ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
PSORIAZ-TERI YUZASIDAGI YALLIG’LANISH VA QURISH BILAN KECHUVCHI
SURUNKALI KASSALIK
Qoqon universiteti Andijon filiali
Tibbiyot fakulteti Pediatriya ishi yo’nalishi
1-
Bosqich 24-03-gurux talabalari
Yuldasheva Ruxshona Murodjon qizi
Email:yoldashvaruxshon@gmail.com
Tel: +998918844579
Rustamova Odinaxon Rasuljon qizi
Email:orustamova360@gmail.com
Tel:+998979621711
Anatatsiya:
Mazkur maqola psoriaz kasalligi uning patogenezi, klinik belgilari va davollash usullari
haqida ilmiy- tanqidiy tahlili berilgan. Psoriaz bu oddiy teri qurushi bilan kechishiga oid kasalik
bo’lishi mumkin, lekin inson salomatligi uchun Yoshi kattalarda bo’lgan insonlarda kata havf
tug’dirishi mumkin. Maqolada aynan shu jihatlar keng yoritilgan hamda turli tibbiy adabiyotlar
asosida tahlil qilingan.Shuningdek zamonaviy diagnostika va davollash usullari, shuningdek,
profilaktika choralariga ham e’tibor qaratilgan. Sog’liqni saqlash vazirligi ushbu va shunga o’xshash
kasalliklarni oldini olish choralarini ishlab chiqmoqda va zamonaviy usullardan foydalanmoqda.
Kalit so’zlar
:
Psoriaz, diagnostika, patalogiyasi, xalq tabobati usullari, parhez, kelib chiqish
sabablari, turlari.
Аннотация:
Данная статья представляет собой научно-критический анализ псориаза, его
патогенеза, клинических проявлений и методов лечения. Псориаз может быть обычным
кожным заболеванием, но у пожилых людей он может представлять серьёзную угрозу для
здоровья. В статье подробно рассматриваются именно эти аспекты, проведён анализ на
основе различных медицинских источников. Также уделено внимание современным методам
диагностики и лечения, а также профилактическим мерам. Министерство здравоохранения
разрабатывает меры профилактики этого и подобных заболеваний и использует современные
методы.
Ключевые слова
: псориаз, диагностика, патология, методы народной медицины, диета,
причины возникновения, типы.
Abstract:
This article provides a scientific and critical analysis of psoriasis, its pathogenesis,
clinical manifestations, and treatment methods. Psoriasis can be a common skin disease, but it can
pose a significant health risk, especially for elderly individuals. This article focuses on these aspects
and analyzes them based on various medical sources. It also highlights modern diagnostic and
treatment methods, as well as preventive measures. The Ministry of Health is developing measures
to prevent this and similar diseases and is utilizing modern methods.
Keywords:
Psoriasis, diagnostics, pathology, traditional medicine methods, diet, causes, types.
Asosiy qism
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
Psoriaz
(yunoncha: psoriasis — qichima), qipiqli temiratki — yuqmaydigan surunkali teri kasalligi.
Moddalar almashinuvi (xususan, yogʻ va uglevod almashinuvi), nerv va endokrin sistema
faoliyatining buzilishi, tonzillit, gaymorit, xoletsistit, adnek-sit va boshqa oqibatida kelib chiqishi,
"suyak surishi" mumkin. Koʻpincha boshning sochli qismi, tizza, tirsak va qoʻl-oyoq yuzasida
paydo boʻladi. Dastlab terida mayda, pushti yoki qizgʻish tugunchalar hosil boʻlib, ularning usti
qipiqlanuvchi oqish, kumush rang poʻstloqb bilan qoplanadi. Tugunchalar asta-sekin kattalashib,
bir-biriga qoʻshilib ketadi. Kasallik zoʻrayganda psoriyaz toshmalari badanni butunlay egallab oladi
(psoriatik eritrodermiya); bunda bemor oʻzini yomon his qiladi, isitmalaydi, limfa
tugunlari kattalashadi.
