ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
210
DETEKTIV QIROLICHASINING NODETEKTIV ASARLARI HAQIDA
MULOHAZALAR
Jonimqulova Lobar G'ayrat qizi
Osiyo Texnologiyalar Universiteti
“Xorijiy tili va adabiyoti” yo’nalishi 2-bosqich talabasi
Ilmiy rahbari:
Ismoilova Mamlakat Qurbonovna,
Osiyo Texnologiyalar Universiteti o’qituvchisi
E-mail: ajonimqulov295@gmail.com
Annotatsiya:
Bu maqolada Agata Kristining detektiv bo’lmagan asarlari haqida fikrlar
jamlangan. Agata Kristining nodetektiv asarlari - bu hissiyotlarga boy va mualliflik tuyg‘usi
bilan to‘yingan romanlar bo‘lib, ularda qahramonlarning, ko‘pincha ayollarning ichki dunyosi,
ularning fikrlari va kechinmalari, axloqiy va falsafiy izlanishlari bevosita tasvirlangan.
Kalit so’zlar:
Estetika, muhabbat, ayollar mavzusi, "Gigantning noni," "Tugallanmagan portret,"
"Bahordagi ayriliq," "Atirgul va tiss," "Yaxshi niyatlar," "Muhabbat yuki" romanlari.
Аннотация:
В этой статье собраны мысли о недитективных произведениях Агаты Кристи.
Недетективные произведения Агаты Кристи - это эмоционально насыщенные и
насыщенные авторским чутьем романы, в которых непосредственно изображается
внутренний мир героинь, чаще всего женщин, их мысли и переживания, нравственные и
философские искания.
Ключевые слова:
Эстетика, любовь, тема женщин, романы "Хлеб гиганта,"
"Незаконченный портрет," "Разлука весной," "Роза и тис," "Добрые намерения," "Бремя
любви."
Annotation:
This article summarizes thoughts about Agatha Christie's non-detective works.
Agatha Christie's non-detective works are novels rich in emotions and saturated with authorial
feeling, in which the inner world of the characters, often women, their thoughts and experiences,
moral and philosophical searches are directly depicted.
Keywords:
Aesthetics, love, women's themes, novels "The Giant's Bread," "Unfinished
Portrait," "Separation in Spring," "Rose and yew," "Good Intentions," "The Burden of Love."
Agata Kristi ijodi XX asrning birinchi yarmidagi murakkab va ko‘p jihatdan ziddiyatli
Yevropa adabiy jarayoni fonida rivojlandi. Adibaning dunyoqarashi o‘tmishga aylanib
borayotgan Viktoriya davri va muqarrar ravishda yaqinlashib kelayotgan zamonaviy davr bilan
mustahkam bog‘liqligi bilan belgilandi. Davrning o‘tkinchiligi yozuvchi ma’naviy hayotining
murakkabligi va ziddiyatliligini oldindan belgilab berdi, u Viktoriya davridagi dunyoqarashning
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
211
eng yorqin namunasi bo‘lib, eski ingliz aristokratiyasiga xos bo‘lgan tamoyillar va fazilatlarni
izchil himoya qildi va shu bilan birga yangi makon va o‘zi uchun yangi faoliyat turlarini
o‘zlashtirishga tinimsiz intilayotgan notinch shaxs edi. Viktoriya davri dunyoqarashining ta’siri,
uning optimizmi va insonga bo‘lgan ishonchi uning detektiv asarlarida to‘liq namoyon bo‘ldi.
A.Kristi detektivlarining har ikkala bosh qahramoni Marpl Xonim va Erkyul Puaroning
Viktoriya davri ideallariga bir xil darajada bo‘lmasa-da, sodiqligini namoyish etishi bejiz emas.
