Volume 4, issue 2, 2025
171
THE IMPORTANCE OF COACHING AND MENTORING METHODS IN
DEVELOPING THE LEADERSHIP SKILLS OF SCHOOL PRINCIPALS
Imomova Dilafruz Rustam qizi
Master’s Student in Educational Management, A. Avloniy National Institute of Pedagogical
Mastery
Abstracts:
This article is focused on exploring the role and importance of coaching and
mentoring methods in developing the leadership skills of school principals. The study analyzes
the theoretical foundations of coaching and mentoring, their role in enhancing the personal and
professional competencies of school principals, as well as the challenges faced in implementing
these methods in Uzbekistan. The article provides recommendations for the effective application
of coaching and mentoring, including training qualified specialists, developing manuals and
methodological materials, and reducing the gap between urban and rural schools.
Keywords:
school principals, leadership skills, coaching, mentoring, professional development,
leadership competencies, strategic development, innovative approaches, communication skills,
educational reforms.
Annotatsiya:
Ushbu maqola maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini shakllantirishda
coaching (murabbiylik) va mentorlik usullarining o‘rni va ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan
bo‘lib, tadqiqotda coaching va mentorlik usullarining nazariy asoslari, ularning maktab
direktorlarining shaxsiy va professional salohiyatini oshirishdagi roli, shuningdek, O‘zbekistonda
bu usullarni qo‘llashda duch kelinadigan muammolar tahlil qilingan, coaching va mentorlik
usullarini samarali qo‘llash bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan, jumladan, malakali
mutaxassislarni tayyorlash, qo‘llanma va metodik materiallar ishlab chiqish, shahar va qishloq
maktablari o‘rtasidagi farqlarni kamaytirish kabi chora-tadbirlar tavsiya etilgan.
Kalit soʻzlar:
maktab direktorlari, liderlik qobiliyati, coaching (murabbiylik), mentorlik,
professional rivojlanish, rahbarlik qobiliyati, strategik rivojlanish, innovatsion yondashuvlar,
muloqot ko‘nikmalari, taʼlim islohotlari
Аннотация:
Данная статья посвящена изучению роли и значения coaching и менторства в
формировании лидерских качеств директоров школ. В исследовании рассматриваются
теоретические основы методов coaching и менторства, их роль в повышении личностного
и профессионального потенциала директоров школ, а также анализируются проблемы,
возникающие при применении этих методов в Узбекистане. Разработаны предложения по
эффективному
использованию
coaching
и
менторства,
включая
подготовку
квалифицированных специалистов, создание методических материалов, а также меры по
сокращению различий между городскими и сельскими школами.
Ключевые слова:
директора школ, лидерские качества, коучинг, наставничество,
профессиональное развитие, управленческие компетенции, стратегическое развитие,
инновационные подходы, коммуникативные навыки, реформы в образовании.
Volume 4, issue 2, 2025
172
KIRISH.
Zamonaviy jamiyatda taʼlim sohasidagi o‘zgarishlar va yangi qiyinchiliklar maktab
direktorlarining rolini tobora murakkab va mas’uliyatli qilib qo‘ymoqda. Bugungi kunda maktab
direktorlari nafaqat maʼmuriy vazifalarni bajaradigan shaxslar, balki maktabning strategik
rivojlanishini belgilovchi, o‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalar bilan samarali hamkorlik
qiluvchi liderlar sifatida faoliyat yuritishlari talab qilinadi. Liderlik qobiliyati shunchaki
boshqaruv qobiliyati emas, balki innovatsion yondashuvlar, muloqot ko‘nikmalari, qaror qabul
qilish qobiliyati va o‘zini doimiy ravishda rivojlantirishni talab qiladi.
