ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
329
XITOYNING JANUBIY OSIYO MINTAQASIDAGI GEOSTRATEGIK
MANFAATLARI VA YONDASHUVLARI
Hamidov Baxtiyor Ilyosovich
IIV Buxoro akademik litseyi tarix fani Bosh o'qituvchisi,
e-mail: baxtiyorilyasovich@gmail.com
tel.:+998933833912
Annotatsiya:
Ushbu maqola Xitoyning Janubiy Osiyo mintaqasidagi geostrategik manfaatlari va
mintaqada olib borayotgan siyosiy yondashuvlarini tahlil etadi. Janubiy Osiyo o‘zining strategik
joylashuvi, aholisi va iqtisodiy salohiyati bilan global siyosat va iqtisodiy aloqalarning asosiy
hududiga aylangani sayin Xitoy bu mintaqani o‘zining kengroq tashqi siyosati va global
maqsadlari doirasida tobora ustuvor yo‘nalishga aylantirmoqda. Maqolada Xitoyning Janubiy
Osiyo davlatlari bilan iqtisodiy islohotlarning savdo va investitsiya munosabatlarini
rivojlantirishdagi oʻrni tahlil qilinadi, ayniqsa “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusining mintaqadagi
infratuzilma rivoji va mintaqaviy integratsiyani kuchaytirishdagi ahamiyatiga alohida e’tibor
qaratiladi. Maqolada Xitoy-Hindiston munosabatlarining murakkab jihatlari, Janubiy Osiyodagi
boshqa davlatlar bilan strategik hamkorliklari hamda “qarz tuzog‘i” diplomatiyasi atrofidagi
bahslar muhokama qilinadi, Xitoyning Hind okeaniga chiqish imkoniyati, harbiy hamkorlik va
mintaqadagi xavfsizlik bo‘yicha Xitoyning kuchayib borayotgan pozitsiyasini ham ko‘rib
chiqiladi, energiya va tabiiy resurslar xavfsizligini ta’minlash harakatlari, AQShning Hind-Tinch
okeani strategiyasi bilan raqobat hamda Xitoyning uzoq muddatli geostrategik maqsadlari ham
ushbu tahlil doirasida yoritiladi.
Kalit soʻzlar:
Xitoy tashqi siyosati, Janubiy Osiyo mintaqasi davlatlari, geostrategik manfaatlar,
“Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi, Xitoy-Pokiston Iqtisodiy Koridori, “Marvaridlar zanjiri”
strategiyasi, Bangladesh-Xitoy-Hindiston-Myanma iqtisodiy koridori, AQSh, Hind-Tinch okeani
strategiyasi, To‘rt tomonlama xavfsizlik muloqoti (Quad), Hind-Tinch okeani Iqtisodiy
Platformasi, mintaqaviy xavfsizlik, infratuzilma diplomatiyasi, energiya xavfsizligi, geoiqtisodiy
yondashuv, strategik sheriklik.
ГЕОСТРАТЕГИЧЕСКИЕ ИНТЕРЕСЫ И ПОДХОДЫ КИТАЯ В
ЮЖНОАЗИАТСКОМ РЕГИОНЕ
Аннотация:
В данной статье анализируются геостратегические интересы Китая и его
политические подходы в Южноазиатском регионе. По мере того как Южная Азия всё
больше становится ключевым регионом в глобальной политике и экономических связях
благодаря своему стратегическому положению, численному населению и экономическому
потенциалу, Китай придаёт этому региону всё более важное значение в рамках своей
широкой внешнеполитической стратегии и глобальных амбиций. В статье
рассматривается роль Китая в развитии торговых и инвестиционных отношений с
государствами Южной Азии в контексте экономических реформ, при этом особое
внимание уделяется значению инициативы “Один пояс, один путь” для развития
инфраструктуры и укрепления региональной интеграции. Также обсуждаются сложные
аспекты китайско-индийских отношений, стратегические партнёрства Китая с другими
странами региона и споры, связанные с дипломатией “долговой ловушки”. В статье
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
330
исследуется усиливающееся присутствие Китая в регионе с точки зрения доступа к
Индийскому океану, военного сотрудничества и обеспечения региональной безопасности,
а также предпринимаемые меры по обеспечению энергетической и ресурсной
безопасности, соперничество с Индо-Тихоокеанской стратегией США и долгосрочные
геостратегические цели Китая.
Ключевые слова:
внешняя политика Китая, страны Южной Азии, геостратегические
интересы, инициатива “Один пояс, один путь”, Китайско-пакистанский экономический
коридор, стратегия “Нить жемчугов”, Экономический коридор Бангладеш-Китай-Индия-
Мьянма,
Соединённые
Штаты
Америки,
Индо-Тихоокеанская
стратегия,
Четырёхсторонний диалог по безопасности (QUAD), Индо-Тихоокеанская экономическая
структура, региональная безопасность, дипломатия инфраструктурного развития,
энергетическая безопасность, геоэкономический подход, стратегическое партнёрство.
CHINA’S GEOSTRATEGIC INTERESTS AND APPROACHES IN THE SOUTH ASIAN
REGION
Abstract:
This article analyzes China’s geostrategic interests and political approaches in the
South Asian region. As South Asia increasingly becomes a key area in global politics and
economic relations due to its strategic location, large population, and economic potential, China
is making the region a growing priority within the framework of its broader foreign policy and
global ambitions. The article examines China’s role in developing trade and investment relations
with South Asian countries through economic reforms, with particular attention given to the
significance of the “Belt and Road Initiative” in enhancing infrastructure development and
regional integration. It discusses the complex aspects of China-India relations, China’s strategic
partnerships with other countries in the region, and the debates surrounding “debt-trap”
diplomacy. The article also explores China’s expanding presence in terms of access to the Indian
Ocean, military cooperation, and regional security, as well as efforts to secure energy and natural
resources, its rivalry with the U.S. Indo-Pacific strategy, and China’s long-term geostrategic
objectives.
Keywords:
China’s foreign policy, South Asian countries, geostrategic interests, Belt and Road
Initiative (BRI), China-Pakistan Economic Corridor (CPEC), String of Pearls strategy,
Bangladesh-China-India-Myanmar Economic Corridor (BCIM), the United States of America,
Indo-Pacific Strategy, Quadrilateral Security Dialogue (Quad), Indo-Pacific Economic
Framework (IPEF), regional security, infrastructure diplomacy, energy security, geoeconomic
approach, strategic partnership.
KIRISH/ВВЕДЕНИЕ/INTRODUCTION:
Janubiy Osiyo o‘zining strategik joylashuvi, yirik
sonli aholisi va boy resurslari tufayli global siyosatda muhim geosiyosiy va iqtisodiy ahamiyatga
ega bo‘lgan mintaqadir. Dengiz va quruqlikdagi savdo yo‘llarining kesishgan nuqtasi sifatida u
yirik davlatlar, ayniqsa global kuchlar o‘rtasidagi raqobat maydoniga aylangan. So‘nggi o‘n
yilliklarda Xitoyning Janubiy Osiyodagi geostrategik manfaatlari keskin ortib bordi. Bu esa
uning iqtisodiy ustunlik, energiya resurslari va mintaqaviy ta’sirni qo‘lga kiritish, shuningdek,
raqib kuchlarga qarshi turish istagi bilan bog‘liq. Ushbu maqola Xitoyning mintaqadagi ko‘p
qirrali yondashuvlarini tahlil qiladi va bu yondashuvlarning Janubiy Osiyo siyosiy, iqtisodiy va
xavfsizlik muhitiga ta’sirini ko‘rib chiqadi. Tadqiqotning dolzarbligi shundaki, u Xitoyning
global superkuch sifatida shakllanishi va uning Janubiy Osiyodagi strategik harakatlarini yoritadi.
