ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
139
139
6-7 YOSHLI BOLALARDA YOSHGA DOIR INQIROZLARNING KELIB CHIQISH
SABABLARI
Davronova Sevinch Alisherovna
Termiz davlat pedagogika instituti
maktabgacha va boshlangʻich taʼlim fakulteti talabasi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada 6–7 yoshli bolalarda uchraydigan yoshga doir inqiroz holatlari
va ularning kelib chiqish sabablari tahlil etiladi. Tadqiqotda bu inqiroz bolaning shaxsiy
rivojlanish bosqichidagi tabiiy psixologik o‘zgarishlar natijasi ekanligi, ayniqsa, maktabga
tayyorgarlik davrida bola ichki dunyosida ro‘y beradigan emotsional va ijtimoiy murakkabliklar
bilan bog‘liqligi ilmiy asosda ko‘rsatib berilgan. Maqolada ota-onalar, pedagoglar va psixologlar
uchun bu davrni to‘g‘ri boshqarish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ham keltiriladi.
Kalit so‘zlar:
yoshga doir inqiroz, bola psixologiyasi, 6–7 yosh, rivojlanish bosqichi,
emotsional o‘zgarish, shaxsiy inqiroz, maktabga tayyorgarlik
Bola rivojlanishining har bir bosqichi o‘ziga xos psixologik o‘zgarishlar, yangi fazilatlarning
shakllanishi, ichki qarama-qarshiliklar bilan kechadi. Ana shunday bosqichlardan biri bu 6–7
yosh oralig‘ida sodir bo‘ladigan yoshga doir inqiroz davridir. Bu davr bolaning maktab hayotiga
qadam qo‘yishi, o‘zini mustaqil shaxs sifatida anglay boshlashi, kattalar talablariga bo‘lgan
munosabatining o‘zgarishi bilan bog‘liq.
Mazkur inqiroz bolaning psixik rivojlanishida tabiiy jarayon bo‘lib, u o‘ziga xos ruhiy
ziddiyatlar, o‘zgaruvchan kayfiyat, norozilik, yig‘loqilik, ota-onalarga qarshilik ko‘rsatish,
mustaqillikka intilish kabi holatlar bilan kechadi. Bu davrda bola o‘zining yangi maqomini –
“o‘quvchi” sifatida anglaydi va bu holat uning ichki dunyosida muayyan notinchliklarni yuzaga
keltiradi.
Yoshga doir inqirozlar Vygotskiy va boshqa psixologlarning nazariyalarida bola rivojining
“burilish nuqtalari” sifatida baholanadi. Ular bolaning yangi bosqichga o‘tishida psixologik
moslashuv mexanizmlarining ishga tushishini anglatadi. 6–7 yoshdagi inqiroz ham shunday
murakkab, ammo muhim o‘tish davri bo‘lib, bu jarayonda ota-onalar, pedagoglar va
psixologlarning to‘g‘ri yondashuvi bolada barqaror shaxsiy taraqqiyotga yo‘l ochadi.
Mazkur maqolada aynan shu yoshdagi bolalarda kuzatiladigan inqiroz holatlarining sabablari,
ularning psixologik ildizlari va oldini olish choralari ilmiy yondashuv asosida tahlil qilinadi.
Ushbu tadqiqot 6–7 yoshli bolalarda kuzatiladigan yoshga doir inqirozlarning sabablari va
ularning ifodalanish shakllarini aniqlashga qaratildi. Tadqiqot davomida kuzatuv, psixologik
suhbat, ota-onalar va tarbiyachilar bilan so‘rovnomalar o‘tkazish kabi metodlardan foydalanildi.
Kuzatuv maktabgacha ta’lim muassasasiga qatnayotgan va maktabga tayyorlanayotgan bolalar
ishtirokida olib borildi. Ushbu kuzatuvlar orqali bolalarning o‘ziga xos emotsional holatlari,
kattalarga nisbatan munosabati, o‘z fikrini ifoda etish uslublari va ijtimoiy muhitga bo‘lgan
moslashuv darajasi tahlil qilindi. Suhbatlar orqali esa bolalarning kayfiyati, ichki hissiyotlari,
atrof-muhitga munosabati haqida bevosita psixologik tasavvur hosil qilindi.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
140
140
So‘rovnomalar asosida ota-onalar va tarbiyachilardan bolaning injiqligi, tez-tez o‘zgaruvchi
kayfiyati, jizzakilik, mustaqil harakat qilishga urinishlar, buyruqlarga qarshilik ko‘rsatish
holatlari haqida ma’lumotlar olindi. Tadqiqotda shuningdek, Vygotskiy, Erikson, Elkonin kabi
psixologlarning yoshga doir rivojlanish nazariyalari nazariy asos sifatida o‘rganildi.
Tadqiqot natijalari 6–7 yosh oralig‘ida bolalarda ruhiy o‘sish bilan bog‘liq muhim burilish
nuqtalari mavjudligini ko‘rsatdi. Bu yoshdagi bolalarda shaxsiy mustaqillikka intilish kuchayadi,
o‘z fikrini ilgari surishga, kattalarning har bir ko‘rsatmasiga baho berishga moyillik paydo
bo‘ladi. Shu sababli ularning xatti-harakatlarida qarama-qarshilik, emotsional zo‘riqish, tez-tez
norozilik bildirish holatlari kuzatiladi.