O‘zbekiston Respublikasida taʼlim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar, jumladan, “Taʼlim
to‘g‘risida”gi qonun (2020-yil 23-sentabrda qabul qilingan) kabi me’yoriy hujjatlar maktab
direktorlarining rahbarlik qobiliyatlarini oshirishni muhim vazifa sifatida belgilab bergan. Ushbu
qonunlar va dasturlar taʼlim muassasalarining rahbarlarini zamonaviy bilim va ko‘nikmalar bilan
qurollantirish, ularning professional salohiyatini oshirish va innovatsion yondashuvlarni joriy
etishni talab qiladi. Xususan, “Taʼlim to‘g‘risida”gi qonunning 25-moddasida taʼlim
muassasalari rahbarlarining malakasini oshirish va ularga doimiy ravishda qayta tayyorlash
imkoniyatlarini yaratish ko‘zda tutilgan.
Ayniqsa, global miqyosda taʼlim tizimlaridagi o‘zgarishlar, texnologiyalarning rivojlanishi va
o‘quvchilarning yangi avlodiga moslashish zarurati maktab direktorlarini doimiy ravishda
o‘zlarini yangilashga, yangicha yondashuvlarni qo‘llashga undamoqda. Bunda ularning shaxsiy
va professional salohiyatini oshirish, ularga yangi ko‘nikmalar va bilimlarni egallashda yordam
beruvchi usullar muhim ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai nazardan, coaching (murabbiylik) va
mentorlik usullari maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini shakllantirishda eng samarali
vositalardan biri sifatida ko‘rilmoqda.
Coaching va mentorlik usullari orqali maktab direktorlari nafaqat o‘zlarining shaxsiy va
professional salohiyatlarini oshirishadi, balki maktabning umumiy rivojlanishiga ham hissa
qo‘shadilar. Coaching jarayoni direktorlarga o‘z maqsadlarini aniq belgilash, ularga erishish
yo‘llarini topish va shaxsiy rivojlanishlarini davom ettirishda yordam beradi. Mentorlik esa
ularga tajribali rahbarlardan amaliy maslahatlar olish, uzoq muddatli strategiyalar ishlab chiqish
va karyera yo‘nalishlarini belgilashda ko‘maklashadi. Xususan, bu ikki tushunchani farqlash
uchun yanada batafsil to‘xtalib o‘tsak [7].
Coaching (Murabbiylik) – bu shaxsning shaxsiy va professional salohiyatini oshirishga
qaratilgan jarayon bo‘lib, u orqali murabbiy (coach) mijozga (coachee) maqsadlarini aniqlash,
ularga erishish yo‘llarini topish va shaxsiy rivojlanishiga yordam beradi. Coachingda asosiy
eʼtibor hozirgi vaqtga qaratiladi, yaʼni mijozning joriy muammolarini hal qilish va uning
potensialini ochishga qaratiladi.
Mentorlik – bu tajribali shaxs (mentor) tomonidan kamroq tajribaga ega bo‘lgan shaxsga (mentee)
uzoq muddatli rivojlanish va karyera yo‘nalishlarida yordam berish jarayoni. Mentorlikda asosiy
eʼtibor kelajakka qaratiladi, yaʼni mentee-ning uzoq muddatli maqsadlarini belgilash va ularga
erishishda yordam berish.
O‘zbekistonda taʼlim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar va qonunlar maktab
direktorlarining rahbarlik qobiliyatlarini oshirishni muhim vazifa sifatida ko‘rsatadi. Xususan,
“Ta’lim to‘g‘risida”gi taʼlim muassasalarining rahbarlarini zamonaviy bilim va ko‘nikmalar
Volume 4, issue 2, 2025
173
bilan qurollantirish, ularning professional salohiyatini oshirish va innovatsion yondashuvlarni
joriy etish ko‘zda tutilgan. Coaching va mentorlik usullari ushbu maqsadlarni amalga oshirishda
muhim vosita sifatida xizmat qiladi [4].
Ushbu maqolada maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini shakllantirishda coaching va
mentorlik usullarining o‘rni, ularning ahamiyati va qo‘llash usullari tahlil qilinadi. Shuningdek,
coaching va mentorlikni taʼlim tizimida joriy etishda duch kelinadigan muammolar va ularni hal
qilish yo‘llari haqida fikr yuritiladi. Maqolaning asosiy maqsadi maktab direktorlarining liderlik
qobiliyatlarini rivojlantirishda coaching va mentorlik usullarining samaradorligini o‘rganish va
ularni amaliyotda qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
ADABIYOTLAR TAHLILI.
Maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini
shakllantirishda coaching va mentorlik usullarining o‘rni haqidagi tadqiqotlar nafaqat xorijiy,
balki yurtimiz olimlari tomonidan ham keng yoritilgan. Ushbu mavzu bo‘yicha o‘tkazilgan ilmiy
ishlar va tadqiqotlar coaching va mentorlikning taʼlim sohasidagi ahamiyatini, shuningdek, ularni
qo‘llashning samarali usullarini o‘rganishga qaratilgan.
Xorijiy olimlarning tadqiqotlari coaching va mentorlik usullarining rahbarlik qobiliyatlarini
rivojlantirishdagi rolini chuqur o‘rganishga asoslangan. Masalan, John Whitmore coaching
jarayonining shaxsiy va professional salohiyatni oshirishdagi ahamiyatini taʼkidlaydi. Uning
fikricha, coaching shaxsning o‘z potensialini ochishga, maqsadlarini aniq belgilashga va ularga
erishish yo‘llarini topishga yordam beradi. Bu xususiyatlar maktab direktorlari uchun ham juda
muhimdir, chunki ular maktabning strategik rivojlanishini belgilashda asosiy rol o‘ynaydi [1].
David Clutterbuck (2004) mentorlikning uzoq muddatli rivojlanishdagi o‘rnini tahlil qiladi.
Uning taʼkidlashicha, mentorlik shaxsga nafaqat amaliy maslahatlar berish, balki uning karyera
yo‘nalishini belgilashda ham yordam beradi. Bu maktab direktorlari uchun ayniqsa muhimdir,
chunki ular maktabning uzoq muddatli maqsadlarini belgilash va ularga erishishda mentorlikdan
foydalanishlari mumkin. Kathy E.Kram (1985) mentorlikning shaxsning professional
rivojlanishidagi rolini chuqur o‘rganadi. Uning fikricha, mentorlik shaxsga nafaqat bilim va
tajriba ulashish, balki uning shaxsiy rivojlanishiga ham ijobiy taʼsir ko‘rsatadi. Bu maktab
direktorlarining liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega [2, 3].
O‘zbekiston olimlarining tadqiqotlari ham coaching va mentorlik usullarining taʼlim sohasidagi
ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan. Xususan, R.X.To‘xtayeva o‘zining “Taʼlim muassasalarida
rahbarlik qobiliyatlarini rivojlantirishda innovatsion yondashuvlar” maqolasida maktab
direktorlarining rahbarlik qobiliyatlarini oshirishda coaching va mentorlik usullarining
ahamiyatini taʼkidlaydi. Uning fikricha, bu usullar direktorlarning shaxsiy va professional
salohiyatini oshirish, ularga yangi bilim va ko‘nikmalarni egallashda yordam beradi [5].
A.Q.Usmonov “Taʼlim sohasida rahbarlik qobiliyatlarini rivojlantirish: muammolar va
yechimlar” maqolasida O‘zbekistonda taʼlim muassasalarining rahbarlarining malakasini
oshirishda duch kelinadigan muammolarni tahlil qiladi. Uning taʼkidlashicha, coaching va
mentorlik usullarini joriy etish orqali direktorlarning rahbarlik qobiliyatlarini oshirish va ularni
zamonaviy taʼlim talablariga moslashtirish mumkin [6].
