Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 146 ~
IXTISOSLASHTIRILGAN MATABGACHA
TA’LIM
TASHKILOTI
TARBIYALANUVCHILARI BILAN OLIB BORILADIGAN TERAPIYA
USULLARI
Yo‘ldasheva
Mahliyo Qahramanovna
Urganch davlat pedagogika instituti
Ta’lim
va tarbiya nazariyasi va metodikasi
(maktabgacha
ta’lim)
yo‘nalishi
2-bosqich magistranti
yuldawevamahliyo2509@gmail.com
Abstract:
This article describes the content of the use of methods of pedagogical
therapy for the purpose of correcting defects in the development of schoolchildren of
a multidisciplinary specialized preschool educational organization according to their
age and specific capabilities, abilities and capabilities. Our research also describes the
concept of pedagogical therapy, describes the advantages of play therapy, art therapy
methods, a personality-oriented approach to eliminating the defects of children in need
of special needs, and describes the peculiarities of using information technology tools.
Key words:
therapy, pedagogical therapy, play therapy, art therapy, personality-
oriented approach, children in need of special needs, correctional activity, information
technology.
Аннотация:
В
данной
статье
изложено
содержание
применения
методов
педагогической
терапии
в
целях
коррекции
пороков
развития
воспитанников
многопрофильной
специализированной
дошкольной
образовательной
организации
по
возрастным
и
специфическим
возможностям,
способностям
и
возможностям.
Также
в
наших
исследованиях
дано
определение
понятия
педагогическая
терапия
,
описаны
преимущества
игровых
методов
терапии,
арт
-
терапии,
личностно
-
ориентированного
подхода
к
преодолению
недостатков
детей
с
особыми
потребностями
и
особенности
использования
средств
информационных
технологий.
Ключевые
слова
и
фразы:
терапия,
педагогическая
терапия,
игровая
терапия,
арт
-
терапия,
личностно
-
ориентированный
подход,
дети
с
особыми
потребностями,
коррекционная
деятельность,
информационные
технологии.
Annotatsiya:
Mazkur maqolada ko
‘
p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha
ta
’
lim tashkiloti tarbiyalanuvchilarini yosh va o
‘
ziga xos imkoniyatlariga, qobiliyatlari
va imkoniyatlariga ko
‘
ra rivojlanishidagi nuqsonlarni korreksiyalash maqsadida
pedagogik terapiya usullaridan foydalanish mazmuni bayon qilingan. Shuningdek,
izlanishlarimizda pedagogik terapiya tushunchasiga ta
’
rif berilgan, o
‘
yin terapiya, art
terapiya usullari afzalliklari, alohida ehtiyojga muhtoj bolalarning nuqsonlarini
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 147 ~
bartaraf etishda shaxsga yo
‘
naltirilgan yondashuv hamda axborot texnologiya
vositalaridan foydalanishing o
‘
ziga xosliklari bayon qilingan.
Kalit so
‘
z va iboralar:
terapiya, pedagogik terapiya, o
‘
yin terapiya, art terapiya,
shaxsga yo
‘
naltirilgan yondashuv, alohida ehtiyojga muhtoj bolalar, korreksion
faoliyat, axborot texnologiyalari.
Kirish.
Mamlakatimiz ta
’
lim tizimida olib borilayotgan izchil islohatlar uzluksiz
ta
’
lim tizimining ilk bosqichi maktabgacha ta
’
lim va tarbiya sohasida o
‘
z ifodasini
topmoqda. Xususan,
“
Maktabgacha ta
’
lim va tarbiya to
‘
g
‘
risdagi
”
qonunning qabul
qilinishi ham sohani rivojlantirishing muhim tamal toshlaridan biri bo
‘
ldi.[2]
Yurtimizda
o‘sib
borayotgan avlodni
sog‘lom
va har tomonlama yetuk voyaga
yetkazish,
ta’lim
-tarbiya jarayoniga samarali
ta’lim
va tarbiya shakllari hamda
usullarini joriy etishga qaratilgan maktabgacha
ta’limning
samarali tizimini tashkil
etish
bo‘yicha
keng
ko‘lamli
ishlar amalga oshirildi.
