Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Interpretation of human and nature in the novel “Bilga
Khagan”
Dilnura MADAMINOVA
Urgench State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2024
Received in revised form
10 May 2024
Accepted 25 May 2024
Available online
25 June 2024
Isajan Sultan is a well-known writer who has significantly
contributed to the development of Uzbek literature of the 21st
century. He has a special place in the rise of the spirituality of
the Uzbek people with his unique prose, created with high
artistic skill. Isajan Sultan, among the famous writers of Uzbek
and world literature, is creating irreplaceable works on the
topic of nature. This article explores Isajan Sultan's artistic skill
in describing nature and human relations through his novel
“Bilga Khagan”.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss1
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
man and nature,
dialogue,
knowledge hook,
Ishbara,
heroic speech,
father and son,
brothers.
“Bilga xoqon” romanida inson va tabiat talqini
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
inson va tabiat,
dialog,
Bilga xoqon,
Ishbara,
qahramon nutqi,
ota va o‘g‘il,
aka-uka.
Isajon Sulton XXI asr o‘zbek adabiyotining rivojlanishiga
katta hissa qo‘shayotgan taniqli yozuvchidir. U o‘zining yuksak
badiiy mahorat bilan yaratilgan betakror nasri bilan o‘zbek
xalqi ma’naviyatining yuksalishida o‘ziga xos o‘ringa ega. Isajon
Sulton o‘zbek va jahon adabiyotining mashhur yozuvchilari
qatorida tabiat mavzusida takrorlanmas asarlar yaratmoqda.
Ushbu maqolada Isajon Sultonning tabiat va inson
munosabatlarini tasvirlashdagi badiiy mahorati “Bilga xoqon”
romani orqali tadqiq etilgan.
1
Student, Urgench State University. E-mail: madaminovadilnura56@gmail.com.
2
Candidate of Philological Sciences, Associate Professor, Urgench State University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
600
Толкование человека и природы в романе “Бильга
Каган”
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
человек и природа,
диалог,
Бильга
-
Каган,
намек,
речь героя,
отец и сын,
братья и сестры
.
Исаджон Султан –
известный писатель, внесший
большой вклад в развитие узбекской литературы XXI века.
Своей уникальной прозой, созданной с высоким
художественным мастерством, он занимает особое место в
подъеме духовности узбекского народа. Среди известных
писателей узбекской и мировой литературы Исаджон
Султан создает неповторимые произведения на тему
природы. В этой статье исследуется художественное
мастерство Исаджона Султана в изображении природы и
человеческих отношений в его романе «Бильга Каган».
O‘zining bir qator hikoya va qissalari bilan o‘quvchilarini topa bilgan,
adabiyotshunoslik ilmi sohasida ham muayyan tadqiqotlar olib borayotgan, yangi
asr ostonasida adabiyot maydonida shakl va mazmun qamrovi, ma’no
-mohiyati bilan
badiiy tafakkur olamidaturli xil mavzudagi asarlari bilan o‘quvchilar qalbidan joy olib
ulgurgan ijodkorlardan biri Isajon Sultondir. Istiqlol davri adabiyoti shaxsni o‘zlikni
anglash yo‘lidagi turfa xil holatlarni ramziy, majoziy, tasvir orqali aks ettirmoqda.
Istiqlolga erishganimizdan keyin yaratilgan ko‘pgina asarlardan oliy rutbaga
ko‘tarilgan, dunyo yaralishining sababi, adoqsiz ilohiy nur bilan yo‘g‘rilgan inson
ruhiyatidagi o‘zgarishlarni asar sujetiga singdirganligini adibning bir qator nasriy
asarlari misolida kuzatish mumkin. Bu davr adabiyoti mavzu nuqtai nazaridan ham,
badiiy tasvir tamoyillari jihatidan ham biror qolipga solinmagan, tabiiy ravishda
taraqqiy qilayotgan estetik hodisa sifatida namoyon bo‘layotganligini ham qayd qilib
o‘tish lozim. Bu esa badiiy adabiyot uchun hayot haqiqatini ko‘rsatish bilan bir
qatorda inson ruhiy olamidagi ma’naviy evrilishlarni, turfa xil ziddiyatli holatlarni
tasvirlash jarayonida namoyon bo‘lmoqda: “Qahramonlar qismati, shaxsiyati, ruhiyati
tasviri, tahlilidan ko‘pdan
-
ko‘p ramziy
-simvolik ishoralar, shtrixlar, kinoya-kesatiqlar,
yana qandaydir sirli jihatlarga duch kelib xayolga tolasiz, ularning mag‘zini
chaqishga urinasiz”, deb qayd etganda adabiyotshunos Umarali Normatov haqli edi.