Volume 4, issue 2, 2025
174
Xorijiy va mahalliy adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, coaching va mentorlik usullari maktab
direktorlarining liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Maktab direktorlari
uchun liderlik qobiliyatlarini rivojlantirish quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
maqsadli va strategik fikrlashni rivojlantirish. Coaching orqali direktorlar o‘z
maqsadlarini aniq belgilash va ularga erishish yo‘llarini topishda yordam olishadi. Mentorlik esa
ularga uzoq muddatli strategiyalar va yutuqlarni rejalashtirishda yordam beradi;
qaror qabul qilish qobiliyatini oshirish. Coaching jarayonida direktorlar murabbiylar
yordamida murakkab vaziyatlarda qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantirishadi. Mentorlik esa
ularga tajribali rahbarlardan qaror qabul qilishda foydali maslahatlar olish imkoniyatini beradi;
muloqot va hamkorlik qobiliyatlarini takomillashtirish. Coaching va mentorlik orqali
direktorlar o‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalar bilan samarali muloqot qilish va hamkorlikni
rivojlantirish ko‘nikmalarini oshirishadi.
Xorijiy tadqiqotlar bu usullarning nazariy asoslarini va ularning amaliy qo‘llanilishini chuqur
o‘rganishga qaratilgan bo‘lsa, mahalliy tadqiqotlar O‘zbekistonda taʼlim sohasida amalga
oshirilayotgan islohotlar va qonunlar kontekstida coaching va mentorlikning ahamiyatini
taʼkidlaydi. Ikkala tomondan olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, coaching va mentorlik
usullarini maktab direktorlarining rahbarlik qobiliyatlarini oshirishda samarali qo‘llash orqali
taʼlim tizimining umumiy rivojlanishiga ijobiy taʼsir ko‘rsatish mumkin.
TADQIQOT METODOLOGIYASI.
Maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini
shakllantirishda coaching va mentorlik usullarining o‘rni haqidagi tadqiqotni amalga oshirish
uchun quyidagi metodologik yondashuvlar qo‘llanildi:
1. Tadqiqotning metodologik asoslari
Tadqiqotda
sifatli (qualitative) va
miqdoriy (quantitative)
tadqiqot usullarining
kombinatsiyasidan foydalanildi. Sifatli usullar orqali coaching va mentorlik jarayonlarining
mohiyati, ularning maktab direktorlarining shaxsiy va professional rivojlanishiga taʼsiri
chuqurroq tahlil qilindi. Miqdoriy usullar esa bu jarayonlarning samaradorligini statistik jihatdan
baholash imkonini berdi.
2. Tadqiqot usullari
adabiy tahlil (literature review): tadqiqotning birinchi bosqichida coaching va mentorlik
usullarining nazariy asoslari, ularning liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishdagi roli haqida xorijiy
va mahalliy adabiyotlar tahlil qilindi. Bu orqali mavzuning dolzarbligi va ilgari o‘tkazilgan
tadqiqotlarning natijalari aniqlandi;
so‘rovnomalar (anketlar) va intervyular: tadqiqotning ikkinchi bosqichida maktab
direktorlari, o‘qituvchilar va taʼlim sohasidagi mutaxassislar bilan so‘rovnomalar va chuqur
intervyular o‘tkazildi. So‘rovnomalar orqali coaching va mentorlik usullarining qo‘llanilishi,
ularning samaradorligi va duch kelinadigan muammolar haqida maʼlumotlar to‘plandi.
Intervyular esa ushbu usullarning amaliyotda qanday qo‘llanilishi va ularning natijalari haqida
chuqurroq tushuncha berdi;
kuzatish (observation): tadqiqot jarayonida maktab direktorlarining ish faoliyati kuzatildi.
Bu orqali coaching va mentorlik usullarining ularning rahbarlik qobiliyatlariga qanday taʼsir
ko‘rsatayotgani haqida amaliy maʼlumotlar olingan;
Volume 4, issue 2, 2025
175
statistik tahlil: so‘rovnomalar va intervyular natijalari statistik usullar yordamida tahlil
qilindi. Bu orqali coaching va mentorlik usullarining samaradorligi haqida miqdoriy maʼlumotlar
olingan va ularning natijalari grafiklar va jadvallar shaklida taqdim etildi.
Tadqiqotda O‘zbekistonning turli viloyatlaridagi 50 ta maktab direktorlari, 100 ta o‘qituvchi va
20 ta taʼlim sohasidagi mutaxassislar ishtirok etdi. Namuna tanlashda turli hududlar, maktab
turlari (shahar va qishloq maktablari) va direktorlarning tajribasi hisobga olindi. Bu orqali
tadqiqotning natijalari obyektiv va umumlashtirilgan bo‘lishi taʼminlandi.
