EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 7
ANALYSIS OF THE PRACTICE OF IMPLEMENTING
ISLAMIC BANKING IN UZBEKISTAN BASED ON THE
EXPERIENCE OF FOREIGN ISLAMIC BANKS
Sa’dullayeva Gulnoza Usmonovna
Tashkent State University of Economics,
Teacher of the Department of “International Finance”
https://doi.org/10.5281/zenodo.15827063
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 28
th
June 2025
Accepted: 04
th
July 2025
Online: 05
th
July 2025
This article analyzes the possibilities and practical mechanisms for
introducing Islamic banking in Uzbekistan based on the experience
of foreign Islamic banks, in particular, the Al Rajhi Islamic Bank of
Saudi Arabia. The Islamic financial system, especially Islamic
banking, plays an important role in reducing financial risks and
ensuring economic stability with its principles of renunciation of
interest (riba), fair distribution of profits and losses, and
compliance with Sharia rules. The study analyzes the main
financial services, institutional structure, banking products, and
Sharia-compliant services provided to the population through Al
Rajhi Bank. It is also substantiated that, as a result of the
application of this experience in the conditions of Uzbekistan, the
introduction of Islamic banking as an alternative to traditional
banks in the financial market of Uzbekistan can be an important
factor in increasing public confidence and expanding financial
inclusion.
KEYWORDS
Islamic finance, Islamic
banking, Al Rajhi Bank,
Sharia
principles,
interest-free
finance,
financial stability, risk
sharing,
alternative
finance, takaful, sukuk,
mudarabah, musharaka,
Islamic
microfinance,
Sharia-compliant finance,
financial inclusion.
АНАЛИЗ ПРАКТИКИ ВНЕДРЕНИЯ ИСЛАМСКОГО БАНКА В УЗБЕКИСТАНЕ
НА ОСНОВЕ ОПЫТА ЗАРУБЕЖНЫХ ИСЛАМСКИХ БАНКОВ
Саъдуллаева Гульноза Усмоновна
Ташкентский государственный экономический университет,
Преподаватель кафедры «Международные финансы»
https://doi.org/10.5281/zenodo.15827063
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 28
th
June 2025
Accepted: 04
th
July 2025
Online: 05
th
July 2025
В данной статье анализируются возможности и
практические механизмы внедрения исламского банкинга в
Узбекистане на основе опыта зарубежных исламских банков,
в частности, Al Rajhi Islamic Bank Саудовской Аравии.
Исламская финансовая система, в особенности исламский
банкинг, играет важную роль в снижении финансовых рисков
и обеспечении экономической стабильности благодаря своим
принципам отказа от процентов (риба), справедливого
распределения прибылей и убытков, соблюдения норм
шариата. В исследовании анализируются основные
финансовые
услуги,
институциональная
структура,
банковские продукты и соответствующие шариату услуги,
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 8
KEYWORDS
предоставляемые населению через Al Rajhi Bank. Также
обосновывается, что в результате применения данного
опыта в условиях Узбекистана внедрение исламского
банкинга как альтернативы традиционным банкам на
финансовом рынке Узбекистана может стать важным
фактором повышения доверия населения и расширения
финансовой инклюзивности.
Исламское
финансирование,
исламский
банкинг,
банк Al Rajhi, принципы
шариата,
беспроцентное
финансирование,
финансовая
стабильность,
распределение рисков,
альтернативное
финансирование,
такафул,
сукук,
мудараба,
мушарака,
исламское
микрофинансирование,
финансирование,
соответствующее
шариату, финансовая
инклюзивность.
XORIJIY ISLOM BANKI TAJRIBASI ASOSIDA O‘ZBEKISTONDA ISLOM
BANKCHILIGINI JORIY ETISH AMALIYOTI TAHLILI
Sa’dullayeva Gulnoza Usmonovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, “Xalqaro moliya” kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15827063
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 28
th
June 2025
Accepted: 04
th
July 2025
Online: 05
th
July 2025
Ushbu maqolada xorijiy islomiy banklar, xususan, Saudiya
Arabistonining “Al Rajhi” islom banki tajribasi asosida
O‘zbekistonda islom bankchiligini joriy etish imkoniyatlari va
amaliy mexanizmlari tahlil qilinadi. Islom moliya tizimi, ayniqsa
islom bankchiligi, foiz (ribo)dan voz kechish, foyda va zararni
adolatli taqsimlash, shariat qoidalariga rioya qilish kabi
tamoyillari bilan moliyaviy risklarni kamaytirish, iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Tadqiqotda Al
Rajhi bankining asosiy moliyaviy xizmatlari, institutsional
tuzilmasi, bank mahsulotlari va ular orqali aholiga taqdim
etilayotgan shariatga mos xizmatlar tahlil qilingan. Shuningdek,
ushbu tajribaning O‘zbekiston sharoitida qo‘llanishi natijasida,
islom bankchiligi O‘zbekiston moliya bozorida an’anaviy
banklarga muqobil sifatida joriy etilishi aholi ishonchini oshirish
va moliyaviy inkluzivlikni kengaytirishda muhim omil bo‘lishi
mumkinligi asoslab berilgan.