Shu boisdan ham, istiqlol adabiyoti xilma
–
xil, turfa xil ohangdagi badiiy asarlarni
maydonga keltirdi. Bu davr adabiyoti tipik odamni emas, balki alohida o‘ziga xos va
betakror odamni tasvir etmoqda. Istiqlol davri adabiyoti munosabatlar adabiyotiga,
tuyg‘ular, kechinmalar adabiyotiga aylanib ulgurdi.
Isajon Sulton nasri, jumladan, hikoyalari xususida ham qator tadqiqotlar yaratildi.
U.Normatov , A.Rasulov , I.G‘afurov ,Q.Yo‘ldoshev , U.Hamdam , R.Rahmat , H.Zaripov va
boshqalarning tadqiqotlarida Isajon Sulton asarlari tahlilga tortiladi. “Isajon Sulton nasri
badiiyati” kitobi ana shu tadqiqotlar samarasi o‘laroq maydonga keldi . Tadqiqotlarda
Isajon Sulton nasrining o‘ziga xos xususiyatlari, hikoyalardagi inson obrazining yangicha
tamoyillari, modern yo‘nalishdagi hikoyalarning o‘ziga xos jihatlari xususidagi
tadqiqotlari mavzuni to‘laroq yoritishga xizmat qiladi.
Isajon Sulton barcha asarlarida inson va tabiat bir-biridan ajralmas, ular koinot
cheksizliklarida yaxlit va bir butunlikni tashkil etadi, borliq bu
–
yaxlitlik, demoqchi
bo‘ladi. Inson borliqda benihoya nozik a’zo, nozik hujayralardan bino bo‘lgan. Samoning
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
601
cheksizligi uni qo‘rqitadi. Qo‘rqinch butun vujudi, hissiyotlari, kechinmalari, fikrlash
tarzlarini qamrab oladi. Uni faqat aql va jon muhofaza qiladi. Har qanday balo-qazo,
ofatlardan saqlaydi. ”Bilga xoqon” romanida ham inson va to‘fon, qo‘rquv va umid,
zarurat va adolat badiiy tasvir makonlariga tortiladi. Va bunda shoironalik nasr bilan,
nasr shoironalik bilan og‘ushta keladi. Yozuvchi ko‘proq bolalik zehniga mustahkam
o‘rnashgan taassurotlar, kechinmalar, fikr shu’lalari ustida sermanzara kartinalar chizadi.
“Yuraging titradimi, budunim” deb, narsa
-ashyolar, kimsalar, voqealar, qismatlarning
tanazzullarini qalamga tortib boradi. Uning butun ijodiy ongini “O‘lsang boshingni tik
tutib o‘l! Qolsang ko‘ksingni kerib
-
kerib yasha” degan sodda, ammo inson uchun behad
qimmatli so‘zlar boshqarayotgandek tuyuladi. Ilm
-
fanga ma’lum narsalar shoirona
qobiqqa solib aytilayotganga o‘xshaydi.
Tasvir jozibasi Isajon Sulton “Bilga xoqon” romanida juda mohirona beriladi.
