ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
358
MAKTABGA QABUL QILISH TARTIBINING XORIJIY TAJRIBALARI
Almardanov Qahramon Asqarovich
Abdulla Avloniy nomidagi pedagogik mahorat milliy instituti mustaqil tadqiqotchisi
email: q.almardanov@gmail.com Tel.: +998 90 316 64 67
Annotatsiya:
Mazkur maqola maktabga qabul qilish tartiblari bo‘yicha xorijiy tajribalarni
o‘rganishga bag‘ishlangan bo‘lib, turli ta’lim tizimlaridagi tuzilma, qoidalar va asosiy
tamoyillarni tahlil qiladi. Amerika Qo‘shma Shtatlari, Finlyandiya, Germaniyadagi maktabga
qabul amaliyotlari tahlili orqali ta’limga teng ravishda kirish imkoniyatini ta’minlash, akademik
standartlar va mahalliy siyosatni muvozanatlashtirish bo‘yicha yondashuvlar yoritilgan. Qabul
mezonlari, kirish imtihonlari, kvota tizimlari va ijtimoiy-iqtisodiy omillarning ro‘yxatga olish
siyosatlariga ta’siri muhokama qilingan. Maqola bu amaliyotlarning ta’lim tengligi,
o‘quvchilarning xilma-xilligi va umumiy akademik samaradorlikka ta’sirini o‘rganadi. Qiyosiy
natijalar asosida boshqa kontekstlarda qabul tartiblarini yaxshilash uchun eng yaxshi tajribalar va
mumkin bo‘lgan saboqlar aniqlanadi.
Kalit so‘zlar:
Maktabga qabul, xorijiy tajriba, ta’lim tizimlari, qabul mezonlari, akademik
standartlar, ro‘yxatga olish, kirish imtihonlari, kvota tizimlari, ijtimoiy-iqtisodiy omillar, qiyosiy
tahlil, ta’lim siyosati, inklyuziv ta’lim.
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ПРОЦЕДУР ПРИЕМА В ШКОЛУ
Аннотaция:
Данная статья посвящена изучению зарубежного опыта процедур приема в
школы, анализу структурных особенностей, нормативных актов и руководящих
принципов организatsiи образования в различных странах. Рассматриваются политики
доступа, используемые для обеспечения сбалансированного подхода к поддержанию
академических стандартов и потребностей местной политики в таких странах, как США,
Финляндия, Германия. Обсуждается роль критериев приема, вступительных экзаменов,
квотных систем и социально-экономических факторов в политике зачисления. В статье
рассматриваются последствия этих практик для образовательного равенства, разнообразия
учащихся и общей академической эффективности. На основе сравнительных результатов
выявляются лучшие практики и возможные уроки, которые могут быть полезны для
улучшения процедур приема в других контекстах.
Ключевые слова:
Прием в школу, зарубежный опыт, образовательные системы, критерии
приема, академические стандарты, зачисление, вступительные экзамены, квотные
системы, социально-экономические факторы, сравнительный анализ, образовательная
политика, инклюзивное образование.
FOREIGN EXPERIENCES OF SCHOOL ADMISSION PROCEDURES
Annotation:
This paper is targeted at investigating the foreign experience of procedures of
school admissions, analyzing structural features, regulations, and guiding principles of the
general organization of education in different countries. It looks into access policies that will be
used in ensuring a balanced view of maintaining academic standards and local policy needs in
countries such as the United States, Finland, Germany. It debates the role of admission criteria,
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
359
entrance examinations, quota systems, and socio-economic variables on enrollment policies. The
article considers the implications these practices have on educational equity, student diversity,
and general academic efficiency. From the comparative results, best practices and possible
lessons to be learnt for improving admission procedures in other contexts are identified.
Keywords:
School admission, foreign experiences, education systems, admission criteria,
academic standards, enrollment, entrance exams, quota systems, socioeconomic factors,
comparative analysis, education policy, inclusive education.
КИРИШ / ВВЕДЕНИЕ / INTRODUCTION:
Maktabga qabul qilish jarayoni o‘quvchilarning
ta’lim yo‘nalishini shakllantirishda, ularning kelajakdagi akademik muvaffaqiyatlari va umumiy
rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Turli mamlakatlar maktabga qabul qilish uchun turli xil tartiblar
va tizimlarni ishlab chiqqan, bu ularning o‘ziga xos ta’lim falsafalari, siyosatlari va ijtimoiy
kontekstlarini aks ettiradi. Ushbu maqola maktabga qabul qilish tartiblarining xorijiy tajribalarini
o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, turli mamlakatlarning ta’lim tizimlarini qanday tuzishi,
muammolarni qanday hal qilishini, adolat va tenglikni qanday ta’minlashini ko‘rib chiqadi.