Pisoriyazning baʼzi turida tirnoq, boʻgʻimlar ham zararlanib, shakli oʻzgaradi, harakat qilganda
qattiq ogʻriydi, tirnoq yuzasi qalinlashib, xira tortadi (qushlar tirnogʻiga oʻxshab qoladi). Kasallik,
odatda, kuz va qish oylarida qoʻzgʻab, yozda bir oz yengillashadi (remissiya). Asabiy ruhiy
shikastlar, spirtli ichimliklar ichish, quvvatsizlanish, parhez buzilishi natijasida pisoriyaz toshmalari
qaytadan paydo boʻladi. Teri kasalligiga xos belgilar koʻzga tashlanganda, albatta, vrachga
uchrashish va uning koʻrsatmasi boʻyicha davolanish lozim. Maxsus davo tadbirlaridan tashqari,
sut-oʻsimlik mahsulotlaridan tayyorlangan parhez taomlar, xususan, toʻla bemorlarga tvorog,
oʻsimlik moyi, vitaminga (A, V, S) boy ovqatlar tavsiya etiladi. psoriyasning xili va kechish
davrlariga qarab vrach buyurganda iqlim bilan davolanish yaxshi naf beradi.
psoriaz hayot sifatiga va o‘ziga bo‘lgan ishonchga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin
Psoriaz yuqumlimi?
Mutlaqo yo‘q. Psoriaz autoimmun kasallik bo‘lib, odamdan odamga yuqishi mumkin emas. Bir
qator ichki sabablarga ko‘ra sog‘lom teri hujayralari g‘ayritabiiy tezlikda yangilanadi, bu ularning
epidermisning tashqi qatlamida to‘planishi va eksfoliatsiyasiga olib keladi. Bu jarayon
organizmning deyarli har qanday qismida paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan toshma yoki yaralar
shaklida o‘zini namoyon qiladi. Eng keng tarqalgan turi blyashkali psoriaz kasalligidir, ammo
kamdan-kam uchraydigan bir nechta turlari ham mavjud. Shifokorlar odatda, terining
ko‘rinishi qarab psoriazni juda oson tashxislaydi.
Psoriaz keng tarqalganmi?
Psoriaz kamida 6 million odamga ta’sir qiladi, bu faqat rivojlangan mamlakatlarda yashovchi va
tashxis qo‘yilishi mumkin bo‘lganlarni hisobga olgan holda.
Kasallikning kechishi qanday?
Psoriaz surunkali kasallikdir. Uni doimiy ravishda davolash mumkin emas, ammo alomatlar bilan
kurashishning samarali usullari bor. Oddiy usullar (masalan, terining himoya to‘sig‘ini namlash va
tiklash) va murakkabroq (tibbiy yordam kabi) mavjud. Zamonaviy ilm-fan psoriaz kasalligiga qarshi
kurashish uchun yangi vositalarni ishlab chiqmoqda va ehtimol bir necha o‘n yilliklarda bu kasallik
gen terapiyasi yordamida abadiy davolanadi.
Psoriazning qaysi shakllari keng tarqalgan?
Blyashkali yoki oddiy psoriaz
Bu blyashka bilan qoplangan terining davriy kasallanishi bilan tavsiflanadi. Ko‘pincha
harakatlanuvchi yuzalardagi teriga (masalan, tirsakning orqa qismiga) ta’sir qiladi.
Tirnoq psoriazi
Bu kasallik qo‘l va oyoqlardagi tirnoqlarga ta’sir qiladi. Psoriaz kasalligi bilan og‘rigan
odamlarning taxminan 80-90 foizi tirnoqlarga ta’sir qiladi. Simptomlar tirnoqning qaysi qismi
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
ta’sirlanganiga qarab kuzatiladi. Shakli, rangi va hatto o‘sish tezligi odamlarda turlicha ko‘rinishi
mumkin.
Teskari psoriaz
Teskari psoriaz teri burmalarida, masalan, qo‘ltiq va ko‘krak sohasi ostida paydo bo‘ladi. Toshmalar
odatda qizil va silliq ko‘rinishda bo‘ladi.
Tomchi ko‘rinishidagi psoriaz
Odatda bu tur virusli yoki bakterial infeksiyadan kelib chiqadi. Kasallik tomchi shaklida pushti
bo‘rtiqlar bilan tavsiflanadi. Ko‘proq bolalar va 30 yoshgacha bo‘lgan odamlarda uchraydi.
Pustulyoz psoriaz
Odatda limfa va oq qon hujayralaridan tashkil topgan shaffof yoki oqartiruvchi suyuqlik bilan
to‘ldirilgan lezyonlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Ko‘pincha u tananing kichik joylari bilan
chegaralanadi. U bir vaqtning o‘zida tananing katta joylariga ta’sir qiladi, yiringli pufakchalar va
yallig‘langan qizil teri bilan tavsiflanadi. Boshqa alomatlari esa quyidagilar:
isitma;
titroq;
suvsizlanish;
yurakning tez urishi.