“Uning teranliklarida hayot va haqiqat jozibasi yotgandagina qudratli badiiyat hodisasiga
aylanadi. Isajon Sulton yozuvchi sifatida shu yo‘sin va yo‘nalishni mahkam tutgan va o‘z
tanlagan badiiyat yo‘lidan shiddat bilan odimlamoqda. Odamlar endilikda hech narsadan
hayratlanmay qo‘ydi. Ularni hayratga solish juda qiyin. O‘yin mashg‘ulotlari behad
ko‘paygan va bu urchigan o‘yinlar butun xayollarini band etgan. Ammo kuch va ezgulik
barcha zamonlarda ham kechinmalar kalavasi va pildirog‘i bo‘lmish insonni hanuz
hayratga soladi. “Aqlga yuz hayrat ul oyning ichu toshindadur”… Navoiy yaratilish va
yaralish naqshlaridan hayrat inson, ya’ni demak, aql uchun tugamaydi, Masihni ham yuz
hayratga solgan narsa shu
–
Yaratgan va uning yaralmishlari, deydi. Bizga hozir ma’lum
bo‘lgan narsadan ertaga hayratomuz hodisalar bunyod bo‘ladi. Va mangu hayotning
charxpalagi hech qachon yangilik va kashfiyotlar qilishdan to‘xtamaydi” .
Isajon Sultonning “Bilga xoqon” romanida yaratilgan obrazlar va ularning ruhiyat
tasviri betakror. Yozuvchining yaratgan har bir qahramonidan kitobxon nimanidir
olishga va nimadandir voz kechishga harakat qiladi. Chunki, yozuvchi badiiy asoslashni
va bu boradagi badiiy detallarni juda o‘rinli qo‘llaydi. Shu boisdan ham Isajon Sulton
asarlarni o‘qigan kitobxonda voqealar real hayotda yuz berayotgandek tasavvur
qoldiradi. Adib xalqimizning adabiy-estetik ehtiyojini qondirishga shuningdek, ijtimoiy-
estetik didni o‘stirishga intilib kelayotgan iste’dodli ijodkorlardan biridir.
Yozuvchi hech qachon bitta holat, bitta masalaga yopishib olmaydi. Uning
“Shamolli kecha”, “Sog‘inch”, “Avliyo”, “Oydinbuloq” hikoyalarida shamol esishi, o‘yini,
qahri, muloyimligi o‘ziga xos timsol. Darvoqe, yozuvchining “Boqiy darbadar” romanida
bo‘ron dahshatli tush va ilohiy aralashuv sifatida ko‘rsatilgan edi. “Ozod”da sarsari
shamol ham hamroh, ham ustoz, ham roviy, ham tabiatning betakror kuchi. “Shamolli
kecha” hikoyasida shamol real voqelik hamda taqdir shamoli tarzida namoyon bo‘ladi.
Isajon Sulton barcha asarlarida inson va tabiat bir-biridan ajralmas, ular koinot
cheksizliklarida yaxlit va bir butunlikni tashkil etadi, borliq bu
–
yaxlitlik, demoqchi
bo‘ladi. Inson borliqda benihoya nozik a’zo, nozik hujayralardan bino bo‘lgan. Samoning
cheksizligi uni qo‘rqitadi. Qo‘rqinch butun vujudi, hissiyotlari, kechinmalari, fikrlash
tarzlarini qamrab oladi. Uni faqat aql va jon muhofaza qiladi. Har qanday balo-qazo,
ofatlardan saqlaydi. ”Qo‘riqchi”, “Shamolli kecha”, “Mansub
-
1984”, “Sog‘inch”, “Ozor”,
“Farishta”, “Xazinabon”, “Sofiya”, Suvdagi kosa”, “Atomlar muzeyida”, “Qismat”, “Bog‘i
Eram hikoyalari”, barcha qissalari va romanlarida inson va to‘fon, qo‘rquv va umid,
zarurat va adolat badiiy tasvir makonlariga tortiladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
602
“Bilga xoqon” romanining I bo‘limi “Kichik yish” deb nomlangan bo‘lib, “Ko‘gman
tog‘i etaklariga qish bola tashlagan, qor momoguldurak bilan yoqqan edi.”, –
deya
boshlanadi. “Bilga xoqon” romani tariximiz bilan tanishishda katta ahamiyatga ega.
