MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
41
O’ZBEK O’RGANUVCHILARI INGLIZ TILINI O‘RGANISHDA
UCHRAYDIGAN MUAMMOLAR VA ULARNING ILMIY ASOSLANGAN
YECHIMLARI
Ro’ziyeva Mexrangiz Ilxomovna
Termez Davlat universiteti talabasi
Eshqurbonov Sirojiddin
Ilmiy rahbar:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15746298
Annotatsiya
Ushbu maqolada O‘zbekistonlik o‘quvchilar uchun ingliz tilini o‘rganish
jarayonida uchraydigan asosiy muammolar — fonetik farqlar, grammatik
tushunmovchiliklar, so‘z boyligini faollashtirishdagi qiyinchiliklar, psixologik
to‘siqlar va til muhiti yetishmasligi tahlil qilinadi. Muammolarning asosiy
sabablari lingvistik, metodik va psixologik jihatlar bilan izohlanadi. Maqolada
zamonaviy til o‘qitish nazariyalariga tayangan holda ilmiy asoslangan yechimlar
taklif etiladi: shadowing, task-based learning, growth mindset, AI
texnologiyalaridan foydalanish va multimodal yondashuvlar. Mazkur
yondashuvlarning amaliyotga joriy etilishi ingliz tilini samarali va barqaror
o‘rganish imkonini yaratadi.
Kalit so’zlar:
ingliz tili, O‘zbekiston, til o‘rganish muammolari, shadowing,
TBLT, growth mindset, multimodal yondashuv, AI.
Abstract
This article examines the major challenges faced by Uzbek learners in
acquiring English as a foreign language, including phonetic discrepancies,
grammatical misunderstandings, vocabulary activation difficulties, psychological
barriers, and lack of immersive environments. The study explains the root
causes of these issues through linguistic, methodological, and psychological
perspectives. Based on contemporary language learning theories, scientifically
grounded solutions are proposed: shadowing techniques, task-based learning
(TBLT), growth mindset development, utilization of AI tools, and multimodal
strategies. The implementation of these approaches is expected to enhance the
effectiveness and sustainability of English language acquisition in Uzbekistan.
Keywords:
English language, Uzbekistan, language learning challenges,
shadowing, TBLT, growth mindset, multimodal approach, AI.
Ingliz tili hozirgi kunda xalqaro aloqa vositasi sifatida nafaqat rivojlangan,
balki rivojlanayotgan mamlakatlarda ham ustuvor ahamiyat kasb etmoqda.
O‘zbekiston hukumati tomonidan so‘nggi yillarda ingliz tilini o‘qitish sifatini
oshirish, xorijiy tillarni bilish darajasini xalqaro standartlarga moslashtirishga
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
42
doir keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, maktabgacha
ta’limdan boshlab ingliz tilini bosqichma-bosqich o‘rgatish, CEFR tizimi asosida
baholash, xalqaro imtihonlarni (IELTS, TOEFL) joriy etish va o‘qituvchilarning
malakasini oshirish ishlari olib borilmoqda. Shunga qaramay, o‘zbek tilida
so‘zlashuvchi o‘quvchilarning ingliz tilini o‘zlashtirishida qator lingvistik,
metodik va psixologik to‘siqlar mavjud. Ushbu muammolarni tahlil qilish,
ularning ildiz sabablarini aniqlash va ilmiy asoslangan yechimlar ishlab chiqish
— nafaqat til o‘rganuvchilar, balki til o‘rgatuvchilar uchun ham dolzarb masala
hisoblanadi.
Ingliz tilini o’rganuvchilar yuz keladigan asosiy muammolarga kelsak,
ulardan biri-fonetik va talaffuzdagi farqlar. O‘zbek tili va ingliz tili fonetik tizimi
orasidagi sezilarli farqlar talaffuzda jiddiy muammolarni yuzaga keltiradi. Ingliz
tilidagi /θ/, /ð/, /ʒ/, /ɪə/, /ʊə/ kabi tovushlar o‘zbek tilida mavjud emas, bu esa
o‘rganuvchilarda noto‘g‘ri talaffuz qilishga olib keladi. Fonetik kamchiliklar,
ayniqsa, og‘zaki nutqda tushunmovchiliklarga sabab bo‘ladi. Tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, talaffuzdagi kamchiliklar o‘rganuvchining o‘ziga bo‘lgan ishonchini
pasaytiradi (Derwing & Munro, 2015). Grammatik strukturalardagi
nomutanosiblik. O‘zbek tili agglutinativ tuzilishga ega bo‘lib, grammatik ma’no
qo‘shimchalar yordamida ifodalanadi, ingliz tili esa flektiv (analytic) tizimga ega.
