JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
O‘rozqulova Shahrizoda Jamoliddin qizi
“Toshkent davlat texnika universiteti “ 25-22 MMTX yo‘nalishi 3-bosqich talabasi
Email:orozqulovashahrizoda@gmail.com
Tel:+998900972506
SANOAT KORXONALARIDA BAXTSIZ HODISALAR TAHLILI VA ULARNING
OLDINI OLISH CHORALARI
Annotatsiya:
Mazkur maqolada sanoat korxonalarida sodir bo‘layotgan baxtsiz hodisalarning
tahlili va ularni oldini olish bo‘yicha samarali chora-tadbirlar muhokama qilingan. Statistik
ma’lumotlar asosida baxtsiz hodisalarning eng ko‘p uchraydigan sabablari aniqlangan va ular
ishlab chiqarish jarayonidagi xavf-xatarlar, texnik nosozliklar, inson omili hamda mehnat
muhofazasi qoidalariga rioya qilmaslik bilan bog‘liq ekani ko‘rsatib o‘tilgan. Tadqiqotda ilg‘or
texnika xavfsizligi tizimlari, xodimlar malakasini oshirish, xavfli zonalarni belgilash va ularni
doimiy nazorat qilish zarurligi ta’kidlanadi. Metodologik jihatdan statistik tahlil, holatlarni
solishtirish va xavf tahlili usullari qo‘llanilgan. Olingan natijalarga asoslanib, ishlab
chiqarishdagi baxtsiz hodisalar sonini kamaytirishga qaratilgan profilaktik chora-tadbirlar ishlab
chiqilgan. Maqola sanoat xavfsizligini ta’minlash va ishchi kuchini muhofaza qilish borasidagi
ilmiy-amaliy yondashuvlarni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
sanoat xavfsizligi, baxtsiz hodisa, xavf tahlili, texnika xavfsizligi, mehnat
muhofazasi, profilaktika, ishlab chiqarish.
АНАЛИЗ НЕСЧАСТНЫХ СЛУЧАЕВ НА ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЯХ И
МЕРЫ ПО ИХ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЮ
Аннотация:
В данной статье рассматривается анализ несчастных случаев на
промышленных предприятиях и меры по их предотвращению. На основе статистических
данных выявлены основные причины происшествий, включая технические неисправности,
человеческий фактор и несоблюдение правил охраны труда. Особое внимание уделяется
необходимости внедрения современных систем технической безопасности, повышения
квалификации работников, определения и постоянного мониторинга опасных зон на
производстве. В методологии исследования использованы методы статистического
анализа, сопоставления и оценки рисков. На основе полученных результатов разработаны
профилактические меры, направленные на снижение количества несчастных случаев в
производственной среде. Работа представляет собой практическое значение для
повышения промышленной безопасности и защиты трудовых ресурсов.
Ключевые слова:
промышленная безопасность, несчастные случаи, анализ рисков,
техническая безопасность, охрана труда, профилактика, производство.
ANALYSIS OF ACCIDENTS IN INDUSTRIAL ENTERPRISES AND MEASURES FOR
THEIR PREVENTION
Abstract:
This article analyzes workplace accidents in industrial enterprises and presents
effective preventive measures. Based on statistical data, the most frequent causes of accidents—
such as technical failures, human error, and non-compliance with safety regulations—are
identified. The study emphasizes the need to implement modern safety systems, enhance
employee training, and continuously monitor hazardous zones. Methodologically, the research
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
uses statistical analysis, comparative evaluation, and risk assessment techniques. As a result,
preventive strategies have been proposed to reduce workplace accidents in production
environments. The findings contribute to the development of practical approaches in industrial
safety and the protection of labor forces, serving as a useful guide for improving workplace
safety management in manufacturing sectors.
Keywords:
industrial safety, accidents, risk analysis, technical safety, labor protection,
prevention, production.
Kirish:
Sanoat korxonalarining jadal rivojlanishi bilan bir qatorda, ishlab chiqarish jarayonlarida
yuzaga kelayotgan xavf-xatarlar soni ham ortib bormoqda. Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalar
sodir bo‘lishi nafaqat inson salomatligi, balki korxonaning iqtisodiy holatiga ham salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. Xalqaro me’yorlar va milliy qonunchilik mehnat muhofazasini ta’minlash va texnika
xavfsizligini mustahkamlashga alohida e’tibor qaratadi. Shunga qaramay, har yili sanoat
korxonalarida o‘nlab, ba’zan yuzlab baxtsiz hodisalar qayd etilmoqda. Bu holat mazkur
muammoni chuqur o‘rganish, asosiy sabablarni aniqlash va samarali profilaktik choralarni ishlab
chiqishni talab etadi.
