J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
54
METAFORALARNI TARJIMA QILISH JARAYONIDA
DUCH KELADIGAN MUAMMOLAR
Allaberganova Shodiya Yarashboy qizi
National University of Uzbekistan named
after Mirzo Ulug’bek Faculty of Foreign Philology
4th year student of Translation Theories
allaberganovashodiya57@gmail.com
Annotatsiya
: Bu maqolada metaforalarni tarjima qilish jarayonida tarjimon
duch keladigan muammolar haqida qisqacha malumot berib oʻtilgan. Metafora bu
yozuvchining “quroli” hisoblanib, nafaqat insonlarning tasavvuriga balki ularning
ruhiy va hissiy holatiga ham katta tasir koʻrsatadi. Tarjimonnning vazifasi esa
metaforaning ma’no va hissiy holatini toʻgʻri saqlab, uning asl chuqur ma’nosini
boshqa tilda ifodalashdan iborat.
Kalit soʻzlar
: metafora, stlistika, tilshunoslik, tilshunos, adabiyotshunos,
tarjimon, madaniyat;
Аннотация
: В данной статье кратко описываются проблемы, с которыми
сталкиваются переводчики при переводе метафор. Метафора — это
инструмент писателя, который оказывает большое влияние на воображение
людей, а также на их психическое и эмоциональное состояние. Задача
переводчика и метафоры — правильно сохранить смысл и эмоциональное
состояние метафоры, а также выразить ее изначальный глубокий смысл на
другом языке.
Ключевые слова: метафора, стилистика, лингвистика, лингвист,
переводчик, библиограф, культура;
Annotation
: This article briefly describes the problems that translators face
when translating metaphors. Metaphor is a writer's tool, which has a great impact on
people's imagination, as well as on the mental and emotional state. The task of the
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
55
translator and the metaphor is to correctly preserve the meaning and
emotional state of the metaphor, and to express its original deep
meaning in another language.
Keywords
: metaphor, stylistic, linguistic, linguist, translator,
bibliographer, culture;
Stilistika sohasining metafora boʻlimiga qiziqish bir necha yillardan beri dunyo
tilshunosligining diqqat markazidagi eng dolzarb mavzulardan biri bo’lib kelmoqda.
Ayniqsa, boy metaforik jumlalardan foydalanib ijod qiluvchi turkiy xalq
yozuvchilarining asarlari va dostonlari nafaqat oʻzbek tilshunoshlarining, balki, chet
ellik tilshunos olimlar va tarjimonlarining ham diqqat-etiborini oʻziga qaratti.
Asosiy qism
. Metaforalar nafaqat ma’no, balki tuyg’u va tasavvur kuchini ham
taqdim etadi, shuning uchun ular adabiyotda ayniqsa muhimdir1. Chunki
metaforalar ma’lum bir millatning qadriyatlari, urf-odatlari va tafakkurida kelib
chiqqan holatda paydo bo’ladi. Buni xuddi oʻzidey tarjima qilish esa tarjimondan
katta mahorat talab qiladi, va shu bilan birga bir nechta qiyinchiliklar ham tugʻdiradi.
Misol uchun toʻgʻri keladigan ekvivalent topilmasligi, oʻquvchiga tushunarli izoh
keltira olmasligi va chuqur qadriyat va urf-odatlarni oʻzida mujassam etgan
konteksni ifodalay olishda qiyinchilikka duch kelishi mumkin.
Bu muammolarga mutloq yechim topishda adabiyotshunos va tarjimashunos
Peter Nyumarking klassifikatsiyasini keltirib oʻtishimiz mumkin. U tarjimon duch
keladigan muammolarni to’rt xil yoʻl bilan amalga oshirish mumkinligini aytadi2:
Birinchi uslub madaniyatga moslashtirish uslubi hisoblanadi. Ba’zi
metaforalar ma’lum bir madaniyatga xos bo’lgan tushunchalarga asoslanadi.
1
I.A.Richards. The Philosophy of Rhetoric.
–
Oxford University Press, 1936.
–
p.57.
2
P.Newmark. Approaches to translation. - Prentice Hall, 1981 .
–
p.17.
