MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
54
QURILISHDA SOHASIDA IQTISODIY SAMARADORLIKNI OSHIRISH
DAVR TALABI
D.Bayzakova
Jizzax politexnika instituti
Iqtisodiyot va menejment kafedrasi o‘qituvchisi
A.Xabibullayev
Kibersport fakulteti 502-24 guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16893968
Annotatsiya.
Ushbu maqolada qurilish sohasida iqtisodiy samaradorlikni
oshirishning asosiy yo‘nalishlari, dolzarb muammolari va ularni hal qilish
bo‘yicha takliflar yoritilgan. Qurilish tarmog‘i iqtisodiyotning yetakchi
sohalaridan biri sifatida mamlakat infratuzilmasining rivojlanishiga xizmat
qiladi. Samaradorlikni ta’minlashda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish,
moliyaviy resurslarni oqilona boshqarish va loyihalashtirishning ilmiy
yondashuvlarini joriy etish muhim ahamiyatga ega.
Kalit so‘zlar:
qurilish sohasi, samaradorlik, investitsiya, texnologiya,
innovatsiya, loyiha boshqaruvi, raqamlashtirish.
Annotation.
This article covers the main directions of increasing economic
efficiency in the construction industry, current problems and proposals for their
solution. The construction network, as one of the leading sectors of the economy,
serves the development of the country's infrastructure. The use of modern
technologies, rational management of financial resources and the introduction of
scientific approaches to design are important in ensuring efficiency.
Key words:
construction industry, efficiency, investment, technology,
innovation, project management, digitization.
Qurilish sohasi har bir mamlakat iqtisodiyotining “drayver” tarmog‘i
sifatida muhim o‘rinni egallaydi. O‘zbekiston sharoitida ham qurilish ishlarining
hajmi yildan-yilga oshib bormoqda. Biroq, soha samaradorligini oshirishga
to‘sqinlik qilayotgan bir qator muammolar mavjud: me’yoriy hujjatlarning
eskirganligi, byurokratik to‘siqlar, texnologik yangilanish darajasining pastligi va
moliyaviy resurslardan samarasiz foydalanish holatlari. Ushbu maqola aynan
shu masalalarni tahlil qilib, ularni bartaraf etish yo‘llarini taklif etadi.
Qurilishda iqtisodiy samaradorlik tushunchasi va uning ahamiyati.
Iqtisodiy samaradorlik – bu qurilish jarayonida erishilgan natijalar va ularga
erishish uchun sarflangan resurslar (mablag‘, vaqt, ishchi kuchi) o‘rtasidagi
nisbatdir. Samaradorlikni oshirish quyidagi jihatlar orqali namoyon bo‘ladi:
Qurilish xarajatlarini optimallashtirish;
Ob’ektni belgilangan muddatda foydalanishga topshirish;
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
55
Mehnat unumdorligini oshirish;
Energiya tejamkor qurilish materiallaridan foydalanish;
Qayta tiklanadigan resurslardan foydalanish.
Bundan
tashqari,
iqtisodiy
samaradorlikni
oshirish
qurilish
mahsulotlarining raqobatbardoshligini ham ta’minlaydi.
Qurilish samaradorligiga ta’sir qiluvchi asosiy omillar
1.
Texnologik omillar:
Zamonaviy texnologiyalar va innovatsiyalar
joriy etilmagan korxonalarda qurilish muddatlari cho‘ziladi, resurslar isrof
bo‘ladi.
2.
Moliyaviy boshqaruv:
Loyihalarda moliyaviy oqimlarni nazorat
qilish darajasi past bo‘lsa, budjetdan chetga chiqish holatlari yuzaga keladi.
3.
Mehnat resurslari:
Malakali ishchi kuchining yetishmasligi qurilish
sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
4.
Normativ-huquqiy baza:
Qurilish sohasiga oid qonunchilik
hujjatlarining tez-tez o‘zgarishi hamda ayrimlarining eskirganligi investitsiya
jarayonini sekinlashtiradi.
5.