Romandagi tabiat tasvirlari o‘sha davrni tasavvur qilish, kitobxon ko‘z o‘nggida
gavdalantirishda asosiy vazifani bajargan. Isajon Sulton tasvir mahorati tufayli ham asar
muvaffaqiyatli chiqqan, “Bilga xoqon” romanida go‘yo o‘tmish tiriladi, tasvir mahorati
sabab asarda aks etgan voqelik jonlanadi. Ko‘z ilg‘amas olis zamon va makonga sayohat
qiladi:“Aytilganidek bo‘ldi. Qozonlar osilib, chaqmoqtosh bilan o‘t yoqildi, qor suvi
eritildi, teriga o‘rab qo‘yilgan oq moylar bilan etlar solindi. Qolgan
-qutgan tariqlardan
so‘k oshi qilindi, so‘ngak pishirildi. Chiqolmaganlarga idish
-oyoqqa solib ichkariga eltib
berildi, ko‘pchilik tashda, qozon tegrasida yeb olishgach, ulusning qorni to‘yib, bolalar
qor o‘ynab qolishdi, xotinlar qo‘nalg‘iga kirishdi. Bir qancha er Ishbara
-yu Bulut bilan
tashqarida, o‘yinga alahsigan bolalarni kuzatib turishardi.” Aslida, tarixiy mavzudagi
asarda kishini o‘ziga jalb etadigan jihati undagi tabiat tasvirining voqealiklar bilan
hamohangligidir. Isajon Sulton talqinidagi tabiat tasvirlari o‘tmishni boricha ko‘rsatadi,
asar tilining soda va so‘zlarning hamohangligi ham fikrimiz isbotidir:
a)
“Yillar o‘taverdi. Yana ko‘klam keldi, tog‘
-
u tosh, cho‘l uzra o‘t undi, ifor
yugurdi. Yilqi shunchalar ortdiki, sanog‘ini bilmas bo‘ldilar. Alplaru botirlar Kichik ko‘l
yoqalariga borib-
kelib turishardi.”
b)
“Kul Tigin tuproqqa berilgach, O‘tukan yishning eng yuksak yeriga, erkli
yellar tinmay esib turadigan yalangga qo‘rg‘on tiklanib, yo‘l qilindi, balbali tikildi. Biroq,
bular Kul Tigin qozongan zafarlarga ozlik qildi. Kul Tigin yotgan yerga borish yo‘lining
boshiga toshdan ikki qo‘chqor boshini qadadilar. Eng uzun, eng enli balbal toshlarini olib
kelib tikishgan edi, barchasining sanog‘i bir yuz o‘ttiz oltita bo‘ldi. Uzun yo‘ldan shunday,
balballar oralab o‘tib borilardi.”
c)
“Shundan keyin kun yetmish kez chiqib
-
botdi. Oy ikki kez sindi.”
d)
“Shu on ko‘kda qanot yoyib uchayotgan bir burgutni ko‘rdi.
U lochin emas, o‘lim qushi edi.
Ana o‘sha qush Ishbarani olib ketdi.
Ishbara ko‘kka uchdi.
Shu kuni-
yu undan keyingi kun tinimsiz yomg‘ir yog‘averdi. O‘langlar, o‘tlar
-u
toshlar ho‘l bo‘ldi. Suvlar toshib
-
toshib, qo‘y
-
qo‘zilarni oqizib ketdi.”
Asardan bunday misollarni ko‘p uchratamiz. Ona tabiat. Uning sofligi, tabiiyligini
asrab-avaylash va kelajak avlodga butunligicha yetkazish har bir davrda ham muhim
bo‘lgan. “Bilga xoqon” romani orqali uzoq o‘tmishdagi insonlarning turmush tarzi bilan
tanishar ekanmiz, Ishbara yamtarning murojaati bugungi kunimiz uchun ham dolzarbdir:
“Asra sen xoqoningni, yer
-
suvingni, o‘tlog‘ingni, qiz
-kelinlaringni, kuyovlaringni,
o‘g‘illaringni! O‘zingni, o‘g‘loningni, ish
-
kuchingni xoqoningga ber! Och eding, to‘q
bo‘lding, chig‘ay eding, but bo‘lding. To‘nsiz eding, to‘nli bo‘lding. Esingni yig‘, qattiq yig‘!”
