INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
522
Mallaboyeva Moxiraxon Salimjonovna
Fargʻona viloyati Rishton tuman 1-son Politexnikumi
matematika fani o‘qituvchisi
MATEMATIKA FANINI OʼQITISHDA OʼQUVCHILAR BILIMINI BAHOLASH
Annotatsiya
:Mazkur maqolada matematika fanini o‘qitishda o‘quvchilarning bilimini
baholashning ahamiyati, maqsadlari va metodlari batafsil tahlil qilingan. Baholash jarayoni
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini aniqlash, ta'lim sifatini oshirish va dars jarayonini
samarali tashkil etishda muhim vosita hisoblanadi. O‘quvchilarning bilimini baholashda
foydalaniladigan asosiy usullar, shu jumladan nazariy, amaliy, test va loyiha ishlari kabi
metodlar o‘quvchilarning matematik ko‘nikmalarini o‘lchashga imkon beradi. Shuningdek,
maqolada formativ va summativ baholash, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va zamonaviy
texnologiyalar yordamida baholashning samaradorligi haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar
: matematika, baholash, o‘quvchi, nazariy baholash, amaliy baholash, testlar,
summativ baholash, formativ baholash, loyiha ishlari, o‘z-o‘zini baholash, zamonaviy
texnologiyalar, interaktiv metodlar, o‘quvchilarning ko‘nikmalari, ta'lim sifati, o‘qituvchi,
baholash usullari.
Matematika fani, nafaqat ta'lim jarayonining ajralmas qismi, balki o‘quvchilarning mantiqiy
fikrlashini rivojlantiradigan, keng qamrovli amaliy ko‘nikmalarni shakllantiradigan fandir. Bu
fanni o‘qitishda nafaqat matematik formulalar va qonuniyatlarni o‘rgatish, balki o‘quvchilarning
masalalarni yechishdagi ijodiy yondashuvini va analitik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga
katta e'tibor qaratilishi lozim. Bunday yondashuvni amalga oshirish uchun o‘quvchilarning
bilimini to‘g‘ri baholash juda muhimdir. Matematika fanida bilim baholash o‘quvchilarning
bilim darajasini aniqlash, o‘quv jarayonini yaxshilash, o‘qituvchilarni o‘z faoliyatini tahlil qilish
va darslarni yanada samarali tashkil etish imkoniyatini beradi.
Matematika fanini o‘qitishda bilimni baholashning asosiy maqsadi – o‘quvchilarning
qanday matematikaviy tushunchalarni o‘zlashtirganini, ularni amaliyotda qanday qo‘llay
olishlarini aniqlashdir. Bu, o‘z navbatida, o‘qituvchilarga o‘quvchilarning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlashda yordam beradi, shuningdek, individual ehtiyojlarga mos ravishda ta'limni
moslashtirish imkonini beradi. O‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi, faqat nazariy bilimlar bilan
cheklanib qolmasdan, amaliy ko‘nikmalarni ham o‘z ichiga olgan holda baholanishi kerak.
O‘quvchilarga real masalalarni yechish, geometrik shakllarni tasavvur qilish, matematik
modellash va masalalarni ijodiy yondashuv bilan hal etish kabi ko‘nikmalarni baholash, ularning
bilimini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Shuningdek, matematika fanida bilimni baholash,
o‘qituvchilarning darslaridagi ta'lim metodlarining samaradorligini aniqlashga ham imkon beradi.
Baholash jarayoni, o‘quvchilarga o‘z bilimlarini o‘rganish, o‘zlashtirilmagan mavzularni
qayta ko‘rib chiqish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilarning baholanishi ularning matematik
fikrlashini va masalalarni yechishdagi yondashuvini yanada takomillashtirishga yordam beradi.
Bu esa ta'lim sifatini oshirishda, shuningdek, o‘quvchilarni nazariy bilimlardan amaliy
ko‘nikmalarga o‘tkazishda katta rol o‘ynaydi.
Matematika fani bo‘yicha o‘quvchilarning bilimini baholash jarayoni, zamonaviy
ta'limning muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Bu jarayonning samarali amalga oshirilishi
o‘qituvchilarga o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlashda aniq va to‘g‘ri qarorlar qabul qilish
imkonini beradi. Bundan tashqari, o‘quvchilar o‘z bilimlarini qanday rivojlantirayotganini, qaysi
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
523
sohalarda zaifliklar borligini va o‘zgarishlarni ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shu sababli,
matematika fanini o‘qitishda bilimni baholashning samarali tizimini yaratish, o‘quvchilarning
ta'limda muvaffaqiyatlarini ta'minlashga yordam beradi.
Bilim baholashning maqsadi va ahamiyati.
