ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
238
Buxoro Davlat Pedagogika Instituti
“Pedagogika”kafedrasi,professori p.f.d
Boymurodava G.T taqrizi ostida.
Ashurova Xurshida Asrorovna
Innovatsion texnologiyalar universiteti
“Maktabgacha va boshlang’ich ta’lim”
kafedrasi
Assistent oʻqituvchisi.
E-mail:_xurshidaashurova06@gmail.com
UDK. 371.3
ZAMONAVIY TA’LIM TIZIMINI TAKIMILLASHTIRISHDA PISA XALQARO
BAHOLASH DASTURI VA UNING AMALIY AHAMIYATI
ANNOTATSIYA.
Maqolada O‘zbekiston umumta’lim muassasalari o‘quvchilarining bilimlarini
baholashda xalqaro dasturlarni amaliyotga joriy etish muammosi ko‘rib chiqilgan. Turli
mamlakatlarda ta’lim sifatini yanada oshirish mezoni sifatida keng qo‘llanilayotgan ta’lim sifati
va darajasini belgilovchi xalqaro dasturlar tahlil qilinib. Ushbu mavzuning dolzarbligi
O‘zbekiston ta’lim muassasalarining xalqaro baholash dasturlarini aniqlash va taqqoslashga
asoslangan ta’lim sifatini baholashning yangi monitoring tizimiga bo‘lgan qiziqishining ortib
borayotgani bilan bog‘liq.
KALIT SO‘ZLAR:
PISA dasturi, monitoring, test, bilimlarni baholash, kompetensiyalar,
xalqaro dastur, sifat nazorati, bilim, ko‘nikma, malaka.
ANNOTATION.
The article examines the problem of implementing international programs in
the assessment of the knowledge of students of general education institutions of Uzbekistan.
International programs that determine the quality and level of education, widely used in various
countries as a criterion for further improving the quality of education, are analyzed. The
relevance of this topic is due to the growing interest of educational institutions of Uzbekistan in a
new monitoring system for assessing the quality of education, based on the identification and
comparison of international assessment programs.
KEY WORDS:
PISA program, monitoring, test, knowledge assessment, competencies,
international program, quality control, knowledge, skills,
qualifications.
KIRISH.
Maktabda olingan bilimlar insonning keyingi hayot yo‘lini belgilaydi. Ko‘pchilik bilimni baho
bilan o‘lchaydilar. Ammo baholash bilimni aniq belgilaydigan mezon emas. Bu faqat o‘ziga xos
stimul, o‘quvchilarni faollikka undovchi vosita, xolos. Har bir pedagogning o‘z ish uslubi,
o‘quvchilar bilimini baholash metodikasi bor. Har qanday o‘qituvchi uchun baholash
o‘quvchilarni rag‘batlantirish yoki o‘quvchining e’tiborini uzoq vaqt (45 daqiqa) ushlab turish
vositasidir. Yana o‘qituvchilar orasida o‘quvchining bilim darajasi talablarga javob bersa ham,
bolalardagi mavjud bilimlardan nisbatan yuqori baho qo‘yadigan yoki “5” bahosini tejaydiganlar
ham bor [1].
Tadqiqotimizning maqsadi
xalqaro dasturlardan biri bo‘lgan PISA dasturining O‘zbekiston
maktablarida ta’lim jarayonini yaxshilash uchun savodxonlik va kompetentlikni baholash
tizimiga ijobiy tomonlarni ko‘rsatishdir.
O‘zbekiston jamiyati hayotidagi global ijtimoiy, iqtisodiy o‘zgarishlar ta’lim sohasida ham
o‘zgarishlarni keltirib chiqarmoqda. Shun munosabati bilan 2018-yil 12-noyabrda O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va Xalqaro hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti
o‘rtasida
bilim
va talabalarni baholash xalqaro dasturida ishtirok etish bo‘yicha kelishuvga erishildi. Ana
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
239
shunday xalqaro dasturlardan biri PISA dasturi - savodxonlikni baholash tizimidir. Iqtisodiy
hamkorlik va taraqqiyot xalqaro tashkiloti tomonidan har 3 yilda bir marotaba o‘tkaziladigan 15
yoshli o‘quvchilarning kompetentligini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy-amaliy konferensiya
hisoblanadi. PISA atamasi O‘zbekiston milliy ta’lim tizimiga yaqindagina kirib keldi.
PISA dasturi tadqiqotlari davomida ro‘y berayotgan o‘zgarishlarni taqqoslash va solishtirish
mumkin. PISAga a’zo davlatlar ta’lim tizimida, ta’lim sohasida strategik qarorlar qabul qilish va,
o‘z navbatida, O‘zbekiston Respublikasi maktablarida taqdim etilayotgan bilim darajasi
o‘quvchi-yoshlar uchun o‘z katta hayot yo‘lini topishda qanchalik darajada yetarli ekanligini
o‘rganish mumkin.