Amerika Qo‘shma Shtatlari, Finlyandiya, Germaniya, Kanada, Yaponiya, Isroil, Janubiy Koreya,
Singapur va Birlashgan Arab Amirliklaridagi maktabga qabul qilish amaliyotlarini tahlil qilish
orqali ushbu ilmiy maqola ta’limning ushbu muhim jihatiga nisbatan xorijiy yondashuvlar
to‘g‘risida keng qamrovli tushuncha olishni maqsad qilgan. Ushbu maqolaning ahamiyati eng
yaxshi amaliyotlarni yoritish, takomillashtirish mumkin bo‘lgan sohalarni aniqlash, yanada
inklyuziv va tenglikni ta’minlovchi tizimlarni ilgari surishda yotadi. Ta’limga kirish
imkoniyatiga bo‘lgan e’tibor rivojlanib borayotgan bugungi globallashgan dunyoda davlatlar
o‘zlarining ta’lim tizimlarini takomillashtirish yo‘llarini izlayapti. Maqola ijtimoiy-iqtisodiy
omillar, akademik standartlar va mahalliy siyosatlarning maktabga qabul qilish tartiblariga
qanday ta’sir qilishini o‘rganadi.
ТАДҚИҚОТ УСУЛЛАРИ / МЕТОДЫ / METHODS:
Ushbu maqola turli davlatlar
bo‘yicha maktabga qabul qilish tartiblarini solishtiruvchi qiyosiy tahlilni amalga oshiradi.
Ma’lumotlar akademik maqolalar, ilmiy kitoblar, hukumat hisobotlari va rasmiy saytlaridan
olingan.
МУҲОКАМА / ОБСУЖДЕНИЕ / DISCUSSION:
AQSh ta’lim tizimi boshlang‘ich maktab,
o‘rta maktab, yuqori maktab va oliy ta’limdan iborat. Har bir daraja o‘quvchilarni akademik va
professional muvaffaqiyatga tayyorlashda ahamiyatga ega
. Boshlang‘ich maktablar odatda
bolalarni bolalar bog‘chasidan boshlang‘ich maktabdagi 5-6-sinfgacha, o‘rta maktablar 6-8-
sinflarni, yuqori maktablar esa 9-12-sinflarni qamrab oladi. Ushbu bo‘linmalar yoshga
moslashtirilgan o‘quv dasturlari va pedagogik strategiyalarni ta’minlaydi. AQShdagi
maktablarning tuzilishi shtatlar va maktab okruglariga qarab farq qiladi, bu mamlakatning
markazlashmagan ta’lim boshqaruvi bilan bog‘liq. Davlat maktablari mahalliy va shtat
hukumatlari tomonidan moliyalashtiriladi va boshqariladi, xususiy maktablar esa kontrakt va
xususiy moliyalashtirishga tayanadi. Davlat va xususiy ta’lim o‘rtasida oraliq model hisoblangan
charter maktablar davlat mablag‘lari bilan ishlaydi, lekin o‘quv dasturi va boshqaruvda ko‘proq
mustaqillikka ega. Diniy va magnet maktablar maxsus o‘quv dasturlarini, masalan, STEM (fan,
1
Paul R. Fossum. (2020). “The Education System of the United States of America: Overview and Foundations.”
The Education Systems of the Americas, pp:1-28
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
360
texnologiya, muhandislik, matematika) yoki san’atga yo‘naltirilgan dasturlarni taklif qiladi, bu
esa turli xil o‘quvchilarni jalb qiladi
AQShdagi boshlang‘ich maktablarga qabul jarayonlari davlat maktablarida inklyuzivlikni
ta’minlashga qaratilgan. Bolalar odatda yashash manzili bo‘yicha maktablarga biriktiriladi, bu
esa ta’limga teng huquqli bo‘lishni ta’minlaydi
. Biroq, davlat, xususiy va charter maktablar
o‘rtasidagi qabul tartiblari sezilarli darajada farqlanadi. Davlat boshlang‘ich maktablari odatda
hududlashtirilgan bo‘lib, bolalar yashash manzili asosida maktabga avtomatik tarzda qabul
qilinadi. Ushbu tizim ta’limga kirishni ta’minlaydi, ammo hududlar ijtimoiy-iqtisodiy omillar
ta’sirida maktab sifatidagi tafovutlarga olib kelishi mumkin. Ota-onalar yoki vasiylar yashash
joyini tasdiqlovchi hujjat, tug‘ilganlik to‘g‘risidagi guvohnoma va emlash kartasini taqdim etishi
lozim. Xususiy va charter maktablarga qabul qilish odatda ariza topshirish jarayonini talab qiladi.
