ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
109
TEXNOLOGIYA FANIDA O'QUVCHILARNI TEXNIK IJODKORLIGINI
SHAKLLANTIRISH
Po'latova Mahliyo Mahammadjon qizi
Chirchiq davlat pedagogika unversetiti
Texnologik ta'lim yo'nalishi 2-bosqich talabasi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada texnologiya fanining o‗quvchilar texnik ijodkorligini
rivojlantirishdagi roli, bu boradagi o‗quv-uslubiy yondashuvlar va dars jarayonida
foydalaniladigan amaliy metodlar tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari texnik tafakkur, muammoni
hal qilish ko‗nikmasi, loyihalashtirishga oid tasavvurlar o‗quvchilarda qanday shakllanishini
aniqlaydi. Muallif texnik ijodiy faoliyatni rag‗batlantirish orqali o‗quvchilarni innovatsion fikrlash
va kasbiy orientatsiyaga tayyorlash zarurligini asoslaydi.
Kalit so‘zlar
: texnologiya fani, texnik ijodkorlik, loyihaviy yondashuv, konstruktiv fikrlash,
STEAM-ta‘lim, texnologik tafakkur.
Kirish
Bugungi kunda ta‘lim tizimining asosiy maqsadlaridan biri — o‗quvchilarda ijodiy va
texnologik fikrlash, innovatsion yondashuv, hamda real muammolarga yechim topish
ko‗nikmalarini shakllantirishdan iborat. Ayniqsa, umumta‘lim maktablarida o‗tiladigan
texnologiya fani
— o‗quvchilarning
texnik tafakkurini, loyihaviy fikrlashini, konstruktiv
faoliyatini rivojlantirishda
muhim o‗rin tutadi.
Texnik ijodkorlik — bu o‗quvchilarning oddiy vositalar bilan yangilik yaratishga, mavjud
buyumlarni takomillashtirishga, texnologik yechimlar taklif qilishga qaratilgan faoliyatidir. Shu
bois texnologiya fani nafaqat mehnat ko‗nikmalarini rivojlantirish, balki o‗quvchilarni kelajakdagi
kasbiy faoliyatiga tayyorlashda ham muhim vosita hisoblanadi.
Zamonaviy ta‘lim jarayonida o‗quvchining faqat bilim oluvchi emas, balki faol ishtirokchi
sifatida shakllanishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shu nuqtai nazardan qaralganda, texnologiya
fanining o‗rni tobora ortib bormoqda. Bu fandagi darslar faqat nazariy bilimlar bilan cheklanmay,
balki amaliy faoliyat, tajriba asosida tashkil etiladi. Ayniqsa, o‗quvchilarni texnik ijodiy faoliyatga
jalb qilish orqali:
ularning muammoga mustaqil yondashuvi,
innovatsion fikr yuritishi,
texnologik yangiliklarga ochiqligi,
va real hayotda amaliy qo‗llash imkoniyati kuchayadi.
Texnologiya fanining amaliy mashg‗ulotlari orqali o‗quvchilar texnik chizmalar tuzish,
qurilma qismlarini modellashtirish, materiallar bilan ishlash hamda muhandislik asoslarini
o‗zlashtiradi. Bu esa, ularni kelajakda raqobatbardosh, kasb egasi bo‗lishga yo‗naltiradi.
Shu bois texnik ijodkorlikni ta‘lim jarayoniga izchil integratsiyalash, zamonaviy metodlardan –
loyiha asosida o‗qitish, STEAM yondashuvi, robototexnika elementlari kabi yondashuvlardan
foydalanish bugungi kun talabiga aylangan.
Metod
Ushbu maqola quyidagi tadqiqot usullari asosida yozildi:
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
110
Pedagogik kuzatuv
— 6–9-sinflar texnologiya darslarida texnik ijodkorlik faoliyatining
ko‗rinishlari o‗rganildi.
Eksperimental topshiriqlar
— o‗quvchilarga muammo asosida loyiha yasash, chizma chizish,
modellashtirish topshiriqlari berildi.