A. Kristining nodetektiv romanlarida ham viktorian qadriyatlar tizimining mavjudligi shubhasiz.
Birinchi jahon urushi voqealari ta’sirida yuzaga kelgan umidsizlik, tushkunlik va fojiaviylikni
umumiy his qilish bilan birga, Angliya adabiyotida shaxsiy ibtidoga, inson ruhiyatining nozik
jihatlarini yetkazishga qiziqish kuchaydi, bu ingliz adabiyotida "psixologik maktab"ni tashkil
etuvchi ayol yozuvchilar: V. Vulf, K. Mansfild, M. Sinkler asarlarida taqdim etilgan psixologik
nasr oqimining ko‘payishida o‘z ifodasini topdi. "Psixologik maktab" vakillaridan materialni
tasvirlash usullari, uslubi va yo‘llari bilan farq qilgan holda, A. Kristi o‘zining lirik-psixologik
romanlarida XX asrning birinchi yarmida ayollar nasrida keng tarqalgan mavzularni ko‘tardi:
yolg‘izlik va shaxsiy baxtning yo‘qligi, avlodlar o‘rtasidagi ziddiyat, oldingi barqaror
qadriyatlarni qayta baholash, sevgi va qurbonlik, o‘zini tasdiqlash va dunyoda o‘z o‘rnini topish.
A.Kristi ijodida ayollar mavzusiga qiziqishning paydo bo‘lish manbalarini adibaning dastlabki
detektiv asarlaridan ham topish mumkin. A.Kristi o‘zining detektiv bo‘lmagan ijodida doimo
ayollar nasriga xos mavzularni qalamga oladi, "Gigantning noni," "Tugallanmagan portret,"
"Bahordagi ayriliq," "Atirgul va tiss," "Yaxshi niyatlar," "Muhabbat yuki" romanlarining
qahramonlari esa o‘z-o‘zini anglashning murakkab yo‘lini bosib o‘tadi, iztirobli shubhalarni
boshdan kechiradi, sodir bo‘layotgan voqealarga nozik munosabatda bo‘ladi, avlodlar o‘rtasidagi
ziddiyatni his qiladi. A.Kristining lirik-psixologik romani ingliz ayol psixologik nasri
taraqqiyotidagi hodisalardan biri bo‘lib, unda ham psixologik, ham falsafiy darajada
qahramonlarning ichki dunyosiga alohida e’tibor qaratilgan. A.Kristi romanlarida ko‘z oldimizda
alohida insonning estetik anglangan taqdiri namoyon bo‘ladi. U, asosan, dunyoni idrok etishning
og‘riqli nozikligisiz oddiy hayot kechiradigan odamlar haqida yozadi. Ularning hayoti doimiy
harakatda bo‘lib, bu ularni o‘zaro tushunish va bu dunyoda uyg‘un mavjud bo‘lishdan iborat
haqiqatni anglashga olib keladi va A.Kristining barcha lirik-psixologik romanlari orqali
yashashga arziydigan muhim va muhim narsani izlash sifatida o‘z "men"ini izlash motivi o‘tadi.
Uning har bir qahramoni o‘z "ko‘zi ochilishi"ni boshdan kechiradi, buning natijasida o‘quvchi
oldida o‘zini anglash va boshqa odamlar bilan uyg‘un munosabatlarni izlash yo‘liga kirgan
butunlay boshqa shaxs namoyon bo‘ladi.
Ijodkor o‘z ijodida ijtimoiy ziddiyatlarga e’tibor qaratmadi. Uning qiziqish doirasi inson
tabiatining murakkabligini anglash, inson shaxsiyatidagi ezgulik va yovuzlik, axloqiy va
axloqsiz intilishlar o‘rtasidagi chuqur ziddiyatdir. Shu bilan birga, uning lirik-psixologik
romanlarida inson yolg‘izligining muqarrarligi, "boshqa"ning, hatto eng yaqin odamning
xarakterini ilg‘ab bo‘lmasligi, hatto romanlarida doimo yo‘qolgan yoki erishib bo‘lmaydigan
muhabbatda ham u bilan mutlaq, ruhiy yaqinlikning mumkin emasligi haqidagi ekzistensial fikr
aniq yangraydi. A. Kristining qahramonlari doimo qayergadir intiladilar, ammo oxir-oqibat har
doim uyga qaytadilar. Biroq, ko‘pincha ular o‘zlariga yashirinish orqali dunyodan ketishga
harakat qilishadi. Ko‘pincha bu o‘z-o‘zini anglash ularni voqelikni inkor etishga olib keladi.
