INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
420
QISHLOQ XO‘JALIK KOOPERATSIYASINING QISHLOQLAR RIVOJIDAGI RO’LI
Mahmudov Maxmudbek Avazovich
Andijon davlat tibbiyot instituti
Ijtimoiy gumanitar fanlar kafedrasi katta o’qituvchisi
Anotatsiya:
Ushbu maqolada qishloq xo‘jalik kooperatsiyasining qishloq hududlaridagi
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga ta’siri keng ko‘lamda tahlil etiladi. Avvalo, kooperatsiya
tushunchasi, uning tarixiy shakllanishi va zamonaviy rivojlanish bosqichlari o‘rganiladi.
Tadqiqotda kooperativlar orqali resurslardan oqilona foydalanish, bozor infratuzilmasiga kirish
imkoniyatlari, mahsulotni qayta ishlash va realizatsiya qilishdagi afzalliklar yoritilgan.
Qishloqlarda kooperatsiya asosida ishlab chiqaruvchilarning birlashishi nafaqat ularning
iqtisodiy mustahkamligini ta’minlagan, balki infratuzilma rivojiga, bandlikka, ayollar va
yoshlarning iqtisodiy faolligiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Maqolada xalqaro tajribalar,
ayniqsa Germaniya va Yaponiyadagi kooperativ tizimlar bilan solishtirma tahlil o‘tkazilib,
O‘zbekiston sharoitida qanday tatbiq etish mumkinligi ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, amaliy
tadqiqotlar asosida kooperatsiyalarning hozirgi holati, mavjud muammolar va ularni bartaraf
etish bo‘yicha tavsiyalar ilgari suriladi. Ushbu tadqiqot natijalari kelgusida qishloq xo‘jaligida
barqaror kooperativ tizim yaratishga ilmiy-amaliy asos bo‘la oladi.
Kalit so‘zlar:
Qishloq xo‘jaligi, kooperatsiya, qishloq infratuzilmasi, kooperativ xo‘jalik,
iqtisodiy rivojlanish, ijtimoiy barqarorlik, resurslardan foydalanish, fermer xo‘jaligi,
agrokooperatsiya, ishlab chiqaruvchilar birligi, bozor integratsiyasi, davlat qo‘llab-quvvatlovi,
innovatsion texnologiyalar, bandlik darajasi, oziq-ovqat xavfsizligi, qishloq islohotlari,
mahalliy boshqaruv, tarmoq integratsiyasi, ekologik barqarorlik, soliq yengilliklari, qishloq
ayollari faolligi, yoshlar ishtiroki, eksport salohiyati, xalqaro tajriba, agroishlab chiqarish,
kooperativ boshqaruvi, raqamli texnologiyalar, iqtisodiy mustahkamlik, kooperatsiya
madaniyati, fermerlar o‘zaro hamkorligi.
Kirish
Qishloq xo‘jaligi har qanday mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik barqarorligini
ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston sharoitida bu soha aholining katta
qismini band qilgan va oziq-ovqat xavfsizligining asosiy tayanchi sifatida qaraladi. Ayniqsa,
qishloq joylarda yashovchi aholining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida qishloq xo‘jaligi bilan
chambarchas bog‘liq bo‘lgan kooperativlarning o‘rni beqiyosdir. Qishloq xo‘jalik
kooperatsiyasi – bu fermerlar, dehqonlar, chorvadorlar va boshqa ishlab chiqaruvchilarning
o‘zaro manfaatdorlik asosida tuzgan birlashmalaridir. Ular ishlab chiqarish, mahsulotni saqlash,
qayta ishlash va realizatsiya qilishda kooperativ asosida faoliyat yuritib, iqtisodiy
samaradorlikka erishadilar.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
421
Mazkur maqolada qishloq xo‘jalik kooperatsiyasining shakllanishi, amaliyotda qo‘llanishi va
ayniqsa qishloq joylardagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishdagi roli IMRAD strukturasi asosida
ilmiy asosda ko‘rib chiqiladi.
