ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
267
AXBOROT TIZIMI AVTOMATLASHTIRISHDA AGILE METODOLOGIYASINI
QO‘LLASH
Sultanova Dildora Ilhomjon qizi
Andijon davlat texnika instituti o‘qituvchisi
ORCID0009-0004-1362-168
Abdullayev Botirjon Mirzabaxrom o‘g‘li
Andijon davlat texnika institute talabasi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada zamonaviy ishlab chiqish metodologiyalaridan biri — Agile
yondashuvi axborot tizimlarini avtomatlashtirish jarayonidagi roli va samaradorligi yoritiladi.
Agile metodologiyasining o‘ziga xos jihatlari, u orqali loyihalarni tez va moslashuvchan
boshqarish imkoniyatlari, shuningdek, amaliyotda qo‘llash holatlari tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
axborot tizimi, avtomatlashtirish, Agile, Scrum, ishlab chiqish, tizim loyihasi.
KIRISH
XXI asrda raqamli texnologiyalar hayotimizning barcha sohalariga kirib kelgani bois, turli
tashkilot va muassasalar o‘z ish faoliyatini avtomatlashtirish orqali samaradorlikka erishishga
intilmoqda. Axborot tizimlari (AT) bu jarayonning asosi bo‘lib, ular yordamida ma’lumotlar
yig‘ilishi, saqlanishi, qayta ishlanishi va taqdim etilishi avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Biroq
murakkab tizimlarni yaratish jarayonida vaqt, resurs va talablarning o‘zgaruvchanligi muammosi
doimiy muhokama qilinib kelmoqda. Shunday muhitda Agile metodologiyasi o‘zini eng samarali
yondashuvlardan biri sifatida namoyon qilmoqda.
Agile metodologiyasi dastlab 2001-yilda “Agile Manifesto” nomi bilan ilgari surilgan bo‘lib, u
iterativ rivojlanish, doimiy takomillashtirish va foydalanuvchi bilan yaqindan ishlash
tamoyillariga asoslanadi [1]. An’anaviy "Waterfall" modelida loyiha qat’iy bosqichlar asosida,
jarayonlar qat’iy ketma-ketlikda olib boriladi. Bunday yondashuv talablarning tez-tez o‘zgarib
turadigan holatlarda moslashuvchanlikni cheklaydi. Agile esa loyihani qisqa iteratsiyalar
(sprintlar) asosida boshqaradi, bunda har bir iteratsiyada foydalanuvchining fikri inobatga olinadi
va tizim doimiy rivojlanib boradi [2]. Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, Google, Spotify,
Amazon, IBM kabi yetakchi IT-kompaniyalar o‘z tizimlarini ishlab chiqishda Agile
metodologiyasining Scrum yoki Kanban variantlaridan foydalanib, samaradorlikni oshirishga
erishganlar. IBM kompaniyasining 2021-yilgi hisobotiga ko‘ra, Agile asosida boshqarilgan
loyihalarda muvaffaqiyat darajasi 2,5 baravarga oshgan [3]. Deloitte tomonidan o‘tkazilgan
so‘rov natijalariga ko‘ra, korxonalar Agile metodologiyasini qo‘llash orqali mahsulot sifatini
40% gacha oshirishgan [4].
Mahalliy amaliyotda esa, yirik bank tizimlari, elektron hukumat xizmatlari (masalan, my.gov.uz)
va oliy ta’lim muassasalarida avtomatlashtirilgan tizimlar yaratishda Agile yondashuvi tobora
ko‘proq qo‘llanila boshlagan. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tomonidan amalga oshirilayotgan "Raqamli
O‘zbekiston – 2030" strategiyasida ham moslashuvchan boshqaruv mexanizmlaridan
foydalanishga urg‘u berilgan [5].
USLUBLAR
Mazkur metod orqali Agile metodologiyasi haqida ilgari surilgan nazariy qarashlar, ilmiy
maqolalar, darsliklar va xalqaro standatlar (masalan, Agile Manifesto, Scrum Guide) asosida
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
268
konseptual tahlil amalga oshirildi. Bu usul orqali metodologiyaning asosiy tamoyillari, falsafasi,
ishlab chiqish jarayonlariga ta’siri aniqlashtirildi.
