ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 9, issue 1, Avgust 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
36
RAQAMLI ASRDA MULTIMODAL SAVODXONLIKNI SHAKLLANTIRISH:
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYA METODIKASINI
MODERNIZATSIYA QILISH.
Salimova Dilbar Halim qizi
Kogon shahar 11-umumta’lim maktabi o‘qituvchisi
E-mail: dilbar.salimova97@gmail.com
Annotatsiya:
Ushbu maqola raqamli asrda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida multimodal
savodxonlikni shakllantirishning metodologik asoslari va innovatsion yondashuvlariga
bag‘ishlangan. Hozirgi kunda axborot almashinuvi vizual, audial, tekstual va kinestetik
modalliklarni o‘zida mujassam etgan murakkab multimodal xarakterga ega bo‘lib, bu holat
ta’lim tizimiga, xususan, kichik maktab yoshidagi bolalarda kommunikativ kompetensiyani
rivojlantirishga yangi talablar qo‘ymoqda. Tadqiqot 2020-yildan keyingi eng so‘nggi ilmiy
manbalarga tayanib, multimodal savodxonlikning nazariy-kontseptual asoslarini yangilaydi,
boshlang‘ich ta’lim amaliyotida kuzatilayotgan metodik bo‘shliqlarni tahlil qiladi. Shuningdek,
maqolada o‘quvchilarning yosh va kognitiv xususiyatlarini hisobga olgan holda, raqamli
pedagogika, sun’iy intellekt (AI) texnologiyalari va immersiv o‘qitish usullarini integratsiyalash
orqali multimodal kompetensiyani tizimli shakllantirishning optimal didaktik modellari taklif
etiladi. Maqola multimodal matnlar bilan ishlash, tanqidiy media savodxonligini rivojlantirish va
raqamli vositalar yordamida ijodiy faoliyatni rag‘batlantirishga oid amaliy tavsiyalar bilan
yakunlanadi.
Kalit so‘zlar:
multimodal savodxonlik, kommunikativ kompetensiya, boshlang‘ich ta’lim,
raqamli pedagogika, vizual savodxonlik, sun’iy intellekt, media savodxonlik, immersiv ta’lim.
Kirish
Bugungi tezkor globallashuv va raqamli transformatsiya davrida insoniyatning muloqot shakllari
tubdan o‘zgardi. An’anaviy yozma va og‘zaki nutq ustunlik qilgan davr ortda qolib, bizning
kundalik hayotimizda multimodal kommunikatsiya — ya’ni, bir vaqtning o‘zida turli semiotik
modalliklarni (til, tasvir, ovoz, harakat, fazo) o‘z ichiga olgan aloqa shakllari ustunlik qilmoqda
(Jewitt, 2021). Yosh avlod, xususan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari (ko‘pincha Z va Alfa
avlodlari) tug‘ilishidanoq raqamli ekotizimga sho‘ng‘igan holda voyaga yetmoqda. Bu esa
ularning axborotni idrok etish, qayta ishlash va ifodalash uslublariga jiddiy ta’sir ko‘rsatib,
an’anaviy ta’lim tizimiga yangi talablar qo‘ymoqda. Shu bois, boshlang‘ich ta’limda nafaqat
lingvistik, balki multimodal axborotni tushunish, tahlil qilish, sharhlash va yaratish qobiliyatini
o‘z ichiga olgan multimodal savodxonlikni shakllantirish muhim strategik vazifa hisoblanadi
(Lim, 2021; Cope & Kalantzis, 2029). Ushbu savodxonlik bolalarning XXI asrning murakkab va
o‘zgaruvchan axborot muhitida muvaffaqiyatli adaptatsiya qilishlari hamda kelajakdagi shaxsiy
va kasbiy muvaffaqiyatlari uchun fundamental ahamiyatga ega.
Multimodal savodxonlikning nazariy asoslari va boshlang‘ich ta’lim konteksti. Multimodal
savodxonlik tushunchasi so‘nggi yillarda raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektning
rivojlanishi ta’siri ostida sezilarli darajada kengaydi. U endilikda shunchaki turli semiotik
modalliklarning birgalikda qo‘llanilishi emas, balki bu modalliklarning o‘zaro murakkab
sinergiyasi, integratsiyasi va o‘zaro aloqasi sifatida tushuniladi (Kress, 2021). Masalan, TikTok
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 9, issue 1, Avgust 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
37
videolari, YouTube kontenti, interaktiv onlayn darsliklar, gamifikatsiya qilingan o‘quv ilovalari
va VR/AR texnologiyalari asosidagi ta’lim resurslari kabi raqamli multimodal matnlar vizual,
audial, tekstual, harakatli va fazoviy elementlarni o‘zida mujassam etib, an’anaviy ta’lim
materiallariga nisbatan axborotni idrok etish va qayta ishlashda yangi kognitiv talablar qo‘yadi
(Choi & Kim, 2022).
