ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
92
O‘ZBEKISTONDA KICHIK SANOAT KORXONALARI RIVOJLANISHINING
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI VA HOZIRGI HOLATI
Aminjonova Vazira Mamasiddikovna
Mustaqil izlanuvchi,
Email:
Tel: +998 50 030 36 03
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng, iqtisodiy islohotlarning
bosqichma-bosqich amalga oshirilishi natijasida bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan,
ochiq va raqobatbardosh iqtisodiy tizimni shakllantirish yo‘liga qat’iy qadamlar qo‘yildi.
Ayniqsa, so‘nggi yillarda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli iqtisodiy islohotlar natijasida
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, shu jumladan kichik sanoat korxonalari milliy
iqtisodiyotning asosiy drayveriga aylanmoqda. Ushbu sektorni har tomonlama rivojlantirish
bugungi kunda davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylangan.
Prezident Sh.M. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “kichik biznes — bu iqtisodiyotning tayanch
ustuni, u nafaqat ish o‘rinlarini yaratadi, balki aholining daromadlarini oshiradi, mahalliy
mahsulot ishlab chiqarishni kengaytiradi va eksport salohiyatini mustahkamlaydi” [1]. Mazkur
yondashuv kichik sanoat korxonalariga strategik maqom berilayotganligini anglatadi. Kichik
korxonalar hududiy bandlik muammolarini hal qilish, ijtimoiy tengsizlikni yumshatish,
mahalliy resurslardan samarali foydalanish va innovatsion g‘oyalarni tezroq amaliyotga tatbiq
etishda muhim vosita hisoblanadi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2024 yil holatiga kelib, mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan
kichik sanoat subyektlari soni 100 mingdan oshib, ular mamlakat yalpi ichki mahsulotining
(YAIM) 45 foiziga yaqin hissasini tashkil qilmoqda. Shuningdek, bu subyektlar ish bilan band
aholining 75 foizini tashkil etmoqda [2]. Bu raqamlar kichik sanoatning iqtisodiy va ijtimoiy
barqarorlikdagi ahamiyatini ochiq namoyon etadi.
Bugungi kunda davlat tomonidan kichik sanoat korxonalarini qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus
infratuzilma yaratish, soliq va bojxona imtiyozlari berish, subsidiyalar ajratish, kredit
resurslarini soddalashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Ayniqsa, “kichik sanoat zonalari” tashkil etilishi va ularni rivojlantirish bo‘yicha hukumat
qarorlarining qabul qilinishi sanoatning hududiy barqarorlikda tutgan o‘rnini yanada
kuchaytirdi [3]. Bu zonalar kichik korxonalar uchun muhandislik-texnik infratuzilma, bozorlar
va ishlab chiqarish maydonlariga kirish imkonini soddalashtirdi.
Biroq, kichik sanoat subyektlari rivojida bir qancha tizimli muammolar hamon saqlanib
qolmoqda. Xususan, moliyaviy resurslarga kirishdagi qiyinchiliklar, raqamli texnologiyalarni
joriy etishdagi sustkashlik, malakali kadrlarga bo‘lgan talabning yuqoriligi va eksport
salohiyatining cheklangani kabi omillar kichik sanoatning samarali ishlashi yo‘lida to‘siq bo‘lib
qolmoqda [4]. Shu sababli, ularning barqaror va raqobatbardosh rivojlanishini ta’minlash uchun
kompleks yondashuv va tizimli islohotlar zarur.
Shunday ekan, ushbu tezis O‘zbekistonda kichik sanoat korxonalarining shakllanishi va
rivojlanishining hozirgi holatini, ularning iqtisodiyotdagi o‘rnini, mavjud muammolarni va
ularni bartaraf etish yo‘llarini chuqur tahlil qilishni maqsad qilgan. Tadqiqotda ilg‘or xalqaro
tajriba, statistik ma’lumotlar va mavjud me’yoriy-huquqiy baza asosida tahliliy yondashuv
qo‘llaniladi. Shu orqali kichik sanoat subyektlari samaradorligini oshirishga qaratilgan
tavsiyalar ishlab chiqiladi.
2017 yildan buyon O‘zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
borasida tub islohotlar olib borilmoqda. Kichik sanoat zonalari, "Yagona darcha" tizimi, soliq
imtiyozlari, subsidiyalar, davlat-xususiy sheriklik mexanizmlari bu boradagi muhim choralar
sirasiga kiradi [2;3].