Ehtimol, shuning uchun qahramonlarni tanlash o‘z taqdirining odatiy, qulay dunyosida
bo‘shliqdan, charchoqdan o‘ziga xos himoyaga ega bo‘lish istagi bilan bog‘liq. Lirik-psixologik
roman janri o‘zining kompozitsion, syujet ochiqligi bilan o‘quvchiga muallifning lirik "men"iga
yaqinlashish imkonini beradi. Ta’sirchan yozish uslubi yozuvchiga romanda sodir bo‘layotgan
voqealarning yuqori ishonchliligi taassurotini yaratishga va tasvirlanayotgan barcha narsalarga
shaxsiy munosabatning o‘ziga xos lirik ohangini va muhitini - lirizm deb ataladigan ijodkorlik
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
212
xususiyatini saqlab qolishga imkon beradi. A. Kristining detektiv bo‘lmagan asarlari - bu
hissiyotlarga boy va mualliflik tuyg‘usi bilan to‘yingan romanlar bo‘lib, ularda qahramonlarning,
ko‘pincha ayollarning ichki dunyosi, ularning fikrlari va kechinmalari, axloqiy va falsafiy
izlanishlari bevosita tasvirlangan. Mavzularning umumiyligi bilan bir qatorda, birlashtiruvchi
jihat romanlarning syujet-kompozitsion qurilishida ham mavjud bo‘lib, bu nafaqat A.Kristi
asarlarining retrospektiv kompozitsiyasida, balki ularning "ochiq" yakunida ham namoyon
bo‘ladi. Lirik-psixologik romanlar yakuni "axloqiy tajriba"ga chek qo‘ymaydi, u ochiq qoladi,
keyingi istiqbolni saqlab qoladi. A.Kristi lirik-psixologik romanlarining sarlavhalari, ularning
yakunlari muallif g‘oyasining rivojlanish yo‘nalishini, obrazlar tizimini tushunishga, asarning
markaziy konfliktini anglashga yordam beradigan semantik dominantlardir. Bundan tashqari,
roman sarlavhalarida
Yozuvchi o‘quvchini muallif g‘oyasiga mos keladigan ma’lum bir idrokka sozlaydigan
yo‘naltiruvchi kodni yaratgan. Agata realist yozuvchi sifatida inson xarakterining turli qirralarini
realistik roman an’analarida, kundalik, maishiy hayot sharoitida, buning uchun fantastik muhitni
tanlamasdan va o‘z o‘quvchilarini ong osti sohasiga olib kirmasdan ochib beradi. Uning badiiy
olami markazida inglizcha oddiylik turadi, chunki uni zamondoshining taqdiri, oddiy
odamlarning kundalik hayotida yuzaga keladigan dramatik epizodlar qiziqtiradi. Uning
pozitsiyasi, hayotiy nasrga, mavjudlik shart-sharoitlariga va kengroq ma’noda uning hayot
konsepsiyasiga qarashi aynan shundan iborat - u o‘quvchining e’tiborini shaxsiy tajriba sohasida
nima borligiga qaratadi. A.Kristi romanlarining badiiy olami umumiy ichki birlikka ega -
yozuvchining avtobiografik obrazi mavjud. Bir tomondan, A. Kristining lirik-psixologik
romanlari uning hayoti, taqdiri sharhi, yozuvchining o‘z kechinmalari, taassurotlari, his-
tuyg‘ularini qayd etuvchi o‘ziga xos kundalik bo‘lib, unda u o‘zining aqliy, axloqiy va maishiy
tajribasini to‘liq namoyon etadi, boshqa tomondan, bu "borliq universaliyasi," u e’tirof etgan
"hayot falsafasi"dir. A.Kristining butun lirik-psixologik ijodiga proyeksiyalangan avtobiografik
ibtido avtobiografik xarakterdagi lirik nasrga qiziqishda ifodalangan refleksivlik, o‘z-o‘zini
anglash va o‘z-o‘zini chuqurlashtirishning ingliz an’anasini davom ettiradi. Unda lirizm badiiy
tafakkurning alohida usuli sifatida namoyon bo‘lib, unda ichki, shaxsiy kechinma ustunlik qiladi,
inson kechinmalarining tub ildizlariga qiziqishni ifodalash usuli sifatida namoyon bo‘ladi.
