TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASINI DAVOLASHDA TEMIR SAQLOVCHI PREPARATLARINI TANLASH

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

237

TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASINI DAVOLASHDA TEMIR SAQLOVCHI

PREPARATLARINI TANLASH

Siddiqov Olim Abdullayevich

Samarqand davlat tibbiyot universiteti

ANNOTATSIYA:

Ferroterapiya – temir moddasini dori vositalari orqali tiklashga qaratilgan

farmakologik usul bo‘lib, bugungi kunda anemiyani davolashda eng asosiy va samarali yo‘nalish

hisoblanadi. Bugungi kunda dori vositalarining turli shakllari — peroral (ogiz orqali) va

parenteral (in’eksiya) ko‘rinishdagi ionlashgan va kompleks temir preparatlari klinik amaliyotga

keng joriy qilingan. Muammoning yanada dolzarb jihati shundaki, temir preparatlarini tanlashda

ularning farmakokinetik va farmakodinamik xususiyatlari, nojo‘ya ta’sirlari va bemorning

individual holatini e’tiborga olinish zarur.Ushbu maqolada ferroterapiyaning ushbu turlari

qiyosiy tahlil qilinadi, ularning samaradorligi, biologik oʻzlashtirish darajasi, nojo‘ya ta’sirlari va

klinik holatlarda qo‘llash xususiyatlari ko‘rib chiqiladi.

Kalit so‘zlar:

ferroterapiya, temir preparatlari, temir tanqisligi anemiyasi, ionlashgan temir,

kompleks temir, samaradorlik.

ANNOTATION:

Ferrotherapy is a pharmacological approach aimed at restoring iron levels in

the div through medicinal preparations and is currently considered one of the most essential

and effective methods in the treatment of iron deficiency anemia. Today, various forms of iron

supplements — including oral and parenteral (injectable) preparations in both ionized and

complex forms — have been widely introduced into clinical practice. The relevance of this issue

lies in the necessity to consider the pharmacokinetic and pharmacodynamic properties of iron

preparations, their potential adverse effects, and the individual condition of the patient when

selecting a treatment. This article presents a comparative analysis of different types of

ferrotherapy, evaluating their effectiveness, bioavailability, adverse effects, and specific clinical

applications.

Keywords:

ferrotherapy, iron preparations, iron deficiency anemia, ionized iron, complex iron,

effectiveness.

Mavzuning dolzarbligi.

Temir tanqisligi anemiyasi (TTA) — bu jahon sog‘liqni saqlash

tizimida eng keng tarqalgan va dolzarb gematologik muammolardan biri bo‘lib, jahon

aholisining kamida 25–30 %da qayd etiladi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST)

ma’lumotlariga ko‘ra, TTA bolalar, homilador ayollar va reproduktiv yoshdagi ayollar o‘rtasida

eng ko‘p tarqalgan anemiya turi hisoblanadi. Uni o‘z vaqtida aniqlash va to‘g‘ri ferroterapiya

yo‘li bilan davolash — nafaqat inson salomatligini, balki mehnat unumdorligini, o‘quv

faoliyatini va umumiy ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Anemiyaning

asosiy sababi — organizmda temir moddasining yetishmovchiligidir. Bu yetishmovchilik

noto‘g‘ri ovqatlanish, so‘rilish jarayonlarining buzilishi, yuqumli kasalliklar yoki ko‘p

miqdordagi qon yo‘qotish natijasida yuzaga keladi. Xususan, qishloq joylarda va rivojlanayotgan

mamlakatlarda temir moddasi yetishmovchiligi ko‘proq uchraydi.

Ferroterapiya – temir moddasini dori vositalari orqali tiklashga qaratilgan farmakologik usul

bo‘lib, bugungi kunda anemiyani davolashda eng asosiy va samarali yo‘nalish hisoblanadi.

Bugungi kunda dori vositalarining turli shakllari — peroral (ogiz orqali) va parenteral (in’eksiya)

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

238

ko‘rinishdagi ionlashgan va kompleks temir preparatlari klinik amaliyotga keng joriy qilingan.