MATERIYALLAR VA USLUBLAR.
O‘quvchilar bilimi va malakasining umumiy tahlili mamlakatdagi ta’lim sifati darajasini
belgilaydi. Shu maqsadda o‘quv yili davomida har bir ta’lim muassasasida ichki va tashqi
monitoring olib boriladi. Uning natijalariga ko‘ra, eng namunali maktablar ketma-ketligi,
o‘qituvchilar salohiyati va o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi aniqlanadi. Bu jarayon ta’lim
taraqqiyotini belgilovchi muhim mezon bo‘lgani uchun O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
vazirligi tashabbusi bilan umumta’lim maktablari o‘quvchilarining bilimlarini baholashning
xalqaro dasturlarini amaliyotga joriy etish bo‘yicha dastlabki qadamlar qo‘yildi[2], ya’ni
o‘quvchilarning bilimlarini yetkazish maqsadida xalqaro talablarga muvofiqligini o‘rganib, PISA
(Programme for International Student Assesment), TIMSS (Trendsin Mathematics and Science
Study) baholash dasturlarini keng qo‘llash rejalashtirilgan.
O‘zbekistonning PISA xalqaro dasturidagi ishtiroki qanday?
Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim sifatini baholash monitoringining xalqaro baholash
dasturlarini aniqlash va taqqoslashga asoslangan yangi tizimi shakllanmoqda. Ta’lim sifatini
baholashning xalqaro tajribasini o‘rganish, mavjud tizimni qiyosiy va har tomonlama tahlil qilish,
yaqindan hamkorlik qilish, tegishli yo‘nalishdagi xalqaro va xorijiy tashkilotlar, agentliklar,
ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan hamkorlik qilish, ta’lim sifatini baholash, zamon talablariga
mos Milliy baholash tizimini takomillashtirish muhim ahamiyatga ega.
NATIJALAR VA MUHOKAMALAR
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi “Ta’lim sifatini
baholash sohasida xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga
muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Davlat inspeksiyasining
qoshida Ta’lim sifatini baholash sohasida xalqaro tadqiqotlar o‘tkazish milliy markazi tashkil
etildi.
Bundan tashqari 2018-yil 12-noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi va Xalqaro hamkorlik va taraqqiyot
tashkiloti o‘rtasida xalqaro hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti bilan talabalar bilimini
baholashning xalqaro dasturida (Agreement for participation programme international student
assessment (PISA) 2021). ishtirok etish to‘g‘risida kelishuvga erishildi.
PISA tizimi nima?
O‘z navbatida, PISA tadqiqotini qisqacha ko‘rib chiqamiz. PISA - 15 yoshli
o‘quvchilarning savodxonligi va kompetentligini baholash bo‘yicha Iqtisodiy hamkorlik va
taraqqiyot xalqaro tashkiloti tomonidan 3 yilda bir marta o‘tkaziladigan xalqaro dastur. Unda
o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha bilimlari sifati monitoringi amalga
oshiriladi va 1000 ballik tizimda baholanadi. Ushbu xalqaro dastur 1997-yilda ishlab chiqilgan
va birinchi marta 2000-yilda amaliyotda qo‘llanilgan. Bu tizim yordamida turli mamlakatlar
ta’lim
tizimidagi o‘zgarishlar taqqoslanadi, baholanadi.
Tabiiy savol tug‘iladi, nima uchun PISA har uch yilda va 15 yoshda o‘tkaziladi? Asosiy PISA
dasturining maqsadi mamlakatlar ichidagi siyosatida ta’lim sohasida qarorlar qabul qilishni
qo‘llab-quvvatlashdan iborat.. Dasturni uch yillik davr mobaynida amalga oshirish, o‘z navbatida,
mamlakatlarni o‘z vaqtida xabardor qilish, tegishli dasturlarning ta’sirini tahlil qilish uchun
ma’lumotlar taqdim etish imkonini beradi.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
240
Agar dasturni o‘tkazish davriyligi qisqa muddatlarda amalga oshirilsa, rivojlanish yoki yetarli
ma’lumot to‘play olmaslikka va, o‘z navbatida, mehnat unumdorligining pasayishiga olib keladi
[3].
Dasturning aynan 15 yoshli o‘quvchi yoshlar o‘rtasida amalga oshirilishining sababi, bu yoshda
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga a’zo mamlakatlarning aksariyatida o‘quvchi
yoshlar majburiy ta’limning so‘nggi bosqichiga o‘tadi.