Eritrodermik psoriaz
Bunda butun organizm yorqin qizil rangga aylanadi. Bunday holda, eritrodermik psoriazni boshqa
kasalliklardan ajratish uchun terining biopsiyasi kerak bo‘lishi mumkin.
Psoriazning umumiy belgilari qanday?
Psoriazning har xil turlarining eng muhim alomati xarakterli toshmalar — qalin, kumushrang
pufaklar, tomchi shaklidagi jarohatlar, suyuqlik bilan to‘ldirilgan lezyonlar va boshqalar.
Psoriazning ko‘p turlariga xos bo‘lgan boshqa umumiy simptomlar: toshma toshgan hududlarda
noqulaylik, ayniqsa qichishish.
Psoriaz kutilmagan va hatto qo‘rqinchli asoratlarga olib kelishi mumkin. Tirnoq yoki oyoq
tirnoqlari psoriaz bilan kasallanganda, tirnoqlar yuzasida chuqurchalar paydo bo‘ladi. Haddan
tashqari holatlarda, tirnoq hatto tirnoq ko‘chishi ham mumkin. Psoriazdan kelib chiqadigan asoratlar
bir bemordan boshqasida farq qiladi.
Psoriazning sabablari nimada?
Boshqa har qanday autoimmun kasalliklarda bo‘lgani kabi psoriaz bilan og‘rigan odamning
immunitet tizimiga virus yoki bakteriyalar hujum qilganidek, sog‘lom to‘qimalarga hujum qiladi.
Tadqiqotchilarning fikricha, bu nosozlik genetik jihatdan kuzatiladi. Biroq psoriaz
kasalligiga moyillik uning paydo bo‘lishiga kafolat bermaydi.
Psoriazning tez-tez uchraydigan sabablari quyidagilardan iborat:
infeksiyalar;
stress;
harorat o‘zgarishi;
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
terining shikastlanishi;
chekish;
ba'zi dori-darmonlarni qabul qilish.
Diagnostika
Psoriaz diagnostikasi dermatolog tomonidan amalga oshiriladi. Jarayon tashqi tekshiruvga, terining
va tirnoqlarning holatini baholashga, o'choqlarning lokalizatsiyasini o'rganishga asoslangan. Aniq
alomatlar uchun qo'shimcha testlar buyurilmaydi. Agar tashxis qo'yish bilan bog'liq qiyinchiliklar
yuzaga kelsa, laboratoriya sharoitida o'rganiladigan yallig'langan joydan terining namunasi
olinadi (biopsiya).
Bo'g'inlardagi og'riq shikoyatlari uchun rentgenografiya amalga oshiriladi. Artritning boshqa turlari
yo'qligiga ishonch hosil qilish uchun qon tekshiruvi ham buyuriladi.
Psoriazni davolash
Psoriazni davolash keng qamrovli. Bunga quyidagilar kiradi:
umumiy terapiya;
mahalliy terapiya;
Psoriazni qanday davolashni aniqlashdan oldin, dermatolog kasallikning bosqichini, uning klinik
shaklini, jarayonning tarqalishini aniqlaydi. Dori-darmonlarni tayinlashda bemorning yoshi va u
bilan birga keladigan kasalliklarning mavjudligi hisobga olinadi. Odatda, eng kam miqdordagi
nojo'ya ta'sirlar bilan tavsiflangan sog'liq uchun eng xavfsiz dorilar tanlanadi. Agar ular kasallikning
regressiya bosqichiga o'tishini ta'minlamasa, davolash davom ettiriladi.
Og'iz orqali qabul qilingan dorilar kasallikning o'rtacha va og'ir bosqichlarida yordam beradi.
Bularga quyidagilar kiradi:
Immunodepressantlar (Siklosporin A).
A vitamini hosilalari (retinoidlar): Neotigazon, Tigason.
Xavfli o'simtalarni davolash uchun dorilar (metotreksat).
Psoriaz uchun fizioterapiya
Fizioterapevtik muolajalar psoriaz kasalligi bilan og'rigan bemorlarning farovonligini sezilarli
darajada yaxshilaydi. Ba'zi hollarda ular dori-darmonlardan butunlay voz kechishga imkon beradi.
Eng ko'p ishlatiladigan:
Fotokimyoterapiya (PUVA terapiyasi).
Monoxromatik ultrabinafsha nurlari.
Magnit terapiya (Betatron apparati).
Asalari zahari bilan davolash.