Xususiy maktablar ota-onalardan batafsil arizalarni, jumladan, akademik ma’lumotlar,
tavsiyanomalar va shaxsiy insho talab qiladi. Ba’zi xususiy maktablar ota-onalar va bolalar bilan
suhbatlar o‘tkazib, ularning maqsad va qadriyatlariga mos kelishini baholaydi. Charter maktablar
talab yuqoriligi va o‘rinlar cheklanganligi sababli ko‘pincha qabul qilishda “lotereya” tizimidan
foydalanadi, bu esa tasodifiy va adolatli tanlovni ta’minlaydi. Maxsus o‘quv dasturlari bilan
mashhur bo‘lgan magnet maktablar qo‘shimcha qadamlarni, masalan, kirish imtihonlari yoki
musiqa yoki tasviriy san’at dasturlari uchun tanlovlarni talab qilishi mumkin. Ushbu maktablar
ma’lum bir sohada qobiliyat va qiziqishni rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, mahalliy
okruglardan tashqaridagi o‘quvchilarni jalb qiladi.
Qabul qilish mezonlari maktab turiga qarab sezilarli darajada farq qiladi. Davlat maktablari
rezidentlikka ustuvorlik bergan bo‘lsa, xususiy va maxsus maktablar ko‘pincha akademik
salohiyatni, darsdan tashqari mashg‘ulotlarni va shaxsiy fazilatlarni hisobga oladi. Tanlovli
xususiy va magnet maktablarda kirish imtihonlari o‘quvchining tayyorgarligi va qobiliyatini
baholash vositasi sifatida keng qo‘llaniladi. Kirish imtihonlari odatda savodxonlik, matematik
qobiliyat va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini baholaydi. Masalan, xususiy maktablar
arizachilarni baholash uchun Independent School Entrance Exam (ISEE) yoki Secondary School
Admission Test (SSAT) kabi standart testlardan foydalanishi mumkin. Yoshroq o‘quvchilar
uchun baholashlar rivojlanish bosqichlarini va rasmiy ta’limga tayyorgarlikni aniqlashga
qaratilgan bo‘lishi mumkin
. Ba’zi maktablar imtihon natijalarini ota-onalar yoki bolalar bilan
suhbatlar bilan to‘ldiradi. Bu usullar ta’limchilar uchun ijtimoiy-emotsional rivojlanishni, til
ko‘nikmalarini va moslashuvchanlikni baholash imkoniyatini beradi.
Kvota tizimlari AQSh boshlang‘ich maktablarida kamroq uchraydi, ammo ba’zan selektiv
maktablarda turli-tumanlikni rag‘batlantirish uchun qo‘llaniladi. Masalan, magnet maktablari
turli demografik va ijtimoiy-iqtisodiy guruhlardan vakillikni ta’minlash uchun kvotalarni amalga
oshirishi mumkin. Charter maktablar esa ba’zi toifalarga, masalan, joriy o‘quvchilarning aka-
ukalari yoki xodimlarning farzandlariga ustuvorlik berib, so‘ngra lotereyaga murojaat qilishi
2
James, S. M., & Marrett, C. B. (2011). “Innovations in STEM Education”. Journal of the Washington Academy of
Sciences, 97(3), pp:55–66.
3
Conlisk, J. (1969). “Determinants of School Enrollment and School Performance.” The Journal of Human
Resources, 4(2), pp:140–157.
4
KLEIN, A. M., ZEVENBERGEN, A. A., & BROWN, N. (2006). “Managing Standardized Testing in Today’s
Schools.” The Journal of Educational Thought (JET) / Revue de La Pensée Éducative, 40(2), pp:145–157.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
361
mumkin. Tenglik masalasi AQSh ta’lim tizimida asosiy e’tiborda turadi. Resurslar taqsimotidagi
tengsizlik va ta’lim sifatiga zarar qiluvchi omillarga qarshi kurashish uchun “school choice”
dasturlari va kam ta’minlangan oilalarga xususiy maktablarda o‘qish uchun grantlar kabi
tashabbuslar joriy etilmoqda
.
