МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
111
https://universalpublishings.com
GISTOLOGIYA FANINING TADQIQOT OBYEKTI SIFATIDA
O‘RGANILISHI KERAK BO‘LGAN DOLZARB MASALALARI
Annayeva Shahrizoda Yarash qizi
shahrizodaannayeva21@gmail.com
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
Charos Bo'riyeva Abdurasul qizi
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
Jabborova Zilola Ilhom qizi.
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Termiz filiali
Abduraxmonova Gulasal Orif
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali.
Abdimoʻminov Boytimur Baxtiyor oʻgʻli
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali 2-sonli davolash ishi fakultetining 106-
"A" guruh
Annotatsiya
Ushbu maqolada gistologiya fanining zamonaviy ilmiy yo‘nalishdagi ahamiyati,
uning asosiy tadqiqot obyekti sifatida organizm to‘qimalarini o‘rganishdagi dolzarb
masalalari keng yoritiladi. Ayniqsa, gistologiyaning regenerativ tibbiyot, molekulyar
biologiya, nano-tibbiyot, onkologiya va biomateriallar bilan bog‘liq yo‘nalishlardagi
o‘rni alohida ko‘rib chiqiladi. Gistologik tadqiqotlar yordamida hujayra va
to‘qimalardagi strukturaviy o‘zgarishlar, ularning kasalliklar bilan bog‘liqligi,
diagnostika va davolashdagi roli tahlil qilinadi. Shuningdek, innovatsion
texnologiyalar, zamonaviy mikroskopik usullar va fanlararo integratsiya jarayonlari
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
112
https://universalpublishings.com
orqali gistologiyaning yangi rivojlanish bosqichlariga chiqayotganligi misollar asosida
ochib beriladi. Ushbu tadqiqot gistologiya fanining nafaqat klassik tibbiyotda, balki
zamonaviy tahliliy va eksperimental yo‘nalishlarda ham o‘z dolzarbligini saqlab
qolayotganligini tasdiqlaydi.
Kalit so‘zlar:
Gistologiya, to‘qima, hujayra, regeneratsiya, molekulyar biologiya,
mikroskopiya, onkologiya, nano-tibbiyot, biomateriallar, diagnostika
.
Kirish
Gistologiya — biologik fanlar tizimida hujayra va to‘qimalar tuzilishini
o‘rganadigan, mikrostrukturaviy tahlil asosida organizmdagi fiziologik va patologik
jarayonlarni tushuntirishga xizmat qiluvchi muhim fan sohasidir. Gistologik bilimlar
tibbiyot, biologiya, farmakologiya, veterinariya kabi turli fanlar uchun muhim asos
bo‘lib, ayniqsa klinik amaliyotda to‘qima darajasida yuz beruvchi o‘zgarishlarni tahlil
qilishda katta rol o‘ynaydi.
Bugungi ilm-fan taraqqiyoti gistologiyani faqat klassik to‘qimalarni tasniflovchi fan
emas, balki keng qamrovli, zamonaviy texnologiyalar bilan boyitilgan tadqiqot sohasi
sifatida ko‘rib chiqmoqda. Zamonaviy mikroskopiya, immunogistokimyoviy usullar,
hujayra markerlari, genetika bilan bog‘liqlik kabi yo‘nalishlar gistologiyani yuqori
darajadagi ilmiy platformaga olib chiqdi.
Ayni paytda regenerativ tibbiyot, biomuhandislik, nano-tibbiyot kabi yo‘nalishlarda
gistologik tadqiqotlar asosiy rolni bajaradi. Ushbu sohalarda ishlanayotgan yangi avlod
biomateriallar, hujayra transplantatsiyasi, 3D to‘qima chop etish texnologiyalari, turli
yallig‘lanish va o‘sma jarayonlarini chuqur tahlil qilish uchun gistologik yondashuv
zarur bo‘lib qolmoqda.