Ayniqsa “Bir kamar bir yo‘l” tashabbusi doirasida bu mintaqaning tutgan o‘rni muhim.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
331
Diplomatik aloqalar, iqtisodiy investitsiyalar va harbiy hamkorliklar orqali Xitoy o‘z ta’sirini
chuqurlashtirdi. Maqolada Xitoyning strategik portlar ustidan nazorati, energiya va resurslarga
bo‘lgan ehtiyoji hamda iqtisodiy qaramlik haqidagi bahslarni keltirib chiqargan “qarz tuzog‘i”
diplomatiyasi kabi muhim masalalar muhokama qilinadi. Bundan tashqari, Xitoyning AQShning
Hind-Tinch okeani strategiyasi bilan raqobati va mintaqaviy dinamikani o‘zgartirishga qaratilgan
uzoq muddatli maqsadlari ham tahlil qilinadi.
TADQIQOT USULLARI/МЕТОДЫ/METHODS:
Ushbu ilmiy maqola sifatli va tahliliy
tadqiqot yondashuvlari uyg‘unlashtirildi. Asosiy maqsad Xitoyning Janubiy Osiyodagi
geostrategik manfaatlarini aniqlash, bu manfaatlar asosida amalga oshirilayotgan siyosiy va
iqtisodiy yondashuvlarni tahlil qilish hamda mintaqadagi davlatlar bilan aloqalarning
dinamikasini tushuntirishdan iborat. Ilmiy maqolani yozish davomida siyosatshunos olimlarning
ilmiy kitoblari va maqolalaridan, ilmiy markazlarning tahliliy hujjatlaridan keng foydalanildi.
MUHOKAMA/ОБСУЖДЕНИЕ/DISCUSSION:
Janubiy Osiyoning geosiyosiy ahamiyati
global savdo va energiya oqimlarini ta’minlovchi Hind okeani orqali o‘tuvchi muhim dengiz
yo‘llariga yaqinligi bilan bog‘liq. Ushbu mintaqada 1,9 milliarddan ortiq aholi istiqomat qiladi,
bu esa dunyo aholisining katta qismini tashkil etadi. Mintaqada joylashgan Hindiston rivojlanib
borayotgan iqtisodiy kuch sifatida ajralib turadi. Iqtisodiy jihatdan Janubiy Osiyo barqaror
o‘sishni boshdan kechirmoqda. Jahon bankining 2024-yilgi prognoziga ko‘ra Hindistonning
yalpi ichki mahsuloti 3 trillion AQSh dollaridan oshishi kutilgan, bu esa uni dunyodagi eng tez
o‘sayotgan iqtisodiyotlardan biriga aylantiradi
. Bu mintaqaning Yaqin Sharqning mojaroga
moyil hududlarga yaqin joylashuvi va yirik davlatlar o‘rtasidagi “bufer zona” sifatidagi roli uni
global xavfsizlik dinamikasida muhim o‘ringa ega qiladi. Siyosiy jihatdan Janubiy Osiyo turli
boshqaruv tizimlariga ega davlatlar mintaqasi hisoblanadi. Hindiston demokratiya yo‘lini
tanlagan bo‘lsa, Pokiston aralash siyosiy tizimga ega, qolgan kichik davlatlarda esa turli siyosiy
tuzilmalar mavjud. Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi raqobat ularning yadroviy salohiyati va hal
etilmagan hududiy mojarolari (Kashmir masalasi) mintaqaning global siyosatdagi o‘rnini yanada
murakkablashtiradi. Janubiy Osiyo davlatlarining SAARC (Janubiy Osiyo mintaqaviy hamkorlik
assotsiatsiyasi) kabi global institutlarga integratsiyalashuvi hamda yirik tashqi kuchlar bilan
aloqalarining kengayib borishi mintaqaning diplomatik salmog‘ini oshirmoqda. Yuksalayotgan
kuch sifatida Xitoy Janubiy Osiyoda o‘z ta’sirini kengaytirishga intilmoqda. Bu orqali u o‘zining
iqtisodiy manfaatlarini ta’minlash, Hindistonning mintaqadagi ustunligini muvozanatlash va
Hind-Tinch okeani mintaqasida strategik ustunlikka erishishni maqsad qilgan. “Bir kamar bir
yo‘l” tashabbusi, Xitoy-Pokiston iqtisodiy koridori (CPEC) loyihalari Xitoyning mintaqadagi
iqtisodiy va geosiyosiy ambitsiyalarini yaqqol namoyon etadi
.
Xitoyning Janubiy Osiyodagi maqsadlari ko‘p tomonlamali bo‘lib, iqtisodiy, strategik va siyosiy
yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Iqtisodiy jihatdan Xitoy Janubiy Osiyodagi bozorlar va
resurslarga kirishni maqsad qilgan hamda Hind okeani orqali o‘tuvchi dengiz yo‘llarining
xavfsizligini ta’minlashni istaydi. 2013-yilda ishga tushirilgan “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi
1
South Asia Development Update, October 2024: Women, Jobs, and Growth (English). South Asia Development
Update
https://documents1.worldbank.org/curated/en/099743510212434785/pdf/IDU-9cf6875c-0bfb-4ce0-a263-
2
Sawaira Rashid, Gulshan Majeed, Muhammad Ikram. (2023). China’s Belt and Road Initiative and its Implications
for South Asian Region. UCP Journal of Humanities & Social Sciences (HEC Recognized-Y Category), 2(1), pp.49-
66.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
332
Xitoyning iqtisodiy strategiyasining asosiy tayanchidir. Ushbu tashabbus doirasida Pokiston,
Shri-Lanka, Bangladesh va Nepalda infratuzilma loyihalariga katta sarmoyalar kiritilgan.
Qiymati 60 milliard dollardan ortiq bo‘lgan Xitoy-Pokiston Iqtisodiy Koridori (CPEC) loyihasi
Xitoyning Shinjon hududini Pokistonning Gvadar porti bilan bog‘lashni nazarda tutadi. Bu
Xitoyga to‘g‘ridan-to‘g‘ri Arab dengiziga chiqish imkonini beradi
. Strategik jihatdan Xitoy
Janubiy Osiyodagi o‘zining mintaqaviy raqibi sifatida ko‘radigan Hindiston ta’sirini
muvozanatlashni ko‘zlamoqda. Pokiston, Shri-Lanka va Bangladesh bilan mustahkam aloqalarni
yo‘lga qo‘yish orqali Xitoy Hindistonni strategik jihatdan o‘rab olishga harakat qilmoqda. Bu
yondashuv ko‘pincha “Marvaridlar zanjiri” (String of Pearls) strategiyasi deb ataladi
. U
Hindistonni o‘rab turgan davlatlarda portlar va infratuzilmalarni rivojlantirish orqali Xitoyning
dengizdagi manfaatlarini himoya qilish va Hind okeanida oʻz oʻrnini namoyish etish imkonini
beradi. Siyosiy jihatdan esa Xitoy o‘z sarmoyalari xavfsizligini ta’minlash va mintaqaviy
hukumatlarning Xitoyning global geosiyosiy maqsadlariga moslashishini ta’minlash uchun
Janubiy Osiyoda barqarorlikni saqlashni istaydi. Bunga Hindistonga qaramlikni kamaytirish
maqsadida Nepal va Maldiv orollari kabi kichik davlatlarni qo‘llab-quvvatlash va Xitoyning
“yumshoq kuch”ini kuchaytirishga qaratilgan hamkorliklarni rivojlantirish kiradi. Xitoyning
mintaqadagi avtoritar rejimlar yoki aralash tuzumdagi davlatlarni qo‘llab-quvvatlashi esa uning
ichki siyosatga aralashmaslik tamoyiliga asoslangan yondashuviga mos keladi va G‘arbning
yondashuvidan farq qiladi
.