Ushbu maqolada ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar statistikasi, ularning sabablari, eng ko‘p
uchraydigan xavf zonalari hamda oldini olish imkoniyatlari o‘rganiladi. Shuningdek, ilg‘or
texnologiyalarni joriy etish, xavfsizlik madaniyatini shakllantirish va tizimli nazorat
mexanizmlarining ahamiyati tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari ishlab chiqarish xavfsizligini
oshirish va inson hayotini asrashga qaratilgan amaliy tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Maqola, amaliy jihatdan mehnat muhofazasi sohasidagi islohotlarga ilmiy asos bo‘lib xizmat
qiladi.
Adabiyotlar tahlili:
Sanoat xavfsizligi va mehnat muhofazasi bo‘yicha olib borilgan ilmiy
tadqiqotlar, sohaga oid adabiyotlar, qonunchilik hujjatlari va statistika ma’lumotlari ishlab
chiqarishdagi xavf-xatarlarni aniqlashda muhim manba hisoblanadi. Xususan, Xalqaro Mehnat
Tashkiloti (XMT) hisobotlarida sanoatdagi mehnat muhofazasi standartlari va ishchilarni
himoyalash bo‘yicha ilg‘or tajribalar yoritilgan [1]. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi
Mehnat kodeksi va “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonun mehnat xavfsizligini
ta’minlashning asosiy huquqiy asoslarini belgilab beradi [2].
Ilmiy adabiyotlarda baxtsiz hodisalarning asosiy sabablari sifatida texnik nosozliklar, inson omili,
mehnat sharoitlarining yetarli darajada bo‘lmasligi, xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik kabi
omillar qayd etilgan [3]. Tadqiqotlarda, shuningdek, xavf tahlili, xavfli zonalarni aniqlash, real
vaqt rejimidagi monitoring tizimlari va xodimlarning doimiy o‘qitilishi orqali baxtsiz hodisalar
oldini olish mumkinligi asoslab berilgan [4]. Ko‘plab maqolalarda profilaktik chora-tadbirlar,
xavfsizlik madaniyatining rivojlanishi va menejment yondashuvlarining o‘rni alohida e’tirof
etilgan [5]. Bu adabiyotlar asosida mazkur tadqiqotda ilgari surilgan metodologik yondashuvlar
ishlab chiqilgan va real ishlab chiqarish muhiti bilan bog‘lab tahlil qilingan [6]. Shu tariqa,
adabiyotlar sharhi mavjud muammolarni ilmiy nuqtai nazardan yoritib, ularning echimiga yo‘l
ochadi [7].
Metodologiya:
Maqolada sanoatdagi baxtsiz hodisalarni tahlil qilishda kompleks yondashuv
asosida metodologik yondashuvlar qo‘llanilgan. Birinchi bosqichda O‘zbekiston Respublikasi
Statistik agentligi va Xalqaro Mehnat Tashkiloti tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar asosida
2020–2024 yillarda qayd etilgan baxtsiz hodisalarning statistik tahlili amalga oshirildi. Tahlilda
hodisalar soni, ularning sabablari, joylashuv hududlari va xodimlarning lavozim darajasi
bo‘yicha taqsimoti o‘rganildi.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Ikkinchi bosqichda tahlil qilingan hodisalar ichida eng ko‘p uchraydigan xavfli zonalar (masalan:
press sex, qayta ishlash sexi, kimyoviy sex) ajratib ko‘rsatildi. Har bir zona uchun xavf omillari
(mexanik, kimyoviy, issiqlik, elektr) va ularning sodir bo‘lish ehtimoli baholandi.
Uchinchi bosqichda oldini olish choralari ishlab chiqish uchun xavf tahlili (risk assessment)
usulidan foydalanildi. Bu orqali har bir xavf darajasi (ehtimollik va jiddiylik koeffitsienti asosida)
aniqlandi va eng yuqori xavfli segmentlar uchun ustuvor choralar belgilandi.
Metodologiyada shuningdek, mehnat muhofazasi tizimining mavjud holatini baholashda joyida
o‘tkazilgan suhbatlar, kuzatuvlar va korxona ichki hujjatlari tahlil qilindi. Natijada, real
sharoitlarda qanday omillar xavfni oshirayotgani va ularga qanday yondashuv samarali ekani
aniqlandi. Bu yondashuvlar asosida maqolada aniq takliflar shakllantirildi.
Natijalar:
O‘rganilgan statistika va ishlab chiqarish jarayonlari asosida aniqlanishicha, sanoat
korxonalaridagi baxtsiz hodisalarning 35% texnik nosozliklar, 28% esa inson omiliga bog‘liq.
Xavfli zonalarning aniqlanishi jarayonida qayta ishlash sexlari, issiqlik manbalariga yaqin
hududlar va yuqori voltli uskunalar joylashgan joylar xavf darajasi bo‘yicha yuqori baholandi.