Matematika fanida o‘quvchilarning bilimini
baholash jarayoni ta'limning ajralmas qismi hisoblanadi. Bilim baholash o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini aniqlash, qaysi mavzularda kuchli tomonlari borligini va qaysilarida
qo‘shimcha yordamga ehtiyoj borligini belgilash imkoniyatini yaratadi. Bu, o‘z navbatida,
o‘qituvchining o‘quvchilarni individual ravishda qo‘llab-quvvatlashiga yordam beradi. Bilim
baholash, shuningdek, o‘qituvchilarga o‘z darslarining samaradorligini tahlil qilish va ta'limni
yaxshilash imkonini beradi. Baholash jarayonining samaradorligi o‘quvchilarga o‘zlashtirish
darajasini tushunishga va rivojlanish uchun zarur choralarni ko‘rishga yordam beradi. Masalan,
agar o‘quvchi matematik formulalarni yod olishda muammo yuzaga keltirsa, u holda o‘qituvchi
yangi yondashuvlar va mashqlar orqali yordam bera oladi. Baholash, shuningdek, o‘quvchilarga
masalalarni hal qilishda ijodiy yondashuvni o‘rganish, fikrlashni rivojlantirish imkoniyatini
yaratadi.
Baholash usullari va metodlari.
Matematika fanida o‘quvchilarning bilimini baholash
uchun bir qancha usullar mavjud. Har bir usul o‘quvchilarning turli ko‘nikmalarini o‘lchashga
yordam beradi. Asosiy baholash usullari quyidagilar:
Nazariy baholash
: Bu usulda o‘quvchilar matematik teoremalar, formulalar va boshqa
nazariy materiallarni yodlab, ular ustida ishlaydi. Nazariy baholash orqali
o‘quvchilarning tushunish darajasi, qaysi mavzularni to‘g‘ri anglashganini va qanday
tarzda bu bilimlarni amaliyotga tadbiq eta olishlari baholanadi. Nazariy savollar
o‘quvchilarning matematik tilni tushunishini va mavzularni muhokama qilishdagi
qobiliyatini tekshirishga yordam beradi.
Amaliy baholash
: Amaliy mashg‘ulotlar, masalalar yechish, grafiklarni o‘qish va
masalalarni amaliy tarzda yechish orqali o‘quvchilarning qaysi bilimlarni amalda qo‘llay
olishlarini o‘lchash mumkin. Amaliy baholash o‘quvchilarni matematik tushunchalarni
amaliy masalalarga tatbiq etishga undaydi. Bu usulning samaradorligi o‘quvchilarning
haqiqiy hayotdagi matematik muammolarni hal qilishdagi ko‘nikmalarini o‘lchashda
ko‘rinadi.
Testlar va viktorinalar
: Testlar, viktorinalar va qisqa savollar orqali o‘quvchilarning
umumiy bilim darajasini o‘lchash mumkin. Bu usul o‘quvchilarga aniq va tez javoblar
berishga imkon beradi va o‘qituvchiga o‘quvchilarning qaysi mavzularda qiyinchiliklarga
duch kelishini ko‘rsatadi. Testlar yordamida o‘quvchilarning bilimini vaqtincha baholash,
ular o‘zlashtirgan bilimlarni tezkor tekshirish imkoniyatini yaratadi.
Loyiha ishlari
: O‘quvchilarning ijodiy va tahliliy fikrlash qobiliyatlarini baholash uchun
loyihalar va ishlar berish mumkin. Bu usulda o‘quvchilar matematik muammolarni hal
qilishda yangi yondashuvlarni o‘rganadilar va o‘z bilimlarini amaliyotda ko‘rsatish
imkoniga ega bo‘ladilar. Loyiha ishlari o‘quvchilarga mustaqil ishlashni, murakkab
masalalarni tahlil qilishni va o‘z yechimlarini topishni o‘rgatadi.
Matematika fanida bilimni baholashning ikkita asosiy turi mavjud: formativ va summativ
baholash.
Formativ baholash
: Dars jarayonida o‘quvchilarning bilimini baholash, o‘qituvchiga
o‘quvchilarning yutuqlari va kamchiliklarini aniqlashda yordam beradi. Formativ
baholash darsning har bir bosqichida amalga oshiriladi va o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasini monitoring qilish imkonini beradi. Bu o‘qituvchiga darsni o‘z vaqtida
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
524
tuzatishga yordam beradi va o‘quvchilarga o‘zlashtirgan bilimlarini mustahkamlash
uchun qo‘shimcha resurslar taqdim etadi.
Summativ baholash
: Bu baholash turi o‘quvchilarni yakuniy baholashga qaratilgan va
yil yakunida yoki mavzuni o‘rganish tugaganidan so‘ng amalga oshiriladi. Summativ
baholash, imtihonlar, testlar yoki yakuniy loyihalar orqali o‘quvchilarning umumiy bilim
darajasini aniqlash uchun ishlatiladi. Bu baholash turi o‘quvchilarning yil davomida
o‘rgangan bilimlarini tasdiqlashga yordam beradi.
O‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va o‘zgaruvchan baholash.