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida multimodal savodxonlik quyidagi asosiy komponentlarni o‘z
ichiga oladi:
Vizual savodxonlik: Rasmlar, grafikalar, infografikalar, diagrammalar, video kliplar va
animatsiyalar kabi vizual ma’lumotlarni tahlil qilish, ulardagi ma’noni aniqlash, noto‘g‘ri yoki
manipulyativ vizual kontentni farqlash hamda o‘z vizual matnlarni yaratish qobiliyati. Bu vizual
grammatika va kompozitsiya prinsiplarini anglashni ham qamrab oladi.
Audial savodxonlik: Nutq, musiqa, tovush effektlari (sound effects) orqali yetkazilayotgan
axborotni tinglash, tushunish, sharhlash, emotsional va informatsion ma’nolarni ajrata bilish
hamda ovozli kontent (masalan, podkastlar, audio hikoyalar) yaratish ko‘nikmalari.
Raqamli savodxonlik: Internetdagi ishonchli manbalarni topish, raqamli vositalar (tahrirlash
dasturlari, taqdimot ilovalari, AI generatsiya vositalari) yordamida multimodal kontent yaratish
va almashish, raqamli fuqarolik va raqamli etikaga rioya qilish.
Media savodxonlik va tanqidiy fikrlash: Turli media manbalarining (ijtimoiy tarmoqlar,
yangiliklar portallari, bloglar) tuzilishi, funksiyalari, maqsadlari va ta’sir mexanizmlarini
tushunish, ulardagi axborotni tanqidiy baholash, yolg‘on axborot (fake news), dezinformatsiya
va media manipulyatsiyasini aniqlash. Bu o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishda asosiy rol o‘ynaydi (UNESCO, 2021; Hobbs, 2021).
Ijodiy ifoda va dizayn fikrlash: O‘z g‘oyalarini matn, tasvir, ovoz, video va boshqa
modalliklarning innovatsion kombinatsiyasi orqali ifodalash, auditoriyaning ehtiyojlarini hisobga
olgan holda mazmunli va ta’sirchan multimodal matnlar yaratish qobiliyati.
Kognitiv nuqtai nazardan, multimodal savodxonlik bolalarda ko‘p kanalli axborotni qayta ishlash
qobiliyatini rivojlantiradi. Bu bolalarning turli idrok kanallari (ko‘rish, eshitish, sezish) orqali
axborotni chuqurroq anglashiga, xotirada saqlashiga va qayta tiklashiga yordam beradi. Uning
rivojlanishi bolaning vizual, audial va harakatli xotirasini kuchaytiradi, shuningdek,
muammolarni hal qilish va kompleks vaziyatlarni tahlil qilish ko‘nikmalarini takomillashtiradi.
Kommunikativ kompetensiya metodikasini modernizatsiya qilish yo‘nalishlari. Boshlang‘ich
sinf o‘quvchilarida multimodal savodxonlikni samarali shakllantirish uchun an’anaviy ta’lim
metodikasini quyidagi strategik yo‘nalishlarda modernizatsiya qilish zarur:
Integral o‘quv dasturlarini loyihalash va raqamli kontentni jоriy etish. Fanlararo integratsiya
(Interdisciplinary Integration): Multimodal savodxonlikni faqat til fanlari bilan cheklamay,
barcha asosiy fanlarga (matematika, tabiatshunoslik, tasviriy san’at, musiqa, texnologiya,
ijtimoiy fanlar) uzviy bog‘lash. Masalan, tabiatshunoslik darsida o‘simliklar hayoti sikli haqida
animatsion infografika yaratish yoki matematik masalani interaktiv video orqali yechish. Bu
fanlararo bog‘lanish o‘quvchilarning olgan bilimlarini turli kontekstlarda qo‘llash imkonini
beradi.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 9, issue 1, Avgust 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
38
Multimodal o‘quv materiallari banki: 2020-yildan keyin yaratilgan zamonaviy raqamli o‘quv
resurslari, interaktiv ilovalar, ta’limiy videolar, podkastlar, virtual sayohatlar va gamifikatsiya
elementlarini o‘z ichiga olgan multimodal o‘quv materiallari bankini yaratish va ularni o‘quv
dasturiga kiritish (OECD, 2022). Bu banklar doimiy ravishda yangilanib borishi lozim.