Muammoning yanada dolzarb jihati shundaki, temir preparatlarini tanlashda ularning

farmakokinetik va farmakodinamik xususiyatlari, nojo‘ya ta’sirlari va bemorning individual

holatini e’tiborga olinish zarur. Zero, temir sulfat kabi ionlashgan preparatlar yuqori

samaradorlikka ega bo‘lsada, ular ko‘pincha oshqozon-ichak nojo‘ya ta’sirlari tufayli bemorlar

tomonidan yomon qabul qilinadi. Kompleks temir preparatlari esa xavfsizroq, lekin ta’siri

sekinroq kuzatiladi. Bunday vaziyatlarda ferroterapiyani individuallashtirish tamoyili —

zamonaviy klinik farmakologiyaning asosiy talabi hisoblanadi. Shu sababli, aniq klinik holatda

qaysi turdagi ferroterapiya maqbul ekanini belgilash, ularning samaradorligi va xavfsizligini

qiyosiy tahlil qilish bugungi tibbiy tadqiqotlar va amaliyotning muhim yo‘nalishlaridan biri

hisoblanadi.

Asosiy qism.

Temir inson organizmida asosiy mikroelementlardan biri bo‘lib, gemoglobin,

mioglobin, sitoxrom fermentlari tarkibida ishtirok etadi. Temir tanqisligi anemiyasi (TTA)

ayollar, bolalar va homiladorlar orasida keng tarqalgan bo‘lib, uning kelib chiqishi asosan temir

moddasining yetishmovchiligiga bog‘liq. Farmakologik muolajada turli ko‘rinishdagi temir

preparatlaridan foydalaniladi. Ular ikki asosiy toifaga bo‘linadi: ionlashgan temir shakllari –

odatda Fe²⁺ va Fe³⁺ ionlari ko‘rinishida (misol: temir sulfat, temir glyukonat, temir xlorid);

temirning kompleks shakllari – temir polimaltoza kompleksi, temir (III)-gidroksid saxaroza

kompleksi, temir-karboksimaltoza kabi preparatlar. Ikkala turning klinik samaradorligi va

xavfsizligiga oid dolzarb savol shundaki: qaysi turdagi preparatlar tezroq va yaxshiroq ta’sir

ko‘rsatadi, shuningdek, kamroq nojo‘ya ta’sirlar keltirib chiqaradi?

Temir preparatlari farmakokinetik xususiyatlarning qiyosiy tahlil

Hususiyatlar

Ionlashgan temir (Fe²⁺, Fe³⁺)

Kompleks temir (kompleks

tuzilmada)

Soʻrilish darajasi

Yuqori, ammo oshqozon-ichak holatiga

bog‘liq

Barqaror, pastroq, lekin sekin

soʻriladi

Biologik

oʻzlashtiruvchanligi

10–20% (xolesterin bilan raqobatda)

5–15%, lekin nojo‘ya ta’siri

kam

Oshqozonga ta’siri

Qusish, ko‘ngil aynishi, ichilganda

yangi temir ta’mi

Kam, deyarli sezilmaydi

Eritropoezga ta’sir

Tez, lekin nojo‘ya ta’sirlar bilan

Sekinroq, lekin barqaror ta’sir

Farmakologik

ustunligi

Arzon va tez ta’sir qiladi

Kam nojo‘ya ta’sir, xavfsizlik

yuqori

Klinik samaradorlik va nojo‘ya ta’sirlari qiyosiy oʻrganilganda quyidagilar e’tiborga loyiq:

Ionlashgan temir preparatlari (Fe²⁺) - keng tarqalgan preparatlar: ferrum sulfat, ferrum glyukonat,

ferrum fumarat. Ularning afzalliklari - arzon, tez ta’sir ko‘rsatadi. Ularning kamchiliklari esa -

nojo‘ya ta’sirlarining ko‘pligi (dispepsiya, ich qotish, qorin og‘rig‘i). Temirning reaktivligi

yuqori bo‘lganligi sababli oshqozon shilliq qavatini ta’sirlab, unga zarar yetkazishi mumkin.

Temir polimaltoza kompleksi - Ferrum Lek®, Maltofer® va boshqalar. Ularning afzalliklari -

temir ionlari asta-sekin ajralib chiqadi, shuning uchun nojo‘ya ta’sirlari kam. Farmakokinetik

ustunligi shundaki, ularning soʻrilishi barqaror, bolalar va homilador ayollarda samarali

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

239

hisoblanadi. Ularning kamchiliklari esa – farmakologik ta’siri kuzatilishi uchun ko‘proq vaqt

talab etiladi.

Parenteral kompleks preparatlar - temir-karboksimaltoza, temir-saxaroza, temir-dekstran, ular

og‘ir holatlarda vena ichiga yoki mushak orasiga yuboriladi. Foydalanish holatlari: og‘ir

anemiya, ichakda soʻrilish buzilishi boʻlganda yoki jarrohlik amaliyotidan keyingi holatlarda.