Shuningdek, maktabgacha ta
’
lim tizimini yanada takomillashtirish, sog
‘
lom, faol,
to
‘
laqonli jamiyatga moslashgan bola shaxsini shakllantirish, o
‘
sishida turli nuqsonlari
bo
‘
lgan bolalarni o
‘
qitish, tarbiyalash va jamiyatga moslashtirish uchun qulay muhit
yaratish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 391-sonli
“Maktabgacha
ta’lim
tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”
gi qarori
ham so
‘
zimizning yaqqol dalilidir.[3]
Ixtisoslashtirilgan maktabgacha tashkilotlarning faoliyati rivojlanishida jismoniy
yoki psixik nuqsonlari
bo‘lgan
bolalarning maktabgacha
ta’lim
olishiga, ularni
tarbiyalash va reabilitatsiya qilishga qaratilgan.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili (Literature review)
R.Elbeltagi, M.Al
Beltagi, N.S. Kemal, R. Alhawamdehlar autizmli bolalarda o
‘
qin terapiyasining roli,
ahamiyati va cheklovlari bo
‘
yicha tadqiqot o
‘
tkazganlar.[5] C.Schweizer, E.J. Knorth,
M.Spreenlar autism spektridagi buzlishlari bo
‘
lgan bolalar bilan art terapiya bo
‘
yicha
klinik holatlarni ko
‘
rib chiqib, art terapiyaning ijobiy ta
’
sir ko
‘
rsatishi mumkinligi
haqida fikrlarini bayon qilgan.[6] C.de La Presle, S.Wieder, S.I.Greenspanlar esa o
‘
yin
terapiyasiga oid usullarni ishlab chiqqan va tadqiq etgan mutaxassislardir.
-Tadqiqot metodologiyasi (Research Methodology).Terapiya
(yun. therapeia -
davolash)
—
konservativ usullar: dori-darmonlar (farmakoterapiya), antibakterial
(kimyoterapiya, antibiotikoterapiya) va gormonal moddalar; zardob va vaksinalar, turli
ionlovchi nurlar (nur bilan davolash);iqlim, balchiq, mineral suvlar, massaj, elektr toki
va boshqa fizik omillar (sanatoriy va kurortlarda davolash, fizioterapiya, shifobaxsh
badantarbiya; parhez va boshqa
yoʻllar)
bilan davolash; ichki kasalliklar tibbiyoti, ichki
kasalliklar klinikasi, ichki
a‘zolar
kasalliklari, ularning paydo
boʻlish
sabablari
(etiologiya), rivojlanish mexanizmlari (patogenez), kasallikni aniqlash (diagnostika),
davolash va oldini olish usullarini
oʻrganuvchi
klinik fan.[9]
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 148 ~
Shu asosdan kelib chiqib, pedagogik terapiya - bolalarning o'yin va ta
’
limiy
faoliyatlari, xatti-harakat va muloqotidagi qiyinchiliklarining yuzaga kelish sabablarini
va ko'rinishlarini bartaraf etish uchun maxsus pedagogik va tarbiyaviy vositalar bilan
ta'sir ko'rsatish deb ta
’
riflasak maqsadga muvofiq bo
‘
ladi.
Ko
‘
p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta
’
lim tashkilotlar ta
’
lim-tarbiya
jarayonida alohida ehtiyojli bolalar uchun shifokorlarning tibbiy tavsiya va
ko
‘
rsatmalari, defektolog va logapedlarning maxsus ishlariga qo
‘
shimcha tarzda
tarbiyachilar tomonidan pedagogik terapiya usullaridan foydalanib korreksion
faoliyatlar olib borish pirovardida, bolalarni instensiv sog
‘
lomlashishiga, tengdoshlari
qatorida intellektual, ma
’
naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan
rivojlanishiga, shuningdek uzluksiz ta
’
lim tizimiga jalb qilinishiga ega bo
‘
lamiz.
KTIMTTlarda ta
’
lim-tarbiya jarayoni ta
’
limning korreksion yo
‘
nalganligi,
ijtimoiy moslashuvi, ta
’
limning maxsus metodologiyasidan va toifalangan
yondashuvlaridan foydalanish tamoyillari asosida tashkil etilishi belgilab berilgan.[3]
Bu esa o
‘
quv-tarbiyaviy jarayonda yangi va samarali pedagogik texnologiya va
usullardan foydalanish zaruratini yuzaga keltiradi.
Pedagogik terapiya usuli yordamida tarbiyachilar guruhidagi bolalarning ta
’
limiy
faoliyatlardagi, rivojlanishidagi, xulq-atvor va atrofdagilar bilan muloqotidagi mavjud
qiyinchiliklarini pedagogik metodlar asosida bartaraf qilishga imkon beradi.
KTIMTTlari ta
’
lim-tarbiya jarayonida kutilgan natija beradigan hamda jahon
ta
’
lim tizimida keng qo
‘
llaniladigan quyidagi pedagogik terapiya usullarini joriy
qilishni tavsiya qilamiz.
O
‘
yin terapiyasi. Bu glabal miqiyosda tan olingan pedagogik qo
‘
llab quvvatlash
usullaridan biri bo
‘
lib, o
‘
yin - maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyat turi
hisoblanadi. Tarbiyachilar guruhda shunday muhit yaratishi kerakki, bolalar mustaqil
o‘yinni
boshlash va undan zavqlanish hissini namoyon qilishi kerak.
Art terapiyasi.
Art-terapiya
(inglizcha: art
—
“sanʼat”
va ijodkorlikdan foydalanishga asoslangan psixoterapiya va psixologik
korreksiyaning
yoʻnalishlaridan
biri.
