МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
174
https://universalpublishings.com
TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASINI ANIQLASH VA DAVOLASHDA
LABORATOR DIAGNOSTIKANING ROLI
Abdurahmonov Azizbek Batirovich
Assistent kafedrasi PVB va endokrinologiya, Urganch filiali TTA
Manzil: Xorazm viloyati, Xiva shahri, Qurqam ko'chasi, 2-uy
Tel.: +998 90 430 49 60
Zaripov Sirojiddin Bayjanbayevich
Assistent kafedrasi PVB va endokrinologiya, Urganch filiali TTA
Manzil: Xorazm viloyati, Urganch shahri, Ibn Sino ko'chasi, 39-uy
Tel.: +998 91 423 34 17
Qodirbergenov Tangribergen Baxodirovich
Assistent kafedrasi PVB va endokrinologiya, Urganch filiali TTA
Manzil: Xorazm viloyati, Xiva shahri, Omadli ko'chasi, 67A-uy
Tel.: +998 90 429 99 77
tangriberganqodirberganov@gmail.com
Annotatsiya:
Mazkur maqola temir tanqisligi anemiyasini aniqlash va davolashda
laborator diagnostikaning o‘rni haqida so‘z yuritadi. Temir tanqisligi anemiyasi,
dunyoda eng keng tarqalgan qon kasalliklaridan biri bo‘lib, organizmda temir
miqdorining kamayishi natijasida rivojlanadi. Ushbu maqolada, temir tanqisligi
anemiyasini aniqlashda laborator diagnostikaning zamonaviy usullari, shu jumladan
gemoglobin darajasini o‘lchash, ferritin va temir konsentratsiyasini aniqlash,
shuningdek, boshqa biokimyoviy testlar haqida batafsil ma'lumot beriladi. Temir
tanqisligini aniqlashda laborator tekshiruvlar yordamida kasallikning erta bosqichlarini
aniqlash, davolash samaradorligini baholash va bemorning holatini kuzatib borish
mumkinligi muhim ahamiyatga ega. Maqolada, shuningdek, temir tanqisligi
anemiyasini davolashda laborator diagnostikaning yordamida optimal davolash
strategiyalarini ishlab chiqish, dori-darmonlar va ularning dozalarini to‘g‘ri belgilash
imkoniyati ham muhokama qilinadi. Maqola temir tanqisligi anemiyasini davolashda
diagnostik usullarning rivojlanishini va ular asosida samarali klinik amaliyotlarni
tashkil etishni ko‘rib chiqadi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
175
https://universalpublishings.com
Kalit so‘zlar:
Temir tanqisligi anemiyasi, laborator diagnostika, gemoglobin
darajasi, ferritin, temir konsentratsiyasi, biokimyoviy testlar, qon kasalliklari, erta
diagnostika, davolash samaradorligi, temir tanqisligi davolash, dori-darmonlar,
klinikal amaliyot.
Kirish.
Temir tanqisligi anemiyasi – bu organizmda temir yetishmasligi natijasida qon
tarkibida gemoglobin miqdorining kamayishi bilan kechadigan patologik holat bo‘lib,
u nafaqat sog‘liq uchun xavf tug‘diradi, balki insonning mehnat qobiliyati, ruhiy va
jismoniy holatiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Dunyo sog‘liqni saqlash tashkiloti
(DSST) ma’lumotlariga ko‘ra, har uchinchi ayolda va har beshinchi bolada temir
tanqisligi anemiyasi uchraydi. Bu esa ushbu kasallikning global muammo ekanligini
ko‘rsatadi. Ayniqsa, bolalar, homilador ayollar va keksalar ushbu kasallikka moyil
guruh hisoblanadi. Temir tanqisligi anemiyasini aniqlash va uni samarali davolash
uchun to‘g‘ri va o‘z vaqtida qo‘yilgan tashxis muhim ahamiyatga ega. Bunda laborator
diagnostika asosiy o‘rin tutadi. Chunki laboratoriya sharoitida o‘tkaziladigan qon
tahlillari orqali kasallikning dastlabki bosqichidanoq aniqlanishi, shuningdek, davolash
jarayonining monitoringi mumkin bo‘ladi. Laborator diagnostika usullari orqali
gemoglobin miqdori, temir va ferritin darajasi, qizil qon tanachalari soni va ularning
morfologik xususiyatlari aniqlanadi. Mazkur maqolada temir tanqisligi anemiyasining
sabablari, klinik belgilari, laborator diagnostikaning ahamiyati hamda zamonaviy
davolash usullari haqida batafsil to‘xtalib o‘tiladi. Shu orqali kasallikni erta aniqlash
va samarali davolashga qaratilgan ilmiy asoslangan yondashuvlar yoritiladi.
