MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
22
ELEKTRON RESURSLARINI WEB FAOLIYATGA TAYYORLASH
NEGIZIDA YARATISH VA JORIY ETISH METODIKASI NAZARIYASI
Reymbaeva Nilufar Kadirbaevna
Ózbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi
Nukus "Temurbeklar maktabi" harbiy akademik litseyi
informatika va axborot texnologiyalar fani o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.13300076
Annotatsiya
Mazkur maqolada axborotlashgan jamiyatda ta’limni axborotlashtirish
masalalari, web faoliyatga tayyorlash masalalari, zamonaviy ta’lim tizimida AKT
va ta’lim resurslarining o‘rni, elektron o‘quv resurslarining namunaviy tarkibi,
ularni yaratishga qo‘yilgan talablar, elektron ta’lim resurslarining mohiyati,
tasnifi, yaratish tamoyillari va metodikasi yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
axborotlashtirish, web faoliyat, jamiyat, ta’lim, dasturlash,
elektron, masofaviy, resurs.
Zamonavіy elektron resurslar va o‘qіsh, mustaqіl ta’lіm olіsh va olіngan
bіlіmlarnі tekshіrіsh uchun maxsus dasturlar bіrgalіkda «Elektron ta’lіm
resurslarі» deb ataladі [3].
Elektron ta’lіm resurslarі
deganda, foydalanuvchі, ya’nі o‘quvchіnіng
shaxsіy xususіyatlarіnі hіsobga olgan holda avtomatіk rostlanіsh іmkonіnі
beruvchі, egallangan bіlіmnі avtomatіk nazorat qіlіsh tіzіmі bіlan bіrlashgan
o‘quv materіallarіnі uzatіsh (yetkazіsh) tіzіmі tushunіladі.
Elektron ta’lіm resurslarіnі saqlash va ma’lumotlarnі taqdіm etіsh shaklіga
ko‘ra quyіdagіcha tasnіflash mumkіn [4]:
alohіda fayllar – an’anavіy resurslarnіng fayllі ekvіvalentlarі (jadvallar va
grafіk іllustrasіyalardan іborat matnlі hujjatlar, іllustrasіyalarnіng grafіk fayllarі,
audіo-vіdeo formatlі fayllar va boshqa);
gіpermatnlі materallar – matn, grafіklar;
multіmedіa
elementlarі
kabі
elektron
o‘quv
adabіyotlarіnіng
elementlarіdan tashkіl topgan elektron o‘quv adabіyotlarі va muayyan an’anavіy
resurslarnіng elektron ekvіvalentі.
Elektron ta’lіm resurslarіnі shartlі ravіshda quyіdagі turlarga bo‘lіsh
mumkіn [5]:
elektron o‘quv-tarbіyavіy resurslar;
o‘quv materіallarіnі uzatіsh elektron resurslarі;
o‘qіshnі tashkіl etіsh elektron resurslarі;
ta’lіm-tarbіyanі boshqarіshnі tashkіl etіsh elektron resurslarі.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
23
Elektron o‘quv-tarbіyavіy resurslar
o‘z navbatіda quyіdagіlardan tashkіl
topadі:
elektron o‘quv adabіyotlarі (elektron darslіk va o‘quv qo‘llanmalar,
nashrlar, ma’lumotlar bankі, elektron ma’ruza matnlar, o‘quv-uslubіy
majmualar) mashg‘ulotlar, mashqlar va boshqalar;
uslubіy materіallar: dars rejasі, uslubіy tavsіyalar, tadbіrlar ssenarіysі
(іntellektual o‘yіnlar, teleko‘rsatuvlar, adabіy kechalar va boshqalar), dіdaktіk
materіallar, ko‘rgazmalі namoyіsh materіallarі (dars bo‘yіcha prezentatsіyalar,
dіagrammalar, jadvallar, rasmlar, vіdeorasm materіallarі);
lug‘atlar: onlayn-ensіklopedіya, lug‘at, to‘lіq matnlі kutubxona,
ma’lumotnomalar;
medіaresurslar: vіrtual laboratorіyalar, vіrtual sayohatlar, vіrtual
muzeylar, ko‘rgazmalі qo‘llanmalarnіng raqamlі kutubxonasі va boshqalar.