Tahlil natijalariga ko‘ra, xodimlarning texnika xavfsizligi bo‘yicha muntazam o‘qitilmasligi va
nazorat mexanizmlarining yetarli emasligi asosiy muammolar qatorida turadi. Shuningdek, ayrim
korxonalarda xavfsizlik bo‘yicha instrukta jadvallari eskirgan yoki umuman mavjud emasligi
aniqlandi. O‘rnatilgan xavf tahlili usuli orqali korxonalarda profilaktik chora-tadbirlarni aniqlash
mumkinligi ko‘rsatildi. Natijalardan kelib chiqib, xavfli zonalarda vizual belgilarni kuchaytirish,
real vaqt monitoring tizimlarini joriy qilish va xavfsizlik madaniyatini oshirish tavsiya
qilinmoqda.
Muhokama:
Olingan natijalar sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalarning yuqori darajada
qolayotganini ko‘rsatmoqda. Muhokama jarayonida asosiy e’tibor xavfli zonalarni aniqlash,
xodimlarning texnik bilim darajasi, va korxona ichki xavfsizlik tizimiga qaratildi. Baxtsiz
hodisalarning asosiy sabablari sifatida texnik nosozliklar va inson omili doimiy takrorlanmoqda.
Bu holat, bir tomondan, ishlab chiqarish vositalarining eskirganligini, ikkinchi tomondan esa
xavfsizlikka nisbatan befarqlikni anglatadi. Bundan tashqari, ayrim rahbarlar tomonidan
xavfsizlik tizimiga investitsiya yetarlicha ajratilmasligi ham xavf omilini kuchaytiruvchi sabab
sifatida ta’riflanadi. Shu sababli, ishlab chiqarishdagi har bir sexda muntazam xavf baholash
amaliyoti yo‘lga qo‘yilishi lozim. Bu orqali real xavf darajasi aniqlanadi va unga mos profilaktik
chora belgilanadi.
Muhokamada, shuningdek, xodimlarni muntazam o‘qitish va ularning xavfsizlik bo‘yicha
bilimini test orqali baholash tizimini joriy etish taklif etiladi. Bu jarayon ishlab chiqarish
madaniyatini oshirish va baxtsiz hodisalarni kamaytirishga xizmat qiladi. Shuningdek, xavfsizlik
belgilarining xalqaro standartlarga mos ravishda ishlab chiqilishi va doimiy yangilanishi muhim
hisoblanadi. Demak, sanoat xavfsizligini ta’minlash faqat texnik vositalar bilan emas, balki
boshqaruv, madaniyat va monitoring tizimlari bilan uzviy bog‘langan murakkab jarayondir.
Xulosa:
Tadqiqot natijalari sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalar yuzaga kelishining ko‘plab
sabablari mavjudligini va ularni bartaraf etish uchun kompleks yondashuv talab etilishini
ko‘rsatdi. Statistik ma’lumotlar asosida aniqlanishicha, texnik nosozliklar, inson omili va mehnat
muhofazasi bo‘yicha yetarlicha choralar ko‘rilmasligi asosiy omillar sifatida ajralib turadi.
Ushbu maqolada ishlab chiqilgan metodologik yondashuvlar orqali xavf zonalari aniqlanib,
ularga qarshi chora-tadbirlar taklif qilindi. Jumladan, xavfli zonalarda vizual belgilarni
kuchaytirish, xavfsizlik bo‘yicha doimiy treninglar tashkil etish, real vaqt monitoring tizimlarini
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
joriy qilish va xavfsizlik bo‘yicha ichki audit amaliyotini tizimli yo‘lga qo‘yish asosiy tavsiyalar
sifatida belgilandi.
Xulosa tariqasida aytish mumkinki, sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalarning oldini olish
uchun texnik vositalardan tashqari, xavfsizlik madaniyati, rahbarlarning mas’uliyatli yondashuvi
va davlat nazorat tizimining kuchaytirilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, ishlab
chiqarishdagi har bir ishchi hayoti – korxonaning eng qimmat resursidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. – T.: Adolat, 2022.
2. O‘zbekiston Respublikasi “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni // Qonun
hujjatlari to‘plami, 2023, №5.
3. Rahimov N.R. Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi. – T.: Fan, 2020.
4. Gulyamov A.G. Ishlab chiqarishda xavfsizlikni ta’minlash. – T.: Iqtisodiyot, 2019.
5. Toshov M.M. Sanoatda texnika xavfsizligi asoslari. – T.: Ilm Ziyo, 2021.
6. International Labour Organization (ILO). Safety and Health at Work [Elektron resurs]. –
URL: https://www.ilo.org (murojaat qilingan sana: 12.07.2025).
7. Egamberdiev S.S. Sanoatdagi baxtsiz hodisalarni kamaytirish strategiyalari // Ilmiy
axborotlar jurnali, 2022, №4.