Xitoyning iqtisodiy islohotlari uning iqtisodiyotini global bozorga ochishga, to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga va eksportga yo‘naltirilgan o‘sishni rag‘batlantirishga
qaratilgan siyosatlar bilan boshlandi. Ushbu islohotlar natijasida Xitoy sanoatlashtirish va
infratuzilmani rivojlantirishga urg‘u bergan holda nominal YaIM bo‘yicha dunyoning ikkinchi
yirik iqtisodiyotiga aylandi. 2000-yillarning boshlariga kelib Xitoy po‘lat va sement tarmoqlarida
ortiqcha ishlab chiqarish muammosiga duch keldi, bu esa uni xorijdagi bozorlar va investitsiyalar
izlashga undadi. “Bir kamar bir yo‘l” tashabbusi ana shu muammolarga yechim sifatida paydo
bo‘lib, ortiqcha kapital va tajribani chet el infratuzilma loyihalariga yo‘naltirish, savdo yo‘llarini
xavfsizlantirish va geosiyosiy ta’sirni oshirish vositasiga aylandi
. Xitoyga yaqin joylashgan va
tez rivojlanayotgan iqtisodiyotlarga ega bo‘lgan Janubiy Osiyo “Bir kamar bir yo‘l” doirasidagi
asosiy mintaqalardan biriga aylandi. Bu hududning geografik joylashuvi, ya’ni Sharqiy Osiyoni
Hind okeani va undan naridagi hududlarga bogʻlashi Xitoyning dengiz va quruqlikdagi savdo
yo‘llarini xavfsizlantirish maqsadlariga mos keladi. 2023-yilda PLOS One jurnalida chop etilgan
tadqiqotga ko‘ra, Xitoy va Janubiy Osiyodagi iqtisodiy o‘sish, sanoatlashtirish va jamg‘arma
darajasining oshishi “Bir kamar bir yo‘l” doirasidagi savdo hamkorligini sezilarli darajada
kuchaytirgan
. Ushbu hamkorlik Xitoyning Janubiy Osiyoni o‘zining global iqtisodiy
3
Hussain E. (2019). CPEC: Governance and security challenges—Implications for the Belt and Road Initiative.
Chinese Political Science Review 4(1), pp.135-147.
4
Kaplan R. D. (2011). Monsoon: The Indian Ocean and the Future of American Power. Random House, p.400.
5
Shambaugh D. (2013). China Goes Global: The Partial Power. Oxford University Press, p.409.
6
Cai
P.
(2017).
Understanding
China’s
Belt
and
Road
Initiative.
Lowy
Institute
https://www.lowyinstitute.org/publications/understanding-china-s-belt-road-initiative
7
Danlu Xu, Qinyi Fu, Yanghai Mao, Ling Zhou. (2023). A study on the Belt and Road Initiative’s trade and its
influencing factors: Evidence of China-South Asia’s panel data. PLOS One, 18(4).
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
333
strategiyasiga integratsiya qilish, mintaqaning salohiyatidan foydalangan holda transport va
savdo aloqalarini kengaytirish maqsadini aks ettiradi. “Bir kamar bir yo‘l” tashabbusi Osiyo,
Afrika va Yevropani infratuzilma, savdo va madaniy almashinuvlar orqali bog‘lashni ko‘zlaydi
Janubiy Osiyo ushbu strategiyada markaziy o‘rin tutadi, chunki u Sharqiy Osiyo va Hind okeani
o‘rtasidagi “ko‘prik” bo‘lib xizmat qiladi hamda Afrikadagi va Yevropadagi bozorga chiqish
imkonini beradi. Bu mintaqada “Bir kamar bir yo‘l”ning muhim hamkorlari hisoblangan
Pokiston, Shri-Lanka, Nepal, Bangladesh va Maldiv orollari joylashgan bo‘lib, CPEC (Xitoy–
Pokiston iqtisodiy koridori), BCIM (Bangladesh–Xitoy–Hindiston–Myanma iqtisodiy koridori)
va Trans-Himoloy iqtisodiy koridori kabi loyihalar amalga oshirilmoqda. Janubiy Osiyoning roli
faqat iqtisodiy emas, balki geosiyosiy ahamiyatga ham ega. “Bir kamar bir yo‘l” tashabbusi
infratuzilma, raqamli texnologiyalar va madaniy almashinuvlar orqali Xitoyning “yumshoq
kuch”ini kengaytirishga xizmat qilayotgan diplomatik vosita sifatida baholanadi. Biroq bu
tashabbus ba’zi xavotirlarni ham yuzaga keltirgan, xususan Hindiston tomonidan. Hindiston “Bir
kamar bir yo‘l”ni, ayniqsa CPEC loyihasini Xitoyning unga qarshi qo‘shni davlatlar bilan
ittifoqlar orqali uni o‘rab olishga qaratilgan strategik harakati sifatida ko‘radi
. Shunga qaramay
2014-2018-yillar oralig‘ida yillik o‘rtacha 7,6% iqtisodiy o‘sishga erishgan Janubiy Osiyo Xitoy
sarmoyalari uchun jozibador mintaqa bo‘lib qolmoqda.
CPEC (Xitoy-Pokiston Iqtisodiy Koridori) 2015-yilda ishga tushirilgan bo‘lib, “Bir kamar, bir
yo‘l” tashabbusining asosiy loyihasi hisoblanadi. Uning umumiy investitsiya hajmi 62 milliard
AQSh dollariga baholanmoqda. Loyihaning asosiy maqsadi Xitoyning Shinjon viloyatidagi
Qoshg‘ar shahrini Pokistonning Arab dengizi sohilida joylashgan Gvadar porti bilan avtomobil
yo‘llari, temir yo‘llar, quvurlar va energetika loyihalari tarmog‘i orqali bog‘lashdir
. 2015-2020-
yillarni qamrab olgan dastlabki bosqich energiya va infratuzilmani rivojlantirishga yo‘naltirildi,
bu orqali Pokistondagi uzoq yillik energiya tanqisligi bartaraf etilishi va transport tarmoqlari
modernizatsiya qilinishi ko‘zda tutilgan edi. 2016-yilda Xitoy yuklari quruqlik orqali Gvadar
portiga yetkazildi, bu esa koridorning qisman ishga tushganini anglatadi. CPEC’ning strategik
ahamiyati shundaki, u Xitoyga Hind okeaniga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish yo‘lini taqdim etadi va
Malakka bo‘g‘ozidan o‘tuvchi xavfli yo‘lni aylanib o‘tish imkonini beradi. Pokiston uchun esa
ushbu koridor ish o‘rinlari yaratish, sanoat o‘sishi va transport aloqalarining yaxshilanishi orqali
iqtisodiy transformatsiyani va’da qilmoqda. Rashakai va Dhabiji Maxsus Iqtisodiy Zonalari
Pokistonni mintaqaviy ishlab chiqarish markaziga aylantirish maqsadida barpo etilmoqda
Biroq Pokistonning 2024-yilga kelib Xitoy oldidagi 29 milliard dollardan ortiq qarzi va
8
World
Economic
Forum.