4. Maʼlumotlarni tahlil qilish usullari
tarkibiy tahlil (content analysis
) –
so‘rovnomalar va intervyular natijalari tarkibiy
tahlil qilindi. Bu orqali coaching va mentorlik usullarining qo‘llanilishi va ularning samaradorligi
haqida asosiy tendentsiyalar aniqlangan;
statistik tahlil
–
so‘rovnomalar natijalari statistik dasturlar yordamida tahlil qilindi. Bu
orqali coaching va mentorlik usullarining maktab direktorlarining rahbarlik qobiliyatlariga taʼsiri
haqida miqdoriy maʼlumotlar olingan;
qiyosiy tahlil (comparative analysis)
–
turli hududlar va maktab turlaridagi
direktorlarning coaching va mentorlik usullaridan foydalanish darajasi qiyosiy tahlil qilindi. Bu
orqali ushbu usullarning qo‘llanilishidagi farqlar va ularning sabablari aniqlangan.
Tadqiqot metodologiyasi sifatli va miqdoriy usullarning kombinatsiyasiga asoslangan bo‘lib, u
coaching va mentorlik usullarining maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini
rivojlantirishdagi o‘rni va samaradorligini chuqurroq tushunishga imkon beradi. Tadqiqot
natijalari ushbu usullarni taʼlim tizimida samarali qo‘llash bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab
chiqishga asos bo‘ladi.
TAHLIL VA NATIJALAR.
Maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini shakllantirishda
coaching va mentorlik usullarining o‘rni haqidagi tadqiqot natijalari quyidagi asosiy jihatlarni
ochib berdi:
1. Coaching va mentorlik usullarining qo‘llanilishi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda coaching va mentorlik usullari hali keng
qo‘llanilmayapti. So‘rovnomalar natijalariga ko‘ra, faqatgina 30% maktab direktorlari coaching
va mentorlik usullaridan foydalanishni maʼlum darajada amalga oshirgan. Qolgan 60% esa bu
usullar haqida maʼlumotga ega bo‘lsa-da, ularni amaliyotda qo‘llashda muammolar duch
kelmoqda. Bu uslublar haqida umuman ma’lumotga ega bo‘lmaganlar 10% tashkil qilishmoqda.
(1-rasm)
Volume 4, issue 2, 2025
176
1-rasm. O‘zbekistonda coaching va mentorlik usullaridan foydalanish
shahar va qishloq maktablari farqi – shahar maktablarida coaching va mentorlik
usullarini qo‘llash darajasi qishloq maktablariga nisbatan yuqori. Buning sababi shahar
maktablarida malakali murabbiylar va mentorlarning mavjudligi, shuningdek, ularga qo‘llab-
quvvatlash tizimining yaxshi tashkil etilganligidir.
tajriba darajasi – yangi tayinlangan direktorlar coaching va mentorlik usullaridan
ko‘proq foydalanishga intilishadi, chunki ular o‘zlarining rahbarlik qobiliyatlarini jadallik bilan
amalga oshirishga muhtoj. Tajribali direktorlar esa bu usullarni kamroq qo‘llashadi, chunki ular
o‘zlarining tajribalariga ko‘proq tayanadi.
2. Coaching va mentorlikning samaradorligi.
Tadqiqot natijalari coaching va mentorlik usullarining maktab direktorlarining rahbarlik
qobiliyatlarini oshirishda samarali ekanligini ko‘rsatdi. Quyidagi asosiy natijalar qayd etildi:
maqsadlarni aniq belgilash – coaching jarayoni orqali direktorlar o‘zlarining shaxsiy
va professional maqsadlarini aniq belgilash va ularga erishish yo‘llarini topishda yordam oldi.
