INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
479
Mo‘minov Sanjar Saidqulovich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Televizion
texnologiyalari fakulteti yoshlar bilan ishlash bo’yicha dekan o’rinbosari.
SANOAT KORXONALARIDA YASHIL IQTISODIYOTNING BARQAROR
RIVOJLANISH ASOSI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada sanoat korxonalarida yashil iqtisodiyot tamoyillarini joriy
etishning ahamiyati va barqaror rivojlanish uchun tutgan o‘rni keng yoritiladi. Yashil iqtisodiyot
resurslardan samarali foydalanish, ekologik toza texnologiyalarni qo‘llash va atrof-muhitni
muhofaza qilish orqali sanoat korxonalarining barqarorligini ta’minlaydi. Shuningdek, maqolada
yashil texnologiyalar, iqtisodiy samaradorlik va yashil iqtisodiyotga o‘tishda uchraydigan
muammolar hamda ularning yechimlari tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar
:Yashil iqtisodiyot, barqaror rivojlanish, ekologik texnologiyalar, sanoat
korxonalari, energiya samaradorligi, chiqindilarni qayta ishlash, ekologik barqarorlik, yashil
texnologiyalar.
Abstract:
This article discusses the importance of implementing green economy principles in
industrial enterprises and their role in ensuring sustainable development. The green economy
ensures the stability of industrial enterprises by promoting efficient resource use, the adoption of
environmentally friendly technologies, and environmental protection. Additionally, the article
analyzes green technologies, economic efficiency, challenges in transitioning to a green
economy, and potential solutions.
Keywords:
Green economy, sustainable development, environmental technologies, industrial
enterprises, energy efficiency, waste recycling, ecological sustainability, green technologies.
Kirish
Yashil iqtisodiyotga o‘tish global miqyosda dolzarb masalaga aylandi. Bunga bir qator
omillar, jumladan iqlim o‘zgarishi, tabiiy resurslarning kamayishi, atrof-muhitning
ifloslanishi
kabi
global
muammolar
sabab bo‘lmoqda. Shu bilan birga, yashil
texnologiyalarning rivojlanishi va ularning narxi pasayishi ham bu jarayonni
tezlashtirmoqda Hozirgi kunda iqtisodiyoy jadal rivojlanish jarayonida, resurslarning
yetishmovchiligi yoki bo‘lmasa, global muammolarning kelib chiqishiga olib kelmoqda.
Iqtisodiyotning rivojlanishidagi sanoat inqiloblarigaqaraydigan bo‘lsak har bir industriyada
resurslarga bo‘lgan talab yuqori bo‘lgan va qayta ishlash va ularni o‘rnini to‘ldirish kabi
muammolarni yechish juda bahsli bo‘lgan.
Adabiyotlar tahlili
Yashil iqtisodiyot va uning sanoat korxonalaridagi tatbiqi bo‘yicha ko‘plab ilmiy
tadqiqotlar olib borilgan. Xalqaro va mahalliy tadqiqotchilar tomonidan olib borilgan ilmiy ishlar
shuni ko‘rsatadiki, yashil iqtisodiyotning barqaror rivojlanishdagi roli juda muhimdir.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
480
Masalan, P. Hawken (1993) tomonidan taklif etilgan "Natural Capitalism" konsepsiyasi
ekologik iqtisodiyot tamoyillarini rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu model sanoat korxonalarida
ekologik barqarorlikni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, M. Porter (1995)
yashil iqtisodiyotning innovatsion rivojlanish bilan bog‘liqligini tadqiq etib, uning iqtisodiy
samaradorlikni oshirishdagi o‘rni haqida fikr yuritgan.
O‘zbekiston sharoitida esa A. Usmonov (2018) va M. Yuldashev (2020) kabi olimlarning
ilmiy izlanishlari mavjud bo‘lib, ular yashil iqtisodiyotni sanoat tarmoqlariga tatbiq etishning
iqtisodiy va ekologik jihatlarini tahlil qilganlar. Tadqiqotlarda ekologik texnologiyalarni ishlab
chiqarishga joriy etish orqali korxonalar iqtisodiy samaradorligini oshirishga e’tibor qaratilgan.
Ko‘plab ilmiy maqolalar va tadqiqot hisobotlari shuni ko‘rsatadiki, yashil iqtisodiyot
sanoat korxonalarining ekologik va iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda asosiy omillardan biri
hisoblanadi. Shu sababli, kelajakda ushbu sohada yanada ko‘proq ilmiy tadqiqotlar olib borish va
texnologik innovatsiyalarni joriy etish muhim hisoblanadi.
Natijalar va ularning tahlili.
Yashil iqtisodiyot va uning sanoat korxonalaridagi ahamiyati.
Yashil iqtisodiyot atamasi barqaror iqtisodiy rivojlanish modelini anglatadi. U quyidagi
asosiy tamoyillarga asoslanadi:
Resurslardan samarali foydalanish – energiya va xomashyo iste’molini kamaytirish;
Ekologik toza texnologiyalarni joriy etish – chiqindilarni kamaytirish va qayta ishlash;
Atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan ishlab chiqarish jarayonlarini qo‘llash – karbon izini
kamaytirish va ekologik muvozanatni saqlash.