Darhaqiqat, biz bugungi globallashuv zamonida esimizni qattiq yig‘ib tabiatni asrashimiz
zarur. Tabiat misoli zargarga o‘xshaydi. Uning bagʻridan unib chiqqan har bir daraxt, har
bir giyoh, hayvonot olami, oʻrmonlar oʻziga xos bir olamdir. Qisqa qilib aytganda, ona
tabiatga mehrli, muhabbatli boʻlaylik. Oilalardan boshlab ekologik tarbiyani
kuchaytiraylik.
Tabiatni
asrab-avaylashimiz,
gul-u
giyohlar,
daraxtzorlarni
parvarishlashimiz zarur. Agar biz tabiatni asrasak, bugungi hayotimiz va avlodlar kelajagi
uchun shunchalik koʻp qaygʻurgan boʻlamiz.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
603
Isajon Sulton asarlarida inson obrazining turli xil talqinlarini kuzatamiz. Adib
insonni jamiki murakkabliklari bilan aks ettirishga urinadi, inson va uning taqdiridagi
izohlash mushkul bo‘lgan chigalliklarni tushunishga urinadi. Uning qahramonlari
ko‘pincha o‘ylovchi, fikrlovchi, ma’nan baland, nozik tuyg‘ular egasi bo‘lgan insonlar.
Isajon Sulton “Bilga xoqon” romanida ko‘plab shaxslarga murojaat qiladi va betakror
obrazlar yaratadi. Jumladan, Bilga xoqon, To‘nyuquq, Kultegin, Ishbara yamtar, Bulut, El
Bo‘g‘u, Kunsuluv, Eltarish xoqon, Uyuq Tarlaq, Kur Shad va boshqalar. Yozuvchi
turklarning o‘tmishdagi hayotini juda oʻrinli topib tasvirlaydi, Bilga xoqon, Toʻnyuquq va
Kultigin obrazlarining real qiyofasini chizadi: “Bilga xoqon o‘zg‘ir, alp xoqon, kishilarning
ichini o‘yib, o‘tday yondiradigan so‘zlarini so‘zlayverdi..”, “…o‘zi tugal, o‘yi teran Bilga
xoqon erlarini asradi, o‘lmasin dedi…”, “Bilga degan birovi xoqon o‘tirmish, bilmagani
yo‘qmish…”
Romandagi To‘nyuquq obrazini kuzatar ekanmiz, u yurt tinchligi yo‘lida ko‘p
yaxshi ishlarning boshida turadi. Mamlakat ozodligi, insonlarning erkin hayoti,
xoqonlikning tiklanishi va el-
yurt tinch yashashiga munosib hissasini qo‘shadi.
To‘nyuquq qo‘rqmas bahodir, ulug‘ yo‘lboshchi sifatida gavdalanadi, nuni Inigach ko‘l
yoqasidagi savash, Yaris dashtida kechgan janglar ta’rifida ko‘rishimiz mumkin.
Isajon Sulton qahramon nutqini individuallashtirish orqali uning shaxsiyati,
dunyoqarashi, ruhiyati haqida o‘quvchiga ko`p narsalarni yеtkaza oladi. Shuni ta’kidlash
kerakki, dialoglardagi qahramon nutqi obrazning to‘laqonli, jonli chiqishini ta’minlaydi.
Misol uchun, rommandagi dialoglarni keltirsak:
“ –
Kishi nima uchun yaraladi?
–
deb so‘radi u. Bir qarasang, pildirab yuradi,
yolg‘ondan ursang, g‘ingshib yig‘laydi. Keyin o‘sib
-
uylanib, bola ko‘radi. Ota
-enasi qariydi,
ularni boqaman deb ov qiladi, urushga kiradi. Keyin o‘ziyam o‘ladi…
–
Yana nima qilsin?
–
deb so‘radi Achun Kulug Tirig. –
Boshqa qiladigan ishi yo‘g‘
-
u?