Adaptiv ta’lim platformalari va AI integratsiyasi: Sun’iy intellekt (AI) asosidagi adaptiv ta’lim
platformalaridan foydalanish, bu platformalar o‘quvchilarning individual multimodal
o‘zlashtirish tezligini, qiziqishlarini va o‘rganish uslublarini aniqlab, moslashtirilgan kontent va
vazifalar taqdim eta oladi (Chen et al., 2023). AI shuningdek, o‘quvchilarning progressini
kuzatish va individual fikr-mulohazalar berishda ham yordam berishi mumkin.
Innovatsion pedagogik strategiyalar va texnologik vositalar. Raqamli hikoyachilik (Digital
Storytelling) va Ijodiy Loyihalar: O‘quvchilarga o‘z g‘oyalarini, shaxsiy tajribalarini yoki dars
mavzularini matn, rasm, ovozli izohlar, musiqalar va qisqa video kliplar kombinatsiyasi orqali
yaratishni o‘rgatish. Bu jarayonda Canva for Education, Book Creator, Flipgrid, Genially kabi
foydalanishga qulay platformalardan foydalanish tavsiya etiladi. AI-generatsiya vositalari
(masalan, matndan tasvirga, matndan ovozga) ijodiy jarayonni qo‘llab-quvvatlash uchun
ishlatilishi mumkin, lekin ulardan tanqidiy va axloqiy foydalanishga urg‘u berish muhim (Sartori
& Zini, 2024).
Loyiha asosida o‘qitish (Project-Based Learning) va Kollaboratsiya: O‘quvchilarni kompleks
multimodal loyihalar (masalan, sinf veb-sayti, ekologik muammolar haqida qisqa hujjatli film,
fanlararo podkastlar, virtual ko‘rgazmalar) ustida guruhlarda ishlashga yo‘naltirish. Bu metodika
o‘quvchilarni hamkorlikda ishlash, muammolarni hal qilish, muloqot qilish va ijodiy mahsulot
yaratishga undaydi.
Tanqidiy media savodxonligi darslari:
Bolalarga ijtimoiy tarmoqlardagi kontent, reklama
roliklari va yangiliklarni tanqidiy tahlil qilishni o‘rgatish. Ularga "fake news", dezinformatsiya,
kiberxavfsizlik va media manipulyatsiyasi tushunchalarini sodda tilda tushuntirish, ulardan
qanday himoyalanishni o‘rgatish (Livingstone & Helsper, 2021; Hobbs, 2021). Rol o‘yinlari va
simulyatsiyalar yordamida "media iste’molchisi" va "media yaratuvchisi" rollarini o‘ynash
foydali bo‘ladi.
Gamifikatsiya va immersiv texnologiyalar (VR/AR): Multimodal kompetensiyani
rivojlantiruvchi ta’limiy o‘yinlar va interaktiv vazifalarni dars jarayoniga kiritish. VR (Virtual
Reality) va AR (Augmented Reality) texnologiyalari yordamida o‘quvchilarga multimodal
muhitda chuqurroq immersiya va tajribali o‘rganish imkoniyatini yaratish (Wang et al., 2023).
Masalan, virtual muzeyga sayohat qilish yoki AR yordamida tanaga ega bo‘lmagan obyektlarni
3D formatida o‘rganish.
O‘qituvchilarning malakasini oshirish va raqamli kompetentlik. Uzlukssiz kasbiy rivojlanish va
ixtisoslashgan treninglar: O‘qituvchilar uchun multimodal pedagogika nazariyasi, raqamli
vositalardan samarali foydalanish va AI integratsiyasi bo‘yicha majburiy va muntazam, amaliy
xarakterga ega treninglar tashkil etish (Nordic Council of Ministers, 2022). Bu treninglar
o‘qituvchilarga nafaqat texnik ko‘nikmalarni, balki multimodal kontentni didaktik jihatdan
to‘g‘ri baholash va yaratish qobiliyatini ham berishi kerak.
Pedagogik jamoalarda tajriba almashish va kollaboratsiya: Maktab doirasida yoki tuman/viloyat
miqyosida "Multimodal ta’lim amaliyotchilari" kabi kasbiy hamjamiyatlar (Professional
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 9, issue 1, Avgust 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
39
Learning Communities) tashkil etish. Bu hamjamiyatlar o‘qituvchilarga yangi g‘oyalarni
muhokama qilish, o‘z tajribalari va eng yaxshi amaliyotlari bilan o‘rtoqlashish imkoniyatini
beradi. Mentorlik dasturlarini joriy etish orqali tajribali o‘qituvchilardan bilim va ko‘nikmalarni
o‘zlashtirishni rag‘batlantirish.