Agile va an’anaviy loyiha boshqaruvi yondashuvlari (xususan, Waterfall) o‘rtasida turli
mezonlar — vaqt, sifat, moslashuvchanlik, mijoz ishtiroki, xatoliklarni bartaraf etish tezligi —
asosida taqqoslov tahlil olib borildi. Bu yondashuv, metodologiyalar o‘rtasidagi ustunlik va zaif
tomonlarni aniqlashda muhim rol o‘ynadi.
Real loyiha jarayonlarida Agile metodologiyasi asosida ishlagan dasturchilar, tizim tahlilchilari
va loyiha menejerlari bilan interaktiv suhbatlar tashkil etildi. Ularning faoliyati kuzatildi va
foydalanilgan Agile yondashuv elementlari (Scrum, sprint, backlog, daily meeting) asosida
tizimli tahlil qilindi.
Axborot tizimi ishlab chiqish tajribasiga ega mutaxassislar (dasturchi, tizim tahlilchisi, loyiha
rahbari) bilan intervyular o‘tkazildi. Ularning fikrlari asosida Agile metodologiyasining foydasi,
imkoniyatlari va cheklovlari baholandi.
Ma’lumotlar son emas, mazmun asosida o‘rganilib, Agile metodologiyasining foydalanuvchi
ehtiyojlariga moslashishdagi afzalliklari aniqlandi. Loyiha natijalari yuzasidan ilgari surilgan
fikr-mulohazalar, loyiha hujjatlari, sprint hisobotlari asosida sifatli tahlil amalga oshirildi.
Yuqoridagi usullar sinergiyasida olib borilgan tadqiqot mazkur metodologiyaning afzalliklari,
amaliyotdagi samarasini asoslashga xizmat qildi.
NATIJALAR
Tahlil natijalari quyidagilarni ko‘rsatdi:
Agile metodologiyasi orqali ishlab chiqilgan avtomatlashtirilgan axborot tizimlari tezkor,
foydalanuvchi ehtiyojlariga mos va yuqori sifatli bo‘ladi;
Foydalanuvchi bilan doimiy aloqa tizimning foydalanishga topshirilishidan oldin
xatolarni aniqlashga imkon beradi;
Loyiha jamoasi ichida hamkorlik kuchayadi, har bir ishtirokchining roli aniq bo‘ladi;
Loyihada o‘zgarishlarga moslashish darajasi yuqori bo‘lib, bu uni hayotga tatbiq etishda
muhim ahamiyatga ega.
Mezon
Waterfall
Agile
Moslashuvchanlik
Past
Yuqori
Mijoz bilan aloqa
Boshlanishda
Har sprintda
Qayta ishlash
Qiyin
Oson
Yetkazib berish
Loyihaning oxirida
Har bosqichda
Sinov jarayoni
Yakunda
Har iteratsiyada
1-jadval. Agile va Waterfall metodlarining taqqoslanishi
Natijalar va muhokamalar.
Tadqiqot natijalari Agile metodologiyasining axborot tizimlarini avtomatlashtirishda keng
ko‘lamda foydali ekanini ko‘rsatdi. Tahlillarga ko‘ra, quyidagi muhim jihatlar kuzatildi. 2-jadval.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
269
Agile metodologiyasining uslublari
Tahlili
Tezkor va bosqichma-bosqich ishlab chiqish
Agile asosida ishlab chiqilgan tizimlar
sprintlar orqali har bir funksiyani alohida
rivojlantirishga imkon berdi. Bu esa tizimni
qismlarga bo‘lib sinovdan o‘tkazish va
yaxshilash imkonini yaratadi.
Foydalanuvchi
ehtiyojlariga
yuqori
moslashuvchanlik
Mijozlar va foydalanuvchilar bilan muntazam
aloqa natijasida talablardagi o‘zgarishlar
vaqtida
inobatga
olinib,
tizimning
moslashuvchanligi ta'minlandi
Yuqori sifat va kamaygan xatoliklar
Har bir sprint yakunida testlash va qayta
ishlovlar olib borilgani natijasida tizimdagi
funksional va dizayn xatolari erta aniqlanib
bartaraf etildi. IBM (2021) hisobotida
keltirilishicha, Agile asosidagi tizimlarda
xatoliklar an'anaviy loyihalarga nisbatan 37%
kam uchraydi
Jamoaviy muvofiqlik va motivatsiya
Scrum va Kanban asosidagi ish tashkiloti
loyiha ishtirokchilari o‘rtasida aniq rol va
vazifalarni belgiladi, bu esa jamoaning ichki
muvofiqligini oshirdi
Resurs va vaqt tejami
Sprint asosida rejalashtirish va prioritetlarni
boshqarish yordamida vaqt va inson resurslari
aniq taqsimlandi, rejalashtirilgan muddatlarda
tizimni ishlab chiqish imkonini berdi.