–
To‘g‘ri, –
dedi Ishbara.
–
Yana nimayam qilsin?”;
“ –
Bilib qo‘y, hoy budun ! Kishi o‘g‘li o‘lgani tug‘ilarmish. Bir Tangri
yashagay. Bu kun, yo‘qsa, erta baribir o‘lajaksan! Shunga deyman: qo‘rqma!
Shoqoldayin ochlikdan o‘lma! Sillang qurib cho‘zilib yotma! O‘lsang boshingni tik tutib o‘l!
Qolsang ko‘ksingni kerib
-kerib yasha!
–
Yasha! Yasha!
–
deb hayqirdi budun.”
Yozuvchi kitobxon didining yuksakligi, hissiyotlarining ingichkaligi, so‘z zalvorini
his qilish salohiyatiga ishonadi. Kechinma va tuyg‘ularni moddiylashtirish, har bir so‘zni
joyida qo‘llash, holatlarni manzaralantirish, ramz va ishoralar tilida so‘zlash, chigal
o‘ylar
-u iztiroblar, tasvirlar ana shu ishonchdan oziqlanadi. Isajon Sulton nasrida
bugungi davr o‘zbek adabiyotidagi izlanishlariga xos bir talay belgilar mujassam. Ularda
ijtimoiy-
axloqiy taraqqiyot yo‘sinlari alohida shaxs ruhiyati orqali tasvirlanadi. Adib olam
va odam ruhiyatiga mansub hodisalarni o‘ziga xos tarzda ifodalaydi. Shaxsning bir
qarashda anglash mushkul bo‘lgan murakkab ruhiyati, hissiyoti va ko‘ngil talpinishlarini
badiiy tadqiq etar ekan, unga alohida betakror qadriyat sifatida qaraydi, ma’naviyatini
turli rakurslardan turib kuzatadi. “Bilga xoqon” romani yangilanayotgan milliy
tafakkurning hosilasi, o‘ziga xos estetik hodisadir. Adib oddiy va jo‘n tuyulgan
voqealardan ulkan mazmun topishga intiladi. Bu xususiyat uning yirik epik manzaralar
tasviriga o‘tishiga yo‘l ochadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
604
“Isajon Sulton ko‘proq ota, ona, opa
-singil, aka-ukalar, ularning bir-biriga mehr-
oqibati to‘g‘risida yozishni xush ko‘radi. Adibning ta’kidlashicha, “Ota naqadar ulug‘ zot,
ona esa qanchalar muqaddas ekanini” yosh avlod ongiga singdirish har bir
qalamkashning muqaddas burchidir. Ularni yozuvchining barcha asarlarida uchratish
mumkin. Ayniqsa, “Ota qasidasi”, “Otamga nimadir bo‘ldi”, “Shamolli kecha”, “Men, onam
va O‘rta yer dengizi” hikoyalari, “Munojot”, “Onaizorim” kabi qissalari bu jihatdan
xarakterlidir. Aslida ota-ona mavzusining manguligi, ular obrazi yaratilgan asarlarning
son-
sanog‘i yo`qligi barchaga ma’lum. Shuningdek, ota
-
ona to‘g‘risida hech yo‘q bir satr
ko‘ngil izhorini bitmagan ijodkor ham uchramaydi. Biroq, Isajon Sulton tasvirlagan ota,
xususan, ona obrazi o‘ziga xos tabiati va qiyofasi bilan ajralib turadi” . “Bilga xoqon”
romanini o‘qir ekansiz, oila, ota va o‘g‘il, aka va uka o‘rtasidagi munosabatlar hamma
zamonda ham dolzarbligini yo‘qotmaganini guvohi bo‘lasiz. Asarni o`qish davomida bu
kabi misollarni ko`plab uchratishimiz mumkin. Adib bu qahramonlarni shunchaki
yaratmagan, balki ularni kashf etgan. Romanning “Ishbara yamtarning o‘tmishi” qismida
“Toy ot bo‘lsa, ot tin olur, o‘g‘il er yetilsa otasi tin olur” maqoli qo‘llanilgan. Ishbara botir
Alp Qora Boʻgʻuning oʻgʻli edi. Qora Boʻgʻu uzun boʻyli, koʻngli qattiq kishi edi. Ishbarani
suyagi otasiga tortadi. Oʻn ikki yoshida otasiga tenglashib, yonida yuradi. Qora Boʻgʻu
“Toy ot boʻlsa, ot tin olur, oʻgʻil er etilsa, otasi tin olur”,
-
deb, oʻgʻliga bori bilganlarini
oʻrgatadi. O‘tmishga, bobo
-
momolarimizning hayotiga nazar tashlasak, oilada o‘g‘il bola
tarbiyasiga alohida e’tibor berilgan. Bolaligidan oilaning suyanchi, kattasi, opa
-
singillarining himoyachisi bo‘lishini, qolaversa, Vatanning tayanchi ekanini uqtirib, shu
asosda tarbiya berilgan. El Bo‘g‘u ham o‘g‘lini xuddi shunday maqsadda tarbiyalaydi.