Psoriazni davolash uchun malhamlar
Salitsil malhami (terini yumshoq qiladi, yallig'lanishni engillashtiradi, epidermisning o'lik
hujayralarini olib tashlaydi);
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
Antralin (DNK sintezini sekinlashtiradi, hujayra fermentlarining faolligini pasaytiradi,
hujayra bo'linish jarayonini sekinlashtiradi);
Oltin gugurtli malham (zararsizlantiradi, yumshatadi, o'choqlardan oq qoplamani olib
tashlaydi);
Naftalan malhami (qichishishni yengillashtiradi, behushlik qiladi, immunitet reaktsiyalarini
normallashtiradi).
Agar kasallikni gormonal bo'lmagan malham bilan davolash kutilgan samarani bermasa, gormonal
dorilar yoki glyukokortikosteroidlarni o'z ichiga olgan kuchli malhamlar buyuriladi:
Gidrokortizon. Siqilish, qichishish hissini yo'q qiladi. Leykotsitlarning faolligini bostiradi,
ularning teriga o'tishiga to'sqinlik qiladi.
Flumetazon. Psoriazning ekssudativ shakliga yordam beradi. Antiallergik, yallig'lanishga va
qichishishga qarshi ta'sir bilan tavsiflanadi.
Triamsinolon atsetonid. Qichishish va yallig'lanishga qarshi ta'sirga ega.
Kloveyt. Kuchli dori. Keratinizatsiya va hujayra bo'linish jarayonlarini sekinlashtiradi.
Qichishishni engillashtiradi.
Boshdagi psoriaz kasalligi bemorlarning 50 foizida uchraydi va eng katta noqulaylikni keltirib
chiqaradi. Agar kasallik bo'lsa, fen, gel va laklardan voz kechish kerak. Soch qisqichlari va taroq
terini qirib tashlamasligi muhimdir. Bosh terisi psoriaz kasalligini davolash quyidagilar yordamida
amalga oshiriladi:
Ultrabinafsha taroqlar.
Fotokimyoterapiya.
Dorivor shampunlar (tana, Nizoral, Friderm smola). Bir nechta turli xil vositalarni sotib olish
va ularni almashtirish tavsiya etiladi.
Salitsil malham (boshga surtiladi, bosh selofan bilan qoplanadi va ikki soatga qoldiriladi).
Gormonal losyonlar (Belosalik, Elokom, Diprosalik).
Kirkazonning damlamasi (teri hujayralarining bo'linish jarayonini normallashtiradi,
tozalaydi).
Bosh terisini davolash uchun har qanday mahsulotning ta'siri bir necha haftadan so'ng kuzatiladi,
shuning uchun bir necha seansdan keyin davolanish kursini to'xtatish shart emas.
Uyda psoriaz kasalligini xalq tabobati bilan davolash
Agar kasallikning yengil shakli haqida gapiradigan bo'lsak, xalq davolanish usullari yordam bera
oladi:
Momoqaymoq tomiri damlamasi yoki ikki qavatli qichitqi o'tining barglaridan o'simlik choyi.
Chereda o'ti qo'shilgan dorivor vannalar.
Ta'sir qilingan joylarni karam sho'r suvi, celandine sharbati, qayin qatroni bilan arting.
Sarimsoqli damlama bilan kompress qilish.
Shuningdek, sharhlarga ko'ra, psoriazni vodorod periks bilan davolash yaxshi natijalarga erishishga
imkon beradi. Psoriatik toshmani kuniga ikki marta uch foizli eritma bilan namlangan paxta
yordamida yog'lash kerak. Kurs davomiyligi simptomlarning og'irligiga bog'liq va ikki oygacha
davom etishi mumkin.
Psoriaz qayerda davolanadi?
Birinchi alomatlar paydo bo'lganda, kasallikni o`tkazib yubormaslik uchun shifokor ko`rigidan
o`tish kerak. Bizning veb-saytimizda siz kerakli mutaxassisni topishga yordam beradigan
klinikalarni va bemorlarning sharhlarini topishingiz mumkin. Xizmatlar narxlarini veb-saytimizda
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
to'g'ridan-to'g'ri solishtirish mumkin va aloqa telefon raqamiga qo'ng'iroq qilib, barcha tafsilotlarni
aniqlab olishingiz mumkin.
Xavf
Psoriaz jiddiy, ammo o'limga olib kelmaydigan kasallikdir. U hayot sifatini pasaytiradi, chunki
ko'rinishidan yoqimsizdir. Ko'pincha psoriaz harakatlarning cheklanishiga, oddiy jismoniy
harakatlarning muammoli bajarilishiga olib keladi. Psoriazni o'z vaqtida davolamaslik vizual
organlarga, bo'g'imlarga zarar etkazishi mumkin.