Maqolaning maqsadi gistologiya fanining dolzarb tadqiqot obektlarini, uni
rivojlantiruvchi asosiy omillarni va bu fan oldida turgan muammolarni tahlil qilishdan
iborat.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
113
https://universalpublishings.com
Asosiy qism
1. Gistologiya fanining ilmiy asoslari va tadqiqot obyekti
Gistologiyaning asosiy tadqiqot obyekti — hujayralar, ularning tuzilmasi va
to‘qimalardir. Bu fanning rivojlanishi XVIII asrga to‘g‘ri keladi. Klassik gistologiya 4
turdagi to‘qimalarni o‘rganishga asoslangan: epiteliy, biriktiruvchi, mushak va nerv
to‘qimalari. Bugungi kunda bu tasnif kengayib, har bir to‘qimaning molekulyar
darajadagi tuzilmasi, hujayraviy tarkibi, metabolik faoliyati, gen ekspressiyasi va
ularning o‘zgarishlari o‘rganilmoqda.
Zamonaviy gistologik tadqiqotlarda to‘qimalarning morfologik holatidan tashqari
ularning funksional holati ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, hujayra
darajasidagi tashqi omillarga javob reaksiyasi, hujayra bo‘linishi, o‘sma
hujayralarining rivojlanish bosqichlari, nekroz va apoptoz mexanizmlarini aniqlash
ustuvor vazifadir.
2. Gistologiyada dolzarb tadqiqot yo‘nalishlari
Bugungi kunda gistologik tadqiqotlar quyidagi dolzarb yo‘nalishlarga
asoslanmoqda:
•
Regenerativ gistologiya
— jarohatlangan yoki yo‘qolgan to‘qimalarni tiklash
mexanizmlarini o‘rganadi. Masalan, jigar yoki teri to‘qimalarining yangilanish
jarayonlari.
•
Onkogistologiya
— saraton hujayralarining morfologik o‘zgarishlari, invazivlik
darajasi, metastazlanish yo‘llari va histotipini aniqlash orqali individual davolash
strategiyasini tanlash imkonini beradi.
•
Immunogistologiya
— hujayralar va to‘qimalardagi antigen-antikor reaksiyalarini
tahlil qilish, ayniqsa, autoimmun kasalliklar va virusli infektsiyalarni tushunishda
muhimdir.
•
Molekulyar gistologiya
— gen ekspressiyasini, oqsillar sintezini va boshqa
biokimyoviy jarayonlarni hujayra darajasida o‘rganadi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
114
https://universalpublishings.com
•
Neurogistologiya
— miya va asab to‘qimalarining ultra tuzilmasini tahlil qilish orqali
nevrodegenerativ kasalliklarning mexanizmini aniqlashga qaratilgan.
3. Innovatsion texnologiyalar va metodlar
Zamonaviy gistologik tekshiruvlar klassik mikroskopiya bilan cheklanib qolmay,
quyidagi ilg‘or texnologiyalarni ham o‘z ichiga oladi:
•
Elektron mikroskopiya
— 1 nm darajadagi ultratuzilmani aniqlash imkonini beradi.
•
Immunofluorestsent usullar
— maxsus markerlar yordamida hujayra ichidagi
strukturani aniqlashtiradi.
•
Konfokal mikroskopiya
— 3D tasvir yaratib, to‘qima qatlamlarini fazoda ko‘rsatadi.
•
Digital gistologiya
— sun’iy intellekt yordamida gistologik slaydlarni tahlil qilish.
•
3D bioprinting
— hujayra va biomaterial asosida sun’iy to‘qima yaratish
texnologiyasi.
Ushbu texnologiyalar yordamida tadqiqotchilar hujayra darajasidagi eng kichik
o‘zgarishlarni ham aniqlay oladi, bu esa diagnostika va terapiya sifatini oshiradi.