(2023).
China’s
Belt
and
Road
Initiative
turns
10.
https://www.weforum.org/stories/2023/11/china-belt-road-initiative-trade-bri-silk-road/
9
Pant H.V., & Shivamurthy A.G. (2025). A China-led trilateral nexus as India’s new challenge. The Hindu
https://www.google.com/amp/s/www.thehindu.com/opinion/op-ed/a-china-led-trilateral-nexus-as-indias-new-
challenge/article69745715.ece/amp/
10
David Sacks. (2021). The China-Pakistan Economic Corridor—Hard Reality Greets BRI’s Signature Initiative.
Council on Foreign Relations
https://www.cfr.org/blog/china-pakistan-economic-corridor-hard-reality-greets-bris-signature-initiative
11
Pascal Abb, Filippo Boni, Hasan H. Karrar. (2024). China, Pakistan and the Belt and Road Initiative: The
Experience of an Early Adopter State. Routledge, p.176.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
334
loyihalardagi shaffoflik yetishmasligi tanqidlarni kuchaytirmoqda
. 2020-yildan beri CPEC
kengaytirilib, sanoat hamkorligi, qishloq xo‘jaligi va raqamli infratuzilmani rivojlantirish
yo‘nalishlariga qaratildi. Pokiston va Xitoy rasmiylari tomonidan hamraislik qilinadigan
Qo‘shma Hamkorlik Qo‘mitasi (JCC) bu harakatlarni muvofiqlashtiradi. Geosiyosiy ziddiyatlar
va Pokistondagi ichki siyosiy beqarorlikka qaramay CPEC “Bir kamar, bir yo‘l” loyihalari uchun
namuna bo‘lib qolmoqda va Xitoyning mahalliy sharoitlarga moslashgan holda o‘z strategik
maqsadlarini ilgari surish qobiliyatini namoyon etmoqda
Xitoyning Janubiy Osiyodagi infratuzilma loyihalari faqat Pokiston bilan cheklanmaydi, u Shri-
Lanka, Nepal va Bangladeshda ham sezilarli darajada investitsiya qilgan. Ushbu loyihalar “Bir
kamar, bir yo‘l” tashabbusining “Dengiz Ipak yo‘li” (Maritime Silk Road) tarkibida bo‘lib,
Xitoyning Hind okeaniga kirishini osonlashtiradi va savdo tarmoqlarini mustahkamlaydi. Shri-
Lankaning Hind okeanidagi strategik joylashuvi Xitoy investitsiyalari uchun diqqat markaziga
aylangan. “Bir kamar, bir yo‘l”ning muhim loyihalaridan biri bo‘lgan Gambantota porti 2017-
yilda Shri-Lankaning 1,1 milliard dollarlik qarzini to‘lay olmasligi ortidan 99 yilga Xitoyga
ijaraga berilgan
. Bu esa “qarz tuzog‘i diplomatiyasi” ayblovlariga sabab bo‘ldi, Shri-
Lankaning Yaponiya, Jahon banki va Osiyo taraqqiyot bankiga bo‘lgan qarzlari Xitoy oldidagi
majburiyatlaridan ancha yuqori ekanini koʻp bor yoritilgan. Kolombo Port City loyihalari Shri-
Lankani mintaqaviy moliyaviy markazga aylantirishni maqsad qilgan, biroq ular atrof-muhitga
ta’siri va Xitoy ta’sirining ortib borishi borasida xavotir uyg‘otgan. Nepal esa 2017-yilda “Bir
kamar, bir yo‘l”ga rasman qo‘shilgan bo‘lib, uning doirasidagi Trans-Himolay Iqtisodiy Koridori
loyihasi Himolay tog‘ tizmasi orqali transport aloqalarini yaxshilashga qaratilgan. Loyiha
doirasida avtomobil yo‘llari, gidroelektr stansiyalari va Xitoy bilan temir yo‘l aloqalari qurilishi
ko‘zda tutilgan
. Biroq moliyalashtirishdagi kelishmovchiliklar va Hindiston bilan bog‘liq
geosiyosiy xatarlar tufayli loyihalar sekin sur’atda rivojlanmoqda. Nepalning Xitoy va Hindiston
o‘rtasida muvozanat saqlashga intilishi uning “Bir kamar, bir yo‘l” doirasidagi loyihalarga
ehtiyotkorlik bilan yondashayotganini ko‘rsatadi, mamlakat iqtisodiy foydani ustuvor deb biladi,
biroq Xitoy kreditlariga haddan ziyod bog‘lanib qolmaslikka harakat qilmoqda. Bangladesh esa
“Bir kamar, bir yo‘l”ning asosiy hamkorlaridan biriga aylangan bo‘lib, Payra porti va Padma
ko‘prigiga oid loyihalari transport aloqalari va savdoni rivojlantirishga xizmat qilmoqda. 2025-
yilda Bangladesh rasmiy ravishda CPEC (Xitoy-Pokiston Iqtisodiy Koridori) doirasiga qo‘shildi,
bu esa mamlakatning Xitoyning iqtisodiy koridorlariga yanada chuqur integratsiyalashuvini
anglatadi
. Ushbu loyihalar Bangladeshning tez sur’atda o‘sayotgan iqtisodiyoti va dengiz orqali
12
Afzal M. (2020). “At all costs”: How Pakistan and China control the narrative on the China-Pakistan Economic
Corridor. Brookings Institution https://www.brookings.edu/articles/at-all-costs-how-pakistan-and-china-control-the-
narrative-on-the-china-pakistan-economic-corridor/
13
Siegfried O. Wolf. (2023). The China-Pakistan Economic Corridor of the Belt and Road Initiative: Concept,
Context, and Assessment. Springer, p.412.
14
Adhe Nuansa Wibisono. (2019). China’s “Belt and Road Initiative” in Sri Lanka : Debt Diplomacy in Hambantota
Port Investment. Jurnal Mandala Jurnal Ilmu Hubungan Internasional 2(2), pp.222-245.
15
Indira Devi Prasain. (2024). The Belt and Road Initiative: Assessing Its Implications for Nepal’s Development.
Interdisciplinary Journal of Management and Social Sciences 5(2), pp.102-113.