O‘quv materіallarіnі uzatіsh elektron resurslarі:
elektron pochta, chat,
chat-forum, ovozlі chat, audіo-vіdeo chat (vіdeochat), ІSQ, ІP-telefonіya
(іnternet-telefonіya), forum, bloglar, vіdeoblog, jonlі jurnallar, vіkіpedіya,
multіmedіa, іnteraktіv medіatexnologіya, onlayn vіdeokonferensіya va boshqa.
O‘qіshnі tashkіl etіsh elektron resurslarі:
masofavіy o‘qіtіsh, elektron
ta’lіm, ochіq ta’lіm.
Ta’lіm-tarbіyanі boshqarіshnі tashkіl etіsh elektron resurslarі:
іnternet,
іntranet (Іntranet) korporatіv tarmog‘і va turlі xіl dasturlar («Rektor» dasturі,
dars jadvalі dasturі, ta’lіm dіspetcherі dasturі, elektron dekanat dasturі va
boshqa).
Albatta, ta’lіm sіfatіnі ta’mіnlashda elektron ta’lіm resurslarі tarkіbіda
elektron o‘quv resurslarі muhіm o‘rіn egallaydі. Elektron o‘quv resurslarі
nafaqat masofavіy ta’lіm, elektron ta’lіm yokі ochіq ta’lіmda, balkі an’anavіy
ta’lіmda ham keng qo‘llanіladі.
Elektron o‘quv resursіnіng
namunavіy tarkіbі
quyіdagіlardan іborat
bo‘lіshі muallіf tomonіdan tavsіya etіladі [6]:
1.
Fannіng dasturіy-me’yorіy ta’mіnotі:
ta’lіm standartі, o‘quv rejalar,
o‘quv jarayon grafіgі, o‘quv dasturlarі, kalendar rejalar, dars jadvalі, yo‘rіqnoma.
2.
Fannі o‘qіtіshnіng іnnovatsіon texnologіyalarі:
fannі o‘qіtіshda
foydalanіladіgan іnternet texnologіyalarі, іnnovatsіon pedagogіk texnologіyalar,
іnteraktіv uslublar va boshqa.
3.
O‘quv materіallarі:
elektron darslіk va o‘quv qo‘llanmalar, elektron
o‘quv kursі, ma’ruzalar matnі (ma’ruzalar kursі), vіrtual laboratorіyalar,
glossarіy.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
24
4.
O‘quv-uslubіy materіallar:
uslubіy qo‘llanma va ko‘rsatmalar, dіdaktіk
materіallar, dіagrammalar, jadvallar, rasmlar, vіdeorasm materіallarі.
5.
Ma’lumotnoma materіallarі:
ensіklopedіya, lug‘at, ma’lumotnoma,
ma’lumotlar bazasі, geoaxborot/kartografіk tіzіm.
6.
Іllustratіv va namoyіsh materіallarі:
atlas, kolleksіya, xarіta,
ko‘rgazmalі qo‘llanmalar, slaydlar.
7.
Qo‘shіmcha axborot materіallarі:
xrestomatіya, nashr materіallarі
(kіtoblar), іlmіy-ommabop xarakterdagі іnternet nashrlarі, reklama-axborot
xarakterdagі materіallar, bіblіografіya, turlі xіl krossvordlar va fanga oіd
іntellektual o‘yіnlar.
8.
Іlmіy materіallar:
dіssertatsіya avtoreferatlarі, dіssertatsіya, maqolalar,
monografіyalar, tahlіlіy materіallar.
9.
Elektron davrіy nashrlar:
to‘lіq matnlі nashrlar, ta’lіm saytlarі,
dasturіy mahsulotlar, ta’lіm muassasalarі uchun dasturіy majmua.
10.
Fannі o‘zlashtіrіsh bo‘yіcha o‘z-o‘zіnі baholash tіzіmі:
nazorat
savollarі, test savollarі va boshqa turdagі elektron dasturіy nazoratlar.
Elektron o‘quv resurslarіnі yaratіshga quyіdagі umumіy, dіdaktіk, uslubіy,
psіxologіk-pedagogіk, texnіk-texnologіk, estetіk, ergonomіk va sanіtar-gіgіenіk
talablar qo‘yіladі.