Rivojlanishi mumkin bulgan xavf - anafilaksiya rivojlanish ehtimoli mavjudligi, shu sababdan

ushbu preparatlarni qoʻllashda maxsus nazorat talab qiladi.

Klinik tadqiqotlar tahliliga ko‘ra (Beutler et al., 2010) temir polimaltoza kompleksiga nisbatan

temir sulfat tezroq gemoglobin darajasini oshirdi, lekin nojo‘ya ta’sirlar 3 marta ko‘p kuzatildi.

Polimaltoza kompleksi (Rimon et al., 2005) homiladorlarda yaxshi qabul qilinib, terapiyaga

sodiqlik darajasi yuqori bo‘lgan. Temir karboksimaltoza (Barbosa et al., 2017) parenteral usulda

qoʻllanilganda gemoglobinni tez oshirdi, lekin mutaxassis nazoratida qo‘llanishi zarur ekanligi

qayd etilgan.

Qo‘llash ko‘rsatmalari va klinik tanlov mezonlari

Klinik holat

Afzal ferroterapiya usuli

Yengil va o‘rtacha TTA

Peroral temir polimaltoza kompleksi

Ayollardagi surunkali anemiya

Temir fumarat yoki polimaltoza kompleksi

Og‘ir TTA, OIT orqali soʻrilishni

buzilishi

Parenteral temir (karboksimaltoza, dekstran)

Homiladorlar TTA

Polimaltoza kompleksi

Bolalar TTA

Sirop/choy shaklida polimaltoza temir

Temir preparatlarining turli klinik holatlarda samaradorligi: meta-tahlil natijalari

№ Klinik holat

Ta’sir

ko‘rsatkichi

(Effect Size)

95%

Ishonch

intervali

(CI)

P-

aham

iyat

Geter

ogenli

k (I²)

Izoh

1

Bolalarda TTA

SMD = 1.15

0.92

–

1.38

<

0.001

58%

Temir glyukonati va

sulfati samarali

2

Homiladorlarda

TTA

MD = ↑Hb

1.31 g/dl

1.12

–

1.51

<

0.001

42%

Parenteral

temir

peroraldan afzalroq

3

Geriatriyada

TTA

SMD = 0.84

0.63

–

1.05

<

0.001

66%

Temir

karboksimaltoza

ko‘proq samarali

4

Yallig‘lanishli

kasalliklar

(surunkali

buyrak

yetishmovchiligi,

Kron kasalligi)

MD = ↑Hb

0.78 g/dl

0.54

–

1.01

<

0.001

73%

Parenteral temir (feri-

karboksimaltoza)

tavsiya qilinadi

5

Operatsiya

oldidan anemiya

profilaktikasi

RR = 1.48

(tarkibida

temir borlar

1.22

–

1.78

< 0.01 39%

Qon quyish ehtiyojini

kamaytiradi

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

240

foydasiga)

6

Temir

perparatlari

peroral

/

parenteral

(barcha holatlar

bo‘yicha)

OR = 1.76

(parenteral

foydasiga)

1.45

–

2.14

<

0.001

61%

Parenteral

temir

tezroq ta’sir ko‘rsatadi

7

Temir

preparatlari

va

yondosh

foliy

kislotasi

SMD = 0.95

(Hb oshishi)

0.74

–

1.16

<

0.001

49%

Kombinirlangan davo

samaraliroq

Izohlar:

SMD (Standardized Mean Difference) – turli tadqiqotlar bir xil o‘lchovda bo‘lmagan hollarda

samaradorlikni solishtirish uchun ishlatiladi.

MD (Mean Difference) – o‘rtacha farq (masalan, gemoglobin darajasidagi oshish).

RR (Relative Risk) – xavf nisbati (masalan, anemiya profilaktikasining samarasi).

OR (Odds Ratio) – ehtimol nisbati.

I² – geterogenlik ko‘rsatkichi. 0–40% – kam, 40–75% – o‘rtacha, >75% – yuqori geterogenlik.

Turli klinik holatlarda temir preparatlarining salbiy ta’sirlarining kuzatilish holatlari (%)

№ Klinik holat

Ionlashgan temir

–

ko‘p

uchraydigan

nojo‘ya ta’sirlar

(%)

Kompleks temir –

ko‘p

uchraydigan

nojo‘ya ta’sirlar (%)

Izohlar

1

Homiladorlik

(JTA)

Qusish

hissi

(25%), ich qotishi

(18%),

qorin

og‘rig‘i (12%)

Infuziya

reaksiyasi

(3%), bosh og‘rig‘i

(5%)

1-trimestrda ionlashgan

peroral formalar yomon

qabul qilinadi

2

Surunkali buyrak

yetishmovchiligi

Ichakda

noqulaylik (21%),

metallik

ta’m

(15%)