Asosiy qism.
Temir tanqisligi anemiyasi (TTA) — organizmda temir yetishmasligi tufayli
gemoglobin sintezi buzilishi va natijada qonning kislorod tashish qobiliyatining
pasayishi bilan kechadigan anemiya shaklidir. Bu kasallik ko‘pincha noto‘g‘ri
ovqatlanish, surunkali ichki qon ketishlar, ovqatdan temirning yomon so‘rilishi yoki
organizm ehtiyojining ortishi (homiladorlik, o‘sish davri) kabi omillar natijasida
yuzaga keladi. TTA o‘z vaqtida aniqlanmasa, yurak-qon tomir, nerv va immun
tizimlarining faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Temir tanqisligi anemiyasini
aniqlashda laborator diagnostika hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Dastlabki bosqichda
umumiy qon tahlili orqali eritrotsitlar soni, gemoglobin darajasi, gematokrit
ko‘rsatkichi, MCV (o‘rtacha eritrotsit hajmi), MCH (gemoglobinning o‘rtacha
miqdori) va MCHC (eritrotsit ichidagi gemoglobinning o‘rtacha konsentratsiyasi) kabi
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
176
https://universalpublishings.com
parametrlarga e’tibor qaratiladi. TTA holatlarida odatda gemoglobin past, eritrotsitlar
soni kamaygan va ularning hajmi kichraygan (mikrotsitar, gipoxrom anemiya) bo‘ladi.
Keyingi bosqichda biokimyoviy tahlillar orqali temir metabolizmi baholanadi. Temir
tanqisligiga xos laborator ko‘rsatkichlar quyidagilardan iborat: Serum temir miqdori –
past bo‘ladi. Ferritin darajasi – organizmda temir zaxirasining ko‘rsatkichi bo‘lib,
TTAda u keskin kamayadi (normada 30–300 ng/ml bo‘lsa, TTAda 10 ng/ml dan past
bo‘ladi). Transferrin darajasi – ko‘payadi, chunki organizm ko‘proq temir tashuvchiga
ehtiyoj sezadi. Transferrin to‘yinganlik darajasi – kamayadi (normada 20–50%, TTAda
<15%). Suyak ko‘migi aspiratida sideroblastlarning kamayishi – kam hollarda,
murakkab diagnostikada qo‘llanadi. Temir tanqisligini aniq belgilash bilan birga, uning
sababini aniqlash ham muhim: ichki qon ketishlar (masalan, oshqozon-ichak tizimida),
parazitar kasalliklar (ankilostomoz), ayollarda uzoq davom etuvchi hayz ko‘rish, yoki
homiladorlik davrida temir ehtiyojining ortishi kabi holatlar aniqlanishi kerak. TTAni
davolashda asosiy maqsad – organizmdagi temir yetishmovchiligini to‘ldirish,
gemoglobin darajasini normallashtirish va kasallik sababini bartaraf etishdir. Davolash
ikki asosiy yo‘nalishda olib boriladi:
1. Etiologik davolash – temir tanqisligiga sabab bo‘lgan omillarni aniqlab, ularni
bartaraf etish (masalan, qon ketishni to‘xtatish, parazitlarni davolash va boshqalar).
2. Patogenetik davolash – temir preparatlari yordamida organizmga temir yetkazib
berish.
