INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
531
Mardonov Ravshan Xalil o‘g‘li
TDPU Harbiy ta’lim fakulteti magistiratura bo‘limi II-bosqich magistiri
TALABALARDA KREATIV FIKIRLASHNI RIVOJLANTIRISHNING METODIK
SHART-SHAROITLARI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada talabalar orasida kreativ fikrlashni rivojlantirish masalasi metodik
nuqtayi nazardan tahlil qilinadi. Kreativ fikrlash – bu muammolarga nostandart yondashuv,
yangi g‘oyalarni ilgari surish va innovatsion yechimlar topish qobiliyatidir. Tadqiqotda kreativ
fikrlashni rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan innovatsion ta’lim metodlari va o‘quv muhitining
o‘ziga xos jihatlari ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
kreativ fikrlash, ta’lim metodlari, innovatsion ta’lim, ijodiy yondashuv, o‘quv
muhiti.
Аннотация:
В данной статье анализируется проблема развития творческого мышления у
учащихся с методической точки зрения. Творческое мышление — это способность
нестандартно подходить к проблемам, придумывать новые идеи и находить
инновационные решения. В исследовании рассматриваются инновационные методы
обучения и конкретные аспекты учебной среды, необходимые для развития творческого
мышления.
Ключевые слова:
творческое мышление, методы обучения, инновационное образование,
креативный подход, среда обучения.
Abstract:
This article analyzes the issue of developing creative thinking among students from a
methodological point of view. Creative thinking is a non-standard approach to problems, the
ability to put forward new ideas and find innovative solutions. The study examines the
innovative teaching methods and specific aspects of the learning environment necessary for the
development of creative thinking.
Keywords:
creative thinking, teaching methods, innovative education, creative approach,
learning environment.
KIRISH
Zamonaviy hayotni bugun ilm-maʼrifat va taʼlimning taraqqiyotisiz tasavvur etib
boʻlmaydi, insoniyat fan oʻqi atrofida aylanayotgandek goʻyo. Jahonning yetakchi davlatlarida
taʼlimni rivojlantirish birinchi galdagi vazifa sifatida belgilanishi ham bejiz emas. Negaki,
mamlakatning kelgusi ravnaqi aynan shu sohada qoʻlga kiritgan yutuqlari bilan chambarchas
bogʻliqdir.
Bugungi kunda universitetlarning taʼlim berish faoliyati yana-da takomillashtirilib,
xalqimizning asrlar davomida shakllangan ilm sari intilish fazilati yana bir bor namoyon
boʻlmoqda. Yoshlarimiz sogʻlom hamda goʻzal turmush kechirish, egallagan kasbi boʻyicha
doimiy ish oʻrniga ega boʻlish, masʼuliyatni oʻz zimmasiga olish, insoniy qadr-qimmatini
kamsitishga yoʻl qoʻymaslik, qisqacha aytganda, komillikka erishish uchun harakat qilyapti va
bu jarayonda taʼlim olishni eng asosiy shart sifatida koʻrmoqda.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
532
Mamlakatimizda1 2019-yilning oktyabrida Oʻzbekiston Respublikasi oliy taʼlim tizimini
2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjatga intellektual taraqqiyotni
jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali
tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash maqsadida fan, taʼlim va ishlab
chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi.
Konsepsiya mazmuni mamlakatimiz oliy taʼlim tizimini isloh qilishning ustuvor
yoʻnalishlarini aks ettiradi. Unda oliy oʻquv yurtlarida qamrov darajasini kengaytirish hamda
taʼlim sifatini oshirish, raqamli texnologiyalar va taʼlim platformalarini joriy etish, yoshlarni
ilmiy faoliyatga jalb qilish, innovatsion tuzilmalarni shakllantirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini
tijoratlashtirish, xalqaro eʼtirofga erishish hamda boshqa koʻplab aniq yoʻnalishlar belgilab
berilgan. Bularning barchasi taʼlim jarayonini yangi sifat bosqichiga koʻtarish uchun xizmat
qiladi.
Zamonaviy ta’lim tizimi talabalarning nafaqat nazariy bilimlarga ega bo‘lishini, balki
mustaqil fikrlash va kreativ yondashuvni shakllantirishni ham talab qiladi. Kreativ fikrlash
bugungi global raqobat sharoitida innovatsion taraqqiyotning asosiy omillaridan biri bo‘lib, u
yangi g‘oyalarni ishlab chiqish, muammolarni nostandart usullarda hal qilish va tanqidiy fikrlash
qobiliyatlarini o‘z ichiga oladi. Ushbu maqolada talabalar orasida kreativ fikrlashni rivojlantirish
uchun metodologik shart-sharoitlar tahlil qilinadi.