Ushbu dasturning afzalligi shundaki, u butun dunyoda aynan 15 yoshli talaba-yoshlarning bilim
va ko‘nikmalarini o‘lchaydigan yagona dastur bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, dasturda davlat
siyosati masalalari ko‘tariladi:
- maktablar o‘quvchi yoshlarni katta hayotga o‘tishga yetarlicha tayyorlay oladimi?
- o‘quv dasturlarining ba’zi turlari boshqalariga qaraganda samaraliroqmi?
Aytish mumkinki, o‘quvchi-yoshlar maktab davrining boshidan oxirigacha ya’ni hayot kechirish
uchun zarur bo‘lgan barcha bilim va malaka ko‘nikmalarini yetarli darajada egallagan holatda
bo‘lmaydi.
PISA dasturi - o‘qitish strategiyalarini nafaqat bilim va ko‘nikmalar darajasini, balki ishontirish
va mustahkamlash ularning katta hayotga tayyorligi uchun ham motivatsiya, asos bo‘lib xizmat
qiladigan dastur.
2000-2015-yillar oralig‘ida o‘tkazilgan tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki bugungi kunda
Sharqiy Osiyo, Xitoy, Koreya, Singapur, Yaponiya, Yevropada yaxshi rivojlangan Finlyandiya,
Estoniya, Shveysariya, Polsha Niderlandiya kabi mamlakatlarning o‘rta ta’lim tizimi, bu esa
bizdan ushbu mamlakatlarning ta’lim
tizimidagi ijobiy jihatlarni tahlil qilish va taqqoslashni talab qiladi [4].
XULOSA
Fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil instituti mutaxassislari aksariyat
xorijiy mamlakatlarda ta’lim va ilm-fan sohasining rivojlanishini baholash va monitoring qilish
orqali ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan ayrim ilg‘or tajribalarni o‘rganib chiqdilar.
Xususan, dunyoda sifatni belgilovchi bir qator xalqaro dasturlar mavjud.
PISA (o‘quvchilarning ta’lim darajasi, yutuqlarini xalqaro baholash dasturi), PIRLS (matnlarni
o‘qish va tushunishni darajasini xalqaro tadqiq etsih), TIMSS (maktabda matematika va aniq
fanlar sifati xalqaro monitoringi) kabi dasturlar rivojlangan mamlakatlarda ta’lim sifatini yanada
oshirish mezoni sifatida keng qo‘llanilmoqda.
Yuqorida ta’kidlanganidek, maktabda ta’lim sifatini monitoring qilishga qaratilgan PISA dasturi
uchta asosiy yo‘nalish bo‘yicha amalga oshiriladi: o‘qish, matematika va ijtimoiy fanlar [5].
Shunday qilib, O‘zbekiston Respublikasi o‘quvchilarini xalqaro PISA formatidagi bilim,
ko‘nikma, malaka va kompetensiyalar sifatini baholash dasturi mamlakatimiz hududida keng
ko‘lamli o‘quvchilarni bunday turdagi monitoring tadqiqotlariga tayyorlash bo‘yicha ishlar
amalga oshirilmoqda. Shu paytgacha o‘tkazilgan so‘rovlar, anketalar va monitoringlar.
o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalashda ularning mantiqiy, tanqidiy va tahliliy fikrlashini
rivojlantirishga,
shuningdek,
o‘qish
savodxonligini
shakllantirishga
yo‘naltirilgan
yondashuvlarni yanada takomillashtirish zarurligini ko‘rsatdi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Зацепина, Т. В.Использование элементов игры в процессе обучения / Т. В. Зацепина, А.
В. Зацепин // Наука и Образование. – 2020. – Т. 3. – № 4. – С. 337.
2. Козлова, Л. С. Использование интерактивных методов обучения на занятиях по
русскому языку / Л. С. Козлова // Материалы 23-й междисциплинарной конференции. –
Ташкент, 2020
3. American Press Institute. (2014). How Americans get their news. – URL:
http://www.americanpressinstitute.org/publications/reports/survey-research/how americans-get-
news/.
4. Оценка читательской грамотности в рамках международного исследования PISA-2018 //
Центр оценки качества образования ФГБНУ «Институт стратегии развития образования
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
241
Российской
академии
образования»
Министерства
просвещения
РФ.
–
URL:http://www.centeroko.ru/pisa18/pisa2018_rl.html.
5. Ўқувчиларнинг саводхонлигини баҳолаш бўйича халқаро тадқиқот дастури ҳақида.
Қўлланма. – Тошкент: Таълим сифатини баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотларни амалга
ошириш Миллий маркази, 2019. – 68 б.