16
Yuvraj Tyagi. (2025). China Deepens South Asia Footprint with Trilateral Engagement of Pakistan, Bangladesh
https://www.google.com/amp/s/www.timesnownews.com/world/asia/china-hosts-trilateral-talks-with-neighbours-
excludes-india-from-south-asia-axis-article-152155836/amp
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
335
strategik kirish imkoniyatlaridan foydalanishni maqsad qilgan. Biroq Xitoydan olingan qarz
miqdori rekord darajaga yetgani bois, qarz barqarorligi borasida xavotirlar mavjud
1978-yildagi Xitoy va 1991-yildagi Hindiston iqtisodiy islohotlari har ikki davlatni global
iqtisodiy kuchlarga aylantirib, ikki tomonlama savdoning sezilarli o‘sishiga zamin yaratdi. 2024-
yilga kelib Xitoy va Hindiston o‘rtasidagi savdo hajmi 135,9 milliard AQSh dollariga yetdi, bu
bilan Xitoy Hindistonning eng yirik savdo hamkoriga aylanishi natijasida AQShni ortda
qoldirdi
. Hindistonning Xitoyga temir rudasi, paxta va organik kimyoviy moddalarni o‘z ichiga
olgan eksporti 16,8 milliard dollarni tashkil etdi, Xitoydan esa asosan elektronika, texnika va
farmatsevtika mahsulotlari importi 118,4 milliard dollarga yetdi, natijada 101,6 milliard dollarlik
savdo salbiy balansi yuzaga keldi. Bu nomutanosiblik Hindistonning ayniqsa elektronika va faol
farmatsevtik ingredientlar sohalarida Xitoy ishlab chiqarishiga bog‘liqligini aks ettiradi; 2023-
yilga kelib Hindistonning faol farmatsevtik ingredientlar importining 70 foizi Xitoydan kelgan.
Iqtisodiy hamkorlik faqat savdo bilan cheklanmay, investitsiya va texnologiya sohalarini ham
qamrab oladi. Xiaomi, Vivo va BYD kabi Xitoy kompaniyalari Hindistonning iste’mol
elektronikasi va avtomobil sanoatiga katta miqdorda sarmoya kiritib, ish o‘rinlari yaratmoqda
hamda “Make in India” tashabbusiga hissa qoʻshmoqda
. Shu bilan birga TCS va Infosys kabi
yirik hind axborot texnologiyalari kompaniyalari Xitoyda faoliyat yuritib, u yerdagi raqamli
bozorga xizmat ko‘rsatmoqda. 2022-yilda Xitoy Mintaqaviy keng qamrovli iqtisodiy hamkorlik
(RCEP) kelishuviga qo‘shilgan bo‘lsa-da, Hindiston 2019-yilda ushbu kelishuvdan chiqdi, bu
esa Xitoy bilan iqtisodiy integratsiyaga nisbatan ehtiyotkor yondashuvini aks ettiradi
Hindiston bozorining Xitoy mahsulotlari bilan haddan ziyod to‘lib ketish xavfi va strategik
zaifliklar bunga sabab bo‘ldi.
Xitoy va Hindiston o‘rtasidagi 3488 kilometrli nazorat chizig‘i bilan bog‘liq chegara nizosi
barqaror aloqalarga jiddiy to‘siq bo‘lib qolmoqda. Bu nizo mustamlaka davriga oid 1914-yilgi
MakMaxon chizig‘i kelishuvlarga borib taqaladi va Aksay Chin hamda Arunachal Pradesh
hududlaridagi qarama-qarshi hududiy da’volarni o‘z ichiga oladi. 1962-yildagi Xitoy-Hindiston
urushi natijasida Xitoy Aksay Chinni nazoratiga olgan va bu tarixiy ishonchsizlikni
kuchaytirgan
. So‘nggi yillarda esa chegarada vaqti-vaqti bilan to‘qnashuvlar sodir bo‘lmoqda.
Eng jiddiy so‘nggi ziddiyat 2020-yil iyun oyida Galvan vodiysida yuz berdi, bu to‘qnashuvda 20
nafar hind va noma’lum miqdordagi xitoylik askarlar halok bo‘ldi
. Bu 1962-yildan buyon eng
qonli nizo bo‘lib, natijada harbiy kuchlar safarbar qilindi, iqtisodiy javob choralar va qisman
17
Mallick S. (2025). China’s Belt and Road Initiative: Impact on South Asia’s Geopolitical Landscape and Regional
Dynamics. Jadavpur Journal of International Relations, 28(1), pp.7-30.
18
China-India Economic Ties: Trade, Investment, and Opportunities https://www.china-briefing.com/news/china-
india-economic-ties-trade-investment-and-opportunities/
19
Sylvia Malinbaum. (2025). India’s Quest for Economic Emancipation from China. Asie. Visions, No.145, Institut
français des relations internationales, p.9-30.
20
Abraham Hugo Pandu Wicaksono. (2021). India’s Withdrawal from Regional Comprehensive Economic
Partnership (RCEP). Nation State Journal of International Studies 4(2), pp.231-246.
21
Karackattu J.T. (2018). India–China Border Dispute: Boundary-Making and Shaping of Material Realities from
the Mid-Nineteenth to Mid-Twentieth Century. Journal of the Royal Asiatic Society, 28(1), pp.135–159.
22
Sharma A. (2020). The recent deadly India–China border clash. New Zealand International Review, 45(5), pp.4–7.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
336
chekinish jarayoni boshlandi. 2024-yil oktabrida har ikki tomon Depsang va Demchok
hududlarida patrullikni tiklashga kelishib oldi, bu ziddiyatlarning yumshayotganini ko‘rsatadi,
biroq nazorat chizig‘ining boshqa qismlarida hal qilinmagan masalalar sababli tanglik saqlanib
qolmoqda. Bu chegara mojarolari infratuzilma rivojlantirish bilan yanada murakkablashmoqda.
Xitoyning “Bir kamar, bir yoʻl” tashabbusi doirasida nazorat chizig‘i yaqinida yo‘llar, uchish-
qo‘nish yo‘lakchalari va qishloqlar qurayotganligi Hindistonni xavotirga solmoqda, bu harakatlar
strategik tajovuz sifatida ko‘rilmoqda Hindiston bunga javoban o‘zining chegara infratuzilmasini
jadallashtirmoqda, Atal tunneli va Arunachal Pradeshdagi yo‘llar harbiy ishtirokni oshirish
maqsadida barpo etilmoqda. Nazorat chizig‘i nizolari faqat hududiy da’volar emas, balki
kengroq geostrategik raqobatni aks ettiradi, bu yerda har ikki davlat harbiy va iqtisodiy
vositalardan foydalangan holda o‘z ta’sir doiralarini kengaytirishga intilmoqda.
Xitoy va Hindiston o‘rtasidagi munosabatlar tobora ko‘proq geostrategik raqobat bilan
belgilanmoqda. Bu ikki davlat Osiyoda yetakchilik qilish va global tartibni shakllantirish uchun
raqobatga kirishmoqda. Xitoyning 2013-yilda boshlangan “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi uning
global strategiyasining asosi bo‘lib, Osiyo, Afrika va Yevropa bo‘ylab infratuzilma loyihalari
orqali bog‘liqlikni kuchaytirishga qaratilgan. Janubiy Osiyo bu tashabbusning muhim qismidir,
Xitoy-Pokiston iqtisodiy koridori loyihasi ham unga kiradi, Hindiston esa bu loyihaga qarshi,
chunki u Gilgit-Baltiston kabi bahsli hududlardan o‘tadi. Hindiston “Bir kamar , bir yoʻl”
loyihalarini, ayniqsa Shri-Lankadagi Gambantota porti va Bangladeshdagi Payra portini
Xitoyning “Marvaridlar zanjiri” strategiyasining bir qismi deb ko‘radi, bu orqali Xitoy
Hindistonni dengiz va quruqlik orqali o‘rab olmoqchi. Hindiston bunga javoban o‘zining
mintaqaviy tashabbuslarini ilgari surmoqda, “Sharqqa faol siyosat”, Yaponiya bilan birga ishlab
chiqilgan Osiyo-Afrika o‘sish koridori va Rossiya hamda Eron bilan hamkorlikdagi Xalqaro
Shimol-Janub transport yo‘lagi bunga misol boʻla oladi. Bu tashabbuslar Hindistonning Hind-
Tinch okeani va Markaziy Osiyodagi ta’sirini oshirish va Xitoyning ustunligiga qarshi turishga
xizmat qiladi. Hindiston AQSh, Yaponiya va Avstraliya bilan birga “Quad” guruhi doirasida
yetakchilik qilmoqda va G‘arb davlatlari bilan harbiy aloqalarni kuchaytirmoqda, bu esa
Xitoyning o‘sib borayotgan ta’siriga qarshi muvozanat o‘rnatish niyatini ko‘rsatadi
.