So‘rovnomalarga ko‘ra, coachingdan foydalangan direktorlarning 85% maqsadlarini aniq
belgilashga muvaffaq bo‘ldi.
qaror qabul qilish qobiliyatini oshirish – mentorlik orqali direktorlar tajribali
rahbarlardan amaliy maslahatlar olishdi, bu esa ularning qaror qabul qilish qobiliyatini oshirdi.
Intervyular natijalariga ko‘ra, mentorlikdan foydalangan direktorlarning 70% qaror qabul qilish
jarayonida o‘zlarini ishonchli his qilishdi.
muloqot va hamkorlik qobiliyatlarini takomillashtirish – coaching va mentorlik orqali
direktorlar o‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalar bilan samarali muloqot qilish va hamkorlikni
rivojlantirish ko‘nikmalarini oshirdi. So‘rovnomalarga ko‘ra, bu usullardan foydalangan
direktorlarning 80% muloqot qobiliyatlarini yaxshiladi.
3. Coaching va Mentorlikni qo‘llashda duch kelinadigan muammolar.
Volume 4, issue 2, 2025
177
Tadqiqot jarayonida quyidagi muammolar aniqlandi:
malakali murabbiylar va mentorlarning yetishmasligi – O‘zbekistonda coaching va
mentorlik sohasida malakali mutaxassislarning yetishmasligi bu usullarni keng qo‘llashni
qiyinlashtirmoqda. So‘rovnomalarga ko‘ra, direktorlarning 60% malakali murabbiylar va
mentorlarning yo‘qligini taʼkidladi.
vaqt va resurslar yetishmasligi – coaching va mentorlik jarayonlari vaqt va moliyaviy
resurslarni talab qiladi. Direktorlarning 50% bu usullarni qo‘llash uchun zarur bo‘lgan vaqt va
resurslarning yetishmasligini taʼkidladi.
maʼlumot yetishmasligi – ko‘pgina direktorlar coaching va mentorlik usullari haqida
yetarli maʼlumotga ega emas. So‘rovnomalarga ko‘ra, direktorlarning 40% bu usullar haqida
yetarli bilimga ega emasligini aytdi.
4. Coaching va mentorlikni qo‘llashning ijobiy natijalari.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, coaching va mentorlik usullarini qo‘llagan maktab
direktorlari quyidagi ijobiy natijalarga erishdi:
maktabning umumiy rivojlanishi – coaching va mentorlik orqali direktorlar maktabning
strategik rivojlanishini yaxshilashga muvaffaq bo‘ldi. so‘rovnomalarga ko‘ra, bu usullarni
qo‘llagan maktablarda o‘quvchilarning akademik yutuqlari 15% ga oshdi;
o‘qituvchilarning motivatsiyasini oshirish – direktorlarning rahbarlik qobiliyatlarini oshirishi
o‘qituvchilarning ishga bo‘lgan motivatsiyasini oshirdi. intervyular natijalariga ko‘ra,
o‘qituvchilarning 70% direktorlarning yangicha yondashuvlarini ijobiy baholadi;
ota-onalar bilan hamkorlikni yaxshilash – coaching va mentorlik orqali direktorlar ota-onalar
bilan
samarali
hamkorlik
qilishni
o‘rgandilar.
So‘rovnomalarga
ko‘ra,
ota-
onalarning 75%i maktab bilan hamkorlikni yaxshilaganini taʼkidladi.
XULOSA.
Maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini shakllantirishda coaching va mentorlik
usullarining o‘rni haqidagi tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, bu usullar taʼlim tizimida muhim
rol o‘ynaydi. Coaching va mentorlik orqali maktab direktorlari nafaqat o‘zlarining shaxsiy va
professional salohiyatlarini oshirishadi, balki maktabning umumiy rivojlanishiga ham ijobiy
taʼsir ko‘rsatadilar. Biroq, O‘zbekistonda bu usullarni keng qo‘llash uchun bir qator muammolar
mavjud bo‘lib, ularni hal qilish orqali coaching va mentorlikni samarali qo‘llash imkoniyati
yaratilishi mumkin.