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
93
Bunday zonalar sanoatni hududiy asosda rivojlantirish, ishlab chiqarish kooperatsiyasini
kuchaytirish va kichik korxonalarni bozorga moslashtirishda strategik vosita bo‘lib xizmat
qilmoqda [4].
Statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2024 yil holatiga ko‘ra mamlakatda faoliyat
yuritayotgan kichik sanoat subyektlari soni 100 mingdan oshgan. Ularning 65 foizi xizmat
ko‘rsatish, 25 foizi ishlab chiqarish, qolgan qismi esa qishloq xo‘jaligi va savdo yo‘nalishlarida
faoliyat yuritmoqda [5].
Kichik sanoat zonalari orqali 2019–2023 yillar davomida 1500 dan ortiq loyiha ishga
tushirilgan, 80 mingdan ziyod yangi ish o‘rinlari yaratilgan. Ushbu korxonalar mahsulotining
18 foizi eksportga yo‘naltirilmoqda [6].
Kichik sanoat korxonalarining muvaffaqiyatli faoliyat yuritishiga bir qancha omillar ta’sir etadi.
Bular quyidagilar:
Iqtisodiy omillar: soliq yukining darajasi, kredit resurslariga kirish imkoni, energiya
narxlari [7].
Tashkiliy omillar: kadrlar malakasi, boshqaruv tizimlari, texnologik baza [8].
Institutsional omillar: normativ-huquqiy muhit, davlat dasturlari va qo‘llab-quvvatlash
mexanizmlari [9].
Masalan, “Har bir oilaga – tadbirkorlik” loyihasi doirasida kichik sanoat subyektlariga 2 trln
so‘mdan ortiq kredit ajratilgan va bu o‘z navbatida minglab korxonalarning shakllanishiga asos
bo‘ldi [10].
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, kichik sanoat subyektlari quyidagi muammolarga duch
kelmoqda:
moliyalashtirishda garov ta’minoti yetishmasligi;
texnologik eskirish;
kadrlar salohiyati pastligi;
eksport salohiyatining cheklanganligi [11].
Bu muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi chora-tadbirlar taklif etiladi:
Kichik sanoat korxonalari uchun kafillik fondlarini kengaytirish;
Texnologik modernizatsiya fondi tashkil etish;
O‘quv markazlari orqali kasbiy tayyorgarlikni oshirish;
Mahalliy mahsulotlarni xorijga chiqishiga yengilliklar yaratish [12].
Kichik sanoat korxonalari O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining eng dinamik va tez
moslashuvchan tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, ularning roli so‘nggi yillarda yanada ortib
bormoqda. Ular nafaqat yalpi ichki mahsulotni shakllantirish, balki bandlik darajasini oshirish,
hududiy iqtisodiy faollikni kuchaytirish va ijtimoiy tengsizlikni kamaytirishda muhim vosita
sifatida namoyon bo‘lmoqda. Ushbu dissertatsiyada olib borilgan nazariy tahlillar, empirik
kuzatuvlar va statistik ma’lumotlar asosida quyidagi ilmiy asoslangan xulosalarga kelindi:
1.
Kichik sanoat korxonalari – iqtisodiy barqarorlik va diversifikatsiyaning kaliti
Kichik sanoat subyektlari iqtisodiy tizimda barqarorlikni ta’minlovchi tampon funksiyasini
bajaradi. Katta ishlab chiqarish korxonalariga nisbatan ularning bozorga moslashish qobiliyati
yuqori, investitsiyalarni o‘zlashtirish va yangi texnologiyalarni tez tatbiq etish imkoniyatlari
keng. Shu bilan birga, ular iqtisodiyotning diversifikatsiyasiga xizmat qiladi, ya’ni yagona
sohalarga qaramlikni kamaytirib, ko‘p tarmoqli ishlab chiqarish tuzilmasini shakllantiradi.
2.
