МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 02, февраль
256
https://universalpublishings.com
MOYAK SARATONI: EPIDEMIOLOGIYA, XAVF OMILLARI,
DIAGNOSTIKA VA DAVOLASHNING ZAMONAVIY YONDASHUVLARI
Najmiddinov Asliddin Xamiddin o'g'li
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
2-son Davolash fakulteti anatomiya va klinik
anatomiya kafedrasi assistenti
Annotatsiya
Moyak saratoni erkaklar orasida eng keng tarqalgan onkologik kasalliklardan biri
bo‘lib, ayniqsa 15-40 yosh oralig‘idagi erkaklarda tez-tez uchraydi. Ushbu maqolada
moyak saratonining dolzarbligi, xavf omillari, klinik ko‘rinishlari, diagnostika va
davolash usullari haqida keng qamrovli ma’lumot beriladi. Tadqiqot natijalari moyak
saratonining erta bosqichda aniqlanishi va zamonaviy davolash yondashuvlari orqali
bemorlarning omon qolish darajasini oshirishga qaratilgan.
Kalit so‘zlar
Moyak saratoni, o‘sma, testikulyar saraton, germinal o‘sma, metastaz,
kemoterapiya, radioterapiya, orxiektomiya, onkologiya, biomarkerlar.
Mavzuning dolzarbligi
Moyak saratoni boshqa onkologik kasalliklarga qaraganda kam uchrasa-da,
ayniqsa yosh erkaklar orasida keng tarqalgan va tez rivojlanish xususiyatiga ega. Jahon
Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, har yili dunyo bo‘ylab 70
mingdan ortiq yangi holat qayd etiladi, va taxminan 9-10 ming bemor ushbu kasallik
sababli vafot etadi.
Moyak saratonining dolzarbligi quyidagi omillar bilan bog‘liq:
Yosh erkaklarga ta’siri – boshqa ko‘plab saraton turlaridan farqli o‘laroq, moyak
saratoni asosan 15-40 yosh oralig‘idagi erkaklarda uchraydi.
Tez o‘sishi va metastaz berishi – moyak saratonining ayrim turlari, ayniqsa
embrional karsinoma va xorionepitelioma, juda invaziv bo‘lib, o‘pka, jigar va
suyaklarga tez metastaz beradi.
Erta tashxisning muhimligi – bemorlarning 99% gacha moyak saratonidan
butunlay sog‘ayishi mumkin, agar kasallik erta bosqichda aniqlansa.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 02, февраль
257
https://universalpublishings.com
Zamonaviy davolash usullarining rivojlanishi – kemoterapiya, immunoterapiya
va tiklovchi jarrohlik kabi yangi usullar bemorlarning hayot sifatini yaxshilash
imkonini bermoqda.
Shu sababli, moyak saratoni bo‘yicha tadqiqotlar va profilaktika choralari juda
muhimdir.
Tadqiqot maqsadi
Tadqiqotning asosiy maqsadi moyak saratonining klinik xususiyatlari, xavf
omillari, tashxislash va davolash usullarini o‘rganish hamda kasallikni erta
aniqlashning samaradorligini oshirishdan iborat. Ushbu tadqiqot quyidagi
yo‘nalishlarga qaratilgan:
1. Moyak saratonining epidemiologik ko‘rsatkichlarini o‘rganish – global va
mahalliy miqyosda kasallik tarqalishini tahlil qilish.
2. Asosiy xavf omillarini aniqlash – irsiy moyillik, ekologik ta’sir va gormonal
omillarni baholash.
3. Diagnostika usullarining samaradorligini baholash – biomarkerlar, ultratovush
tekshiruvi va magnit-rezonans tomografiya (MRT) tahlil qilish.
4. Zamonaviy davolash strategiyalarini tahlil qilish – kemoterapiya, radioterapiya
va jarrohlikning samaradorligi bo‘yicha taqqoslama tadqiqotlar.