O‘quvchilarning o‘z-
o‘zini baholash qobiliyati ham muhim ahamiyatga ega. O‘z-o‘zini baholash o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini tahlil qilish va rivojlantirishda yordam beradi. Bu jarayon o‘quvchilarning mas'uliyat
hissini kuchaytiradi va ular o‘z ta'limiga nisbatan faolroq bo‘lishlariga yordam beradi.
Shuningdek, o‘quvchilarning baholash jarayonidagi ishtiroki va ular tomonidan taqdim etilgan
fikrlar darslarni yanada samarali tashkil etishda yordam beradi. O‘zgaruvchan baholash,
o‘quvchilarning har xil o‘quv metodlariga va dars jarayoniga nisbatan reaktsiyalarini hisobga
olishga yordam beradi. Bu o‘quvchilarning o‘zgaruvchan ehtiyojlariga mos ravishda ta'limni
yaxshilash imkonini yaratadi.
Innovatsion baholash usullari.
Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish bilan
matematikani o‘qitishda baholash usullari ham innovatsion bo‘lmoqda. Onlayn baholash
tizimlari, interaktiv testlar va elektron resurslar orqali o‘quvchilarning bilimini samarali ravishda
baholash mumkin. Bu usullar o‘quvchilarga o‘z vaqtida feedback olish, o‘z bilimlarini
mustahkamlash va yangicha usullarda baholanish imkoniyatini taqdim etadi.
Raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladigan baholash tizimlari o‘quvchilarga
to‘g‘ri va tezkor javoblar taqdim etib, o‘qituvchiga yanada aniqroq ma'lumotlarni taqdim etadi.
Interaktiv mashqlar va o‘quvchilarni jalb etuvchi onlayn viktorinalar, baholash jarayonini yanada
qiziqarli va samarali qiladi.
Matematika fanini o‘qitishda o‘quvchilar bilimini baholash jarayoni ta'lim sifatini
oshirishda muhim ahamiyatga ega. Baholash nafaqat o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini
aniqlash, balki ta'lim jarayonini takomillashtirish, o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini
hisobga olish va darslarni samarali tashkil etish imkonini yaratadi. O‘quvchilarning bilimini
baholashning turli usullari – nazariy, amaliy, testlar, loyihalar va interaktiv baholash metodlari –
o‘quvchilarning bilim darajasini kengroq o‘lchash imkoniyatini beradi.
Formativ va summativ baholashning o‘rnini aniqlash va ularning samarali qo‘llanilishi
o‘quvchilarga o‘z bilimlarini yaxshilash va kuchli tomonlarini rivojlantirish imkonini yaratadi.
Bundan tashqari, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash jarayoniga ishtiroki, ularning mas'uliyat
hissini rivojlantiradi va o‘z o‘rganish jarayoniga nisbatan faollikni oshiradi.
Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash baholash jarayonini yanada samarali qiladi.
Elektron testlar, onlayn viktorinalar va interaktiv mashqlar o‘quvchilarga bilimlarini
mustahkamlash va o‘z vaqtida feedback olish imkoniyatini yaratadi.
Shu bilan birga, matematika fani bo‘yicha bilimni baholashning samaradorligi, faqat
o‘quvchilarning bilimlarini to‘g‘ri aniqlash bilan cheklanmaydi, balki ta'lim jarayonining sifatini
oshirish, o‘quvchilarning o‘rganish motivatsiyasini kuchaytirish va kelajakda muvaffaqiyatli
akademik natijalarga erishish uchun muhim ahamiyatga ega. Umuman olganda, matematikani
o‘qitishda o‘quvchilarning bilimini samarali baholash ta'lim tizimining muhim tarkibiy qismi
bo‘lib, ta'limning barcha bosqichlarida o‘quvchilarning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun zarur
vositadir.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
525
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abdullayev, T. "Pedagogik baholash: nazariy asoslar va amaliyot", Nashriyot: O‘zbekiston
Respublikasi Ta'lim vazirligi, 2018, 154 sahifa.
2. Ismoilov, S. "Matematika o‘qitish metodikasi", O‘qituvchi nashriyoti, Toshkent, 2015, 312
sahifa.
3. Saidov, D. "Matematika fanida o‘quvchilarning bilimini baholash metodlari", Tadqiqotlar
jurnali, 2020, 2-son, 34-40 sahifalar.
4. Qosimov, M. "Ta'limda interaktiv metodlar va baholashning o‘rni", Nashriyot: O‘qituvchi,
Toshkent, 2019, 275 sahifa.
5. Shukurov, R. "Baholash va o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholashdagi roli", Pedagogika
jurnali, 2017, 4-son, 112-119 sahifalar.
6. Karimov, A. "Zamonaviy pedagogik baholash va uning amaliyotda qo‘llanilishi", Pedagogik
ilm-fan, 2021, 1-son, 5-14 sahifalar.
7. Tashkent State Pedagogical University. "Mathematics Education and Assessment in Modern
Schools", Academic Press, 2022, 248 sahifa.
