JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Osiyo xalqaro universiteti magistri
Jamolov Doniyor Valijonovich
USTOZ-SHOGIRD AN’ANALARINING YOSHLAR TARBIYASIDA TUTGAN O‘RNI
VA AHAMIYATI
Annotatsiya:
Mazkur maqolada ustoz-shogird an’analarining yoshlar tarbiyasida tutgan o‘rni va
ahamiyati yoritiladi. Ustoz-shogird tizimi qadimdan milliy pedagogik qadriyat sifatida shakllanib
kelgan bo‘lib, u nafaqat bilim va ko‘nikmalarni o‘rgatish, balki axloqiy, ma’naviy va kasbiy
tarbiyada ham muhim rol o‘ynaydi. Maqolada mazkur an’analar asosida yoshlarda mas’uliyat,
kasbga sadoqat, hurmat-ehtirom kabi fazilatlarni shakllantirish yo‘llari va zamonaviy sharoitda
ustoz-shogird munosabatlarini rivojlantirish imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Ustoz-shogird an’anasi, yoshlar tarbiyasi, pedagogik qadriyat, mentorlik,
ma’naviy tarbiya, milliy meros.
Ustoz-shogird an’anasi qadimdan O‘zbekiston va butun Sharq xalqlari pedagogik tafakkurida
muhim o‘rin egallab kelgan. Bu an’ana nafaqat bilim va hunar o‘rgatish jarayonida, balki
yoshlarning shaxs sifatida kamol topishida asosiy vosita bo‘lib xizmat qilgan. Xususan,
hunarmandchilik, san’at, adabiyot, diniy ta’lim sohalarida ustoz-shogird munosabatlari yosh
avlodga kasb sirlarini, axloqiy qadriyatlarni va jamiyatga foydali bo‘lish prinsiplarini
singdirishda asosiy pedagogik mexanizm bo‘lgan.
Yoshlar tarbiyasida ustoz-shogird an’analarining ahamiyati birinchi navbatda, bevosita tajriba va
hayotiy saboqlar asosida shakllanadigan real, amaliy bilimlarni egallash imkoniyatida namoyon
bo‘ladi. Kitob va nazariy ta’limdan farqli ravishda, ustoz bevosita ish jarayonida, shogirdga
individual yondashib, uning xatolarini ko‘rsatadi, to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatadi, maslahat beradi. Bu
jarayon yosh shaxsda mas’uliyat, e’tibor, sabr-toqat, kasbga hurmat, mehnatsevarlik, sadoqat
kabi ijobiy fazilatlarni tarbiyalaydi. Ustoz-shogird munosabatlari yoshlar ma’naviy tarbiyasida
ham muhim ahamiyatga ega. Ustoz — nafaqat bilim va hunar egasi, balki o‘z shogirdlari uchun
axloqiy ideal bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa, yoshlar orasida axloqiy me’yorlar va qadriyatlarning
zaiflashish xavfi mavjud bo‘lgan davrda ustoz-shogird an’analarining zamonaviy ko‘rinishda
qayta tiklanishi va rivojlantirilishi dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Bugungi kunda zamonaviy ta’lim tizimida mentorlik tizimi ustoz-shogird an’analarining
zamonaviy shakli sifatida joriy etilmoqda. Ta’lim muassasalarida tajribali pedagoglar tomonidan
yosh o‘qituvchilarga maslahat berish, ularni nazorat qilish, qo‘llab-quvvatlash yo‘li bilan bu
an’analar davom ettirilmoqda. Bu esa yosh kadrlarning tezroq kasbiy yetuklikka erishishiga,
shaxs sifatida shakllanishiga xizmat qilmoqda. Shuningdek, kasb-hunar kollejlari,
hunarmandchilik markazlari va boshqa ta’lim muassasalarida ham ustoz-shogird tizimi faol
qo‘llanilmoqda. Misol tariqasida, milliy hunarmandchilik yo‘nalishlarida ustozlar tomonidan
yosh avlodga nafaqat hunar, balki milliy madaniyat va qadriyatlarni singdirish amaliyoti keng
tarqalgan.