Kuzatuvlar shuni ko‘rsatdiki, maktabga tayyorgarlik jarayonida bolaning o‘ziga ishonchi oshadi,
biroq bu bilan birga, u o‘zini katta inson sifatida ko‘rsatishga urina boshlaydi. Bu holat ota-
onalar va tarbiyachilar bilan munosabatlarda keskinlikka olib kelishi mumkin. Bola o‘zining
yangi maqomini anglashga harakat qiladi, biroq bu jarayon vaqt va emotsional moslashuvni talab
etadi.
So‘rovnomalarda aksariyat ota-onalar farzandlarida bu davrda injiqlik, yig‘loqilik, mustaqil
harakat qilishga haddan ziyod intilish, tanqidni qabul qilmaslik, yakkalanishga moyillik kabi
holatlarning ko‘payganini ta’kidlashgan. Bunday holatlar aynan inqiroz holatining belgilaridan
biri sifatida namoyon bo‘layotgani aniqlangan.
Tadqiqotga ko‘ra, ijtimoiy-psixologik qo‘llab-quvvatlash, ota-onalar va pedagoglarning sabr-
toqatli, tushunishga asoslangan yondashuvi bu davrni nisbatan yengil o‘tkazishga xizmat qiladi.
Shuningdek, bolaning individual qiziqishlarini hisobga olish, unga tanlov erkinligini berish va
uning shaxsiy fikriga hurmat bilan qarash orqali yoshga doir inqirozning keskin holatlari
kamaytirilishi mumkin.
6–7 yosh oralig‘i bolaning hayotidagi o‘ziga xos burilish davri hisoblanadi. Ushbu yoshda bola
endilikda ijtimoiy hayotga faol kirishadi, maktab hayotiga qadam qo‘yadi, yangi rollarni
o‘zlashtira boshlaydi. Shu bilan birga, bu davrda bola o‘zining ichki dunyosida murakkab
emotsional va ruhiy kechinmalarni boshdan kechiradi. Bu holat, ya’ni yoshga doir inqiroz —
bolaning psixologik rivojida tabiiy bosqich bo‘lib, u bolaning shaxsiy mustaqillikka bo‘lgan
ehtiyoji ortgani, fikr bildirishga bo‘lgan intilishi va tashqi talablar bilan ichki istaklar o‘rtasidagi
ziddiyatlar bilan tavsiflanadi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, inqiroz holatlari ko‘pincha bolaning maktabga tayyorgarlik
jarayonida, yangi ijtimoiy muhitga moslashish davrida yuzaga keladi. Bola ilgari o‘rgangan
oilaviy tartib-qoidalardan maktab intizomiga o‘tishda ichki qarama-qarshiliklarga duch keladi.
Bu esa uning xatti-harakatlarida norozilik, mustaqil bo‘lishga haddan tashqari intilish,
kattalarning fikriga qarshilik ko‘rsatish, tez-tez o‘zgaruvchi kayfiyat kabi holatlarda namoyon
bo‘ladi.
Bunday vaziyatda ota-onalar va pedagoglarning vazifasi — bolani tushunishga harakat qilish,
unga murosali yondashuvni qo‘llash, sabr-toqat bilan psixologik moslashuvni qo‘llab-
quvvatlashdan iborat. Bola bu davrda o‘z shaxsiyatini namoyon etishga intiladi, shuning uchun
uni faollikka, mustaqillikka rag‘batlantirish zarur. Aks holda, bolaning ichki noroziligi kuchayib,
salbiy xulq-atvor shakllanishi mumkin.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
141
141
6–7 yoshli bolalarda kuzatiladigan yoshga doir inqirozlar — bu bolaning tabiiy psixologik va
shaxsiy rivojlanish bosqichi bo‘lib, u maktabga tayyorgarlik, ijtimoiy maqomning o‘zgarishi,
yangi talablar va mustaqillikka intilish bilan chambarchas bog‘liq. Bu davrda bola o‘zini
anglashga harakat qiladi, o‘z fikrini bildirishga va mustaqil qaror qabul qilishga intiladi.
Bunday inqirozli davrda ota-onalar, pedagoglar va psixologlarning roli nihoyatda muhim. Bola
bilan muloyim va e’tiborli muloqot, emotsional qo‘llab-quvvatlash, uning individual ehtiyojlarini
tushunishga asoslangan tarbiya usullari inqirozni muvaffaqiyatli yengishga yordam beradi.
Shu sababli maktabgacha ta’lim muassasalarida va oilada 6–7 yoshdagi bolalarning emotsional
rivojiga, mustaqil fikrlashiga va psixologik moslashuviga alohida e’tibor qaratilishi kerak. Bu
esa ularning sog‘lom va barqaror shaxs bo‘lib shakllanishiga mustahkam poydevor yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
Vygotskiy, L.S. (1983).
Psixik rivojlanish nazariyasi
. Moskva: Pedagogika.
Elkonin, D.B. (1971).
Bolalik va rivojlanish bosqichlari
. Moskva: Znanie.
Erikson, E. (1996).
Identity: Youth and Crisis
. New York: Norton.
Bo‘ronova, M. (2022). 6–7 yoshli bolalarda shaxsiy inqirozlar psixologiyasi.
Ilm va Taraqqiyot
jurnali, 3(1), 43–50.
Raximova, N. (2020). Maktabga tayyorlov bosqichida psixologik moslashuv.
Pedagogik
innovatsiyalar
, 2(2), 18–23.
UNICEF. (2018).
Early Childhood Development: The Foundation for a Sustainable Future
.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi. (2023).
6–7 yoshli bolalar
uchun tayyorlov dasturi
. Toshkent.