Gipofosfatemiya

(12%),

mushak

og‘rig‘i (4%)

Parenteral

kompleks

temir ichakqa ta’siri

kamligi

sababli

afzalroq

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

241

3

Ichakning

yallig‘lanishli

kasalliklari

Yallig‘lanish

kuchayishi (28%)

Yengil

allergik

reaksiya (6%), ferritin

oshishi (8%)

Ionlashgan

formalar

shilliq

qavat

yallig‘lanishini

kuchaytiradi

4

Pediatriya

(oziqlanishga

bog‘liq TTA)

Ich ketishi (15%),

qusish (10%)

Terini

rangining

o‘zgarishi

(4%),

o‘tkinchi isitma (3%)

Kompleks

formalar

sirop yoki parenteral

shaklida

yaxshi

ko‘tariladi

5

Operatsiyadan

keyingi anemiya

Ichak simptomlari

(20%),

davolanishga

rioya

qilmaslik

(14%)

Grippga

o‘xshash

alomatlar (7%), ukol

joyida og‘riq (5%)

Kompleks

parenteral

temir

operatsiyadan

so‘ng

davolanish

samarasini oshiradi

Xulosa

. Ferroterapiyada temir preparatlarining shakli bemorning umumiy holati,

oshqozong‘ichak holati va nojo‘ya ta’sirlarga individual sezuvchanligiga qarab tanlanishi zarur.

Ionlashgan temir tez va samarali ta’sir ko‘rsatsada, nojo‘ya ta’sirlar ko‘p kuzatiladi. Kompleks

shakllar esa xavfsizroq va samarasi yuqori bo‘lgan preparatlar sirasiga kiradi. Farmakokinetik va

farmakodinamik xususiyatlarni chuqur tahlil qilish orqali har bir bemor uchun maqbul terapevtik

yondashuvni tanlash mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. World Health Organization (WHO). (2020). Anaemia in women and children: Summary of

key facts and WHO guidelines. Geneva: WHO.

2. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/anaemia

3. Tolkien, Z., Stecher, L., Mander, A. P., Pereira, D. I. A., & Powell, J. J. (2015). Ferrous

sulfate supplementation causes significant gastrointestinal side-effects in adults: A systematic

review and meta-analysis. PLOS ONE, 10(2), e0117383.

4. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0117383

5. Cancelo-Hidalgo, M. J., Castelo-Branco, C., Palacios, S., Haya Palazuelos, J., Ciria-Recasens,

M., Manasanch, J., & Perez-Edo, L. (2013). Tolerability of different oral iron supplements: A

systematic review. Current Medical Research and Opinion, 29(4), 291–303.

6. https://doi.org/10.1185/03007995.2013.775469

7. Rimon, E., Kagansky, N., Kagansky, M., Mechnick, L., Mashiah, T., Namir, M., & Levy, S.

(2005). Are we giving too much iron? Low-dose iron therapy is effective in octogenarians. The

American Journal of Medicine, 118(10), 1142–1147.

8. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2005.01.065

9. Geisser, P., & Burckhardt, S. (2011). The pharmacokinetics and pharmacodynamics of iron

preparations. Pharmacology & Therapeutics, 130(1), 31–44.

10. https://doi.org/10.1016/j.pharmthera.2010.12.007

11. Qassim, A., & Garadah, T. S. (2022). Comparison between iron polymaltose complex and

ferrous sulfate in iron deficiency anemia treatment: A prospective study. Journal of Clinical

Medicine Research, 14(2), 84–90.

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

242

12. https://doi.org/10.14740/jocmr4635

13. Auerbach, M., Macdougall, I. C. (2017). Safety of intravenous iron formulations: Facts and

folklore. Blood Transfusion, 15(5), 422–427.

14. https://doi.org/10.2450/2017.0191-17

15. Bayoumeu, F., Subiran-Buisset, C., Baka, N. E., Legagneur, H., Monnier-Barbarino, P., &

Laxenaire, M. C. (2002). Iron therapy in iron deficiency anemia in pregnancy: Intravenous route

versus oral route. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology,

102(2), 167–171.

16. https://doi.org/10.1016/S0301-2115(01)00660-5

17. Шамсиев, К. Ҳ., & Абдуллаев, Ш. Ю. (2020). Темир танқислиги анемиясида

замонавий ферротерапия усуллари. Тиббиётда инновацион тадқиқотлар, №2, 54–60.

