MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
63
ZAMONAVIY BIOPLASTIKLARNING IJOBIY HAMDA SALBIY
TOMONLARI.
Sultonov Muxriddin Mexriddin O‘g‘li
Sobirov Javohir Shavkat O‘g‘li
Tog‘ayev Shohjahon Shavkatjon O‘g‘li
Тел:99-743-17-27
https://doi.org/10.5281/zenodo.14233680
Zamonaviy ilm-fan va texnologiyaning uzluksiz rivojlanishi bilan an'anaviy
materiallarning cheklovlari asta-sekin oshkor bo'ladi. Shu nuqtai nazardan, bio-
asosli materiallar, yangi materiallar sifatida, katta e'tiborni tortdi. Ular noyob
biologik xususiyatlarga ega va keng qo'llash istiqbollariga ega. Yangi bio-asosli
materiallar qayta tiklanadigan energiya manbalaridan, masalan, o'simliklar,
zamburug'lar, dengiz o'tlari va boshqalardan olinishi kerak. Shu bilan birga,
ushbu materiallarni ishlab chiqarish jarayoni ham atrof-muhitga ta'sirini
kamaytirishi kerak va resurslarni qayta ishlash va qayta ishlash orqali tejashga
yordam beradi. . Kelajakda bio-plastmassalar, bio-tolalar va bio-qoplamalar kabi
an'anaviy materiallarni almashtirish uchun ko'proq bio-asosli materiallar ishlab
chiqilishi mumkin. Ushbu materiallar ekologik jihatdan ko'proq bardoshli va
atrof-muhitga kamroq zarar etkazadigan holda takrorlanadi. Barqarorlikni
amalga oshirish ishlab chiqarishdan foydalanishgacha bo'lgan barcha jarayonni
hisobga olishi kerak. Avvalo, moddiy ishlab chiqarish jarayonida atrof-muhitga
ortiqcha bosim o'tkazmaslik uchun xom ashyoni tanlash va yig'ishni boshlash
kerak. Ikkinchidan, ishlab chiqarish jarayonida chiqindilar emissiyasini
kamaytirish uchun toza va kam uglerodli ishlab chiqarish texnologiyasidan
foydalanish kerak. Nihoyat, ushbu havoladan foydalanish va isrof qilishda biz
resurslarni qayta ishlashga e'tibor qaratishimiz kerak. Tibbiyot sohasida,
masalan, infiltratsiya usullari dorilarni materialga yaxshiroq singdirish va
tanaga chiqarish imkonini beradi, davolash samaradorligini oshiradi. Sanoat
ishlab chiqarishida namlash texnologiyasi materialning sirtini silliqroq qilishi
mumkin, shu bilan materialning chidamliligi va korroziyaga chidamliligini
oshiradi. Bu biologik parchalanadigan plastik qoplarning deyarli barcha navlari
PBAT plus PLA plus St ekanligini aniqlash mumkin.
Kraxmal zavodlari mevalar yoki o'simliklarning mevalari, ildizlari yoki
barglarida keng tarqalgan. Dunyoda har yili yuzlab million tonna kraxmal ishlab
chiqariladi Qayta tiklanadigan va biologik parchalanadigan resurslardan biri
keng manbalar va arzon narxlarning afzalliklariga ega. Biroq, uning
mikrokristalli va granulali tuzilishi tufayli tabiiy kraxmal termoplastik ishlov
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
64
berish xususiyatlariga ega emas va termoplastik ishlov berish xususiyatlariga
ega bo'lish uchun termoplastik kraxmalga aylantirilishi kerak.
PBAT
Poliadipik kislota / butilen tereftalat (PBAT) - bu parchalanadigan poliester sinfi
bo'lib, unga katta e'tibor berilgan. U nafaqat PBT poliesterining yaxshi mexanik
xususiyatlariga ega, balki alifatik poliesterning yaxshi tortishish va
egiluvchanligiga ham ega. Tabiiy sharoitda u suv va karbonat angidridga ham
parchalanishi mumkin.Biroq, ushbu materialning yuqori narxi bozorda
qo'llanilishini cheklaydi; Shuning uchun, uning arzon, biologik parchalanadigan
kraxmalini PBAT bilan aralashtirish yaxshi tanlovdir.
PLA (polilaktik kislota) polilaktik kislota sifatida ham tanilgan. Polilaktik kislota
ishlab chiqarish jarayoni ifloslanishsizdir va mahsulot tabiatda aylanishga
erishish uchun biologik parchalanishi mumkin. Shuning uchun u ideal yashil
polimer materiali va bio-asosli biologik parchalanadigan plastmassa vakillaridan
biridir.
Shu bilan birga, amaliy qo'llashda ko'plab kamchiliklar ham mavjud: PLA ning
nisbatan zaif qattiqligi, elastiklik va moslashuvchanlikning yo'qligi, qattiq va
mo'rt katta eritmaning nisbatan past quvvati va sekin kristallanish tezligi. Ushbu
kamchiliklar uni ko'p jihatdan qo'llashni cheklaydi.