Loyihalashtirish sifati:
Texnik-iqtisodiy asoslarning noto‘g‘ri
baholanishi yoki eskirgan metodikalardan foydalanish samaradorlikka salbiy
ta’sir ko‘rsatadi.
1-jadval.
Qurilish texnologiyalaridan foydalanish samaradorligi (shartli
ma’lumotlar)
Qurilish
texnologiyasi
Qurilish
muddati (oy)
Qurilish tannarxi
(mln so‘m)
Samaradorlik
ko‘rsatkichi (%)
An’anaviy
texnologiya
12
1800
100
Zamonaviy monolit
texnologiya
9
1550
116
BIM
asosida
qurilish
8
1400
129
Energiya tejamkor
texnologiya
10
1450
124
Samaradorlikni oshirish yo‘llari
1. Raqamlashtirish va avtomatlashtirish:
Qurilish sohasida raqamli
texnologiyalar (BIM – Building Information Modeling) joriy qilinishi dizayn,
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
56
loyihalashtirish, qurilish va ekspluatatsiya bosqichlarida resurslar tejash
imkonini beradi.
2. Energiya tejamkor texnologiyalar:
Yangi avlod qurilish materiallaridan
foydalanish (masalan, sandwich panellar, gazobeton) qurilish tannarxini
kamaytirish va energiya sarfini qisqartirishga olib keladi.
3. Moliyaviy intizomni kuchaytirish:
Qurilish loyihalarida qat’iy byudjet
nazoratini joriy etish va shaffof xarajatlar tizimini yaratish orqali ortiqcha sarf-
xarajatlarning oldi olinadi.
4. Davlat-xususiy sheriklik (DXSh) asosida loyihalarni amalga
oshirish:
Bu usul yirik infratuzilma loyihalarini davlat va xususiy sektor hamkorligida
amalga oshirishga imkon beradi.
5. Malakali kadrlar tayyorlash:
Qurilish sohasida oliy va o‘rta maxsus
ta’lim muassasalarining amaliyotga yaqinlashtirilgan o‘quv dasturlari orqali
zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega muhandis va texniklarni yetishtirish
zarur.
Xulosa va takliflar
Qurilish sohasida iqtisodiy samaradorlikni oshirish – bu faqat texnik masala
emas, balki kompleks iqtisodiy, ijtimoiy va tashkiliy yondashuvni talab qiluvchi
jarayondir. Mazkur yo‘nalishda quyidagi takliflarni ilgari surish mumkin:
Qurilishda raqamli texnologiyalarni joriy etishni rag‘batlantirish bo‘yicha
hukumat darajasida alohida dastur ishlab chiqish;
Investitsiya loyihalarini baholashda xalqaro standartlarga asoslangan
metodikalardan foydalanish;
Qurilish me’yorlarini zamon talablari asosida yangilash;
Yalpi ichki mahsulotda qurilish tarmog‘ining ulushini oshirish bo‘yicha
strategik rejalarni ishlab chiqish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining rasmiy veb-sayti:
https://construction.uz
2.O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari:
https://stat.uz
3.Axmedov A., Karimov N. "Iqtisodiyot nazariyasi" – T.: Iqtisodiyot, 2021.
4.Xodjiev B.X., Toshboev M.T. "Makroiqtisodiyot" – T.: “Fan va texnologiya”,
2020.
5.Nurmuxamedov Q., Saydaliyev N. “Investitsiyalar va qurilish iqtisodiyoti” – T.:
Iqtisodiyot, 2019.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
57
6.Normurodov Sh. “Qurilish va arxitektura sohasida menejment” – T.: Yangi asr
avlodi, 2020.
7.Xasanov B., G‘ulomov S. "Qurilishda iqtisodiy samaradorlikni baholash
usullari", ilmiy maqola, “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” jurnali, 2021,
№4.
8.Karimov
D.
“Qurilishda
innovatsion
texnologiyalarning
iqtisodiy
samaradorligi”, “Moliyaviy tahlil va iqtisodiy tadqiqotlar” jurnali, 2023, №2.