Davlat qo‘llab-quvvatlovining institutsional kuchayishi
Kichik sanoat zonalari, soliq imtiyozlari, kredit kafolatlari va subsidiya tizimlarining
kengaytirilishi natijasida sohada katta faollik kuzatilmoqda. 2017–2024 yillar davomida kichik
sanoat subyektlarining soni va faoliyati ko‘rsatkichlari barqaror o‘sish sur’atlarini namoyish
etmoqda. Bu, o‘z navbatida, iqtisodiy siyosatda kichik korxonalar rivojiga ustuvor e’tibor
qaratilayotganini anglatadi.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
94
3.
Kichik sanoat korxonalarining innovatsion salohiyati to‘liq ishga solinmagan
tezisda ko‘rsatilganidek, ko‘plab kichik sanoat subyektlari hali ham an’anaviy texnologiyalarga
tayanmoqda, bu esa ularning raqobatbardoshligini cheklab qo‘ymoqda. Innovatsion faoliyatni
rag‘batlantirish uchun maxsus fondlar, texnoparklar va ilmiy-amaliy ko‘mak tizimlarini
kengaytirish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
4.
Moliyaviy va infratuzilmaviy cheklovlar – asosiy to‘siqlar
Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, kichik sanoat subyektlari duch kelayotgan asosiy muammolar – bu
kredit resurslariga kirishdagi murakkabliklar, garov talablari, yuqori foiz stavkalari,
infratuzilmaning yetarli emasligi va sanoat maydonlariga kirish imkonining cheklanganligidir.
Ushbu muammolarni yechish uchun hududiy rivojlanish strategiyalarini kichik sanoat
ehtiyojlariga integratsiyalash zarur.
5.
Kadrlar salohiyati va raqamlashtirish darajasi – raqobatbardoshlikning belgilovchi
omillari
Inson kapitalining sifati va texnologik savodxonlik darajasi kichik sanoat korxonalarining
faoliyat samaradorligida muhim rol o‘ynaydi. Kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini
zamonaviy texnologiyalar va mehnat bozoridagi talablar asosida qayta ko‘rib chiqish lozim.
Shu bilan birga, raqamlashtirish orqali ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, operatsion
samaradorlikni oshirish va mijozlar bilan interaktiv aloqalarni yo‘lga qo‘yish mumkin.
6.
Kelgusida sanoatning asosiy drayveriga aylanish istiqbollari mavjud
tezisda berilgan takliflar – strategik rejalashtirishni chuqurlashtirish, innovatsion infratuzilmani
rivojlantirish, eksport salohiyatini kuchaytirish va mintaqaviy kooperatsiyani kengaytirish
orqali kichik sanoat korxonalari nafaqat ichki bozor, balki global bozor talablariga ham
moslashishga qodir bo‘ladi. Bu esa ularni kelajakda iqtisodiyotning yetakchi drayverlaridan
biriga aylantiradi.
Shunday qilib, kichik sanoat korxonalarining rivojlanishi O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotning barqarorligini ta’minlashda asosiy faktor sifatida qaralmoqda. Ularning to‘liq
salohiyatini ishga solish uchun davlat, biznes va fuqarolik jamiyati institutsiyalarining uyg‘un
hamkorligi, tizimli yondashuv va ilmiy asoslangan siyosat zarur. Ushbu xulosa dissertatsiya
doirasida ishlab chiqilgan ilmiy-amaliy takliflar va tavsiyalar uchun zamin yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mirziyoyev Sh.M. (2020). Oliy Majlisga Murojaatnoma.
2.
Karimov A.A. (2021). Kichik biznesni rivojlantirishda samaradorlik omillari. Toshkent:
Iqtisodiyot.
3.
UNIDO (2022). Industrial Development Report. Vienna.
4.
Abdurahmonov Q.X. (2009). Mehnat iqtisodiyoti. Toshkent: Mehnat.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi. (2024). Rasmiy statistik axborot.
6.
“Kichik sanoat zonalari” bo‘yicha respublika hisobotlari. (2023).
7.
Druker P. (2001). Menedjment amaliyoti. Moskva: Williams.
8.
Greenwood R.C. (1981). Management by Objectives. Academy of Management Review.
9.
Mondi V. (2010). Human Resources. Pearson.
10.
“Har bir oilaga – tadbirkorlik” davlat dasturi hisobotlari. (2023).
11.
Qodirova R.A. (2024). Inson kapitali samaradorligi. Farg‘ona.
12.
Vardarliera P. (2016). Strategic Approach to Human Resources. Turkey.