4. Gistologiya va boshqa fanlararo yo‘nalishlar
Gistologiyaning boshqa ilmiy yo‘nalishlar bilan integratsiyasi uni yanada dolzarb
qiladi:
•
Farmakogistologiya
— dori vositalarining to‘qimalarga ta’sirini aniqlaydi.
•
Toksikologik gistologiya
— zaharli moddalar ta’sirida hujayra strukturasi qanday
o‘zgarishini tahlil qiladi.
•
Genetik gistologiya
— irsiy kasalliklar sabab bo‘ladigan hujayra tuzilmasidagi
o‘zgarishlarni o‘rganadi.
•
Bioingeneriya
— gistologiya biomuhandislikda to‘qima muqobillarini yaratishda
asosiy platforma bo‘lib xizmat qiladi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
115
https://universalpublishings.com
Xulosa
Gistologiya — biologik va tibbiy fanlar orasida muhim o‘rin egallagan, doimiy
rivojlanib borayotgan tadqiqot sohasi hisoblanadi. Bugungi kunda ushbu fanning
asosiy vazifasi to‘qimalarning normal va patologik holatini chuqur o‘rganish,
kasalliklar diagnostikasini takomillashtirish va regenerativ imkoniyatlarni aniqlashdan
iborat. Gistologik tadqiqotlar tufayli to‘qimalar darajasidagi morfologik va funksional
o‘zgarishlar aniqlanib, ular asosida individual davolash, biologik markerlar orqali erta
diagnostika, yangi dorilarni sinovdan o‘tkazish va hujayra terapiyasi yo‘lga
qo‘yilmoqda.
Zamonaviy gistologiya sun’iy intellekt, nano-texnologiya, 3D-bioprinting,
immunogistokimyoviy tahlillar kabi ilg‘or yondashuvlar bilan boyib, amaliy va
fundamental fanlararo ko‘prik rolini o‘ynamoqda. Bu esa nafaqat tibbiy bilimlarning
chuqurlashishiga, balki sog‘liqni saqlash tizimida innovatsion yondashuvlar paydo
bo‘lishiga sabab bo‘lmoqda.
Shuni ta’kidlash joizki, kelajakda gistologiya fanining ahamiyati yana-da ortadi.
Xususan, regenerativ tibbiyot, biotibbiy muhandislik, gen terapiyasi va
personalizatsiyalashgan tibbiyotda gistologik bilimlar asos bo‘lib xizmat qiladi. Shu
sababli, gistologiya fanida o‘rganilishi kerak bo‘lgan dolzarb masalalarni tahlil qilish,
uni chuqur o‘rganish, zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish va istiqbolli ilmiy
yo‘nalishlarga yo‘naltirish juda muhim vazifadir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Ross M.H., Pawlina W.
Histology: A Text and Atlas
, 8th Edition. Wolters Kluwer,
2020.
2.
Junqueira L.C., Carneiro J.
Basic Histology
, 14th Edition. McGraw-Hill, 2016.
3.
Islomov A.R.,
Biotibbiyotda gistologiyaning ahamiyati
, Toshkent Tibbiyot
Akademiyasi, 2022.
4.
Barabanov V.M.,
Innovatsion gistologik texnologiyalar
, Moskva, 2021.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. “Gistologiya” o‘quv dasturi,
2023.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 05, Мая
116
https://universalpublishings.com
6.
Deyl G.,
Biologiya: Hujayra va molekulyar asoslar
, T.: Ilm Ziyo, 2021.
7.
Dijkstra J. et al. “3D Bioprinting in Tissue Engineering: Current Status and Future
Perspective”,
Biomaterials Science
, 2020.
8.
Min K. “Histopathology and Artificial Intelligence: Recent Advances”,
Journal of
Pathology Informatics
, 2022.
9.
Takahashi K., Yamanaka S. “Induction of Pluripotent Stem Cells from Adult Human
Fibroblasts by Defined Factors”,
Cell
, 2007.
10.
UzMedNews. “Zamonaviy gistologiya: O‘zbekistonda yangi tahliliy metodikalar”,
2024.