Soʻzning
tor
maʼnosida
art-terapiya odatda
mijozning psixo-emotsional holatiga
taʼsir
koʻrsatishga
qaratilgan vizual art terapiyani
anglatadi.[8]
Art-terapiyaning asosiy maqsadi
oʻzini
namoyon qilish va
oʻzini
oʻzi
bilish
qobiliyatini rivojlantirish orqali ruhiy holatni
uygʻunlashtirishdir.
Sanʼatdan
terapevtik
maqsadlarda foydalanishning ahamiyati shundaki, u turli xil his-
nafrat, xafagarchilik,
gʻazab,
, quvonch va boshqalarni ramziy ravishda
ifodalash va
oʻrganish
uchun ishlatilishi mumkin. Art-terapiya texnikasi insonning
ichki
“men”i
mazmuni u chizgan rasm yoki haykaltaroshlik qilganda vizual tasvirlarida
aks etadi, degan xulosaga asoslanadi bunda psixikaning holati
oʻzgaradi.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 149 ~
Shaxsga
yo‘naltirilgan
yondashuv. Bu pedagogning e'tiborini bolaning ajralmas
shaxsiga, uning nafaqat intellektual qobiliyatlari va fuqarolik
mas’uliyat,
hissini
rivojlantirishga
bo‘lgan
e’tiborini,
balki, hissiy, estetik, ijodiy moyilliklari va
rivojlanish imkoniyatlariga ega
bo‘lgan
ruhiy shaxsni rivojlantirishga qaratishdir.[7]
Biz shunday
ta’limiy
faoliyat yaratishimiz kerakki, har bir bolaga uning
xususiyatlarini, hayotiy qadriyatlarini, intilishlarini aniqlash asosida
o‘zlarining
rivojlanish
yo‘larini
mustaqil tanlash huquqini berishimiz lozim.
Bu yondashuvda pedagog bolaga har tomonlama yaxlit yondashib, uning aqliy,
jismoniy, emotsional, ijodiy va ijtimoiy rivojlanishiga
e’tibor
qaratadi. Alohida
ehtiyojli bolalarning individual rivojlanish ehtiyojlarini qondirish uchun turli xil
strategiyalar
qo‘llash
maqsadga muvofiqdir.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish. KTIMTT
ta’lim
-tarbiya jarayonida
axborot texnologiyalaridan foydalanish bolalarni
o‘qitish
va tarbiyalash, jamiyatga
moslashtirish, shuningdek, rivojlanishidagi nuqsonlarni korreksiyalashda eng zarur
zamonaviy, qulay usul hisoblanadi. Bunda tarbiyachilar har bir guruhdan kelib chiqib
o‘quv
-metodik materiallarni, multimedia kontentlarini ishlab chiqishlari maqsadga
muvofiqdir.
-
Xulosa va takliflar (Conclusion).
Demak, yuqorida sanab
o‘tilgan
usullar
bolalarning har tomonlama rivojlanishini
ta’minlashga,
ularning individual
ehtiyojlarini qondirib,
ta’lim
jarayonidagi faol ishtirokini oshirishga qaratilgan.
Pedagogik terapiya usullaridan
o‘rinli
foydalanish KTIMTT tarbiyalanuvchilarini
maktabga sifatli tayyorlashda, bolalarni jamiyatga ijtimoiy moslashishida, ularni har
tomonla
sog‘lom
rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
ADABIYOTLAR:
1.
“Ta’lim
to‘g‘risdagi
qonun”.
2020-yil. https://lex.uz/docs/-5013007
2.
O‘zbekiston
Respublikasining
“Maktabgacha
ta’lim
va tarbiya
to‘g‘risida”gi
595-son qonuni. 2019-yil. https://lex.uz/docs/-4646908
3.
O‘
zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-maydagi
“
Maktabgacha
ta’lim
tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi
391-sonli qarori. https://lex.uz/docs/-4333062
4.
O‘
zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
“
Alohida
ta’lim
ehtiyojlari
bo‘lgan
bolalarga
ta’lim
berishga oid normativ-huquqiy hujjatlarni
tasdiqlash
to‘g‘risida”gi
2021-yil 12-oktabrdagi 638-son qarori.
5.
Elbeltagi R, Al Beltagi M, Kemal N.S, Alhawamdeh R. Play therapy in
children with autism: Its role, implications, and limitations. World journal of clinical
pediatrics. 2023
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 150 ~
6.
Schweizer C., Knorth E.J., Spreen M. Art therapy with children with
autism spectrum disorders: A review of clinical case descriptions on
‘what
works’.
2014.
7.
Shin A.V., Mirziyoeva SH.SH., Grosheva I.V., Mikailova U.T.,
Suleymanova YU.T., Daukaeva A.G., Vlasova YE.N., Galimova E.F. Shaxsga
yo‘naltirilgan
yondashuv asosida ta
’
lim jarayonini rejalashtirish.Metodik
qo‘llanma.
Toshkent.2020.120-B.
8.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Art-terapiya
9.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Terapiya