Psoriazni davolash butunlay mumkin emas. Bu surunkali dermatologik kasallik bo'lib, uni doimo
"uxlab yotgan" holatda saqlash kerak.
Xavf guruhi
Xavf guruhiga quyidagilar mavjud bo'lgan insonlar kiradi:
surunkali teri kasalliklari;
teri shikastlanishlari;
markaziy asab tizimi va vegetativ tizimning buzilishi.
Oldini olish
terini namlantirib turing;
sovuq va quruq xonalarda uzoq vaqt qolishdan saqlaning;
beta-blokerlar va litiyni qabul qilmang (o'ta og'ir holatlar bundan mustasno), chunki ular
psoriaz kasalligini keltirib chiqaradi.
Ushbu maqola faqat tanishish maqsadida joylashtirilgan va ilmiy material yoki professional tibbiy
maslahat emas.
Parhez
Psoriazda ruxsat etilgan ovqatlar:
meva (olma, o'rik, shaftoli);
meva sharbatlari;
sabzavotlar (lavlagi, kartoshka, turp, tarvuz, qovoq);
ko'katlar;
mevalar (qizildan tashqari);
yog'siz go'sht turlari (mol go'shti, kurka, quyon go'shti) - kuniga 200 grammgacha;
har qanday yong'oq;
kam yog'li baliq;
fermentlangan sut mahsulotlari, tvorog va pishloq;
dengiz o'tlari.
Psoriaz bilan kasallanganlar quyidagilarni iste'mol qilmasligi kerak:
dudlangan ovqatlar;
qizil baliq;
hayvonlarning yog'lari;
tuxum;
cho'chqa va o'rdak go'shti;
yog'.
Qahva, gazli va spirtli ichimliklar ichish taqiqlanadi. Shakar iste'molini cheklash tavsiya etiladi.
Tanani tozalash uchun haftasiga ikki marta faqat sabzavot, olma yoki kefir yeyish kunlarini
o'tkazish tavsiya etiladi .
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
Xulosa
Psoriaz- bu inson salomatligi uchun o’ta muhim va e’tibordan chetda qolmasligi kerak bo’lgan
kasallik hisoblanadi. Ya’ni bu Yoshi kottalarda uchraydigan kasallik bo’lib qipiqli temiratki-
yuqmaydigan surumkali teri kasalligi. Bu kasallik bilan og’rogan bemorlarni ham dermatolog
davolaydi.Muolaja kasaliklarni keltirib chiqargan sabablarini aniqlashdan boshlanadi. Shundan
so’ng shifokor tomonidan unga qarshi dorilar hamda fizioterpevtik muolajalar kabi usullar tavsiya
etiladi. Kasalliklarni oldini olishda har bir holatni alohida o’rganish, aniq diagnostika qo’yish va
individual yondashuv asosida davolash, sog’liqni saqlash tizimining strategiyasi aylanishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
1 O’ZME.Birinchi jild. Toshkent,2000- yil
2 Kasb dermatologiyasi / T. A. Abdukarimov, M. O. To‘xtayev – Toshkent: Tibbiyot, 2018.
→ Psoriazning klinik turlari, tashxis va davolash usullari haqida.
3. Teri kasalliklari va venerologiya (O‘quv qo‘llanma) / Sh. R. Xidirov – Toshkent: Istiqlol, 2020.
→ Talabalar uchun psoriazning asosiy turlari, simptomlari va davosi.
4. Clinical Dermatology / T. Burns, S. Breathnach, N. Cox – Oxford: Wiley-Blackwell, 2016.
→ Xalqaro miqyosdagi klinik darslik, psoriaz patogenezi va zamonaviy muolajalar.
5. Fitzpatrick’s Dermatology in General Medicine / Lowell A. Goldsmith et al. – New York:
McGraw-Hill, 2019.
→ Psoriazning genetik asoslari, immun javobdagi o‘zgarishlar, biologik davo usullari.
6. Dermatology / Jean L. Bolognia, Julie V. Schaffer – Elsevier, 2021.
→ Eng yangi tadqiqotlar va biologik terapiyaga oid ma’lumotlar.
7. WHO: Global report on psoriasis – Geneva: World Health Organization, 2016.
→ Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan e’lon qilingan hujjat. Epidemiologiya, ijtimoiy
ta’sirlar va xalqaro yondashuvlar