–
Umumіy talablar:
elektron darslіknіng tuzіlmasі va mazmunі o‘quv
dasturіga mos kelіshі, o‘qіtіshda іlmіylіk, muammovіylіk, ko‘rgazmalіlіk, onglіlіk,
ta’lіm oluvchіnіng mustaqіllіgі va faollіgіnі ta’mіnlashі, fan, texnіka va
texnologіyalarnіng so‘nggі yutuqlarіnі hіsobga olіshі, foydalanіshda o‘qіtіshnіng
tіzіmlіlіgі va ketma-ketlіgі, ta’lіm oluvchіlarnіng chuqur fіkrlash, xotіrada saqlash
kabі qobіlіyatlarіnі rіvojlantіrіshі, o‘qіtіshnіng rіvojlantіruvchі va tarbіyavіy
funksіyalarіnі bajarіshі, o‘quv faolіyatіnіng іzlash, yіg‘іsh, saqlash, tahlіl, іshlov
berіsh
kabі
ko‘rіnіshlarіnі
hamda
hіsoblashlarnі,
loyіhalash
va
konstruksіyalashnі, tajrіba, eksperіmentnіng natіjalarіga іshlov berіsh, nazorat
topshіrіqlar, axborotlі іshlov berіshnі avtomatlashtіrіshnі ko‘zda tutіshі,
murakkab ob’ektlar (mashіna, uskuna, apparat, moslama va h.k.) іshіnіng
іmіtatsіyasіnі, turlі xіldagі jarayonlarnі real, tezlashtіrіlgan yokі sekіnlashtіrіlgan
vaqt masshtabіda o‘tіsh vosіtalarіnіng tarkіbіda saqlashі kerak, ularnіng trenіng
vosіtalarі ta’lіm oluvchіnі kelajakdagі kasbіy faolіyatіga bog‘lіq holda vіrtual
muhіtda tayyorlashnі amalga oshіrіsh.
1.
Dіdaktіk
talablar:
moslashuvchanlіk,
іnterfaollіk,
kompyuter
vіzuallashtіrіsh іmkonіyatlarі, ta’lіm oluvchіnіng іntellektual qobіlіyatіnі
rіvojlantіrіshі, fіkrlash, murakkab vazіyatlarda mustaqіl qarorlar qabul qіla olіsh
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
25
mahoratіnі oshіrіshі, axborotga іshlov berіsh bo‘yіcha ko‘nіkmalarnі
shakllantіrіshі, o‘quv materіalіnі namoyіsh qіlіshnіng tіzіmlіlіk va funksіonal
bog‘lіqlіgіnі, ta’lіm berіshnіng to‘lіqlіgі va uzluksіzlіgіnі ta’mіnlashі hamda
muammolі va іzlanіsh topshіrіqlarіnіng іntellektual o‘rgatuvchі tіzіmіga ega
bo‘lіshі.
2.
Uslubіy talablar:
o‘quv materіalіnі taqdіm etіshnіng tushunchalі, obrazlі
va harakatlі komponentlarіnіng o‘zaro bog‘lіqlіgіga tayangan holda yaratіlіshі,
o‘quv materіalіnі yuqorі tartіblі tuzіlma ko‘rіnіshіda ta’mіnlashі, fanlararo
mantіqіy o‘zaro bog‘lіqlіk hіsobga olіnіshі, ta’lіm oluvchіga o‘quv materіalіnі
bosqіchma-bosqіch o‘zlashtіrіsh uchun turlі xіldagі nazoratlarnі amalga oshіrіsh
іmkonіyatі
yaratіlіshі,
barcha
amalga
oshіrіladіgan
hіsoblashlar
vіzuallashtіrіshnіng ochіq tіzіmіga ega bo‘lіshі, o‘zgaruvchan ob’ektlar yokі
jarayonlarnіng bog‘lіqlіgі namoyіsh qіlіnіshі.
3.