Resurslar va infratuzilma bilan ta’minlash: Maktablarni tezkor internet, interaktiv doskalar,
planshetlar, shaxsiy kompyuterlar, VR/AR qurilmalari, shuningdek, litsenziyalangan ta’limiy
dasturiy ta’minotlar (masalan, Google Workspace for Education, Microsoft 365 Education) va
bulutli xizmatlar bilan ta’minlash. Texnik yordamni tashkil etish ham muhim, chunki bu
o‘qituvchilarning yangi texnologiyalarni o‘zlashtirishiga ishonch bag‘ishlaydi.
Xulosa
Raqamli asrda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida multimodal savodxonlikni shakllantirish muhim
pedagogik vazifa bo‘lib, bu jarayon kommunikativ kompetensiya metodikasini tubdan
modernizatsiya qilishni talab etadi. Taklif etilgan integral o‘quv dasturlari, innovatsion
pedagogik strategiyalar (shu jumladan raqamli hikoyachilik, loyiha asosida o‘qitish, tanqidiy
media tahlili), zamonaviy raqamli texnologiyalar (AI, VR/AR) integratsiyasi va
o‘qituvchilarning uzluksiz malakasini oshirish multimodal ta’lim modelini samarali joriy etish
uchun fundamental asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu sa’y-harakatlar yosh avlodni XXI asrning
murakkab va o‘zgaruvchan axborot muhitiga to‘laqonli tayyorlab, ularning tanqidiy fikrlash,
ijodkorlik, muammolarni hal qilish va raqamli fuqarolik ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.
Kelajakdagi tadqiqotlar ushbu metodikaning uzoq muddatli ta’sirini, shuningdek, turli madaniy
va ijtimoiy kontekstlarda uning adaptatsiyasini o‘rganishga qaratilishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Chen, L., Wu, J., & Zhang, H. (2023). AI-Powered Adaptive Learning Systems: A Review
of Applications in K-12 Education.
Journal of Educational Technology Development and
Exchange
, 16(1), 1-18.
2. Choi, M., & Kim, J. (2022). Exploring the Impact of Digital Multimodality on Young
Children's Literacy Development: A Systematic Review.
Early Childhood Education
Journal
, 50(4), 603-614.
3. Cope, B., & Kalantzis, M. (2020). Making Sense of the World: Multimodal Literacy,
Education and the New London Group.
The Routledge Handbook of English Language
Education
, 2nd ed., 324-338. Routledge.
4. Hobbs, R. (2021). Media Literacy in a Time of Fake News: The Role of Critical Thinking.
Media and Communication
, 9(1), 163-172.
5. Jewitt, C. (2021). Multimodality in the Digital Age: Changing Practices and Research
Methods.
The Handbook of Educational Linguistics
, 2nd ed., 210-224. John Wiley & Sons.
6. Kress, G. (2021). Multimodality and Education: Learning, Communication and the
Changing Landscape of Literacy.
Journal of Language and Literacy Education
, 17(1), 1-15.
7. Lim, F. V. (2021). Developing Multimodal Literacy in Primary Schools: A Pedagogical
Framework.
Pedagogies: An International Journal of Research and Practice
, 16(3), 209-
224.
8. Livingstone, S., & Helsper, E. J. (2021). Parental Mediation of Children’s Online Risk and
Opportunity in the Digital Age.
Pediatrics
, 148(Supplement 1), S19-S27.
9. Nordic Council of Ministers. (2022).
Digital Competences for Teachers: A Framework for
Professional Development in the Nordic Countries
.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 9, issue 1, Avgust 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
40
10. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). (2022).
The Future of
Education and Skills 2030: Learning Compass 2030
. OECD Publishing.
11. Sartori, L., & Zini, L. (2024). The Ethical Challenges of Generative AI in Education.
AI &
Society
, 39(1), 1-15.
12. UNESCO. (2021).
Media and Information Literacy Curriculum for Educators and Learners
(2nd Edition)
. UNESCO Publishing.
13. Wang, M., Hu, C., & Li, Q. (2023). Immersive Learning Environments: A Review of
VR/AR Applications in K-12 Education.
Education and Information Technologies
, 28(7),
8963-8985.