NATIJALAR/РЕЗУЛЬТАТЫ/RESULTS:
AQSHning Hind-Tinch okeani strategiyasi 2017-
yilda Tramp ma’muriyati tomonidan rasmiylashtirilgan va keyinchalik Bayden ma’muriyati
davrida takomillashtirilgan bo‘lib, “erkin va ochiq Hind-Tinch okeani” (FOIP) tamoyilini saqlab
qolishga qaratilgan. Ushbu strategiya xalqaro huquq-qoidalar asosidagi tartibni, kemalarning
erkin harakatlanishini va ittifoqlarni mustahkamlashni yoritib, Xitoyning tobora ortib borayotgan
ta’siriga qarshi turishni ko‘zda tutadi
. 2022-yilgi AQSH Milliy xavfsizlik strategiyasida Xitoy
“xalqaro tartibni o‘zgartirish niyatiga va bunga erishish uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy,
diplomatik, harbiy va texnologik kuchga ega yagona raqib” sifatida alohida ko‘rsatib o‘tilgan.
Bu yondashuv AQSH-Xitoy raqobatining Hind-Tinch okeani mintaqasi kelajagini belgilab
berayotganini yaqqol ko‘rsatadi. FOIP strategiyasi uch asosiy tamoyilga tayangan: xavfsizlik,
iqtisodiy hamkorlik va boshqaruv. Xavfsizlik nuqtai nazaridan AQSH Hindiston, Yaponiya,
Avstraliya va ASEAN davlatlari bilan ittifoqlarni chuqurlashtirdi hamda qo‘shma harbiy
23
Darshana M. Baruah. (2018). India’s Answer to the Belt and Road: A Road Map for South Asia. CARNEGIE
INDIA https://carnegieendowment.org/research/2018/08/indias-answer-to-the-belt-and-road-a-road-map-for-south-
asia?lang=en
24
Li C. (2023). An Analysis of the US Indo-Pacific Strategy in US-China Competition. American Journal of
Chinese Studies, 30(1), pp.43-59.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
337
mashg‘ulotlar va mudofaa bitimlari orqali o‘zaro hamkorlikni mustahkamladi. AQSH, Hindiston,
Yaponiya va Avstraliyadan iborat To‘rt tomonlama xavfsizlik muloqoti (Quad) ushbu
strategiyaning asosiy tayanchlaridan biri hisoblanadi. 2007-yilda oddiy muloqot platformasi
sifatida yaratilgan Quad bugungi kunda harbiy mashg‘ulotlar, vaksina diplomatiyasi, iqlim
o‘zgarishi va 5G hamda sun’iy intellekt kabi muhim texnologiyalar bo‘yicha hamkorlik
tashabbuslari orqali faoliyat doirasini kengaytirgan
. Quad’ning bunday rivojlanishi a’zolar
o‘rtasida Xitoyning dengizdagi tajovuzkor harakatlariga qarshi chiqish va mintaqada huquq-
qoidalarga asoslangan tartibni ilgari surishga nisbatan ortib borayotgan konsensusni aks ettiradi.
Janubiy Osiyoda AQSH Hindistonni asosiy hamkor sifatida tanlab, uni Xitoyga qarshi
muvozanat kuchi deb hisoblamoqda. Hindistonning harbiy salohiyati, jumladan, dengiz kuchlari
va yadroviy arsenalining mavjudligi uni Xitoyga teng raqobatchi sifatida ko‘rsatadi, biroq uning
“strategik avtonomiya” siyosati AQSH bilan to‘liq ittifoqda bo‘lish imkoniyatlarini cheklaydi.
AQSH Shri-Lanka, Bangladesh va Maldiv kabi kichik Janubiy Osiyo davlatlari bilan iqtisodiy va
xavfsizlik bo‘yicha hamkorlikni kuchaytirishga intilib, ularning strategik tanlovlarini
kengaytirish va Xitoyga bo‘lgan qaramlikni kamaytirishni maqsad qilgan
. AQSH tomonidan
Bangladeshdagi rohinja qochqinlarini qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiy diversifikatsiya bo‘yicha
ko‘rsatilayotgan yordam Xitoyning infratuzilmaviy ta’sirini muvozanatlashga qaratilgan.
Shuningdek AQSH 2022-yilda yuqori standartli savdo, ta’minot zanjiri barqarorligi va toza
energiya bo‘yicha hamkorlikni ilgari suruvchi Hind-Tinch okeani Iqtisodiy Platformasini (IPEF)
ishga tushirdi
. Biroq IPEF investitsiya emas, balki iqtisodiy standartlarni belgilashga urg‘u
bergani sababli Xitoyning aniq infratuzilma loyihalarini taklif qiluvchi “Bir kamar, bir yo‘l”
tashabbusiga nisbatan jozibadorligi pastroq bo‘lib qolmoqda.
Janubiy Osiyo davlatlari AQSH-Xitoy raqobatida “hedging” (xavfsizlikni ta’minlash va iqtisodiy
manfaatlarni maksimal darajada olish uchun ikkala tomon bilan hamkorlik qilish) strategiyasidan
foydalanadilar. Bu yondashuv davlatlarga ikki yirik kuch bilan bir vaqtda hamkorlik qilish,
iqtisodiy va xavfsizlik foydalarini qo‘lga kiritish hamda katta davlatlar o‘rtasidagi mojarolarga
ortiqcha aralashib qolish xavfini kamaytirish imkonini beradi
. Shri-Lanka “Bir kamar, bir yo‘l”
tashabbusi doirasida Xitoy sarmoyalarini infratuzilma loyihalari orqali qabul qilgan bo‘lsa-da,
Pekinning ta’sirini muvozanatlashtirish uchun AQSH va Hindiston ko‘magiga ham intilmoqda.
Bangladesh ham o‘zining strategik geografik joylashuvini Xitoy va AQSHdan investitsiyalar jalb
qilishda foydali vosita sifatida ishlatib, mintaqaviy xavfsizlik masalalarida betaraf pozitsiyani
saqlab qolmoqda. ASEANning yondashuvi bu borada foydali taqqoslash imkonini beradi.
Singapur, Indoneziya va Vetnam kabi ASEAN mamlakatlari “yengil” yoki “o‘rtacha” hedging
strategiyasini qo‘llab, AQSH va Xitoy bilan hamkorlik qilish orqali iqtisodiy va xavfsizlik
foydalarini olishga intiladi, biroq bu ikki kuchdan birortasi bilan ochiqcha ittifoq tuzishdan
25
Emmanuel Selome Fasinu, Beatrice Jesutayo, Titilayo Olaniyan, John Eloche. (2024). Assessing the Politics of
the Quadrilateral Security Dialogue (QUAD) and its Impact on India-United States Relations: Implications for
Security and Trade Cooperation. Journal of Public Administration and Social Welfare Research, 9(3), pp.115-125.