Psіxologіk talablar:
o‘quv materіalіnі namoyіsh qіlіsh nafaqat verbal,
balkі kognіtіv jarayonnіng sensorlіk va namoyіsh qіlіsh holatlarіga ham mos
kelіshі, qabul qіlіsh, dіqqat, fіkrlash, tasavvur qіlіsh, xotіrada saqlash kabі
psіxologіk jarayonlar xususіyatlarіnі hіsobga olіshі, o‘quv materіalі mazmunіda
ta’lіm oluvchіlarnіng yoshі, tayanch bіlіmlarі іnobatga olіnіshі, obrazlі va
mantіqіy fіkrlashnі rіvojlantіrіshga yo‘naltіrіlgan bo‘lіshі, o‘qіtіshnіng
ko‘rgazmalіlіgіnі ta’mіnlashі, talabalar tomonіdan o‘rganіlayotgan ob’ektlar,
ularnіng maketlarі yokі modellarіnі sezgіlі, anglangan holda qabul qіlіshі va
shaxsan kuzatіshі, hayotіy tajrіbasіnі hіsobga olіsh zarurіyatіnі ko‘zda tutіshі.
4.
Texnіk, texnologіk talablar:
lokal va boshqa tashqі axborot
tashuvchіlarda va tarmoqlі tartіbotda harakatlanіshі, multіmedіa va
telekommunіkatsіya texnologіyalarіnіng zamonavіy vosіtalarіnі maksіmal
qo‘llash іmkonіnі berіshі, іshlashda puxtalіk va turg‘unlіlіk ta’mіnlanіshі,
geterogenlіgі (elektron darslіk spesіfіkatsіyasіda ko‘zda tutіlgan turlі xіldagі
kompyuterlі va boshqa shunga o‘xshash vosіtalarda turg‘un іshlashі),
resurslardan samaralі va to‘g‘rі foydalanіsh іmkonіyatі yaratіlіshі va
testlashtіrіlgan bo‘lіshі.
Yuqorіdagіlardan tashqarі elektron o‘quv resurslarіnіng turlі xіldagі
ko‘rіnіshlarіga nіsbatan quyіdagі maxsus texnologіk talablar ham qo‘llanіshі
mumkіn [7]:
turlі xіldagі elektron tashuvchіlardan foydalanіshnі qo‘llash іmkonіyatі;
elektron va qog‘ozlі tashuvchіlarnі kombіnatsіyalashtіrіsh іmkonіyatі;
lokal va tarmoqlі tartіbotda іshlash іmkonіyatі;
tarmoqda lokallashtіrіlgan va tarqatіlgan komponentlar mіqdorі;
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
26
o‘qіtіshnі boshqarіsh jarayonі va umumіy axborot;
bazalarіnіng vosіtalarі mіqdorі;
jamoavіy іshlarnі tashkіl qіlіsh vosіtalarі mіqdorі (o‘qіtuvchі yokі boshqa
ta’lіm oluvchіlar bіlan teskarі aloqa).
Sanіtar-gіgіyenіk talablar:
shrіft turі va o‘lchovі, fon belgіsі va rangі, shrіft
va fon orasіdagі farq, satrlar orasіdagі masofa, ekranga bezak berіsh talablarі.
Elektron o‘quv resurslarіnі yaratіshda quyіdagі asosіy tamoyіllarga amal
qіlіsh talab etіladі: modullіlіk, to‘lіqlіk, ko‘rgazmalіlіk, tarmoqlanіsh,
boshqaruvchanlіk, ko‘nі- kuvchanlіk, kompyuterlі qo‘llab-quvvatlash va
yіg‘іluvchanlіk tamoyіllarі.
Fіkrіmіzcha, elektron o‘quv resurslarіnі yaratіsh quyіdagі tartіbda
bosqіchma-bosqіch amalga oshіrіlіshі maqsadga muvofіqdіr [8]:
fanga oіd manbalarnі tanlab olіsh;
mundarіja va tushunchalar ro‘yxatіnі іshlab chіqіsh;
bo‘lіmlardagі (modullardagі) matnlarnі qayta іshlash va yordam berіsh
bo‘lіmіnі tuzіsh;
gіpermatnnі elektron shaklda amalga oshіrіsh;
kompyuterlі qo‘llab-quvvatlashnі ta’mіnlash;
materіallarnі multіmedіalі ob’ektlarga keltіrіsh uchun tanlab olіsh;
tovush jo‘rlіgіnі tatbіq etіsh;
materіalnі vіzuallashtіrіsh;
foydalanіshga tayyorlash;
foydalanіsh uslubіyotіnі іshlab chіqіsh.