Uslub:
Tadqiqot quyidagi metodlarga tayangan holda olib borildi:
Tarixiy-tahliliy metod
– qishloq xo‘jalik kooperatsiyasining rivojlanish bosqichlari, tarixiy
sharoitlari o‘rganildi.
Solishtirma tahlil
– turli mamlakatlar, xususan, O‘zbekiston, Rossiya, Germaniya, Yaponiya
kabi davlatlardagi kooperativ tizimlar taqqoslandi.
Empirik tadqiqot
– O‘zbekistonning ayrim viloyatlaridagi amaldagi qishloq xo‘jalik
kooperativlari faoliyati o‘rganildi.
Intervyu usuli
– bir nechta fermerlar, kooperativ yetakchilari va mutaxassislar bilan suhbatlar
tashkil etildi.
Statistik tahlil
– Davlat statistika qo‘mitasi, Qishloq xo‘jaligi vazirligi va boshqa rasmiy
manbalardan olingan ma’lumotlar asosida joriy holat baholandi.
Ushbu metodlar orqali qishloq xo‘jalik kooperatsiyasining qishloqlardagi iqtisodiy, ijtimoiy va
madaniy hayotga ta'siri chuqur tahlil qilindi.
Natijalar:
1. Kooperatsiya orqali iqtisodiy barqarorlikka erishish
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, kooperativ asosida faoliyat yurituvchi qishloq xo‘jaligi
subyektlari alohida ishlab chiqaruvchilarga nisbatan barqaror iqtisodiy natijalarga erishmoqda.
Kooperatsiya:
Resurslardan unumli foydalanish,
Xarajatlarni kamaytirish,
Bozor infratuzilmasiga kirishni yengillashtirish,
Savdo-sotiqdagi vositachilardan xalos bo‘lish imkonini berdi.
2. Ijtimoiy taraqqiyotda ijobiy ta’siri
Kooperatsiyalar aholining bandligini oshirib, ijtimoiy tenglikni ta’minlashga xizmat qilmoqda.
Masalan, Namangan viloyatida faoliyat yuritayotgan “Baraka kooperativi” misolida ayollar va
yoshlarning kooperativ faoliyatiga jalb qilinishi daromadlar o‘sishiga olib kelgan.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
422
3. Qishloq infratuzilmasining yaxshilanishi
Kooperativlar o‘z mablag‘lari evaziga yo‘l, sug‘orish tizimi, saqlash omborlari kabi
infratuzilmalarni rivojlantirishga hissa qo‘shmoqda. Bu esa qishloq joylardagi umumiy yashash
sifatini yaxshilagan.
4. Bozor iqtisodiyotiga moslashuvchanlik
Kooperativlar global bozor talablariga tez moslashmoqda. Masalan, ekologik toza mahsulotlar
yetishtirish, eksport talablari asosida ishlab chiqarish olib borilishi natijasida daromadlar ortib
bormoqda.
Tahlil:
Qishloq xo‘jalik kooperatsiyasi qishloq rivojida strategik vosita hisoblanadi. Tahlil natijalari
shuni ko‘rsatmoqdaki, agar bu tizim to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilsa, u nafaqat iqtisodiy barqarorlikni,
balki ijtimoiy adolat va ekologik muvozanatni ham ta’minlashi mumkin.
1. Tashkiliy muammolar
Kooperatsiyalarning samarali faoliyat yuritishida huquqiy va moliyaviy muammolar mavjud.
Ko‘plab ishlab chiqaruvchilar kooperatsiya mohiyatini chuqur tushunmasliklari yoki unga
ishonchsizlik bilan qarashlari kuzatilmoqda. Bu esa ularning kooperativlarga qo‘shilishini
cheklaydi.
2. Davlat qo‘llab-quvvatlashining ahamiyati
Tadqiqotda qatnashgan fermerlarning ko‘pchiligi davlat tomonidan imtiyozli kreditlar, soliq
yengilliklari, texnik yordam va malaka oshirish dasturlarining mavjudligi kooperatsiya
muvaffaqiyatida muhim omil ekanini ta’kidlashdi.