Kreativ fikrlash
tushunchasi va uning ta’lim jarayonidagi o‘rni kreativ fikrlash insonning
ijodiy qobiliyatlari va yangicha fikrlash usullarini rivojlantirish bilan bog‘liq (Guilford, 1950)2.
Kreativ fikrlash quyidagi asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Divergent fikrlash
– muammolarga turli rakurslardan yondashish va turli xil g‘oyalar
ishlab chiqish.
Tanqidiy fikrlash
– mavjud nazariyalar va g‘oyalarni tahlil qilish, ularga shubha bilan
qarash va yangi fikrlarni shakllantirish.
Ijodiy yondashuv
– muammoni hal qilishda yangi va samarali strategiyalarni ishlab chiqish.
Bugungi ta’lim tizimida kreativ fikrlashni rivojlantirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi,
chunki u kelajak avlodning innovatsion tafakkurga ega bo‘lishiga imkon yaratadi.
Kreativ fikrlashni rivojlantirishning metodik asoslari
Talabalarning kreativ fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish uchun metodik yondashuvlarning
ahamiyati katta. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kreativ tafakkurni rivojlantirish quyidagi usullar
orqali amalga oshirilishi mumkin (Sternberg & Lubart, 1995):3
Innovatsion ta’lim metodlari
An’anaviy ta’lim usullari talabalarning ijodiy tafakkurini
rivojlantirishga yetarlicha yordam bermaydi. Shu sababli, quyidagi usullardan foydalanish
muhimdir:
1
Mamlakatimizda 2019-yilning oktyabrida Oʻzbekiston Respublikasi oliy taʼlim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi ( O‘zbekiston
respuplikasi prezdenti farmoni 09.10.2019 ).
2
Guilford, J. P. (1950). Creativity. American Psychologist, 5(9), 444-454.
3
Robinson, K. (2011). Out of Our Minds: Learning to be Creative. Oxford: Capstone
.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
533
Aqliy hujum (Brainstorming
) – talabalarni yangi g‘oyalar yaratishga undaydi va kreativ
tafakkurni shakllantirishga yordam beradi.
Muammoli ta’lim (Problem-Based Learning – PBL)
– talabalar real muammolarni hal
qilish orqali ijodiy yondashuvni o‘rganadilar.
Dizayn fikrlash (Design Thinking) – talabalar yangilik yaratish va ijodiy tafakkurni
rivojlantirishga yo‘naltirilgan bosqichma-bosqich yondashuvdan foydalanadilar.
Interfaol muhokamalar
– talabalar orasida ochiq muhokamalar tashkil etish orqali ijodiy
fikrlash jarayonini rag‘batlantirish.
Ta’lim muhitining kreativ fikrlashga ta’siri
Talabalarning kreativ fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish uchun o‘quv muhitining quyidagi
shart-sharoitlari muhim hisoblanadi:
Erkin va ochiq muhit yaratish – talabalar o‘z fikrlarini bemalol bayon qila oladigan ta’lim
muhiti yaratilishi lozim.
Innovatsion texnologiyalardan foydalanish – axborot texnologiyalari, sun’iy intellekt va
boshqa raqamli platformalar yordamida o‘quv jarayonini interfaol qilish.
Ko‘p fanli yondashuv (Interdisciplinary Approach) – turli fanlar o‘rtasida integratsiyani yo‘lga
qo‘yish orqali kreativ tafakkurni rivojlantirish.
Kreativ fikrlashni rivojlantirishning sharoitlari
Kreativ fikrlashni rivojlantirish uchun quyidagi sharoitlar yaratilishi lozim:
Motivatsiya va rag‘batlantirish :
Talabalarni ijodiy fikrlashga undash uchun ularni rag‘batlantirish muhimdir. Bu quyidagi
vositalar orqali amalga oshiriladi:
Ijodiy yutuqlarni rag‘batlantirish – talabalarni innovatsion ishlari uchun mukofotlash.
Mustaqil fikrlashni qo‘llab-quvvatlash – erkin fikr almashish va yangicha yondashuvlarni
targ‘ib qilish.
Talabalarning ijodiy loyihalarini qo‘llab-quvvatlash – startaplar, tadbirkorlik va innovatsion
g‘oyalarga asoslangan loyihalarni rag‘batlantirish.
O‘qituvchilarning roli :
Kreativ fikrlashni rivojlantirishda o‘qituvchilarning roli juda muhim. O‘qituvchilar quyidagi
yondashuvlarni qo‘llashi kerak:
Tarbiyaviy yondashuv – talabalar mustaqil qaror qabul qilish va o‘z g‘oyalarini ilgari surish
imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
534
Yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash – zamonaviy ta’lim metodlarini o‘quv jarayoniga
tatbiq etish.