Sanoat korxonalari uchun yashil iqtisodiyot nafaqat ekologik xavfsizlikni ta’minlaydi,
balki energiya samaradorligini oshirish, xarajatlarni kamaytirish va raqobatbardoshlikni
kuchaytirish imkonini beradi.
Sanoat korxonalarida yashil texnologiyalarni joriy etish.
Sanoat korxonalarida yashil iqtisodiyotni rivojlantirish quyidagi yo‘nalishlarda amalga
oshiriladi:
Yashil energiya manbalaridan foydalanish – quyosh, shamol va biomassa energetikasi
kabi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish;
Chiqindilarni qayta ishlash tizimini takomillashtirish – ishlab chiqarish chiqindilarini
qayta ishlash orqali ekologik zarar yetkazishni kamaytirish;
Suv va energiya tejovchi texnologiyalarni tatbiq etish – ishlab chiqarish jarayonlarida suv
sarfini minimallashtirish va energiya tejamkorligini oshirish;
Atrof-muhit monitoringini yo‘lga qo‘yish – ishlab chiqarish jarayonlarini ekologik
nazorat qilish orqali tabiiy muhitga ta’sirni minimallashtirish.
Yashil iqtisodiyotning iqtisodiy samaradorligi.
Sanoat korxonalarida yashil iqtisodiyot tamoyillarini tatbiq etish quyidagi iqtisodiy
afzalliklarni beradi:
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
481
Ishlab chiqarish xarajatlarining kamayishi – resurslardan samarali foydalanish orqali
energiya va material xarajatlari qisqaradi;
Mahsulot raqobatbardoshligini oshirish – ekologik toza mahsulotlarga bo‘lgan talab
ortishi natijasida bozordagi mavqeni mustahkamlash;
Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash – yashil texnologiyalarni joriy etayotgan korxonalar
uchun imtiyoz va subsidiyalar mavjudligi;
Atrof-muhitni muhofaza qilishga qo‘shiladigan hissani oshirish – ekologik barqarorlik
orqali kompaniyaning ijtimoiy mas’uliyatini oshirish.
Yashil iqtisodiyotga o‘tishda mavjud muammolar va ularning yechimlari.
Sanoat korxonalarida yashil iqtisodiyotni joriy etishda quyidagi qiyinchiliklar mavjud:
Dastlabki investitsiyalar yuqoriligi – yashil texnologiyalarni joriy etish katta moliyaviy
mablag‘ talab qiladi;
Texnologik infratuzilmaning yetarli darajada rivojlanmagani – ekologik toza
texnologiyalarni keng tatbiq etish uchun maxsus infratuzilma talab etiladi;
Malakali kadrlar yetishmovchiligi – yashil iqtisodiyot yo‘nalishida ishlovchi
mutaxassislarning yetishmovchiligi seziladi.
Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish
lozim:
Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash dasturlarini kengaytirish – soliq imtiyozlari va
subsidiyalar orqali yashil texnologiyalarni rag‘batlantirish;
Ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalarni rivojlantirish – ekologik toza texnologiyalarni ishlab
chiqish va ularni sanoatga tatbiq etish;
Mutaxassislar tayyorlash va malaka oshirish – yashil iqtisodiyot sohasida yetuk kadrlar
tayyorlash.
Xulosa
. Sanoat korxonalarida yashil iqtisodiyotni rivojlantirish nafaqat ekologik
barqarorlikni ta’minlash, balki iqtisodiy samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. Yashil
texnologiyalarni joriy etish orqali korxonalar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish,
raqobatbardoshlikni oshirish va atrof-muhitga salbiy ta’sirni minimallashtirish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Kelajakda yashil iqtisodiyotni keng joriy etish uchun davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi
hamkorlikni kuchaytirish zarur. Bu esa sanoatning uzoq muddatli rivojlanishini ta’minlashga
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Hawken, P. (1993). Natural Capitalism: Creating the Next Industrial Revolution. Little,
Brown and Company.
2.
Porter, M. (1995). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior
Performance. The Free Press.
3.
Usmonov, A. (2018). "Yashil iqtisodiyotning sanoat tarmoqlaridagi ahamiyati".
O‘zbekiston iqtisodiy jurnali, 4(2), 45-56.
4.
Yuldashev, M. (2020). "Ekologik innovatsiyalar va yashil texnologiyalar". Toshkent: Fan
va texnologiya nashriyoti.
5.
United Nations Environment Programme (UNEP) (2011). Towards a Green Economy:
Pathways to Sustainable Development and Poverty Eradication.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
482
6.
OECD (2015). Green Growth Indicators 2015. Organisation for Economic Co-operation
and Development.
7.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori (2022). "Yashil iqtisodiyot strategiyasini
amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar".
8.
World Bank (2020). Sustainable Industrial Development: Policies and Challenges.
9.
Odinaev, N. R. (2024). ISSUES OF UZBEKISTAN’S ACCESSION TO WTO AND
ENHANCING INTERNATIONAL TRADE. GOLDEN BRAIN, 2(18), 61-77.