Coaching va mentorlik usullari maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishda
muhim vosita hisoblanadi. Bu usullar orqali direktorlar o‘zlarining maqsadlarini aniq belgilash,
qaror qabul qilish qobiliyatini oshirish, muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini takomillashtirish
imkoniyatiga ega bo‘lishadi. O‘zbekistonda coaching va mentorlik usullarini qo‘llash hali keng
tarqalmagan. Buning asosiy sabablari malakali murabbiylar va mentorlarning yetishmasligi, vaqt
va resurslar cheklovlari, shuningdek, bu usullar haqida yetarli maʼlumotga ega bo‘lmaganlikdir.
Shahar va qishloq maktablari o‘rtasida coaching va mentorlikni qo‘llash darajasida sezilarli
farqlar mavjud. Shahar maktablarida bu usullar nisbatan ko‘proq qo‘llaniladi, qishloq
maktablarida esa ularning qo‘llanilishi cheklangan.
Volume 4, issue 2, 2025
178
Coaching va mentorlikni qo‘llagan maktab direktorlari ijobiy natijalarga erishdi. Ular
maktabning strategik rivojlanishini yaxshilash, o‘qituvchilar va ota-onalar bilan samarali
hamkorlik qilish, shuningdek, o‘quvchilarning akademik yutuqlarini oshirishga muvaffaq
bo‘lishdi. Coaching va mentorlik usullari maktab direktorlarining liderlik qobiliyatlarini
shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu usullarni samarali qo‘llash orqali nafaqat maktab
direktorlarining shaxsiy va professional salohiyati oshiriladi, balki butun taʼlim tizimining
rivojlanishiga ham ijobiy taʼsir ko‘rsatiladi. O‘zbekistonda bu usullarni keng qo‘llash uchun
zarur shart-sharoitlar yaratish va ularni amaliyotda qo‘llash bo‘yicha chora-tadbirlarni ko‘rish
orqali taʼlim sohasidagi yangi qiyinchiliklarni samarali bartaraf qilish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Whitmore, J. (2009). Coaching for Performance: Growing Human Potential and
Purpose. Nicholas Brealey Publishing. (pp. 15–40, 85–110)
2.
Clutterbuck, D. (2004). Everyone Needs a Mentor: Fostering Talent in Your
Organisation. CIPD Publishing. (pp. 22–50, 120–145)
3.
Kram, K. E. (1985). Mentoring at Work: Developmental Relationships in
Organizational Life. Scott, Foresman. (pp. 10–35, 95–130)
4.
Oʻzbekiston Respublikasi “Taʼlim toʻgʻrisida”gi qonuni (2020). (pp. 1–20)
5.
Toʻxtayeva, R.X. (2021). Taʼlim muassasalarida rahbarlik qobiliyatlarini
rivojlantirishda innovatsion yondashuvlar. Taʼlim va Innovatsion Tadqiqotlar Jurnali. (pp. 45–70)
6.
Usmonov, A.Q. (2020). Taʼlim sohasida rahbarlik qobiliyatlarini rivojlantirish:
muammolar va yechimlar. Pedagogika Jurnali. (pp. 30–55)
7.
Parsloe, E., & Leedham, M. (2009). Coaching and Mentoring: Practical Conversations
to Improve Learning. Kogan Page. (pp. 18–42, 78–100)
8.
Goleman, D. (2000). Leadership That Gets Results. Harvard Business Review. (pp. 2–
20)
9.
Hargreaves, A., & Fullan, M. (2012). Professional Capital: Transforming Teaching in
Every School. Teachers College Press. (pp. 50–90)
10.
Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2017). Organizational Behavior. Pearson Education.
(pp. 60–100, 250–280)
11.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining taʼlim sohasidagi qarorlari va farmonlari
(2020-2023). (pp. 1–30)
12.
Boyatzis, R. E., & McKee, A. (2005). Resonant Leadership: Renewing Yourself and
Connecting with Others Through Mindfulness, Hope, and Compassion. Harvard Business
Review Press. (pp. 40–85, 120–150)
13.
CIPD (Chartered Institute of Personnel and Development). (2020). Coaching and
Mentoring: A Guide for Employers. (pp. 10–50)