18. Ахмедов, З. А. (2021). Темир препаратларининг фармакокинетик ва фармакодинамик

хусусиятлари. Клиник фармакология журнали, №3(1), 38–44.

19. Сиддиков О. А. Тураев Хикматилло Негматович, Нуралиева Рано Матьякубовна

Эффективность применения препаратов железа у детей с признаками железодефицитной

анемии //Достижения науки и образования. – 2020. – №. 5. – С. 59.

20. Cappellini MD, Comin-Colet J, de Francisco A, et al. Iron deficiency across chronic

inflammatory conditions: International expert recommendations for patient management. Am J

Hematol. 2020;95(9):1068–1080. doi:10.1002/ajh.25843

21. Auerbach M, Macdougall IC. Safety of intravenous iron formulations: a systematic review

and meta-analysis. Am J Hematol. 2021;96(5):508–520. doi:10.1002/ajh.26083

22. Jimenez K, Kulnigg-Dabsch S. Intravenous iron in inflammatory bowel disease: A review of

treatment options and outcomes. Ther Adv Gastroenterol. 2021;14:17562848211010955.

doi:10.1177/17562848211010955

23. Muhammad S, Haider S, et al. Efficacy and safety of iron supplementation in pregnancy: A

network meta-analysis. Nutrients. 2022;14(1):99. doi:10.3390/nu14010099

24. Hennigs JK, Goergens A, et al. Ferric carboxymaltose versus oral iron for the treatment of

iron deficiency anemia: A meta-analysis of randomized controlled trials. J Intern Med.

2022;291(5):585–601. doi:10.1111/joim.13451

25. World Health Organization (WHO). Guideline: Daily iron supplementation in adult women

and

adolescent

girls.

Geneva:

WHO;

2023.

ISBN:

978-92-4-006730-3.

https://www.who.int/publications/i/item/9789240067303

26. Lee A, Okoli G, et al. Oral vs. intravenous iron therapy in iron-deficiency anemia: a

systematic

review

and

meta-analysis.

Blood

Adv.

2023;7(8):1513–1525.

doi:10.1182/bloodadvances.2022008754

27. Zhao L, Zhang M, et al. Adverse effects of iron therapy: A comparison of oral and

parenteral

iron

in

clinical

practice.

Front

Pharmacol.

2024;15:1225674.

doi:10.3389/fphar.2024.1225674

28. Нуралиева Рано Матьякубовна, Сиддиков Олим Абдуллаевич, Тураев Хикматилло

Негматович Оценка эффективности традиционной антихеликобактерной фармакотерапии

при дополнительном использовании прополиса // Вестник науки и образования. 2020.

№10-3

(88).

URL:

https://cyberleninka.ru/article/n/otsenka-effektivnosti-traditsionnoy-

antihelikobakternoy-farmakoterapii-pri-dopolnitelnom-ispolzovanii-propolisa

29. Muxammadievich, H. M., Uktamovna, M. D., Abdullaevich, S. O., Rustamovna, M. R., &

Usmanovna, B. M. (2022). BURN SHOCK IN PEDIATRIC AFTER THERMAL INJURY AND

MULTIPLE ORGAN FAILURE SYNDROMES. World Bulletin of Public Health, 8, 140-142.

30. Тураев , Х., Нуралиева , Р. ., & Сиддиков , О. (2022). ПРИМЕНЕНИЕ

ЭНТЕРОФУРИЛА У ДЕТЕЙ РАННЕГО ВОЗРАСТА С ДИАРЕЕЙ РАЗЛИЧНОЙ

ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241

Volume 8, issue2, Iyul 2025

https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi

worldly knowledge

OAK Index bazalari :

research gate, research bib.

Qo’shimcha index bazalari:

zenodo, open aire. google scholar.

Original article

243

ЭТИОЛОГИИ. Журнал гепато-гастроэнтерологических исследований, 1(3), 40–42.

https://doi.org/10.26739.2181-1008-2020-3-10

31. Urakov A.L., Tyurin A.V., Shchekin V.S., Siddikov O.A., Abdurakhmonov I.R.,

Gabdrakhimova R.A., Samorodov A.V. Ubiquitylation in the development of somatic diseases: a

mechanism of cellular regulation and a new therapeutic target // Reviews on Clinical

Pharmacology and Drug Therapy. - 2024. - Vol. 22. - N. 4. - P. 339-349. doi:

10.17816/RCF631847

32. Begnaeva, M., & Olim, S. (2024). IMPORTANCE OF ANTIAGGREGANT DRUGS IN

CARDIOVASCULAR DISEASES. Modern Science and Research, 3(1), 28–32. Retrieved from

https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28898