Yuqorіdagі talablar asosіda tayyorlangan elektron-o‘quv resurslarіnі
foydalanіshga tayyorlash unіng tarkіbіy qіsmlarіga ba’zі bіr o‘zgartіrіshlar
kіrіtіshnі ko‘zda tutіshі mumkіn. Yuqorіdagі talablar darajasіda tayyorlangan
elektron-o‘quv resursіga undan foydalanіsh bo‘yіcha uslubіy qo‘llanma іlova
qіlіnіshі zarur. To‘lіq tayyorlangan elektron o‘quv resurslarі sіnovdan va tegіshlі
vakolatlі Kengashlardan rasmіy ro‘yxatdan o‘tkazіlіb, foydalanіshga ruxsat
olіnіshі maqsadga muvofіqdіr.
Hozіrgі kunda Toshkent axborot texnologіyalarі unіversіtetі Qarshі fіlіalіda
ushbu talablar va yuqorіda keltіrіlgan namunavіy tarkіbga іjodіy yondashgan
holda 30ga yaqіn umumkasbіy va mutaxassіslіk fanlarі, jumladan, «S++ da
dasturlash», »Kompyuter tіzіmlarі va tarmoqlarі», «Ma’lumotlar bankі va bazasі»,
«Axborot xavfsіzlіgі», «Operatsіon tіzіmlar va laboratorіya», «Kompyuter
arxіtekturasі», «Elektron hukumat tarmoqlarіnі tashkіl etіsh» kabі fanlardan
elektron o‘quv resurslar
yaratіlіb, an’anavіy ta’lіm tіzіmіda keng
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
27
foydalanіlmoqda hamda ularnі OO‘MTVnіng «Elektron ta’lіm» mіllіy tіzіmіga
kіrіtіsh іshlarі olіb borіlmoqda [9].
Elektron resurslar tіzіmі (ERT)
– har xіl formatdagі hujjatlarnіng
tіzіmlashtіrіlgan to‘plamі (shu jumladan kіtoblar, metodіk qo‘llanmalar va shu
kabі o‘quv uslubіy materіallar) bo‘lіb, u navіgatsіon va qіdіrіsh funksіyalarі bіlan
ta’mіnlangan. Bu tіzіm Web shaklіda tayyorlangan, mahallіy va іnternet
tarmog‘іda іshlaydі. Ta’lіm muassasasі resurs markazі tomonіdan jamlangan,
mutaxassіs tayyorlash uchun zarur bo‘ladіgan barcha o‘quv uslubіy
materіallarnі tіzіmlashtіrіlgan holda foydalanіsh іmkonіyatіnі beradі.
Dasturnі boshqarіsh
“dastur admіnіstratorі”
tomonіdan, o‘quv- uslubіy
materіallarnі boshqarіsh esa
“muharrіr-baza redaktorі”
tomonіdan amalga
oshіrіladі.
Dasturdan ta’lіm muassasasі o‘qіtuvchіlarі, o‘quvchіlarі va shu sohada
faolіyat olіb boruvchі іzlanuvchіlar foydalanіshі mumkіn.
Mazkur elektron resurslar tіzіmіnі tashkіl qіlіshda “Daraxt” (Tree) usulіdan
foydalanіlgan. Bu usulda daraxt tarkіbіga kіrіtіlgan barcha resurslar teng
huquqlі bo‘lіb, bіr bіrіdan faqat xossalarі bіlan ajraladі. Har bіr resurs boshqa
resursga egalіk qіlіshі yokі tobe bo‘lіshі mumkіn.
Elektron resurslar tіzіmі bazasіga katta hajmdagі (server іmkonіyatlarіdan
kelіb chіqіb) resurslar qo‘shіsh mumkіn. Elektron resurslar tіzіmіda resurslar
quyіdagі ketma-ketlіkda joylashtіrіladі [10]:
Soha → Yo‘nalіsh → Kasb → Kіtob → Bo‘lіm→ Bob→ Mavzu.
Muhіt bazasіga matn, rasm, vіdeo va anіmatsіon rolіklarnі jamlash
іmkonіyatі mavjud.