Suhbat va so‘rovnoma
— texnologiya fani o‗qituvchilari va o‗quvchilar bilan texnik ijodiy
faoliyatga oid fikrlar yig‗ildi.
Analitik tahlil
— o‗quvchilarning texnik tafakkur darajasini baholovchi maxsus testlar orqali
o‗zgarishlar o‗rganildi.
Tadqiqotda 5 ta umumta‘lim maktabining texnologiya fanini o‗rganayotgan 8–9-sinf o‗quvchilari
ishtirok etdi.
Natijalar
Tadqiqotlar natijasida quyidagi natijalar aniqlandi:
Texnik ijodkorlik topshiriqlari
bilan muntazam shug‗ullangan o‗quvchilarda muammoni hal
qilish va konstruktiv fikrlash darajasi 30–40% ga oshdi.
O‗quvchilarning 80% texnologiya fanida real buyumlar yasash, loyiha yaratish va uni himoya
qilish jarayonlarida
yuqori qiziqish
bilan ishtirok etdi.
Loyiha asosida tashkil etilgan darslar o‗quvchilarning
fikr mustaqilligi
,
yangilik kiritish istagi
,
texnologik tafakkurini
rivojlantirishda samarali bo‗ldi.
Ijodiy ishlanmalar ko‗rgazmasi, tanlovlar, guruhli loyiha ishlari orqali o‗quvchilarning texnik
yondashuvi boyib bordi.
Tadqiqot davomida texnologiya fanining o‗quvchilar texnik ijodkorligiga bevosita ijobiy ta‘siri
aniqlandi. Eksperimental guruhda olib borilgan loyiha asosidagi mashg‗ulotlar, amaliy tajribalar,
guruhli ishlar va ijodiy topshiriqlar quyidagi
muayyan o‘zgarishlar
ni ko‗rsatdi:
1.
Texnik tafakkur darajasi oshdi
: O‗quvchilarning 72% loyihalashtirish topshiriqlarini mustaqil
bajarishga harakat qila boshladi. Bu ularning tahliliy va konstruktiv fikrlash qobiliyatini
rivojlantirganini ko‗rsatadi.
2.
Ishlab chiqarishga yaqin faoliyatlar bilan tanishish
: O‗quvchilar texnologiya darslari orqali real
mehnat faoliyatining elementlarini sinovdan o‗tkazdi. 9-sinf o‗quvchilari tomonidan tayyorlangan
ba‘zi maketlar, kichik mexanik modellar ko‗rgazmalarda namoyish qilindi.
3.
Ko‘nikmalarning shakllanishi
: Darsda chizma chizish, ishlanmani rejalashtirish, kerakli asbob-
uskunalardan foydalanish, texnika xavfsizligiga rioya qilish kabi ko‗nikmalar shakllandi.
4.
Kasbga yo‘naltirilish
: 8–9-sinf o‗quvchilarining 48%i texnologiya fanidagi darslar ta‘sirida
texnik, muhandislik yoki hunarmandchilik sohalariga qiziqish bildirganini so‗rovnomalarda qayd
etdi.
5.
Ijodiy g‘oyalar soni ortdi
: O‗quvchilarga berilgan ―muammoni hal qiluvchi moslama yaratish‖
topshirig‗ida taklif etilgan g‗oyalar soni va sifati avvalgi o‗quv yillarga nisbatan ko‗proq va
mukammalroq bo‗ldi.
6.
Jamoaviy faoliyat ko‘nikmalari
: Guruhli ishlar asosida tashkil etilgan texnik loyiha
topshiriqlarida o‗quvchilarning jamoada ishlash, fikr bildirish va qaror qabul qilish malakalari
ancha oshgani kuzatildi.
7.
Motivatsiya
kuchaydi
: IJODIY YONDASHUV asosida o‗tilgan darslar natijasida
o‗quvchilarning darsga qatnashish faolligi 25–30% ga oshgan.
Ushbu natijalar shuni ko‗rsatadiki, texnologiya fanini ijodiy va texnik yondashuvlar asosida
tashkil etish — o‗quvchini nafaqat kasbga yo‗naltiradi, balki uni tafakkur qiluvchi, mas‘uliyatli va
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
111
ixtirochilik salohiyatiga ega shaxs sifatida shakllantiradi.