Germaniyaning ta’lim tizimi qat’iy tuzilmaga ega bo‘lib, mamlakatning federal xarakterini aks
ettiradi. Har bir federal hudud (Länder) o‘zining ta’lim siyosati uchun mas’uldir. Hududiy
farqlarga qaramay ta’lim tizimi mamlakat bo‘ylab izchillikni ta’minlaydigan umumiy asosga
amal qiladi. Ta’lim tizimi bir nechta darajalarga bo‘lingan: ilk bolalik ta’limi, boshlang‘ich
ta’lim, o‘rta ta’lim va oliy ta’lim
. Germaniyada boshlang‘ich ta’lim Grundschule (boshlang‘ich
maktab) bilan boshlanadi. U odatda aksariyat shtatlarda to‘rt yil davom etadi (1-4-sinflar), ammo
ayrim shtatlarda bu muddat olti yilgacha cho‘zilishi mumkin. Boshlang‘ich ta’limdan so‘ng
o‘quvchilar o‘zlarining akademik ko‘rsatkichlari va kasbiy maqsadlariga qarab bir nechta o‘rta
ta’lim yo‘nalishlariga, jumladan, Hauptschule, Realschule, Gymnasium va Gesamtschule ga
o‘tadilar
. Ushbu tuzilmali farqlash o‘quvchilarning qobiliyatlari va qiziqishlariga mos keladigan
moslashtirilgan ta’lim imkoniyatlarini taqdim etishga qaratilgan. Germaniya maktab tizimi
asosan davlatga tegishli bo‘lib, o‘quvchilarning ko‘pchiligi bepul davlat maktablarida ta’lim
oladi. Biroq, xususiy va xalqaro maktablar ham mavjud bo‘lib, ular International Baccalaureate
(IB) kabi muqobil o‘quv dasturlarini yoki Waldorf yoki Montessori kabi maxsus diniy yoki
pedagogik yondashuvlarni taklif etadi. Tizimning markazlashmaganligi maktablarga mintaqaviy
ehtiyojlarga moslashish imkonini beradi, shu bilan birga milliy standartlarga rioya etiladi.
Germaniyada boshlang‘ich maktablarga qabul qilish jarayoni oddiy va inklyuziv bo‘lib, barcha 6
yoshdan 15 yoshgacha bo‘lgan bolalarga bepul va majburiy ta’limni ta’minlashga qaratilgan.
Jarayonlar davlat, xususiy va xalqaro maktablar o‘rtasida bir oz farq qiladi, ammo odatda tenglik
tamoyiliga ustuvor ahamiyat beradi. Germaniyada davlat boshlang‘ich maktablari hududlash
tizimi asosida faoliyat yuritadi. Unda bolalar o‘z yashash hududlaridagi maktablarga qamrab
olinadi. Ota-onalar bolalarining belgilangan maktabi haqida xabardor qilinadi va qabul odatda
avtomatik tarzda amalga oshadi. Kerakli hujjatlarga tug‘ilganlik haqidagi guvohnoma, yashash
joyi haqidagi dalil va emlash to‘g‘risidagi hujjat kiradi
. Ta’lim tizimining markazlashmaganligi
har bir shtatga maxsus qoidalarni belgilash imkonini beradi. Masalan, ba’zi shtatlar ota-onalarga
agar ish joyiga yaqinlik yoki maxsus ta’lim ehtiyojlari kabi asosli sabablar ko‘rsatilsa, hududidan
tashqaridagi maktablarga murojaat qilish imkonini beradi. Xususiy va xalqaro maktablar
mustaqil ravishda ishlaydi va qabul qilish jarayonlari ko‘proq tanlov asosida amalga oshiriladi.
Ota-onalar akademik ma’lumotlar, til bilish ko‘nikmasi (xalqaro maktablar uchun) va
tavsiyanomalarni o‘z ichiga olgan arizalarni topshirishlari kerak. Ba’zi maktablar ta’lim
yondashuvining mos kelishini baholash uchun ota-onalar va bolalar bilan suhbatlar o‘tkazadilar.
5
Berends, M. (2021). “The current landscape of school choice in the United States.” The Phi Delta Kappan, 103(1),
pp:14–19.
6
Schneeweiss, M. L. (1950). “The German Schools and Democracy.” The Modern Language Journal, 34(2),
pp:111–125.