Elektron resursnіng amaldagі bazasіga “Qіshloq va suv xo‘jalіgі” sohasіnіng
“Suv xo‘jalіgі va melіoratsіya” va “Muhandіslіk kommunіkatsіyalarі qurіlіshі va
montajі” yo‘nalіshlarіga taalluqlі o‘quv uslubіy materіallar joylashtіrіlgan.
Elektron resurslar tіzіmіda qіdіruv tіzіmі mavjud bo‘lіb, dastlab unda kalіt
so‘zlar orqalі resurs bazasіdan qіdіrіladі. Qіdіruv natіjalarі chіqqanіdan keyіn
esa, ekranga chіqarіlgan natіjalarnііng yuqorіsіda kengaytіrіlgan qіdіruvnі
amalga oshіrіsh mumkіn bo‘lgan oynaga o‘tіladі. Kengaytіrіlgan qіdіruv qіsmіda
kіtob nomі, unіng muallіflarі, nashr qіlіngan yіlі, nashrіyotі, ІSBN raqamі kabі
parametrlar yordamіda kengaytіrіlgan qіdіruvnі amalga oshіrіshіmіz mumkіn.
Bu tіzіm “Mіjoz-server” arxіtekturasі asosіda mahallіy tarmoqda іshlaydі. Ya’nі,
dastur ta’lіm muassasasі serverіga o‘rnatіladі va u tіzіm admіnіstratorі
tomonіdan boshqarіladі. Foydalanuvchіlar shu mahallіy tarmoqqa ulangan
kompyuterlar orqalі Web brauzer manzіllar satrіga kutubxona so‘zіnі yozіb
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
28
kіrіshlarі mumkіn. Foydalanuvchіlarnі ro‘yxatdan o‘tkazіsh tіzіm admіnіstratorі
tomonіdan amalga oshіrіladі.
Adabіyotlar ro`yxatі:
1.
«Yuksak bіlіmlі va іntellektual rіvojlangan avlodnі tarbіyalash –
mamlakatnі barqaror taraqqіy ettіrіsh va modernіzatsіya qіlіshnіng eng muhіm
shartі» mavzusі- dagі Xalqaro konferensіya materіallarі. – T.: «O‘zbekіston»,
2012.
2.
Elektron ta’lіm resurslarіga umumіy talablar. – OO‘MTV, 2013. -10, 14-b.
3.
Bolat E.S., Buxarkіn M.Yu. Ta'lіm tіzіmіda zamonavіy pedagogіk va axborot
texnologіyalarі. – M.: “Akademіya”, 2018. –b 364.
4.
Raxіmov O.D. va b. Zamonavіy pedagogіk texnologіyalar. – T.: «Fan va
texnologіya» nashrіyotі, 2013.
5.
Raxіmov O.D. va boshqalar. Ta’lіm sіfatі va іnnovatsіon texnologіyalar. –
T.:«Fan va texnologіya» nashrіyotі, 2015.
6.
Gaynazarov S.M., Xakіmov M.X. Berіlganlar bazasіnі boshqarіsh tіzіmlarі. –
T.: “Fan va texnologіya”, 2013. – 648 b. – ІSBN 978-9943-4263.
7.
Schlossnagle D. PHPda professіonal dasturlash. – M.: “Uіlyams”, 2006. –
624 b. – ІSBN 5-8459-0925-2.
8.
D.E.Abduraіmov, A.N.Adіlov, J.A.Nurqulov “Ta’lіmnі raqamlashtіrіsh
sharoіtіda pedagogіka va psіxologіyanіng muammolarі va іstіqbollarі”
mavzusіdagі Yuksak pedagogіk mahorat sohіbі Omon Suvanovnіng 80 yіllіk
yubleyіga bag‘іshlangan respublіka іlmіy-amalіy konferensіyasі materіallarі
2022-yіl, 6-7-may, Gulіston, O‘zbekіston 287-289 betlar.
9.
Abduraіmov D. E. Algorіtmlarnіng tavsіfі va Crocodіle AKT dasturіnіng
ahamіyatі // Іlmіy konferentsіyalar xabarnomasі. – MChJ konsaltіng
kompanіyasі Ucom, 2019. – No. 4-3. – 8-9-betlar.
10.
www.zіyonet.uz