3. Innovatsiyalar va texnologiyalar
Zamonaviy texnologiyalar va innovatsiyalarni joriy qilish kooperatsiya samaradorligini sezilarli
darajada oshiradi. Ayni paytda, raqamli texnologiyalardan foydalanish (masalan, onlayn savdo
platformalari, agro-ilovalar) kooperativ a'zolariga yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
4. Xalqaro tajribalar
Germaniyada faoliyat yurituvchi kooperativlar uzoq yillik tarixga ega bo‘lib, o‘zining shaffof
boshqaruv tizimi, qat'iy hisobdorlik va a'zolar manfaatlariga yo‘naltirilganligi bilan ajralib
turadi. Bu model O‘zbekiston sharoitiga moslashtirilgan holda tadbiq qilinishi mumkin.
Xulosa:
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
423
Qishloq xo‘jalik kooperatsiyasi qishloqlarning kompleks rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. U
orqali iqtisodiy mustaqillik, ijtimoiy barqarorlik va infratuzilma taraqqiyoti ta'minlanadi.
Kooperatsiyaning muvaffaqiyatli faoliyati uchun esa quyidagi tavsiyalar muhim:
Qishloq aholisi o‘rtasida kooperatsiya madaniyatini shakllantirish.
Davlat tomonidan huquqiy, moliyaviy va texnik qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish.
Kooperativ boshqaruvini ochiq va shaffof tizimga o‘tkazish.
Raqamli texnologiyalarni joriy qilish orqali bozor integratsiyasini kuchaytirish.
Xalqaro tajribalarni o‘rganish va moslashtirish.
Ushbu yo‘nalishdagi tizimli ishlar O‘zbekistonning qishloq joylarida yashovchi aholi turmush
darajasini oshirishga xizmat qiladi hamda qishloq xo‘jaligining barqaror taraqqiyotini
ta’minlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qishloq xo‘jaligini isloh qilish va oziq-ovqat
xavfsizligini ta'minlashga doir strategik chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori. – 2020 yil.
2. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi rasmiy sayti: https://agro.uz
3. Rasulov, T. (2021). Qishloq xo‘jaligida kooperatsiya tizimi: muammo va yechimlar.
Toshkent: Iqtisodiyot va innovatsiyalar nashriyoti.
4. Abdurahmonov, Q. (2020). Fermer xo‘jaliklari va kooperativlar faoliyatining iqtisodiy
asoslari. Samarqand: SamDU nashriyoti.
5. Mavlonova, S. (2022). “Qishloq joylarda infratuzilmani rivojlantirishda kooperatsiyaning
o‘rni.” // Iqtisodiy tadqiqotlar jurnali, №4, 33–40-betlar.
6. FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations). (2021). Agricultural
Cooperatives: Key to Feeding the World. Rome: FAO Publications. www.fao.org
7. ICA (International Cooperative Alliance). (2022). Cooperatives and Sustainable Rural
Development. Brussels: ICA Report Series.
8. Yunusova, M. (2023). “Agrokooperatsiya mexanizmlarining O‘zbekistonda tatbiq etilishi
tajribasi.” // Agrar siyosat va iqtisodiyot jurnali, №1, 15–25-betlar.
9. European Commission. (2020). Rural development through agricultural cooperatives in
Europe. Brussels: EU Publications Office.
10. Xasanov, D. (2019). Bozor iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi kooperatsiyasining rivojlanish
bosqichlari. Buxoro: BDU nashriyoti.
11. UNDP Uzbekistan. (2021). Inclusive development in rural areas of Uzbekistan. Tashkent:
UNDP Report Series.
12. Rivojlanayotgan davlatlarda qishloq xo‘jalik kooperatsiyasi tajribasi: Turkiya, Hindiston va
Xitoy misolida. // Osiyo Taraqqiyot Banki hisobotlari, 2020-yilgi son.
13. OECD (2022). Enhancing Rural Development through Agricultural Cooperatives. OECD
Publishing.
14. G‘ulomov, M. va boshq. (2021). Agroishlab chiqarishda integratsiyalashuv va kooperatsiya
mexanizmlari. Toshkent: IQTISOD nashriyoti.