7
German education system https://edubao.org/ru/blog/the-german-education-system
8
Information
on
School
Enrollment
https://www.heidelberg.de/english/Home/Life/information+on+school+enrollment.html#school-enrollment-
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
362
Boshlang‘ich maktablarga qabul qilish asosan yosh va yashash joyiga asoslanadi, ayniqsa davlat
maktablari uchun. Xususiy va xalqaro maktablar yoki maxsus dasturlar uchun tanlash mezonlari
va kirish imtihonlari ko‘proq uchraydi
. Bolalar 1-sinfga kirish uchun belgilangan sanagacha (bu
shtatlarga qarab farq qiladi) olti yoshga to‘lishlari kerak. Rivojlanishi ilg‘or yoki qo‘shimcha
yordamga muhtoj bolalar uchun erta yoki kechroq qabul qilish mumkin. Davlat maktablari o‘z
hududidagi bolalarga ustuvorlik beradi. Maxsus holatlar uchun, masalan, bir maktabda
o‘qiydigan aka-ukalar yoki opa-singillar uchun istisnolar mavjud bo‘lishi mumkin. Davlat
boshlang‘ich maktablari uchun kirish imtihonlari kam uchraydi, lekin xususiy yoki xalqaro
maktablar uchun talab qilinishi mumkin. Ushbu imtihonlar odatda maktabga tayyorgarlikni
baholash uchun savodxonlik, matematik hisoblash qobiliyatlarini o‘z ichiga oladi. Maxsus
dasturlar, masalan, ikki tilli ta’lim yoki iste’dodli o‘quvchilarga mo‘ljallangan maktablar uchun
til bilimi yoki kognitiv qobiliyatlarni qo‘shimcha baholash amalga oshiriladi. Davlat
maktablarida maktabga tayyorgarlik odatda o‘qituvchilar yoki maktab psixologlari tomonidan
o‘tkaziladigan Schulfähigkeitstests (maktabga tayyorlik testlari) orqali baholanadi. Ushbu testlar
raqobat asosidagi tanlovdan ko‘ra ijtimoiy, emotsional va akademik tayyorgarlikka e’tibor
qaratadi.
Germaniyada ta’lim tizimi ayniqsa davlat maktablarida tenglik va inklyuzivlikni ta’minlashga
katta e’tibor qaratadi. Kvota tizimlari boshlang‘ich maktablarda keng qo‘llanilmaydi, lekin ayrim
siyosatlar va amaliyotlar xilma-xillik va adolatni targ‘ib qilishga qaratilgan. Germaniyada
immigrant va qochqinlar oilalaridan kelgan bolalarning ta’lim tizimiga oson
integratsiyalashuvini
ta’minlash
uchun
tashabbuslar
amalga
oshirilmoqda
Willkommensklassen yoki Förderklassen deb nomlangan tayyorlov sinflari til o‘rganishni
qo‘llab-quvvatlaydi va o‘quvchilarni asosiy sinflarga o‘tishga yordam beradi. Germaniyada
ta’lim tizimi maxsus ehtiyojli bolalarni qamrab oladi va ular uchun qo‘shimcha yordam bilan
asosiy maktablarga integratsiyalashuvi yoki maxsus maktablarga joylashish imkoniyatini taqdim
etadi.
Finlyandiya o‘zining tenglik, inklyuzivlik va yuqori sifatli natijalarga asoslangan namunali
ta’lim tizimi bilan butun dunyoda tanilgan. Finlyandiya ta’lim tizimi bir necha darajaga
bo‘lingan: erta bolalik ta’limi, maktabgacha ta’lim, asosiy ta’lim (boshlang‘ich va o‘rta maktab),
yuqori o‘rta ta’lim va oliy ta’lim
. Majburiy asosiy ta’lim 7 yoshdan boshlanadi va odatda 9 yil
davom etadi. Bu boshlang‘ich ta’lim uchun 1–6-sinflarni, o‘rta ta’lim uchun esa 7–9-sinflarni o‘z
ichiga oladi. Finlyandiya maktablarining tuzilmasi mamlakatning tenglik va ochiqlik
tamoyillariga asoslangan. Maktablar davlat tomonidan moliyalashtiriladi va yagona tizim asosida
ishlaydi, bu esa joylashuvi yoki ijtimoiy-iqtisodiy sharoitidan qat’i nazar, barcha o‘quvchilarga
bir xil o‘quv dasturini taqdim etadi. Xususiy maktablar kam uchraydi va hatto ular ham milliy
o‘quv dasturiga rioya qiladi. Tuzilmaning bunday yagona xususiyati barcha hududlarda ta’lim
sifatining izchilligini ta’minlaydi. San’at yoki fan kabi sohalarga yo‘naltirilgan ixtisoslashgan
maktablar mavjud, ammo ular ham davlat ta’lim tizimiga to‘liq integratsiyalashgan.
