu shartlar Germaniya xalqida chuqur adovat va g‘azab uyg‘otdi. Milliy g‘urur
poymol etildi, bu esa ultramillatchilik kayfiyatini yanada kuchaytirdi.
3. Iqtisodiy inqiroz va ijtimoiy beqarorlik
1920-yillar boshida Germaniya iqtisodiy jihatdan inqiroz holatiga tushib qoldi.
1923-yilda inflyatsiya shunchalik kuchaydiki, odamlar non sotib olish uchun savat-
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 07, Июль
21
https://universalpublishings.com
savat pul olib yurishga majbur bo‘ldi. 1929-yildagi jahon iqtisodiy inqirozi (Buyuk
Depressiya) esa vaziyatni yanada og‘irlashtirdi. Millionlab odamlar ishini yo‘qotdi,
ishlab chiqarish keskin kamaydi.
Ana shunday vaziyatda radikal g‘oyalar, jumladan fashizm va kommunizmga
qiziqish ortdi. NSDAP o‘zini mamlakatni “qutqaruvchi kuch” sifatida ko‘rsatib,
xalqning norozilik kayfiyatidan ustalik bilan foydalandi.
4. Adolf Gitler va Natsistlar partiyasining hokimiyatga kelishi
Adolf Gitler 1919-yilda Germaniya ishchi partiyasiga qo‘shilib, tez orada uni
Germaniya milliy sotsialistik ishchi partiyasiga aylantirdi. Partiyaning mafkurasi
quyidagilarga asoslandi:
1. Versal shartnomasini bekor qilish;
2. Germaniyaning “buyukligiga” qaytish;
3. Yagona yetakchi (Führer) atrofida milliy birlik;
4. “Sof” ariy irqini ustun qo‘yish va boshqa irqlarni kamsitish;
5. Yashash uchun “hayotiy makon” (Lebensraum) siyosatini amalga oshirish.
1933-yil yanvar oyida Gitler reyx-kansler etib tayinlandi. Oradan ko‘p o‘tmay, u
barcha muxolif partiyalarni taqiqladi, matbuotni nazorat ostiga oldi va totalitar tuzum
o‘rnatdi.
5. Fashistik tuzumning ichki siyosati
Gitler hokimiyatga kelgach, mamlakatni totalitar asosda boshqarishni yo‘lga qo‘ydi.
Siyosiy muxolifat yo‘q qilindi, Gestapo (maxfiy politsiya) orqali aholiga qo‘rquv
solindi, ta’lim va madaniyat fashistik mafkuraga moslashtirildi. Yahudiylarga nisbatan
kamsitish va ta’qib siyosati kuchaydi, 1935-yildagi Nyurnberg qonunlari bilan ular
fuqarolik huquqlaridan mahrum etildi.
6. Tashqi siyosat va urushga tayyorgarlik
Gitler Germaniyani qayta qurollantirish va hududiy kengaytirishga kirishdi. 1936-
yilda Reynlandiya qayta ishg‘ol qilindi, 1938-yilda Avstriya Germaniyaga qo‘shib
olindi (Anschluss), Sudet viloyati egallandi. Bu harakatlar oxir-oqibat 1939-yilda
Ikkinchi jahon urushining boshlanishiga olib keldi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 07, Июль
22
https://universalpublishings.com
Xulosa
Germaniyada fashizmning ko‘tarilishi — bu faqat ichki siyosiy jarayon emas, balki
butun jahon tarixiga ta’sir ko‘rsatgan ulkan hodisadir. Birinchi jahon urushidagi
mag‘lubiyat, Versal shartnomasining og‘ir shartlari, iqtisodiy va siyosiy beqarorlik,
milliy g‘ururning toptalishi fashistik mafkuraning tez ildiz otishiga zamin yaratdi.
Adolf Gitlerning kuchli propagandasi va xalqning radikal o‘zgarishlarga bo‘lgan
ishtiyoqi natijasida Germaniya totalitar tuzum qo‘liga o‘tdi. Bu tuzum nafaqat
Germaniya, balki butun dunyo uchun fojiali oqibatlar keltirib chiqardi — Ikkinchi
jahon urushi, millionlab insonlarning halok bo‘lishi va yevropalik yahudiylarning
ommaviy qirg‘ini (Holokost). Fashizm tarixdan og‘ir saboq bo‘lib qolgan va insoniyat
bunday tuzumlarning qayta yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Shirer, W. L. *The Rise and Fall of the Third Reich*. — New York: Simon &
Schuster, 1960.
2. Kershaw, I. *Hitler: A Biography*. — London: Penguin Books, 2008.
3. Fest, J. *Hitler*. — New York: Harcourt, 1974.
4. Evans, R. J. *The Third Reich in Power*. — New York: Penguin Press, 2005.
5. Snyder, L. *Encyclopedia of the Third Reich*. — New York: McGraw-Hill,
1976.
6. Overy, R. *The Origins of the Second World War*. — London: Longman, 1998.
7. Bullock, A. *Hitler: A Study in Tyranny*. — London: Penguin Books, 1990.
8. Mommsen, H. *The Rise and Fall of Weimar Democracy*. — Chapel Hill:
University of North Carolina Press, 1996.
9. Weinberg, G. L. *A World at Arms: A Global History of World War II*. —
Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
10. Hiden, J., Farquharson, J. *Explaining Hitler’s Germany*. — London: Batsford,
1983.