2-jadval Agile metodologiyasining uslublar tahlili
Olingan natijalar shuni ko‘rsatdiki, Agile metodologiyasini axborot tizimi loyihalarida qo‘llash
bir qator ustunliklarni taqdim etadi. Avvalo, iteratsion yondashuv tizimni qismlarga bo‘lib ishlab
chiqish imkonini beradi, bu esa loyiha davomida yuzaga keladigan xatoliklarni vaqtida bartaraf
etish va tizimni real ehtiyojlarga moslashtirishni ta'minlaydi. Shuningdek, Agile yondashuvi
jamoaviy ishlash madaniyatini shakllantirib, jamoa a'zolari orasida doimiy aloqani yo‘lga
qo‘yadi. Biroq, Agile yondashuvining muvaffaqiyatli joriy etilishi uchun malakali mutaxassislar,
boshqaruv tizimining tayyorligi va tashkiliy madaniyatning mavjudligi muhim omillar
hisoblanadi. Shuningdek, barcha loyihalarda ham Agile mos kelavermasligi mumkin, ayniqsa
talablar qat’iy va o‘zgarmas bo‘lsa.
Xulosa
Olib borilgan tadqiqotlar natijasida aniqlanishicha, Agile metodologiyasi zamonaviy axborot
tizimlarini avtomatlashtirishda yuqori samaradorlikka erishish imkonini beradi. Bu metodologiya
orqali tizim ishlab chiqish jarayoni bosqichma-bosqich amalga oshiriladi, foydalanuvchilarning
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
270
real vaqtdagi fikrlari hisobga olinadi va har bir iteratsiyada tizim yanada mukammallashtiriladi.
Shu orqali mijozga yaqin, funksional jihatdan boy va sifatli dasturiy mahsulot yaratish
imkoniyati yuzaga keladi.
Tadqiqotda aniqlanishicha, Agile metodologiyasi foydalanuvchi ehtiyojlarini aniqlash va ularga
mos yechimlar ishlab chiqish, tizimdagi xatoliklarni erta aniqlash, jamoaviy ish madaniyatini
shakllantirish hamda vaqt va resurslardan unumli foydalanish imkonini beradi. Ayniqsa, tez-tez
o‘zgarib turadigan talablar bilan ishlovchi loyihalarda bu metodologiya katta ustunlik beradi.
Shu bilan birga, tadqiqot davomida Agile metodologiyasining ayrim cheklovlari ham qayd etildi.
Xususan, u yuqori malakali jamoani talab qiladi, resurslar va vaqtni boshqarishda intizomni
taqozo etadi. Bundan tashqari, Agile barcha turdagi loyihalar uchun universal yondashuv emas
— texnik yoki huquqiy jihatdan qat’iy chegaralangan tizimlarda u ba’zan samarasiz bo‘lishi
mumkin. Umuman olganda, mazkur ilmiy ishda olib borilgan nazariy va amaliy tahlillar Agile
metodologiyasining axborot tizimlarini avtomatlashtirishdagi afzalliklari, imkoniyatlari va joriy
etish mexanizmlarini ochib berdi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, Agile metodologiyasi sharoitga
moslashtirilgan holda to‘g‘ri joriy etilsa, u samarali, foydalanuvchiga yo‘naltirilgan va sifatli
tizimlarni yaratishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Agile metodologiyasining axborot
tizimlarini avtomatlashtirishda qo‘llanilishi loyiha samaradorligini oshiradi, foydalanuvchi
ehtiyojlariga tez javob beradi va tizim sifatini yuqori darajada ta'minlaydi. Ushbu yondashuv
zamonaviy ishlab chiqish jarayonlarida samarali yechim sifatida keng qo‘llanilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Beck, K., et al. (2001). Manifesto for Agile Software Development.
2.
Sommerville, I. (2016). Software Engineering (10th ed.). Pearson.
3.
IBM Agile Report (2021). Scaling Agile for the enterprise.
4.
Deloitte (2020). Global Agile Survey Results.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabrdagi PQ–4851-son qarori.
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi.