PBAT va PLA eritmalarini aralashtirish jismoniy o'zgartirish usuli bo'lib, uning
asosiy nuqtasi ikkalasi o'rtasida yaxshi muvofiqlikni talab qilishdir. Biroq, PBAT
va PLA ning eruvchanligi juda katta farq qiladi, natijada yomon moslik va bir
tekis aralashtirish qiyin.
PBAT va PLA muvofiqligini yaxshilash asosiy masaladir. PBAT va PLA
interfeyslarining yopishishini yaxshilash uchun aralashtirish jarayonida bir yoki
bir nechta moslashtiruvchi vositalarni qo'shish kerak. Keng tarqalgan
ishlatiladigan
moslashtiruvchi
moddalarga
plastifikatorlar,
reaktiv
moslashtiruvchilar va qattiq polimer polimerlar kiradi. Materiallar
degradatsiyasining dastlabki reaktsiyasi gidroliz reaktsiyasidan o'tish uchun suv
molekulalarining kiritilishi hisoblanadi. Agar u bitta PBAT materiali bo'lsa,
molekulyar tuzilishda qattiq ester aloqalari mavjudligi sababli, suv
molekulalarining kirib borishi qiyin va shuning uchun parchalanishi oson emas.
Biroq, PLA molekulalari suvning kirib borishi tufayli ichki buzilishlarga moyil
bo'ladi, shuning uchun PLA tarkibi qanchalik yuqori bo'lsa, materialning
parchalanish tezligi shunchalik tez bo'ladi.
Bioplastik materiallar oxirgi yillarda an'anaviy plastmassalardan kelib
chiqadigan ekologik muammolarni potentsial yechimi sifatida katta e'tiborga
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
65
sazovor bo'ldi. Ushbu biologik parchalanadigan va qayta tiklanadigan
alternativlar uglerod chiqindilarini kamaytirish va qazib olinadigan yoqilg'iga
kamroq bog'liqlik bilan yanada barqaror variant sifatida e'tirof etilgan. Biroq,
har qanday yangilik kabi, bioplastikadan foydalanish bilan bog'liq salbiy
tomonlar mavjud.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Мухаммадиева З. Б., Бердиева З. М. Пищевая безопасность СО2-
экстрактов из растительного сырья //Universum: химия и биология. –
2020. – №. 4 (70). – С. 8-12.
2. Бердиева З. М., Жахонов Ж., Мирзаев А. АНАЛИЗ РАСТИТЕЛЬНОГО
ПОЛИФЕНОЛА //SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF
SCIENTIFIC RESEARCH. – 2023. – Т. 1. – №. 8. – С. 284-287.
3. Бердиева З. М. ЮҚОРИ ТАРКИБЛИ ТРАНС-РЕСВЕРАТРОЛ САҚЛАГАН
ҚОРА ТУТ ТАБИИЙ ХОМАШЁ СИФАТИДА //PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 22.
– №. 2. – С. 8-12.
4. Muhiddinovna B. Z. Functions and forms of chemical experiment //European
science review. – 2020. – №. 1-2. – С. 48-50
5. Мухамадиев Б. Т., Садикова М. И. Применение электромагнитного поля
низкой частоты (эмп нч) в производстве растительных ингредиентов
//Universum: химия и биология. – 2020. – №. 11-2 (77). – С. 34-36
6. Бердиева З. М. Способы обучения учащихся решению химических задач
//Достижения науки и образования. – 2020. – №. 6 (60). – С. 4-8.
7. Бердиева З. М., Гафурова Г. А. Химические проблемы экологии в пищевой
промышленности и пути их решения //Молодой ученый. – 2015. – №. 9. – С.
453-455.
8. Muhiddinovna B. Z., Kaxramonovna G. G., Behruz A. IMPREGNATION OF
POLYMERS WITH LOW MOLECULAR WEIGHTS IN THE PRESENCE OF
SUPERCRITICAL CARBON DIOXIDE //E Conference Zone. – 2022. – С. 241-244.
9. Бердиева З. М., Касимова Ш. А. Влияние глицирризиновой кислоты,
глабридина
и
ресвератрола
на
репликацию
sars-коронавируса
//Universum: химия и биология. – 2021. – №. 7-1 (85). – С. 52-54.
10. Атоев Э. Х., Бердиева З. М. Изучение устойчивости комплексных
соединений металлов с некоторыми фосфорорганическими лигандами
//Universum: химия и биология. – 2021. – №. 10-2 (88). – С. 6-8.
11. Бердиева З. М., Мирзаева Ш. У. Экстракция масла цветков джиды
сверхкритической углекислотой //Интеграция современных научных
исследований в развитие общества. – 2016. – С. 181-183.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
66
12. Бердиева З. М., Ниязов Л. Н. Use of information and communication
technologies in teaching the subject of chemistry in higher education institutions
//Ученый XXI века. – 2016. – №. 5-2 (18). – С. 26-29.
13. Мухамадиев Б. Т., Садикова М. И. Применение электромагнитного поля
низкой частоты (эмп нч) в производстве растительных ингредиентов
//Universum: химия и биология. – 2020. – №. 11-2 (77). – С. 34-36.
14.Бердиева З. М., Ниязов Л. Н. Use of information and communication
technologies in teaching the subject of chemistry in higher education institutions
//Ученый XXI века. – 2016. – №. 5-2 (18). – С. 26-29.