Muhokama
Texnologiya fani doirasida texnik ijodkorlikni rivojlantirish — bu nafaqat buyum yasash,
balki o‗quvchini
fikr yuritishga, loyiha tuzishga, xatoliklarni bartaraf etishga va tanqidiy
yondashishga
o‗rgatishdir. O‗quvchi oddiygina model yasash orqali texnologik muhit bilan
tanishadi, jarayonlarni baholaydi, o‗z qarorlarini asoslaydi.
STEAM yondashuvi
(Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) aynan texnik
ijodkorlikni qo‗llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Unda o‗quvchi bir vaqtning o‗zida ilmiy bilim,
texnologik yechim, dizayn, san‘at va matematikani uyg‗unlashtirib ishlaydi.
Muhimi, ijodiy topshiriqlar yordamida o‗quvchi o‗z qobiliyatini namoyon qilishga intiladi,
bu esa ularni kelajak kasb tanlovida muhim qadamlarga undaydi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, texnologiya fanida o‗quvchilarni texnik ijodkorlikka yo‗naltirish:
Ularning
yangilik yaratishga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi
;
Fikr erkinligi, texnik tafakkur, va amaliy yechimlar taklif qilish ko‘nikmalarini
shakllantiradi
;
O‗quvchini real hayotiy vaziyatlarda
mustaqil qaror qabul qilishga tayyorlaydi
.
Texnologiya darslarida loyiha asosida ta‘lim, texnik model yasash, robototexnika, chizmalar
chizish, 3D modellashtirish kabi metodlarni keng joriy etish o‗quvchilarning texnik salohiyatini
rivojlantirishda muhim omildir. Bu esa, o‗z navbatida,
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot uchun
ijodkor va malakali yosh avlod
yetishtirishga xizmat qiladi.
Yuqoridagi tahlillardan kelib chiqib, quyidagi muhim fikrlarni alohida ta‘kidlash lozim:
1.
Texnologiya fani orqali ijodkorlikni shakllantirish
o‗quvchining shaxsiy rivoji, texnik tafakkuri
va amaliy ko‗nikmalarini uyg‗un holda rivojlantiradi.
2.
Loyihaviy yondashuv
asosida tashkil etilgan mashg‗ulotlar o‗quvchilarda mas‘uliyat, jamoada
ishlash, o‗z g‗oyasini himoya qilish ko‗nikmalarini mustahkamlaydi.
3.
Texnik ijodkorlikka asoslangan topshiriqlar
o‗quvchilarda ―men qila olaman‖ degan ishonchni
uyg‗otadi, bu esa ularning motivatsiyasini oshiradi.
4.
Kasbga yo‘naltirishda
texnologiya fani vositasida o‗tkaziladigan loyihalar, maketlar ko‗rgazmasi,
tanlovlar – o‗quvchining qiziqishini aniqlash va yo‗naltirishda muhim vositadir.
5.
Ijodiy fikrlaydigan va texnik muammolarni hal qila oladigan avlodni shakllantirish
–
bugungi ta‘lim tizimi oldidagi eng muhim maqsadlardandir.
Shunday ekan, texnologiya fani bo‗yicha ijodiy muhit yaratish, o‗quvchilarni konstruktorlik,
dizayn, model yasash, elektronika asoslari kabi yo‗nalishlarda faol jalb qilish ta‘lim sifatini
oshirishda asosiy omil hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
112
1.
Mahmudov, A. (2021).
Texnologiya fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlar
. Toshkent:
O‗qituvchi.
2.
Yuldashev, N. (2020). ―Texnik ijodkorlikni rivojlantirishning zamonaviy yondashuvlari‖,
Ta’lim
va innovatsiya
, 3(1), 45–50.
3.
Dewey, J. (1938).
Experience and Education
. New York: Macmillan.
4.
UNESCO (2022).
Education for Innovation and Creativity: Technical Guidelines
. Paris: UNESCO
Publishing.
5.
STEAM Uzbekistan. (2023).
STEAM ta’limi metodikalari
. Toshkent: Innovatsiya markazi.