A.Kristining dastlabki ikki lirik-psixologik romani "Gigantning noni" va "Tugallanmagan
portret"da detektiv janr bilan ichki bog‘liqlik kuzatiladi, bu esa ushbu asarlarning personajlar
taqdiridagi peripetiyalar va retrospektiv kompozitsiyasi orqali erishilgan o‘tkir syujetlilikda o‘z
ifodasini topadi. Oltita lirik-psixologik romanning barchasidan "Gigantning noni" va
"Tugallanmagan portret" eng avtobiografik bo‘lib, bolalikning nozik va hayajonli taassurotlarini,
A.Kristining eng yaqin odamlarining avtobiografik obrazlarini o‘z ichiga olgan va shaxsning
murakkab o‘sish va shakllanish yo‘lini, bu yo‘lda muqarrar umidsizlik va yo‘qotishlarni aks
ettirgan "Tugallanmagan portret" romani haqli ravishda yozuvchining lirik iqrori deb
hisoblanishi mumkin. "Bahordagi ayriliq" (1944), "Yaxshi niyatlar" (1952), "Muhabbat yuki"
(1956) lirik-psixologik romanlarida qahramonlarning o‘z hayot yo‘lidagi hissiy kechinmalari,
personajlarning "o‘ziniki" va "begona" dunyolar chegarasida o‘z "men"ini anglash jarayonidagi
inqirozli lahzalar mavzusi ayniqsa yorqin mujassam topgan.
Insonning makondagi harakati bilan bog‘liq geografik plandagi sayohatlardan tashqari, A.Kristi
ushbu romanlarda insonning ichki dunyosiga sayohatlar tavsifiga ham murojaat qiladi va shu
bilan makonning boshqa tushunchasini kashf etadi, yo‘l kontseptsiyasining mazmunini "axloqiy
yo‘l," qahramonning ichki dunyosi va uni o‘rab turgan voqelikning uchrashish joyi sifatida
anglashgacha kengaytiradi, bu axloqiy tanlov imkoniyatini anglatadi. Uning "Bahordagi hijron"
(1944), "Yaxshi niyatlar" (1952), "Muhabbat yuki" (1956) kabi lirik-psixologik romanlariga ana
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
213
shunday sayohat asos bo‘lgan. Muhabbat mavzusining murakkabligi va ko‘p qirraliligi muhabbat
kolliziyasining keng tarmoqliligida o‘z ifodasini topadi. O‘quvchi ko‘z o‘ngidan ko‘plab sevgi
juftliklari, ko‘pincha hal qilib bo‘lmaydigan sevgi uchburchaklari o‘tadi. Sevishganlar muhabbat
in’om etgan chinakam iztirobli va quvonchli damlarni boshdan kechiradilar.
Shunday qilib, A. Kristining lirik-psixologik romanlari uning lirik va avtobiografik nasr ustasi
sifatidagi ijodining yana bir qirrasini ochib berdi, bu esa XX asr ingliz ayol nasri kontekstida
yozuvchining badiiy dunyosi haqidagi tasavvurni kengaytirishga imkon berdi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
2. Agata Kristi. Avtobiografiya Tekst. / A. Kristi. London; Kollinz, 1977. - 542. - ISBN 000-
02160-012-9.
3. Kristi, Agata, Meri Vestmakott rolida. The Rose and Yew Tree Text. / A. Kristi. London:
Harper Collins Publishers, 1997. - 218 b. - ISBN 0006499481.
4. Christie, Agatha Mary Westmacott rolida yozish. Qizning qizi va boshqa romanlar Matn. / A.
Kristi. New York: St. Minotavr Martina, 2001.- 617 s. ISBN 0-312-27472-6.
5. Christie, Agatha Mary Westmacott rolida yozish. Bahor va boshqa romanlarda yo‘q Tekst. / A.
Kristi. New York: St. "Minotavr Martina," 2001. -644 s.-ISBN 0-312-27322-3.
6. https://www.dissercat.com/content/nedetektivnye-romany-agaty-kristi-osobennosti-poetiki