Ustoz-shogird an’anasi tarixiy jihatdan qadimgi Sharq madaniyatida, xususan, O‘zbekiston
hududida, madrasalar va hunarmandchilik markazlarida keng qo‘llanilgan. Bu tizim Islom
olimlari, mashhur mutafakkirlar, shoirlar va san’atkorlarning ilmiy va madaniy rivojida asosiy
o‘rin egallagan. Masalan, Imom Buxoriy, Alisher Navoiy, Bahouddin Naqshband kabi buyuk
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
shaxslar o‘z davrida ustoz-shogird an’analari asosida tarbiyalangan va bu tizim orqali o‘z ilmiy
maktablarini shakllantirganlar.
Zamonaviy sharoitda yoshlar tarbiyasida ushbu an’anani qo‘llash quyidagi ijtimoiy va pedagogik
vazifalarni hal qilishga yordam beradi:
Yoshlarning hayotiy yo‘nalishini aniqlash;
Kasb tanlashga ongli ravishda yondashish;
Shaxsiy rivojlanish va o‘z-o‘zini tarbiyalash ko‘nikmalarini shakllantirish;
Axloqiy va huquqiy madaniyatni oshirish;
Ijtimoiy mas’uliyat hissini kuchaytirish.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, ustoz-shogird an’anasi faqat formal ta’lim doirasida emas, balki
norasmiy tarbiya va ijtimoiy muhitda ham muhim o‘rin tutadi. Bu tizim asosida tashkil etilgan
“Ustoz-murabbiy” klublari, “Mentorlik” dasturlari va boshqa tashabbuslar yoshlar orasida kasbiy
va ma’naviy yetuklikni oshirishga xizmat qilmoqda.
Ustoz-shogird munosabatlarining o‘ziga xos xususiyatlari:
Individuallashtirilgan yondashuv: Har bir shogirdga uning qobiliyatlari va qiziqishlaridan kelib
chiqqan holda yo‘naltirish beriladi.
O‘zaro hurmat va ishonchga asoslangan aloqalar: Ustoz shogirdga nafaqat bilim, balki hayotiy
tajriba, ma’naviy yo‘riqnomalar ham beradi.
Vazifa va mas’uliyatlarning taqsimlanishi: Shogird mustaqil ishlarni bajargan holda ustozining
nazoratida bo‘ladi.
Ilmiy asoslash uchun yana bir muhim jihat shuki, ustoz-shogird an’anasi inson shaxsiyatini
shakllantirishda o‘ziga xos ijtimoiy-psixologik muhit yaratadi. Bu esa ta’lim jarayonining faqat
nazariy emas, amaliy va tarbiyaviy jihatlariga ham ta’sir qiladi.
Xulosa qilib aytganda, ustoz-shogird an’anasi yoshlar tarbiyasida nafaqat bilim va kasb
ko‘nikmalarini beruvchi, balki shaxsiy va ma’naviy jihatdan yetuk insonlarni tarbiyalovchi
samarali pedagogik mexanizm bo‘lib xizmat qilmoqda. Shu sabab, bu qadimiy va milliy an’anani
zamonaviy ta’lim tizimiga integratsiya qilish, uning metodologiyasini ilmiy asoslash va
takomillashtirish bugungi kundagi muhim vazifalardan biridir.
Adabiyotlar:
1. Abdurahmonov, A. A. ―Pedagogik mahorat va ustozlik san’ati. – Toshkent: O‘qituvchi,
2018.
2. Rasulov, U. M. ―Ustoz-shogird an’analari va zamonaviy ta’lim jarayoni. – Toshkent: Fan
va Texnologiya, 2020.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
3. Jurayev, R. ―O‘zbekiston xalq ta’limi tizimida ustoz-shogird munosabatlarining o‘rni. –
Toshkent: Ijtimoiy Fikr, 2017.
4. Allayarov, M. ―Pedagogik meros va zamonaviy ta’lim metodlari. – Samarqand: SamDU
nashriyoti, 2019.
5. Saidov, A. ―Milliy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi. – Toshkent: Ma’naviyat, 2015.
6. Vahobov, A. ―Pedagogik psixologiya asoslari. – Toshkent: O‘zbekiston Milliy
ensiklopediyasi, 2016.
7. Zakirov, M. ―Mentorlik tizimi va pedagogik amaliyot. – Toshkent: Fan, 2021.