Finlyandiyaning markazlashtirilmagan boshqaruv modeli mahalliy hokimiyat va alohida
9
Kolstad, R. K., Windham, R., & Munday, R. (1992). “The German Educational System: A Model for Local
Control.” The Clearing House, 65(6), 363–366.
10
HOMUTH, C., WELKER, J., WILL, G., & VON MAURICE, J. (2020). “The Impact of Legal Status on Different
Schooling Aspects of Adolescents in Germany.” Refuge: Canada’s Journal on Refugees, 36(2), pp:45–58.
11
Morten Søby., L. Tzu. (2015). “Finnish education system.” Nordic Journal of Digital Literacy, (2), pp:64-68.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
363
maktablarga o‘z amaliyotlarini mahalliy ehtiyojlarga moslashtirishga imkon beradi.
O‘qituvchilar yuqori malakali bo‘lib, katta professional erkinlikka ega, bu esa ta’lim sifatini
oshiradi.
Finlyandiyada boshlang‘ich maktablarga qabul qilish jarayoni sodda va inklyuzivlikni ustuvor
hisoblaydi. Barcha bolalar bepul asosiy ta’lim olish huquqiga ega va bu jarayon tenglikni
ta’minlashga qaratilgan. Yosh o‘quvchilarni qabul qilish asosan ularning yashash joyiga
asoslangan bo‘lib, bu maktablarning mahalliy jamoalarga xizmat qilishini ta’minlaydi. Davlat
boshlang‘ich maktablari Finlyandiyada oilalar uchun asosiy tanlov hisoblanadi. Bolalar
avtomatik ravishda o‘z yashash hududiga mos keladigan maktablarga biriktiriladi
. Mahalliy
ta’lim boshqarmasi ota-onalarga ularning bolasi uchun belgilangan maktab haqida xabar
yuboradi. Ushbu tizim raqobatbardosh qabul qilish jarayonlariga ehtiyojni bartaraf etadi va
barcha bolalar uchun teng imkoniyatlarni rag‘batlantiradi. Talab qilinadigan hujjatlar odatda
bolaning shaxsiy identifikatsiya raqami, yashash joyi tasdiqlovchi hujjatlar va sog‘liq haqidagi
ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Finlyandiya ta’lim tizimi yosh bolalar uchun stress va raqobatni
minimallashtirishga mo‘ljallangan. Shu sababli boshlang‘ich maktablarga kirish uchun
imtihonlar kamdan-kam hollarda uchraydi
. Aksariyat Finlyandiya o‘quvchilari davlat
maktablarida o‘qishsa-da, noyob ta’lim imkoniyatlarini izlayotganlar uchun xususiy va
ixtisoslashgan maktablar mavjud. Ushbu maktablarga qabul qilish qo‘shimcha bosqichlarni,
masalan, ariza topshirish yoki suhbatda qatnashishni talab qilishi mumkin. Ammo, bu jarayonlar
inklyuzivlikni hisobga oladi va kuchli raqobat asosida o‘tmaydi. Masalan, musiqa yoki ikki tilli
ta’limga yo‘naltirilgan ixtisoslashgan maktablar qabul uchun musiqiy qobiliyat yoki til bilimi
bo‘yicha sinovlar o‘tkazishi mumkin.
Finlyandiya ta’lim tizimi odatda maktablarga qabul qilishda kvota tizimlaridan foydalanmaydi,
chunki asosiy e’tibor barcha o‘quvchilarga teng imkoniyat yaratishga qaratilgan
. Ammo,
inklyuzivlik va xilma-xillikni ta’minlash maqsadida ba’zi siyosatlar qo‘llaniladi. Ixtisoslashgan
maktablar turli ijtimoiy-iqtisodiy kelib chiqish yoki hududlardan kelgan o‘quvchilarni
muvozanatli taqsimlash uchun kvotalarni ko‘rib chiqishi mumkin. Masalan, musiqa va san’at
maktablari kam ta’minlangan guruhlardan kelgan o‘quvchilar uchun o‘rinlarni zaxirada saqlashi
mumkin. Finlyandiya maktablari dizayn jihatidan inklyuziv bo‘lib, maxsus ehtiyojli
o‘quvchilarni asosiy sinflar tarkibiga qo‘shishga intiladi. Maxsus ta’lim o‘qituvchilari va
individual qo‘llab-quvvatlash rejalar kabi resurslar har bir bolaning muvaffaqiyat qozonishini
ta’minlaydi. Finlyandiyada xilma-xillik ortib borayotganini hisobga olgan holda, maktablar
immigrant oilalardan kelgan bolalarni qo‘llab-quvvatlash chorasini ko‘rmoqda
. Finlyand tilini
12
Ramos Lobato, I., Bernelius, V. (2023). “Divided Cities—Divided Schools? School Segregation and the Role of
Needs-Based Resource Allocation in Finland.” Finland’s Famous Education System. Springer, Singapore, pp:227-
242.