Bu grammatik tafovutlar ayniqsa fe’l zamonlari, artikllar, so‘z tartibi kabi
jihatlarda o‘z aksini topadi. Masalan, ingliz tilidagi present perfect zamoni yoki
passiv konstruksiyalarni o‘zbek o‘quvchilari intuitiv tarzda anglay olmaydilar,
chunki o‘zbek tilida bunday strukturaviy birliklar mavjud emas. Lug‘at boyligini
shakllantirishdagi muammolar. Ko‘pchilik o‘rganuvchilar ingliz tilida passiv
lug‘atga ega bo‘lsa-da, ularni amalda qo‘llashda qiynaladilar. Bu holat "receptive
knowledge" bilan "productive knowledge" o‘rtasidagi tafovut bilan bog‘liq
(Nation, 2001). Ingliz tilidagi frazeologik birikmalar, idiomalar va
kolokatsiyalarni o‘zlashtirish ayniqsa murakkab kechadi, chunki ularning
to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarjimasi ko‘pincha mantiqan mos kelmaydi. O‘zbek o‘quvchilari
orasida ingliz tilida erkin so‘zlashish bo‘yicha ishonchsizlik va psixologik
to‘siqlar keng tarqalgan. Bu holat “foreign language anxiety”
(Horwitz, Horwitz
& Cope, 1986) deb ataladi va u o‘rganuvchilarning ruhiy holatiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. O‘quvchilar ko‘pincha grammatik xatolardan qo‘rqib, umuman
gapirmaslikni afzal ko‘radilar. Bu esa og‘zaki nutqni rivojlantirishga jiddiy
to‘sqinlik qiladi. Muhit va amaliy mashq imkoniyatining yetishmasligi. Ko‘pchilik
o‘zbek o‘quvchilari uchun ingliz tilida muloqot qiladigan tabiiy muhit yo‘qligi til
o‘rganish jarayonini sun’iylashtiradi. O‘rganilgan bilimlar real kontekstda
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
43
ishlatilmasa, ular tezda unutiladi (Krashen, 1982). Maktab va universitetlardagi
darslar ko‘proq grammatik qoidalarni yod olishga yo‘naltirilgan bo‘lib,
kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishga yetarli darajada e’tibor
qaratilmaydi.
Barcha to’siqlarni yengish iloji bo’lgani kabi bu muammolarga qarshi bir
qancha ilmiy yechimlar ko’rib chiqilgan. mmatikani kontekstda o‘rganish
(Communicative Grammar) Ingliz tilidagi present perfect yoki article tizimlari
kabi «begona» strukturalar uchun an’anaviy qoidani yodlash o‘rniga, korpusga
asoslangan misollar va induksiya-deduksiya sikli tavsiya etiladi. Bunday
yondashuv kognitiv yukni pasaytirib, xotirada konseptual «o‘rin» yaratadi
(Ellis et al., 2019). Amaliyotda — har bir yangi grammatik konstruktsiya bo‘yicha
3 bosqich: real maqola/yangilikdan kontekst, maqsadli forma bilan
kommunikativ
topshiriq,
reflektiv
self-assessment
jurnali.
Fonetik
kompetensiyani rivojlantirish: «shadowing» va fiziologik treningShadowing
texnikasi — o‘rganilayotgan matnni ertaroq eshitib, darhol taqlid bilan
qaytarish — talaffuzni
sezilarli
darajada
yaxshilaydi.
2024 yilgi
kvazi-eksperimental tadqiqotda 62 o‘quvchi ishtirokida ushbu usul yuqori
natijaga erishdi. 2025 yildagi kross-kurs tadqiqot TBLT guruhida o‘qiganlar
an’anaviy PPP guruhiga nisbatan o’zini kompetent his qilish ko‘rsatkichi
bo‘yicha sezilarli ustunlikka erishgandi.Rol o’yinlari, loyiha prezentatsiyalari
kabi real hayotga yaqin topshiriqlar psixologik xavfsiz maydon yaratadi.
Natijada Foreign Language Classroom Anxiety Scale (FLCAS) ballari 12–15 % ga
pasayadi (Horwitz, 1986 takror tekshiruvi).Mahalliy speaking klublari va onlayn
tandem-platformalar (TalkTalk, Speaky) — muloqot «mikromuhiti»ni
kengaytirish vositasi.
Xulosa
O‘zbekistonlik o‘rganuvchilar uchun ingliz tilini o‘zlashtirish jarayonida
fonetik, grammatik, leksik, psixologik va metodik to‘siqlar mavjudligi aniqlandi.
Bu muammolarni an’anaviy, faqat qoidaga asoslangan uslublar bilan yengish
yetarli emas. Ularning ildizi chuqurroq — til tizimi, ona til bilan farqlari,
o‘rganish muhiti, motivatsiya manbalari, va o‘quvchining o‘z-o‘ziga bo‘lgan
ishonch darajasida yotadi. Ushbu maqolada har bir muammo uchun zamonaviy,
ilmiy jihatdan asoslangan yondashuvlar taklif qilindi: fonetik kompetensiyani
rivojlantirish uchun shadowing texnikasi, grammatikani kontekstda o‘rganish,
faollashtirilgan lug‘at amaliyotlari va boshqalar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York:
Freeman.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
44
2.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-
determination in human behavior. Springer Science & Business Media.
3.
Dweck, C. S. (2019). Mindset: Changing the way you think to fulfil your
potential. Robinson.
4.
Ellis, N. C., Römer, U., & O'Donnell, M. B. (2019). Usage-based approaches
to language acquisition and processing: Cognitive and corpus investigations of
construction grammar. Wiley-Blackwell.
5.
Horwitz, E. K., Horwitz, M. B., & Cope, J. (1986). Foreign language
classroom anxiety. The Modern Language Journal, 70(2), 125–132.
6.
Krashen, S. (1982). Principles and practice in second language acquisition.
Pergamon.
7.
Nation, I. S. P. (2022). Learning vocabulary in another language (2nd ed.).
Cambridge University Press.
8.
Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (2014). Approaches and methods in
language teaching (3rd ed.). Cambridge University Press.
9.
Swain, M., & Lapkin, S. (2001). Focus on form through collaborative
dialogue: Exploring task effects. In M. Bygate, P. Skehan, & M. Swain (Eds.),
Researching pedagogic tasks (pp. 99–118). Longman.
10.
Zhao, Y., & Lai, C. (2023). The use of AI-powered tools in L2 learning: A
systematic
review.
Computer
Assisted
Language
Learning.
https://doi.org/10.1080/09588221.2023.2201672
