INTERNATIONAL CONFERENCE PEDAGOGICAL REFORMS AND
THEIR SOLUTIONS
VOLUME 11, ISSUE 01, 2025
66
PUL-KREDIT SIYOSATINING IQTISODIY MOHIYATI
Soatqulov Baxtiyor
Jizzax politexnika instituti katta o‘qituvchisi
Rasulova Zarina
Jizzax politexnika instituti
Kibersport fakulteti 531-22 guruh talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada pul-kredit siyosatining iqtisodiy mohiyati, uning asosiy
vositalari va maqsadlari, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi misolida ushbu siyosatning
iqtisodiy jarayonlarga ta’siri tahlil qilinadi. Pul-kredit siyosati orqali inflyatsiya darajasi, pul
massasi, foiz stavkalari va valyuta kurslari kabi ko‘rsatkichlar boshqarilib, iqtisodiy o‘sishni
rag‘batlantirish maqsad qilingan.
Kalit so‘zlar:
Pul-kredit siyosati, markaziy bank, inflyatsiya, foiz stavkasi, monetar siyosat,
iqtisodiy o‘sish.
Annotation:
This article analyzes the economic essence of monetary policy, its main tools and
goals, as well as the impact of this policy on economic processes on the example of the
Republic of Uzbekistan. Through monetary policy, indicators such as inflation rate, money
supply, interest rates, and exchange rates are managed and aim to promote economic growth.
Key words:
Monetary policy, central bank, inflation, interest rate, monetary policy, economic
growth.
Pul-kredit siyosati (yoki monetar siyosat) — davlat tomonidan iqtisodiyotda pul muomalasini
tartibga solish, narxlar barqarorligini ta’minlash va makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni
muvozanatda ushlab turish vositasidir. Pul-kredit siyosati asosan markaziy bank tomonidan
amalga oshiriladi va uning asosiy maqsadi inflyatsiyani nazorat qilish, iqtisodiy o‘sishni
qo‘llab-quvvatlash,
bandlik
darajasini
barqarorlashtirish
hamda
to‘lov
balansini
muvozanatlashtirishdan iborat.
Pul-kredit siyosatining mohiyati va asosiy turlari
Pul-kredit siyosati ikki asosiy shaklda amalga oshiriladi:
1.
Ekspansion (kengaytiruvchi) siyosat
– iqtisodiy inqiroz yoki pasayish davrida
qo‘llanilib, pul massasini ko‘paytirish, foiz stavkalarini kamaytirish orqali iqtisodiy faollikni
oshirishga qaratiladi.
2.
Restriktiv (cheklovchi) siyosat
– inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lganda yoki
iqtisodiyotda "qizib ketish" holati yuzaga kelganda qo‘llaniladi. Unda pul massasini
kamaytirish va foiz stavkalarini oshirish orqali iqtisodiy faollik sekinlashtiriladi.
Pul-kredit siyosatining vositalari
Markaziy banklar quyidagi asosiy vositalar orqali pul-kredit siyosatini yuritadi:
Diskont siyosati (foiz stavkasi siyosati)
– Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga
beriladigan kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarini belgilash.
Majburiy zaxiralar normasi
– tijorat banklarining mijozlar depozitlari bo‘yicha
Markaziy bankda saqlanishi lozim bo‘lgan zaxiralar ulushini belgilash.
Ochiq bozor operatsiyalari
– davlat qimmatli qog‘ozlarini sotib olish yoki sotish
orqali iqtisodiyotga pul massasini kiritish yoki uni kamaytirish.
Valyuta bozoridagi intervensiyalar
– valyuta kursini barqarorlashtirish maqsadida
amalga oshiriladi.
O‘zbekistonda pul-kredit siyosatining zamonaviy yo‘nalishlari
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki mustaqil pul-kredit siyosatini yuritadi. So‘nggi
yillarda mamlakatda inflyatsiyani pasaytirish, pul-kredit siyosatini soddalashtirish va ochiqlikni
ta’minlash bo‘yicha qator islohotlar amalga oshirildi.
INTERNATIONAL CONFERENCE PEDAGOGICAL REFORMS AND
THEIR SOLUTIONS
VOLUME 11, ISSUE 01, 2025
67
Asosiy yo‘nalishlar quyidagilardan iborat:
Pul-kredit siyosatining inflyatsion targeting tizimiga o‘tishi;
Pul massasining o‘sishini nazorat ostida ushlab turish;
Milliy valyutaning erkin konvertatsiyasini ta’minlash;
Foiz stavkalarining bozor mexanizmlari asosida shakllanishiga ko‘maklashish.
Markaziy bank 2020-yildan boshlab bosqichma-bosqich
inflyatsion targeting
tizimiga o‘ta
boshladi. Ushbu tizimda asosiy e’tibor narxlar barqarorligini ta’minlash va inflyatsiyani aniq
maqsadli ko‘rsatkichlar doirasida ushlab turishga qaratiladi. 2025-yilgacha inflyatsiya
darajasini 5% atrofida saqlab qolish asosiy maqsad etib belgilangan.
Pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’siri
To‘g‘ri olib borilgan pul-kredit siyosati quyidagi ijobiy natijalarga olib keladi:
Inflyatsiyaning barqarorlashuvi;
Iqtisodiy o‘sishning qo‘llab-quvvatlanishi;
Investitsiyalar hajmining ortishi;
Tashqi iqtisodiy muvozanatni ta’minlash.
Biroq noto‘g‘ri olib borilgan pul-kredit siyosati iqtisodiyotda inflyatsiyaning keskin oshishi,
milliy valyutaning qadrsizlanishi, investitsiyaviy faollikning pasayishi kabi salbiy oqibatlarga
ham olib kelishi mumkin.
Xulosa.
Pul-kredit siyosati har qanday davlat iqtisodiyotida muhim makroiqtisodiy boshqaruv
vositasidir. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda olib borilayotgan islohotlar, ayniqsa inflyatsion
targeting tizimiga o‘tish, mamlakat iqtisodiyotini barqarorlashtirish va investitsiyaviy
jozibadorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Kelgusida bu yo‘nalishda ochiqlik, prognozlash
imkoniyatlari va bozor mexanizmlarini rivojlantirish orqali siyosat samaradorligini oshirish
zarur.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy veb-sayti —
2.
“Pul, kredit va banklar” – T. Jalilov, T.: “Fan va texnologiya”, 2022
3.
Mankiw, N. G. (2021). Macroeconomics. Harvard University Press.
4.
Mishkin, F. S. (2020). The Economics of Money, Banking and Financial Markets.
Pearson.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmon va qarorlari (so‘nggi yillardagi iqtisodiy
islohotlar bo‘yicha).