13
Jahnukainen, M., Hienonen, N., Lintuvuori, M., Lempinen, S. (2023). “Inclusion in Finland: Myths and
Realities.” Finland’s Famous Education System. Springer, Singapore, pp:401-415
14
Morgan, H. (2014). “Review of Research: The Education System in Finland: A Success Story Other Countries
Can Emulate”. Childhood Education, 90(6), pp:453–457.
15
Mäkelä, ML., Kalalahti, M. (2023).” Negotiated, Given and Self-Made Paths: Immigrant Origin Girls and Post-
compulsory Educational Transition in Finland.” Finland’s Famous Education System. Springer, Singapore, pp:335-
349.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
364
bilmaydigan o‘quvchilar uchun tayyorlov sinflari tashkil etiladi. Maktablar, shuningdek, barcha
o‘quvchilarning o‘zlarini xush ko‘rilgan va qadrlangan his qilishlarini ta’minlash maqsadida
madaniy inklyuzivlikni birinchi o‘ringa qo‘yadi.
NATIJALAR / РЕЗУЛТАТЫ / RESULTS:
AQSh juda xilma-xil ta’lim tizimiga ega bo‘lib,
ko‘plab dasturlar va o‘quvdan tashqari faoliyat turlarini taklif qiladi. U innovatsiya va
ijodkorlikni qadrlaydi, talabalarni tanqidiy fikrlash va turli sohalarni o‘rganishga undaydi.
Shuningdek, mamlakat dunyoning eng yaxshi universitetlariga ega bo‘lib, oliy ta’lim sohasida
yuqori mavqega ega. Maktab o‘quv dasturlarining moslashuvchanligi talabalarga o‘z qiziqishlari
va kasbiy maqsadlariga mos keladigan ta’lim yo‘nalishlarini tanlash imkonini beradi. Shu bilan
birga, AQSh ta’lim tizimi jiddiy muammolarga duch keladi, jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy
tengsizliklar sababli sifatli ta’lim olish imkoniyatining yo‘qligi. Davlat maktablarini
moliyalashtirish ko‘pincha mahalliy mulk solig‘iga bog‘liq bo‘lib, bu resurslar va
imkoniyatlardagi nomutanosibliklarga olib keladi. Oliy ta’limning tobora qimmatlashishi ko‘plab
odamlar uchun uni qo‘l yetmas holga keltiradi.
Germaniya ta’lim tizimi o‘zining nazariy bilimlarni amaliy ish tajribasi bilan
uyg‘unlashtiradigan dual kasbiy tayyorgarlik dasturlari bilan mashhur. Ushbu tizim yuqori
malakali kadrlarni ta’minlab, ta’limdan ishga o‘tish jarayonini yengillashtiradi. Ko‘plab
hududlarda davlat tomonidan moliyalashtiriladigan bepul oliy ta’lim olish imkoniyatini oshiradi.
Darajali tizim tengsizliklarni kuchaytirishi mumkin, chunki talabalar yoshligida turli ta’lim
yo‘nalishlariga yo‘naltiriladi, ko‘pincha ijtimoiy-iqtisodiy omillarga asoslangan holda. Ushbu
erta saralash ijtimoiy rivojlanish va shaxsiy rivojlanish imkoniyatlarini cheklashi mumkin.
Finlyandiya tenglik, inklyuzivlik va o‘quvchilar farovonligiga urg‘u berishi bilan dunyoda tan
olingan. Standartlashtirilgan testlarning yo‘qligi stressni kamaytiradi, yuqori malakali
o‘qituvchilar esa ta’lim sifatini ta’minlaydi. Maktablar davlat tomonidan moliyalashtiriladi va
yagona o‘quv dasturiga amal qiladi, bu esa mintaqaviy nomutanosibliklarni minimallashtiradi.