Talabalar bilan teskari aloqa
– ijodiy yondashuvlarni muhokama qilish va talabalarga
amaliy maslahatlar berish.
Harbiy talabalarda kreativlikni rivojlantirish
an’anaviy ta’lim tizimidan biroz farq qiladi,
chunki harbiy sohada kreativlik nafaqat ijodiy fikrlash, balki strategik tafakkur, muammolarni
hal qilish va tezkor qaror qabul qilish qobiliyatini ham o‘z ichiga oladi. Quyida harbiy talabalar
uchun mos bo‘lgan kreativ fikrlashni rivojlantirish usullari berilgan:
1. Muammoli vaziyatlarni hal qilish mashg‘ulotlari (Scenario-Based Training)
Real hayotiy jangovar vaziyatlar asosida mashqlar – talabalarga murakkab muammolar
beriladi va ular innovatsion strategiyalar asosida yechim topishlari kerak.
"Nima bo‘lar edi, agar..." savollari – harbiy sharoitdagi noan’anaviy muammolarni yechishga
majbur qiladigan mashqlar.
2. Tanqidiy fikrlash va strategik tahlil
Dushman harakatlarini taxmin qilish – harbiy o‘yinlar va simulatsiyalar orqali har xil
stsenariylarga mos yechimlar ishlab chiqish.
Harbiy tarix va strategiyalarni o‘rganish – turli harbiy rahbarlarning yondashuvlarini tahlil
qilib, ulardan saboq chiqarish.
3. Jamoaviy kreativlik va yetakchilik ko‘nikmalarini rivojlantirish
Rol o‘ynash (role-playing) – ofitserlar, razvedkachilar, qutqaruvchilar va boshqa harbiy rollarni
o‘zaro o‘ynab, har xil vaziyatlarga moslashish.
Jamoaviy muhokamalar va brainstorming sessiyalari – harbiy taktikalar va strategiyalarni guruh
bo‘lib ishlab chiqish.
4. Stress sharoitida tezkor qaror qabul qilish
Vaqt cheklangan topshiriqlar – qisqa vaqt ichida samarali yechim topish uchun maxsus
mashqlar.
Tanish bo‘lmagan muhitda harakat qilish – yangi sharoitlarga moslashish va nostandart qarorlar
qabul qilish ko‘nikmalarini oshirish.
5. Harbiy innovatsiyalar va texnologiyalar bilan ishlash
Yangi texnologiyalarni o‘rganish – harbiy texnika va sun’iy intellekt kabi zamonaviy
yechimlarni qo‘llash.
Dronlar va sun’iy intellekt bilan mashg‘ulotlar – yangi texnologiyalar asosida harbiy
operatsiyalarni rejalashtirish.
6. Jismoniy va aqliy chidamlilikni rivojlantirish
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 1, April 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
535
Ko‘p vazifali mashqlar – bir vaqtning o‘zida jismoniy yuklama va aqliy muammolarni
yechishga majbur qiluvchi treninglar.
Ochiq havoda mashg‘ulotlar – tabiiy sharoitda qaror qabul qilish va moslashish qobiliyatini
oshirish.
7. Psixologik moslashuvchanlik va kreativ tafakkur
O‘ziga ishonchni oshirish uchun treninglar – harbiy yetakchilik va muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantirish.
Noto‘g‘ri qarorlar va xatolardan saboq olish – har bir noto‘g‘ri qaror ustida tahlil olib borish va
kelajakda yaxshiroq yechimlar ishlab chiqish.
Xulosa
Talabalarda kreativ fikrlashni rivojlantirish bugungi kunda ta’lim tizimining muhim
yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Innovatsion ta’lim metodlari, ijodiy muhit yaratish,
texnologiyalardan foydalanish va o‘qituvchilarning yangi pedagogik yondashuvlari orqali bu
jarayon samarali amalga oshirilishi mumkin. Kelajakda kreativ fikrlashni rivojlantirishga
qaratilgan ta’lim tizimi jamiyatning intellektual va innovatsion salohiyatini oshirishga xizmat
qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mamlakatimizda 2019-yilning oktyabrida Oʻzbekiston Respublikasi oliy taʼlim tizimini
2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi ( O‘zbekiston respuplikasi prezdenti farmoni
09.10.2019 ).
2.
Guilford, J. P. (1950). Creativity. American Psychologist, 5(9), 444-454.
3.
Robinson, K. (2011). Out of Our Minds: Learning to be Creative. Oxford: Capstone.
4.
Sternberg, R. J., & Lubart, T. I. (1995). Defying the Crowd: Cultivating
Creativity in a
Culture of Conformity. New York: Free Press.