Farzand tarbiyasi hamma davrlar, har qanday jamiyat uchun ham eng ustuvor
vazifalardan biri bo‘lib kelgan.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, badiiy asarning salmoqdorligi, voqelik
mohiyatiga chuqurroq kirib borish, inson ichki olamini anglashga intilish Isajon Sulton
asarlarining asosiy jihatlaridan biridir. U inson qadri, azaliy qadriyatlar, odamlararo
munosabat izlarini turfa taqdirlar ko‘nglidan izladi. Bu borada muallifning badiiy
mahorati “Bilga xoqon” romanida yaqqol sezilib turadi. Isajon Sulton yaratgan o‘tmish
dunyoning oddiy odamlariga xos favqulodda jihatlar kitobxon qalbiga juda-juda yaqinligi
bilan diqqatga loyiqdir. Isajon Sulton inson xarakterini chuqur anglab tasvirlashda
bugungi kunning eng ilg‘or adiblaridan biridir. “Bilga xoqon” va boshqa asarlarida hozirgi
nasrimizda kechayotgan ijodiy izlanishlar o‘z ifodasini topgan. Bu holatni asarlarining
mavzu va uslubiy-shakliy jihatdan rang-
barangligida, epik bayonning ta’sirchanligi va
qahramonlar ichki olamining teran tasvirida ko‘ramiz. Bu qahramonlar turli yosh va
kasbga mansub bo‘lishsa ham ularning qismati Vatan taqdiri bilan chambarchas bog‘liq
bo‘lib, har birining o‘z qarashi, individual xususiyatlari, milliy koloritni aks ettiruvchi
betakror jihatlari bor.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
:
1.
Abdurahmonov Gʻ. Adabiy asar tilini oʻrganish haqida.// Oʻzbek tili oʻqitish
metodikasi.
–
Toshkent. Fan. 1966.
2.
Badiiyat ufqlari.
–
Toshkent: Universitet, 2008.
3.
Hamdam U. Badiiy tafakkur tadriji.
–
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2002.
–
200 b.
4.
Isajon Sulton.”Bilga xoqon” roman, qissalar va hikoyalar. Toshkent: Factor books
nashriyoti, 2022.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
605
5.
Isajon Sulton nasri badiiyati: ilmiy maqolalar, taqriz, adabiy suhbatlar, maktublar/
to‘plab nashrga
tayyorlovchilar:
G.Sattorova, M.Qo‘chqorova.
- Toshkent: Turon
zamin ziyo, 2017.
6.
N.Rahmonov. Mangu bitiktoshlar ilhomi: https://uza.uz/posts/25169.
7.
Normatov U. Umidbaxsh tamoyillar. Risola.
–T., Ma’naviyat, 2000.
-112 bet.
8.
Q.Yoʻldoshev. Soʻz yolqini. –Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot
-matbaa
ijodiy uyi, 2018.
–
B. 265.
9.
Rasulov A. Badiiylik
–
bezavol yangilik.
–
Toshkent: “Sharq” NMAK, 2007. –
B.305.