26
Tehseen M. (2017). Sino-US Competition: Implications for South Asia and the Asia-Pacific. Strategic Studies,
37(4), pp.1-17.
27
Wardani R.Y., Cooray N.S., Waruwu A.H., Putri A.N., & Maulani A.A. (2024). The IPEF as a Grand Strategic
Design for the US Economic Gains. Indian Journal of Asian Affairs, 37(1/2), pp.43-56.
28
Haacke J. (2019). The concept of hedging and its application to Southeast Asia: a critique and a proposal for a
modified conceptual and methodological framework. International Relations of the Asia-Pacific, 19(3), pp.375-417.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
338
saqlanadi
. Janubiy Osiyoda ham kichik davlatlar shunga o‘xshash bosimlarni boshdan
kechirmoqda, ammo ularning diplomatik imkoniyatlari nisbatan cheklangan. Nepal Xitoyning
gidroenergetika va transport infratuzilmasiga qaratilgan sarmoyalarini Hindiston va AQSH
yordami bilan muvozanatlab, Pekinga haddan ortiq bog‘lanib qolmaslikka harakat qilmoqda.
Maldiv orollari ham Xitoy va Hindistonning ta’siri o‘rtasida muvozanat saqlashga intilib, kichik
davlatlar qanday nozik strategik yondashuvga murojaat qilishlarini ko‘rsatmoqda.
AQSH va Xitoy o‘rtasidagi raqobat Janubiy Osiyodagi barqarorlik uchun chuqur ta’sirlarga ega
bo‘lib, u ham imkoniyatlar, ham xavflarni yuzaga keltirmoqda. Bir tomondan, bu raqobat
mintaqada an’anaviy bo‘lmagan xavfsizlik masalalari bo‘yicha hamkorlikni kuchaytirdi, masalan
iqlim o‘zgarishi, dengiz xavfsizligi va jamoat salomatligi kabi sohalarda. COVID-19
pandemiyasi davrida Quad guruhining vaksina diplomatiyasi tashabbuslari va iqlim o‘zgarishiga
qarshi kurashdagi e’tibori umumiy mintaqaviy muammolarga qarshi birgalikda harakat qilishga
intilganini ko‘rsatdi. Bunday hamkorlik mintaqaviy hamjihatlik va chidamlilikni oshirish
imkonini beradi. Boshqa tomondan esa bu raqobat Janubiy Osiyoda mamlakatlarni ikki kuchdan
birini tanlashga majbur qilishi yoki iqtisodiy va xavfsizlik bosimlariga duchor qilishi orqali
mintaqani qutblantirish xavfini tug‘diradi. Singapur bosh vaziri Li Syan Lun 2019-yilda AQSH-
Xitoy keskinliklari “raqib bloklar” vujudga kelishiga va ASEANning markaziy roliga putur
yetkazishiga olib kelishi mumkinligini ogohlantirgan edi
. Xitoyning Janubiy Xitoy dengizidagi
majburlovchi harakatlari va Hindiston bilan chegara nizolari mintaqadagi tanglikni
kuchaytirmoqda. AQSHning bu vaziyatga Hind-Tinch okeani mintaqasida harbiy ishtirokini
kuchaytirish va Quad ittifoqlarini qo‘llab-quvvatlash orqali javobi Xitoyni tiyish maqsadini
ko‘zlasa-da, mojarolarni yanada kuchaytirish xavfini keltirib chiqaradi. Carnegie
Endowmentning 2024-yildagi hisobotida ogohlantirilishicha, Tayvan atrofida yuz berishi
mumkin bo‘lgan yirik AQSH-Xitoy harbiy to‘qnashuvi yangi “sovuq urush” ssenariysini yuzaga
keltirib, butun Hind-Tinch okeani, jumladan Janubiy Osiyoda barqarorlikni izdan chiqarishi
mumkin
.
XULOSA/ЗАКЛЮЧЕНИЕ/CONCLUSION:
Xulosa qilib aytganda, Xitoyning Janubiy
Osiyodagi strategiyasi murakkab, ammo izchil. U mintaqaning iqtisodiy infratuzilmasini
shakllantirish bilan birga siyosiy ta’sir doirasini kengaytirmoqda. Xitoyning Janubiy Osiyodagi
kelajakdagi strategiyasi mintaqaning geosiyosiy manzarasini chuqur o‘zgartirish salohiyatiga ega
bo‘lib, uning uzoq muddatli geostrategik maqsadlariga xizmat qilmoqda. Ushbu strategiya
nafaqat iqtisodiy loyihalar orqali, balki siyosiy va harbiy vositalar bilan ham amalga
oshirilmoqda. Xitoy Janubiy Osiyoni o‘zining tashqi siyosiy va iqtisodiy manfaatlari uchun
asosiy yo‘nalishlardan biri sifatida ko‘rib, u yerda o‘z ta’sirini kuchaytirishga harakat qilmoqda.
Bu esa “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusiorqali amalga oshirilayotgan infratuzilma loyihalari,
portlar va yo‘llar tarmog‘i orqali yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Xitoyning uzoq muddatli
29
Peter Brian M. Wang. (2025). US-China Competition and ASEAN Unity: Why Economic Resilience Matters.
AEI Insights An International journal of Asia-Europe relations 10(1), pp.15-30.
30
Charles
Dunst.
(2020).
How
the
US
Can
Win
Back
Southeast
Asia.
TheDiplomat
https://thediplomat.com/2020/09/how-the-us-can-win-back-southeast-asia/
31
Christopher S. Chivvis, Mariano-Florentino (Tino) Cuéllar, and others (2024). U.S.-China Relations for the 2030s:
Toward a Realistic Scenario for Coexistence. Carnegie Endowment for International Peace
https://carnegieendowment.org/research/2024/10/us-china-relations-for-the-2030s-toward-a-realistic-scenario-for-
coexistence?lang=en
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
339
geostrategik maqsadlari xavfsizlik kafolatlarini ta’minlash, mintaqaviy savdo yo‘llarini nazorat
qilish, energetik resurslarga yaqinlashish va geoiqtisodiy ustunlikka erishishdan iborat. Ayniqsa
Pokiston bilan hamkorlikdagi “Xitoy-Pokiston Iqtisodiy Koridori” va Shri-Lanka, Bangladesh,
Nepaldagi portlar orqali Xitoy Hind okeaniga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish imkoniyatini qo‘lga
kiritmoqda. Bu esa unga strategik harakat erkinligini va global dengiz yo‘llaridagi ta’sirini
kengaytirish imkonini beradi. Biroq Janubiy Osiyo davlatlarining Xitoyga nisbatan tobora
kuchayib borayotgan iqtisodiy va infratuzilmaviy qaramligi ularning siyosiy suverenitetiga xavf
solmoqda. Kreditlar, investitsiyalar va infratuzilma loyihalari orqali Xitoy mintaqa davlatlarini
o‘ziga bog‘lab qo‘ymoqda. Natijada ayrim mamlakatlarda “qarz tuzog‘i diplomatiyasi” haqida
xavotirlar paydo bo‘lmoqda. Shu bilan birga bu davlatlar Xitoy bilan yaqin aloqalarda bo‘lish
orqali qisqa muddatli iqtisodiy manfaatlarga erishayotgan bo‘lsalar-da, uzoq muddatli
suverenitet masalalari ochiq qolmoqda. Janubiy Osiyo Xitoy uchun global superkuch sifatidagi
imidjini mustahkamlashda muhim maydon hisoblanadi. Mintaqadagi strategik joylashuv,
Hindiston kabi yirik geosiyosiy raqibning mavjudligi va global dengiz yo‘llarining kesishgan
nuqtasi sifatida Janubiy Osiyo Xitoyning global ambitsiyalari uchun tayanch hududga
aylanmoqda. Xitoy bu mintaqada o‘zini nafaqat iqtisodiy sherik, balki xavfsizlik va siyosiy
barqarorlik kafolatchisi sifatida ham ko‘rsatishga intilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI / СПИСОК ИСТОЧНИКОВ /
REFERENCES:
1.