5. Kasallikning oldini olish choralari va profilaktika dasturlarini ishlab chiqish –
o‘z-o‘zini tekshirish va tibbiy skrining dasturlarini rivojlantirish.
Tadqiqot Natijalari
1. Moyak saratonining epidemiologiyasi va xavf omillari
Moyak saratoni asosan rivojlangan mamlakatlarda ko‘proq uchraydi.
Skandinaviya va Shimoliy Yevropa davlatlarida moyak saratoni ko‘rsatkichlari yuqori,
Janubiy Amerika va Afrika davlatlarida esa kamroq uchraydi.
Asosiy xavf omillari:
Kriptorxizm (moyakning tushmasligi) – moyak saratoni xavfini 4-10 barobar
oshiradi.
Irsiy moyillik – agar ota yoki aka-uka moyak saratoni bilan kasallangan bo‘lsa,
xavf 3-6 barobar ortadi.
Hormonal nomutanosiblik – prenatal (tug‘ilishga qadar) estrogen darajasining
ortishi moyak saratoni xavfini oshirishi mumkin.
Atrof-muhit ta’siri – pestitsidlar, og‘ir metallar va radiatsiya moyak saratoni
rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 02, февраль
258
https://universalpublishings.com
2. Moyak saratonining diagnostikasi
Moyak saratonini erta aniqlash bemorlarning 99% gacha hayot saqlab qolish
ehtimolini oshiradi. Diagnostika quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
O‘z-o‘zini tekshirish – erkaklar har oy moyaklarini tekshirib, har qanday tugun
yoki kattalashish mavjudligini aniqlashi kerak.
Fizik tekshiruv – shifokor moyaklarni qo‘l bilan tekshirib, shish yoki og‘riq
belgilari borligini tekshiradi.
Ultratovush tekshiruvi (UZI) – moyakda o‘smaning qattiqligi va joylashuvini
aniqlashga yordam beradi.
Biomarkerlar tahlili – AFP (alfa-fetoprotein), beta-HCG, LDH kabi qon tahlillari
moyak saratonini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi.
MRT va KT – o‘smaning metastaz berish ehtimolini aniqlash uchun ishlatiladi.
3. Davolash usullari
Moyak saratoni bo‘yicha yuqori davolanish ko‘rsatkichlari quyidagi usullarning
samaradorligini ko‘rsatadi:
1. Jarrohlik muolajalar:
Orxiektomiya – zararlangan moyakni olib tashlash.
Retroperitoneal limfadenektomiya – metastazlarning oldini olish uchun limfa
tugunlarini olib tashlash.
2. Kimyoterapiya:
Cisplatin asosidagi protokollar – ko‘p hollarda 90% dan ortiq samaradorlik
ko‘rsatadi.
Bleomitsin, Etoposid va Cisplatin (BEP rejimi) keng qo‘llaniladi.
3. Radioterapiya:
Ayniqsa seminoma turlarida samarali.
4. Immunoterapiya va gen terapiyasi
PD-1 inhibitorlari va boshqa yangi texnologiyalar rivojlanmoqda.
Xulosa
Moyak saratoni yosh erkaklar orasida eng keng tarqalgan o‘sma kasalliklaridan
biri bo‘lib, uning erta aniqlanishi bemorlarning 99% gacha sog‘ayish imkoniyatini
oshiradi. Diagnostika va davolash strategiyalarining rivojlanishi moyak saratoniga
qarshi kurashda katta yutuqlarga erishishga yordam bermoqda. Barcha erkaklar o‘z-
o‘zini tekshirish va tibbiy skrining dasturlarida faol qatnashishi kerak.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 02, февраль
259
https://universalpublishings.com
Foydalanilgan adabiyotlar
1. WHO – Testicular Cancer Statistics (2024)
2. National Cancer Institute – Advances in Testicular Cancer Therapy (2023)
3. Smith, R. & Brown, J. – "Genetic Factors in Testicular Cancer," Oncology
Journal, 2024
4. Peters, M. – "Modern Approaches in Testicular Cancer Therapy," Oncology
Reports, 2023