Eng ko‘p qo‘llaniladigan temir preparatlari quyidagilar: temir sulfat, temir fumarat,
temir glukonat. Bu preparatlar og‘iz orqali qabul qilinadi va odatda 3–6 oy davomida
beriladi. Og‘ir hollarda yoki og‘iz orqali qabul qilish mumkin bo‘lmagan holatlarda
temir preparatlari tomir ichiga yuboriladi (masalan, temir karboksimaltozat yoki temir
dekstran). Laborator tahlillar davolash samaradorligini nazorat qilishda ham muhim
ahamiyatga ega. Gemoglobin darajasi odatda davolash boshlanganidan 2–3 hafta o‘tib
oshishni boshlaydi, ammo ferritin va temir zaxirasi to‘liq tiklanishi uchun 2–3 oy kerak
bo‘ladi. Shu sababli, bemor holati muntazam laborator nazorat ostida bo‘lishi lozim.
Shuningdek, profilaktik choralar – temirga boy ovqatlar (qizil go‘sht, jigar, ismaloq,
no‘xat, qovoq urug‘i va boshqalar) iste’molini oshirish, temirning so‘rilishini
yaxshilovchi C vitamini bilan birga iste’mol qilish va xavf guruhidagi aholini
muntazam tekshiruvdan o‘tkazish orqali temir tanqisligi anemiyasining oldini olish
mumkin.
Xulosa:
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
177
https://universalpublishings.com
Temir tanqisligi anemiyasi – keng tarqalgan, ammo o‘z vaqtida aniqlanmasa og‘ir
asoratlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan patologik holatdir. Ushbu kasallikni erta
aniqlash, sabablarini aniqlab davolash va takrorlanishining oldini olish uchun laborator
diagnostika katta ahamiyatga ega. Gemoglobin, ferritin, serum temir, transferrin va
boshqa laborator ko‘rsatkichlar orqali temir tanqisligini aniq belgilash, davolash
samaradorligini baholash hamda bemor holatini doimiy nazoratda ushlab borish
mumkin. Temir tanqisligi anemiyasini samarali davolash nafaqat organizmdagi temir
zaxirasini tiklash, balki inson salomatligi va hayot sifatini oshirishda ham muhim o‘rin
tutadi. Shu sababli, tibbiyot amaliyotida laborator diagnostika vositalarini keng joriy
etish, shifokorlarning bilim va ko‘nikmalarini muntazam yangilab borish bugungi
kunda dolzarb vazifalardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Akhmedova D.K. Gematologiya asoslari. – Toshkent: O‘zbekiston Tibbiyot
Akademiyasi nashriyoti, 2020.
2. Karimova S.I. Ichki kasalliklar propedevtikasi. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2019.
3. World Health Organization. Iron Deficiency Anaemia: Assessment, Prevention
and Control. – Geneva: WHO, 2001.
4. Guyton A.C., Hall J.E. Textbook of Medical Physiology. – 13th ed. –
Philadelphia: Elsevier, 2016.
5. Kasper D.L., Fauci A.S. et al. Harrison's Principles of Internal Medicine. – 20th
ed. – New York: McGraw-Hill, 2018.
6. Tortora G.J., Derrickson B.H. Principles of Anatomy and Physiology. – 15th ed.
– Wiley, 2017.
7. Nemeth E., Ganz T. Iron homeostasis and its disorders in hereditary anemias.
Blood. 2015;125(26):4100–4107.
8. Andrews N.C. Disorders of iron metabolism. N Engl J Med. 1999;341(26):1986–
1995.
9. Pavlova L.P. Laboratoriya diagnostikasi asoslari. – Toshkent: Tibbiyot
nashriyoti, 2021.
10. O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi. Temir tanqisligi
anemiyasini tashxislash va davolash bo‘yicha klinik protokol. – Toshkent, 2022.
11. Hoffbrand A.V., Moss P.A.H. Essential Haematology. – 7th ed. – Wiley-
Blackwell, 2016.
12. Zakirova G.T. Qon va qon kasalliklari. – Samarqand: SamMI nashriyoti, 2018.