Abb, Pascal., Boni, Filippo., & Karrar, Hasan H. (2024). China, Pakistan and the Belt and
Road Initiative: The Experience of an Early Adopter State. Routledge, p:176.
2.
Afzal, M. (2020). “At all costs”: How Pakistan and China control the narrative on the
China-Pakistan
Economic
Corridor.
Brookings
Institution.
https://www.brookings.edu/articles/at-all-costs-how-pakistan-and-china-control-the-narrative-
on-the-china-pakistan-economic-corridor/
3.
Baruah, Darshana M. (2018). India’s Answer to the Belt and Road: A Road Map for
South Asia. CARNEGIE INDIA. https://carnegieendowment.org/research/2018/08/indias-
answer-to-the-belt-and-road-a-road-map-for-south-asia?lang=en
4.
Cai, P. (2017). Understanding China’s Belt and Road Initiative. Lowy Institute.
https://www.lowyinstitute.org/publications/understanding-china-s-belt-road-initiative
5.
Chivvis, C. S., Cuéllar, M.-F., Medeiros, E. S., Walt, S. M., Culver, J., Foot, R., Bergsten,
C. F., Campanella, E., Rithmire, M., Fravel, M. T., Heginbotham, E., Perkovich, G., Wong, A.,
& Wertheim, S. (2024). U.S.-China Relations for the 2030s: Toward a Realistic Scenario for
Coexistence.
Carnegie
Endowment
for
International
Peace.
https://carnegieendowment.org/research/2024/10/us-china-relations-for-the-2030s-toward-a-
realistic-scenario-for-coexistence?lang=en
6.
Dunst, C. (2020). How the US Can Win Back Southeast Asia. The Diplomat.
https://thediplomat.com/2020/09/how-the-us-can-win-back-southeast-asia/
7.
Fasinu, E. S., Jesutayo, B., Olaniyan, T., & Eloche, J. (2024). Assessing the Politics of
the Quadrilateral Security Dialogue (QUAD) and its Impact on India-United States Relations:
Implications for Security and Trade Cooperation. Journal of Public Administration and Social
Welfare Research, 9(3), pp:115-125.
8.
Haacke, J. (2019). The concept of hedging and its application to Southeast Asia: a
critique and a proposal for a modified conceptual and methodological framework. International
Relations of the Asia-Pacific, 19(3), pp:375-417.
9.
Hussain, E. (2019). CPEC: Governance and security challenges—Implications for the
Belt and Road Initiative. Chinese Political Science Review, 4(1), pp:135-147.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
340
10.
Kaplan, R. D. (2011). Monsoon: The Indian Ocean and the Future of American Power.
Random House, p:400.
11.
KARACKATTU, J. T. (2018). India–China Border Dispute: Boundary-Making and
Shaping of Material Realities from the Mid-Nineteenth to Mid-Twentieth Century. Journal of the
Royal Asiatic Society, 28(1), pp:135–159.
12.
Li, C. (2023). An Analysis of the US Indo-Pacific Strategy in US-China Competition.
American Journal of Chinese Studies, 30(1), pp:43-59.
13.
Malick, S. (2025). China’s Belt and Road Initiative: Impact on South Asia’s Geopolitical
Landscape and Regional Dynamics. Jadavpur Journal of International Relations, 28(1), pp:7–30.
14.
Malinbaum, S. (2025). India’s Quest for Economic Emancipation from China. Asie.
Visions, No.145, Institut français des relations internationales, p:9-30.
15.
Pant, H. V., & Shivamurthy, A. G. (2025). A China-led trilateral nexus as India’s new
challenge. The Hindu. https://www.google.com/amp/s/www.thehindu.com/opinion/op-ed/a-
china-led-trilateral-nexus-as-indias-new-challenge/article69745715.ece/amp/
16.
Prasain, I. D. (2024). The Belt and Road Initiative: Assessing Its Implications for Nepal’s
Development. Interdisciplinary Journal of Management and Social Sciences, 5(2), pp:102-113.
17.
Rashid, S., Majeed, G., & Ikram, M. (2023). China’s Belt and Road Initiative and its
Implications for South Asian Region. UCP Journal of Humanities & Social Sciences (HEC
Recognized-Y Category), 2(1), pp:49-66.
18.
Sacks, D. (2021). The China-Pakistan Economic Corridor—Hard Reality Greets BRI’s
Signature Initiative. Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/blog/china-pakistan-
economic-corridor-hard-reality-greets-bris-signature-initiative
19.
South Asia Development Update, October 2024 : Women, Jobs, and Growth (English).
South
Asia
Development
Update
https://documents1.worldbank.org/curated/en/099743510212434785/pdf/IDU-9cf6875c-0bfb-
20.
Sharma, A. (2020). The recent deadly India–China border clash. New Zealand
International Review, 45(5), pp:4–7.
21.
Shambaugh, D. (2013). China Goes Global: The Partial Power. Oxford University Press,
p:409.
22.
Tehseen, M. (2017). Sino-US Competition: Implications for South Asia and the Asia-
Pacific. Strategic Studies, 37(4), pp:1-17.
23.
Tyagi, Y. (2025). China Deepens South Asia Footprint with Trilateral Engagement of
Pakistan,
Bangladesh.
Times
Now
News.
https://www.google.com/amp/s/www.timesnownews.com/world/asia/china-hosts-trilateral-talks-
with-neighbours-excludes-india-from-south-asia-axis-article-152155836/amp
24.
Wardani, R. Y., Cooray, N. S., Waruwu, A. H., Putri, A. N., & Maulani, A. A. (2024).
The IPEF as a Grand Strategic Design for the US Economic Gains. Indian Journal of Asian
Affairs, 37(1/2), pp:43-56.
25.
Wang, P. B. M. (2025). US-China Competition and ASEAN Unity: Why Economic
Resilience Matters. AEI Insights: An International Journal of Asia-Europe Relations, 10(1),
pp:15–30.
26.
Wibisono, A. N. (2019). China’s “Belt and Road Initiative” in Sri Lanka: Debt
Diplomacy in Hambantota Port Investment. Jurnal Mandala Jurnal Ilmu Hubungan Internasional,
2(2), pp:222–245.
27.
Wolf, S. O. (2023). The China-Pakistan Economic Corridor of the Belt and Road
Initiative: Concept, Context, and Assessment. Springer, p:412.
28.
World Bank. (2024). South Asia Development Update, October 2024: Women, Jobs, and
Growth. South Asia Development Update.