Finlyandiya yondashuvi yodlash o‘rniga o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlashini
rivojlantirishga qaratilgan. Shunga qaramay, Finlyandiya madaniy xilma-xillikning ortib
borishiga moslashish va shahar-qishloq resurslarini taqsimlashdagi nomutanosibliklarni hal
qilish kabi qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bundan tashqari, tizimning erkin yondashuvi
ijodkorlikni rivojlantirsa-da, u o‘quvchilarni yuqori raqobatbardosh muhitlarga tayyorlamasligi
mumkin.
XULOSA / ЗАКЛЮЧЕНИЕ / CONCLUSION:
Xulosa qilib aytganda, maktablarga qabul
qilish tartiblarining xorijiy tajribalarini tahlil qilish ta’lim tizimlarining xilma-xilligi va sifatli
ta’limga teng huquqli bo‘lishni ta’minlashga bo‘lgan yondashuvlarini yoritadi. Finlandiya
inklyuzivlik va har tomonlama rivojlanishga ustuvorlik beradi, Germaniya esa turli sohalarga
erta taqsimlash va kasb-hunar yo‘nalishlariga e’tibor qaratadi. AQSh moslashuvchanlik va
ko‘plab qo‘shimcha dasturlarni taklif etishi bilan ajralib turadi, biroq tenglik masalasida
qiyinchiliklarga duch keladi. Ushbu tajribalar qobiliyat, inklyuzivlik va ijtimoiy ehtiyojlar
o‘rtasida muvozanatni ta’minlaydigan qabul siyosatlarini shakllantirish uchun qimmatli
ma’lumotlarni beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO‘YXATI / СПИСОК ИСТОЧНИКОВ /
REFERENCES:
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 8, issue2, Iyul 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
365
1.
Berends, M. (2021). “The current landscape of school choice in the United States.” The
Phi Delta Kappan, 103(1), pp:14–19.
2.
Conlisk, J. (1969). “Determinants of School Enrollment and School Performance.” The
Journal of Human Resources, 4(2), pp:140–157.
3.
Fossum, Paul R. (2020). “The Education System of the United States of America:
Overview and Foundations.” The Education Systems of the Americas, pp:1-28.
4.
German education system https://edubao.org/ru/blog/the-german-education-system
5.
HOMUTH, C., WELKER, J., WILL, G., & VON MAURICE, J. (2020). “The Impact of
Legal Status on Different Schooling Aspects of Adolescents in Germany.” Refuge: Canada’s
Journal on Refugees, 36(2), pp:45–58.
6.
Information
on
School
Enrollment
https://www.heidelberg.de/english/Home/Life/information+on+school+enrollment.html#school-
7.
James, S. M., & Marrett, C. B. (2011). “Innovations in STEM Education.” Journal of the
Washington Academy of Sciences, 97(3), pp:55–66.
8.
Jahnukainen, M., Hienonen, N., Lintuvuori, M., Lempinen, S. (2023). “Inclusion in
Finland: Myths and Realities.” Finland’s Famous Education System. Springer, Singapore,
pp:401-415.
9.
KLEIN, A. M., ZEVENBERGEN, A. A., & BROWN, N. (2006). “Managing
Standardized Testing in Today’s Schools.” The Journal of Educational Thought (JET) / Revue de
La Pensée Éducative, 40(2), pp:145–157.
10.
Kolstad, R. K., Windham, R., & Munday, R. (1992). “The German Educational System:
A Model for Local Control.” The Clearing House, 65(6), pp:363–366.
11.
Mäkelä, M.L., Kalalahti, M. (2023). “Negotiated, Given and Self-Made Paths: Immigrant
Origin Girls and Post-compulsory Educational Transition in Finland.” Finland’s Famous
Education System. Springer, Singapore, pp:335-349.
12.
Morgan, H. (2014). “Review of Research: The Education System in Finland: A Success
Story Other Countries Can Emulate.” Childhood Education, 90(6), pp:453–457.
13.
Morten Søby., L. Tzu. (2015). “Finnish education system.” Nordic Journal of Digital
Literacy, (2), pp:64-68.
14.
Ramos Lobato, I., Bernelius, V. (2023). “Divided Cities—Divided Schools? School
Segregation and the Role of Needs-Based Resource Allocation in Finland.” Finland’s Famous
Education System. Springer, Singapore, pp:227-242.
15.
Schneeweiss, M. L. (1950). “The German Schools and Democracy.” The Modern
Language Journal, 34(2), pp:111–125.