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
56
Tarjimon bu metaforani boshqa madaniyatda ham tushunarli bo’lishi
uchun o’zgartirishi mumkin. Masalan, ingliz tilidagi “a fish out of
water” (“suvdan chiqqan baliq”) metaforasi, o’zbek tiliga “suvsiz
baliq” deb tarjima qilinishi mumkin, ammo bu tushuncha boshqa bir
metaforaga o’zgartirilishi ham mumkin (masalan, “o’z joyini topolmaydigan
odam”)3.
Ikkinchi uslub to’g’ridan-to’g’ri tarjima uslubi hisoblanadi. Agar metafora
xalqaro bo‘lsa va bir xil ma’noni boshqa tilda ham to‘liq anglash mumkin bo‘lsa,
tarjimon uni to’g’ridan-to’g’ri tarjima qilishi mumkin. Masalan, inglizcha “time is
money” (“vaqt — pul”) metaforasini o’zbek tiliga shundayligicha tarjima qilish
mumkin.
Uchinchi uslub yangi metafora yaratish uslubi hisoblanadi. Ba’zan tarjimon asl
metaforani to’g’ridan-to’g’ri tarjima qila olmaydi. Bunday holatda, tarjimon yangi,
o’xshash ma’no va hissiyotga ega bo’lgan metafora yaratishi mumkin. Misol uchun,
inglizcha “a sea of troubles” (“muammolar dengizi”) metaforasini o’zbek tilida
“muammolar tog’u tekisligi” kabi bir tarzda ifodalash mumkin. Dengiz mavjud
boʻlmagan davlatlar uchun, oʻz muammolarini dengizga oʻxshatish orqali hech
qanday tassavvur va his-tuygʻularga ega boʻlishmaydi.
To’rtinchi uslub izoh berish uslubi hisoblanadi. Agar metafora juda murakkab
yoki kontekstga bog’liq bo’lsa, tarjimon uni izohlash orqali ma’noni yetkazib berishi
mumkin. Bu usul o’quvchiga metaforaning asl ma’no va hissiy ta’sirini anglashda
yordam beradi. Misol uchun “Sepsiz kelin- epsiz kelin”, bu maqoldagi metafora
madaniy realiya so’z hisoblangani va uning ekvivalenti bo’lmaganligi uchun
tarjimon bu so’zni izohlash orqali ( it is kinda dowry which is a payment, such as
land property, monetary, cattle or any commercial asset that is paid by the bride's
3
George Lakoff and Mark Johnson, Metaphors We Live by. – the University of Chicago press, 1980. – p.23.
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
57
family to the groom or his family at the time of marriage) o’quvchida
konsept paydo qilishimiz mumkin4.
Xulosa
. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, tarjimon
metaforalarni tarjima qilishda faqat ma’noni saqlamasligi, balki
hissiy holat va madaniy kontekstni ham inobatga olishi zarur. Metaforani to’g’ri
tarjima qilish — bu nafaqat til, balki madaniyat va odamlarning fikrlash tarzini ham
o’rganishni talab etadigan murakkab jarayon hisoblanadi. Nyumarkning
klassifikatsiyasi esa bu talabga mutlaq javob bera oladi va tarjimon bu
klassifikatsiyadan foydalanish orqali tarjima jarayonini amalga oshirsa o’zi
ko’zlagan maqsadiga tez va samarali tarzda erishishi oladi. Bu maqolani o’qib
chiqish orqali tarjimon nafaqat nazariya, balki, o’z qadriyatlarida va madaniyatida
doimiy ravishda foydalaniladigan misollar orqali mavzuni yanada yaxshiroq
tushunib, muammoga yanada tezroq yechim topishi mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. I.A.Richards. The Philosophy of Rhetoric. – Oxford University Press, 1936.
– p.57.
2. P.Newmark. Approaches to translation. - Prentice Hall, 1981. – p.17.
3. George Lakoff and Mark Johnson, Metaphors We Live by. – the University
of Chicago press, 1980. – p.23.
4. Bessarabova N.D. Metaphor as a linguistic phenomenon. Meaning and sense
of the word: artistic speech, journalism. Ed. D.E. Rosenthal. – M.: Moscow State
University, 1987. – 200 p.
5. L.David Ritchie. Metaphor. Key topics in semantic and pragmatic. –
Cambridge University press, 2013. – 230 p.
4
P.Newmark. Approaches to translation. - Prentice Hall, 1981 .
–
p.17.