KEYWORDS
Islom moliyasi, islom
bankchiligi,
Al
Rajhi
banki, shariat tamoyillari,
foizsiz moliya, moliyaviy
barqarorlik,
risklarni
taqsimlash,
muqobil
moliya, takafful, suquq,
mudoraba, mushoraka,
islomiy
mikromoliya,
shariatga
muvofiq
moliya,
moliyaviy
inklyuziya.
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 9
Kirish.
Islom moliyasi dunyo bo‘yicha barqaror o‘sib borayotgan yo‘nalish bo‘lib o‘z ichiga: islom
bankchiliga, islom qimmatli qog‘ozlari(suquq), islom sug‘urtasi (takafful), islom fondlari va
boshqa islomiy moliya institutlarni o‘z ichiga oladi. Islom bankchiligi eng rivojlangan islom
moliyasi segmenti hisoblanib, O‘rta Sharq va Shimoliy Afrika mamlakatlarida yaxshi
rivojlangan. Saudiya Arabistoning “Al-Rajhi” Islom banki dunyo bo‘yicha eng yaxshi rivojlangan
va kapital aylanmasi katta bo‘lgan bank bo‘lib, quyida aynan shu bank misolida mamlakatimiz
islom bankchiligini rivojlantirish masalalari ko‘rib chiqiladi.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi.
Globallashuv sharoitida barqaror iqtisodiyotga erishish uchun xalqaro va O‘zbekiston
islom moliyasining joriy etish va u bilan bog‘liq nazariy va amaliy masalalar, uning zamonaviy
tendensiyalari, islom moliyasining joriy etishdagi muammolar va kamchiliklar, ularni bartaraf
etishdagi samarali yo‘llar va o‘ziga xos xususiyatlari sohasida ilmiy izlanishlar olib borgan
xorijlik va yurtimiz tadqiqotchi olimlarning ishlari ma’lum darajada o‘rganilgan. Jumlada, islom
moliyasi tizimi va uning tashkil topish asoslari xorijlik iqtisodchi olimlardan R.F. Bekkin [1],
V.V. Pavlov [2], E. Baydauletov [3], Muhammad Ayub [4] kabilarning ilmiy ishlarida o‘z aksini
topgan.
Mamlakatimiz iqtisodchilaridan esa, А.Vаhоbоv, U. Burxаnоv, N. Jumаyеv [11], N. X.
Erjigitov [12], D.K. Abdurahimova, D.F. Muxitdinova [13], F. Xudoynazarov [14] hаmdа
G.Abduvosidova [15] kаbilаrning ilmiy ishlаridа islom moliyasi faoliyatining ayrim maslalalari
tadqiq qilingan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Maqola ishidagi muammoni o‘rganish uchun tizimli tahlil, ilmiy mushohada, analiz va
sintez, induksiya va deduksiya usullaridan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Islom moliyasi nafaqat musulmon bo‘lgan davlatlar, balki musulmon bo‘lmagan davlatlar
(Buyuk Britaniya, Italiya)da ham rivojlanib iqtisodiyotga sezilarli darajada ijobiy ta’sir
qilmoqda. Bundan tashqari, O‘zbekiston, Qozog‘iston kabi iqtisodiyoti rivojlanayotgan
mamlakatlarda islom moliyasi, islom bankchiligini rivojlantirish moliyaviy risklilik darajasi
past bo‘lganligi uchun yaxshi hisoblanadi.
Global islom moliya bozori 3,98 trillion AQSh dollariga teng bo‘lgan 2022-yil, 2027-yilga
borib esa, 5,6 trillion AQSh dollariga teng deb taxmin qilingan. O‘tgan asrda hali yaxshi
rivojlanmagan islom moliyasi oxirgi 10 yil ichida qasholikni kamytirish, mamlakat yashash
farovonligini oshirish, iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sir qildi. Foyda va zararni to‘g‘ri
taqsimlashnishi orqali xatto 2008-yil global iqtisodiy inqirozda va COVID-19 pandemiyasi
davrida deyarli zararsiz o‘tti. Aynan shu sabab ham ko‘plab musulmon bo‘lmagan mamlakatlar
ham islom moliyasiga o‘z qiziqishini uyg‘otti. Hozirda 136 ta davlatda 1679 ta islom moliya
institutlari mavjud bo‘lib, dunyo bo‘yicha islom moliya kapitali 17 foizga 2021-yildan 2022-
yilga nisbatan oshgan. Yetakchi mamlakatlar bo‘lib, Malayziya, Saudiya Arabistoni, Eron kiradi
(1-rasm).
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 10
1-rasm. Islom moliyasidagi kapitalning mamlakatlar kesimidagi ulushi (2022-yil,
milliard AQSh dollarda) [11]
Yuqoridagi jadvaldan shuni ko‘rsak bo‘ladiki, islom moliyasining deyarlik 4 dan 1 qism
kapitali Eron davlatiga tegishli bo‘lib, Saudiya Arabiston, Malayziya ikkinchi va uchunchi
o‘rinda (606 va 262 milliard AQSh dollari).
Islom bankchiligi islom moliyasida eng ko‘p qo‘llaniladigan va eng katta kapital
aylanmaga ega sektor hisoblanadi. Islom banchiligining shariat qonun qoidalariga asoslangan
bank faoliyat. Islom bankchiligida foyda va zarar adolatli taqsimlanadi va foiz stavkasi bo‘yicha
kreditlar ajratmaydi va omonatga pul qabul qilmaydi. Aynan shular ananaviy banklardan asosiy
farqlari hisoblanadi. Ananaviy bank tomonidan berilgan pul qaytarilinayotganida albatta
ma’lum bir miqdorda foiz stavkasi bilan qaytarilinadi.
Dunyo bo‘yicha umumiy kapital islom banchiligida 2,765 trillion dollarga teng bo‘lib,
islom moliyasining 70 foizni tashkil etadi va 566 ta islom moliya banklariga ega. Quyida 2.2.2-
ramda 4 xil islom banklari ko‘rsatilgan. Son jihatdan eng ko‘p tijorat banki hisoblanib, 456 taga
2022-yil yetibdi. Islomiy investitsiya banki esa, 64 ta bo‘lib, ulgurchi va ixtisoslashgan
banklarning soni deyarlik bir xil 25 va 21 tadan to‘g‘ri kelayapti.
2-rasm. Banklar turlari [6]
1039
606
262
192
134
0
200
400
600
800
1000
1200
Eron
Saudia Arabiston
Malayziya
Birlashgan Arab Amirligi
Quvayt
456
64
25
21
Tijorat banklari
Investitsiya banklari
Ulgurchi banklar
Ixtisoslashgan banklar
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 11
Islom tijorat banklari asosan aholi bilan ishlagani uchun son jihattan ko‘pdir. Buning
asosiy sababi, Islom bankchiligining barcha xizmatlari shariat qonun qoidalariga asosan ish
tutushidadir va foyda va zararni ham bank ham mijoz teng taqsimlashidadir. Mudoraba,
mushoraka, ijara va vadia islom bankchiligida keng qo‘llaniladigan moliya instrumentlaridir.
Shu sababdan, eng rivojlangan islom banki misolida, uning tajribalari, xizmatlari, moliya
bozoridagi o‘rnini ko‘rib chiqib, mamlakatimiz moliya bozoriga olib kirish yo‘llarini sanab
o‘tamiz. Islom bankchiligini mamlakatimizda mavjud bo‘lgan an’anaviy banklarga muqobil
variant sifatida rivojlantirishimiz, aholi uchun turli moliya mahsulotlarini taklif qilishimiz eng
ustuvor yo‘nalish hisoblanadi. Eng rivojlangan islom banklari Yaqin Sharqda, asosan, Saudiya
Arabistoni, Birlashgan Arab amirligi, Qatarda joylashgan bo‘lib, quyidagi jadval orqali ko‘rib
chiqamiz.
1-jadval
Eng rivojlangan islom banklari reytingi (million AQSh dollarda) [11]
№
Bank nomi
Mamlakat
Kapital
Sof daromadi
1.
Al Rajhi Bank
Saudiya Arabiston
97.298
12.943
2.
Dubai Islamic Bank
BAA
60.899
8.566
3.
Kuwait Finance House
Quvayt
58.515
6.236
4.
Maybank Islamic
Malaysiya
54.459
2.534
5.
Qatar Islamic Bank
Qatar
42.088
5.334
6.
Abu Dhabi Islamic Bank
BAA
34.085
4.826
7.
Alinma Bank
Saudiya Arabiston
32.398
5.677
8.
Parsian Bank
Eran
31.024
394
9.
Masraf Al Rayan
Qatar
26.723
3.647
10.
Bank Rakyat
Malaysiya
25.846
4.322
Saudiya Arabistoni. Birlashgan Araba Amirlgi va Quvayt islom banklari ham kapital, ham
sof daromadi bo‘yicha kuchli 3 ta bankka ega mamlakatlar hisoblanib, Malayziya, Qatar, Eron
mamlakatlaridagi banklar top 10 ta kapitali ko‘p bo‘lgan islom banklari ekan. 97 milliard 298
million AQSh dollarlik kapitalga ega bo‘lgan Al-Rajhi banki eng yirik banklardan hisoblanadi.
Al-Rajhi banki umumiy ma’lumotlari va bank ko‘rsatadigan xizmatlarini qisqacha yoritib berish
[10].
1957-yilda tashkil topilgan Al-Rajhi banki Yaqin Sharq va Saudiya Arabistonidagi eng
yirik islom banki hisoblanib, umumiy aktivlari 710 mlrd Saudiya Arabistoni riyoli (SAR deb
o‘qilsin) va ularning soni 9300 tadan ko‘pdir. Bank va savdo faoliyatida 60 yildan ortiq tajribaga
ega bo‘lgan Al Rajhi nomidagi turli xil individual muassasalar 1978-yilda Al Rajhi trading and
exchange corporation birlashadi va 1988-yilda bank “Saudiya Arabistoni aktsiyadorlik
jamiyati” sifatida tashkil etildi. Keyinchalik esa, 2006-yilda “Al Rajhi bank” deb nomlandi.
Islomiy bank tamoyillariga chuqur ildiz otgan, shariatga mos keladigan bank guruhi zamonaviy
moliyaviy talablar va shariatning ichki qadriyatlari o‘rtasidagi tafovutni bartaraf etishda
muhim rol o‘ynaydi, shu bilan birga ko‘plab sanoat standartlari va rivojlanishiga rahbarlik
qiladi [9].
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 12
Saudiya Arabistonining Ar-Riyod shahrida tashkil etilgan bazasi bilan Al Rajhi bank 515
dan ortiq filiallari, 4 824 dan ortiq bankomatlari, savdogarlar bilan o‘rnatilgan 547 507 POS-
terminallari va 205 pul o‘tkazma markazlaridan tashqari, Qirollikdagi istalgan bankning eng
yirik mijozlar bazasiga egadir [8].
Bank o‘z missiyasini quyidagicha ta’riflaydi: Mahalliy va xalqaro miqyosda o‘zining
innovatsion xizmatlari, odamlari, texnologiyasi va shariatga muvofiq mahsulotlari bilan
hayratga tushgan eng muvaffaqiyatli bank bo‘lish. Al-Rajhi banki Direktorlar Kengashiga ega va
Bank Direktorlar Kengashi har uch yilda bir marta Bosh Assambleya tomonidan saylanadigan
a'zolar yig‘indisini ifodalaydi. A'zolar Kapital bozori organining korporativ boshqaruv
qoidalarida ko‘rsatilgan ta'riflarga muvofiq tasniflanadi. Bundan tashqari Shariat guruhi
mavjud bo‘lib, Al Rajhi operatsiyalarining asosiy ustuni hisoblanadi. Guruh yetakchi islom banki
bo‘lish maqsadini amalga oshirish uchun birgalikda ishlaydigan bir qator integratsiyalashgan
bo‘limlardan iborat. Ushbu maqsadga barcha Al Rajhi bank operatsiyalari shariat qonunlari
tamoyillariga mos kelishini ta'minlaydigan zarur rejalar va siyosatlarni kiritish orqali erishiladi.
Islom banklarida jismoniy shaxslarga ko‘rsatiladigan asosiy xizmatlar va ularning tavfsi:
- Hassad hisob varag‘i - bu mudorabaga asoslangan omonat hisobvarag‘idir. Bu islom
shariati qoidalariga mos keladi, bunda bank mijozga ushbu hisobvaraqdan pul yechib olish va
omonatga qoʻyish hamda boshqa bank xizmatlarini koʻrsatish shartlariga muvofiq amalga
oshirishda moslashuvchanlik imkonini beradi. Avzalliklari shundaki, hisobvaraq Al Rajhi bank
ilovasi orqali ochiladi, hisobvaraqni ochish va yopish to‘lovlari yo‘q, har oy dividentlar shariat
qonun qoidalariga mos ravishda taqsimlanadi. Kutilayotgan foyda stavkasi quyidagicha: 10000
SAR- 299999 SAR oralig‘idagi pul mablag‘lari uchun yiliga 2.40 foiz, 300000 SAR- 999999 SAR
oralig‘idagi pul mablag‘lari uchun yiliga 2.75 foiz, 1000 000 SAR va undan yuqori pul
mablag‘lari uchun yiliga 3.00 foiz. Yillik ekvivalent stavka yuqoridagi misollardagi turli vaqt
davrlariga qarab farq qilishi mumkin va qaytishi qat'iy emas va o‘zgarishi mumkin. Bu haqda
bankning elektron kanallari orqali mijozlarga vaqti-vaqti bilan e’lon qilinadi.,
- Kelajakdagi hisob varag‘i - islom shariatiga muvofiq jamg‘arma rejasi bo‘lib, mijozning
joriy hisobvarag‘idan avtomatik ravishda oylik summani o‘rnatadi va tizim jamg‘arma
muddatidan kelib chiqib kutilayotgan foydani hisoblab chiqadi. Al Rajhi bank ilovasi orqali
ochilib, avtomatik tarzda necha summa qaysi vaqtgacha ochilishi belgilanadi. Shu orqali oylik
va yillik qo‘shib borilinadigan pul hisoblab chiqiladi. Ilova orqali ochilgan hisob varaqqa
mukofaa, ya’ni mukofot beriladi 1000 ball. Bu ballarning yig‘indisini ma’lum bir xizmat uchun
ishlatilinsa bo‘ladi. Masalan, 12 oy uchun hisob varaq ochilsa, oyiga 1500 SAR ni avtomatik
tarzda yechiladi va yillik ekvivalent stavkasi 2.03 foizdan bo‘ladi. Kutilayotgan foyda oxirgi
muddatta 197 SARga teng bo‘ladi. Yillik ekvivalent stavka fikserlanmagan bo‘lib, o‘zgarishi ham
mumkin. O‘zgarishlar bankning saytida ko‘rsatilinadi.
- Mukofaa ballari - bank xizmatlari va maxsulotlarini sotib olishdan beriladigan ballar
hisoblanadi. Mukofaa ballari orqali mijoz bankning hamkor kompaniyalarining tovar va
xizmatlarni foydalanishi mumkin. Restoran, dorixona, sayohatlar, haridlar, mehmonxonalar va
ko‘plab vaucherlar orqali mukofaa ballarini ishlatsa bo‘ladi.
-Avtomobil lizingi - mijozlarga avtomobillarni shariat asosida lizing asosida sotib olish
imkonini beradi. Birlamchi va ikkilamchi bozordagi mashinalarni xarid qilsa bo‘ladi. Lizing
obyektini boshqa mijozga o‘tkazish mumkin. Al Rajhi ilovasi orqali avtomobil olishni
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 13
rejalashtirgan mijozlarga 50 000 mukofaa bali ham beriladi. Agar mijoz vafot etsa yoki nogiron
bo‘lib qolsa, lizingi to‘lashdan ozod etiladi. Agar mijoz maoshidan to‘g‘ridan to‘g‘ri lizing
to‘lovini otkazsa lizingga beriladigan summasi nisbatan kam bo‘ladi. Chunki, maoshidan
to‘g‘ridan to‘g‘ri pul o‘tkazadigan mijozlarning yillik stavkasi 7.04 foiz bo‘lsa, maoshdan
o‘tkazmaydigan mijozlar uchun foiz 7.97 foiz. Daromadi 1900 SAR dan boshlanishi lozim va
bank o‘z xizmatini 1 oy ichida ko‘rsatadi [11].
-Takafful (sug‘urta) - takaffulning omonat va himoy dasturi o‘z mablag‘larini omonatta
saqlash va investitsiya qilish chuniladi. Oyiga 300 SAR dan boshlanadigan takafful sug‘urtasi
uzoq muddatli investitsiya hisoblanadi va agar mijoz vafot etsa yoki nogironllik holatiga tushib
qolsa, kompaniya kelishilga himoya miqdorini yoki inestitsiya miqdorini to‘laydi. Mijoz vafot
etsa, shariat qonun qoidalariga asosan uning merosxo‘rlari kompaniyadan badal oladi. Kamida
10 yil muddatga shartnoma kelishiladi.
Yuqorida keltirilgan xizmatlardan tashqari bank mijozlarga tadbirkorlikni rivojlantirish
uchun islomiy moliya shartnomasi tuzadi, tadbirkorlar uchun alohida takafful shartnomalarni
taklif qiladi va savdo jarayonida halol kompaniyalar va mijozlar o‘rtasida brokerlik xizmatlarini
ham olib boradi. Bundan tashqari Al Rajhi bankining boshqa davlatlarda ham filiallari mavjud.
Masalan, Al Rajhi Iordaniya, Al Rajhi Quvayt, Al Rajhi Malayziya, Tahweel Al Rajhi. Har bir
mamlakatdagi bank o‘z mamlakatining qonun qoidalari va iqtisodiga asosan islomiy bank
xizmatlarini taklif qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 5-martdagi “Islom taraqqiyot banki
guruhi va Arab muvofiqlashtirish guruhi jamg‘armalari bilan sheriklikni yanada kengaytirish
va chuqurlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilingan bo‘lib, O‘zbekiston
Respublikasi bank sektoriga islomiy moliyalashtirish infratuzilmasini rivojlantirish doirasida
Xususiy Sektorni Rivojlantirish bo‘yicha Islom Korporatsiyasining maslahat yordamini jalb
qilish belgilangan. Qolaversa, Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 23-maydagi “Islom taraqqiyot
banki guruhi va Arab muvofiqlashtirish guruhi jamg‘armalari bilan hamkorlikni yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida ham Islom taraqqiyot banki guruhi va
Arab muvofiqlashtirish guruhi bilan hamkorlikni yanada kengaytirish masalalariga urg‘u
berilgan.
Yuqoridagi qarorlar ijrosini ta’minlash maqsadida 2019-yil 22-avgust kuni “Trastbank”
xususiy aksiyadorlik banki va Xususiy Sektorni Rivojlantirish bo‘yicha Islom Korporatsiyasi
o‘rtasida “Maslahat yordami to‘g‘risida”gi shartnoma imzolandi. Unga ko‘ra, bank tizimiga
“Islom darchasi” xizmatlarini joriy etish rejalashtirilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida, hamkorlik va
shariat shartlari asosida kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirishga xizmat qiladi [5].
Xulosa va takliflar.
Islom moliyasi, ayniqsa islom bankchiligi, hozirgi kunda jahon moliya tizimida barqaror
o‘sib borayotgan va tobora kengayib borayotgan yo‘nalishlardan biridir. Ushbu tizim shariat
qonun-qoidalari asosida faoliyat yuritib, adolat, halollik, risklarni teng taqsimlash, foyda va
zararni sheriklik tamoyiliga asoslanadi. Aynan ana shu jihatlar uni global moliyaviy inqirozlar
va pandemiyalarga bardoshli tizim sifatida ajratib turadi. Islom banklari odatiy banklardan
farqli o‘laroq, foiz (ribo) asosida operatsiyalarni amalga oshirmaydi, bu esa musulmon jamoalar
orasida katta ishonch va barqarorlikni ta’minlaydi.
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 14
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, dunyodagi eng yirik islomiy moliya institutlaridan biri bo‘lgan
Saudiya Arabistonidagi Al Rajhi banki o‘zining shariatga asoslangan innovatsion xizmatlari,
keng tarmoqli infratuzilmasi va mijozlarga taklif qilinayotgan mahsulotlarning xilma-xilligi
bilan islom moliyasining rivojlanishida ilg‘or o‘rinda turadi. Bank tomonidan taqdim
etilayotgan Hassad hisob varag‘i, kelajak jamg‘arma tizimi, takafful sug‘urtasi, avtomobil lizingi
kabi xizmatlar nafaqat iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaydi, balki aholining ijtimoiy himoyasini
kuchaytirishga ham xizmat qiladi.
O‘zbekiston sharoitida islom bankchiligini rivojlantirish istiqbollari yuqori
baholanmoqda. Chunki mamlakatda aholining aksariyati musulmonlar bo‘lib, foizdan holi
moliyaviy xizmatlarga talab mavjud. Shu sababli, Al Rajhi banki kabi ilg‘or islom banklari
tajribasidan foydalanib, O‘zbekistonda islom banklarini tashkil etish va mavjud banklar
tarkibida shariatga muvofiq bo‘linmalar yaratish, islom moliyasi bozorini rivojlantirishning
muhim yo‘nalishi hisoblanadi. Bu esa, bir tomondan, moliya tizimida raqobatni oshiradi,
ikkinchi tomondan, aholining ehtiyojlariga muvofiq xizmatlarni kengaytirishga imkon yaratadi.
References:
1.
Bekkin R. F. Musulmon va nomusulmon mamlakatlarda islomiy moliyaviy muassasalar va
instrumentlar: xususiyati va rivojlanish istiqbollari: iqt. fan. doktori ilmiy darajasini olish uchun
yozilgan disser-ya. – Moskva: Rossiya Fanlar akademiyasiAfrika instituti, 2019.
2.
Pavlov V.V. Islomiy bank kapitali xalqaro bozori: paydo bo‘lishi va rivojlanish istiqbollari.
Iqt. fan. doktori ilmiy darajasini olish uchun disser-ya. – Moskva: RFA Afrika instituti ijtimoiy
fanlar bo‘limi, 2021
3.
Baydauletov E.“Islom moliya asoslari” H. Hasanov yahriri ostida. Toshkent “ O‘zbekiston”
nashriyoti 2019-yil.
4.
Muhammad Ayub “Understanding Islamic Finance”, John Wiley & Sons Ltd., 2022
5.
New York: United Nations Capital Development Fund; Khan, A. A. (2008). Islamic
Microfinance;
6.
“Microfinance is dead! Long live microfinance. Critical reflections on two decades of
microfinance policy and practice”. Published in Centre for Development Studies, University of
Bath, UK;
7.
Halima Begum, Ferdous Alam, Aslam Mia, Faruk Bhuiyan, Ahmad Bashawir Abdul Ghani,
(2018) “Development of Islamic microfinance: a sustainable poverty reduction approach”,
Journal of Economic and Administrative Sciences;
8.
Ines Ben Abdelkader, Islamic vs Conventional Microfinance Institutions: Performance
analysis in MENA countries, International Journal of Business and Social Research (IJBSR),
Volume -3, No.-5, May, 2013
9.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. 2021. “Bozor va unga aloqador masalalar”
Nashriyot: «Hilol-Nashr» publishing house
10.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf.2016. “Qarz va unga aloqador masalalar”
Publisher: HILOL NASHR
11.
А.Vаhоbоv, U. Burxаnоv, N. Jumаyеv “Xаlqаrо mоliyа munоsаbаtlаri”, Tоshkent mоliyа
instituti, T: 2013,433b
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 7, July 2025 ISSN 2181-2853
Page 15
12.
N. X. Erjigitov “O’zbekistonda islom bankini joriy etish masalalari,
“Innovative, educational, natural and social sciences
” jurnali, Vol. 2 No. 4,2022-yil.
13.
D.K. Abdurahimova, D.F. Muxitdinova “O’zbekistonda islom moliyasi, islom banklarining
rivojlanishi va islomiy sug’urta asoslari”, International conference on learning and teaching,
Vol.1 No.8,2022-yil.
14.
F. Xudoynazarov “Islom moliyasi-muammolar va yechimlar”, Iqtisodiy taraqqiyot va
tahlili, Jild 1 No.8, 2023-yil.
15.
Abduvosidova Gulandom Abdurashid qizi.2024. “O‘zbekistonda islom moliyasi mezon va
tartiblarini joriy etish istiqbollari” Iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori darajasini olish
uchun yozgan (Doctor of Philosophy) dissertasiyasi Toshkent;
16.
Tursunov Anvar Sultonovich.2023. “Islomiy mikromoliyalashda “vaqf” xayriya jamoat
fondining faoliyatini rivojlantirish yo‘llari” Iqtisodiyot fanlari doktori darajasini olish uchun
yozgan (Doctor of Science) dissertasiyasi Toshkent;
17.
18.
http://worldbank.org/table/2.1
19.
20.
