Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
55
MAMLAKAT ISHSIZLIK DARAJASINI KAMAYTIRISHDA
QURILISH TASHKILOTLARINING TUTGAN OʻRNI
Alijonov Jamshid Alijon oʻgʻli
Renessans taʼlim universiteti
ORCID: 0009-0009-4651-2064
Annotatsiya.
Uy-joy qurilishi sohasini yanada rivojlantirish, investitsiyalarni jalb qilish
mexanizmlarini takomillashtirish, mamlakatimizning turmush darajasini yanada yaxshilash,
mamlakatimizda bugungi kunda izchil olib borilayotgan islohotlardandir. Ushbu maqolaning
zamirida mamlakatimiz iqtisodiyotini taraqqiy etishi, mamlakatimizda qurilish sohasini
rivojlantirish orqali ishsizlik darajasini kamaytirish, aholimizning turmush farovonligini yanada
yaxshilash, yalpi ichki mahsulot koʻrsatkichini oshirish
va iqtisodiy rivojlantirish yotadi.
Kalit soʻzlar:
ishsizlik d
а
r
а
j
а
si, ishsizlikning tabiiy darajasi, qashshoqlik darajasi, bandlik,
shaffof qurilish, renovatsiya, investitsiya, “shaharsozlik kodeksi”, obod qishloq, arzon uy
-joylar,
obod mahalla, qurilish sohasining YaIM dagi ulushi,
“Ye
-
ombor” platformasi.
РОЛЬ СТРОИТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ
В СНИЖЕНИИ УРОВНЯ БЕЗРАБОТИЦЫ В СТРАНЕ
Алижанов Жамшид Алижанович
Образовательный университет Ренессанс
Аннотация.
Дальнейшее развитие сферы жилищного строительства,
совершенствование механизмов привлечения инвестиций, дальнейшее повышение уровня
жизни в стране
-
одна из реформ, последовательно проводимых сегодня в нашей стране. В
основе данной статьи лежит диверсификация экономики нашей страны, снижение
уровня безработицы за счет развития строительной отрасли в нашей стране,
дальнейшее улучшение благосостояния нашего населения, повышение уровня валового
внутреннего продукта и экономическое развитие.
Ключевые слова:
уровень безработицы, естественный уровень безработицы,
уровень бедности, занятость, прозрачное строительство, реновация, инвестиции,
“Градостроительный кодекс”, процветающая деревня, доступное жилье, процветающая
махалля, доля строительной отрасли в ВВП, платформа “е
-
склад”.
UO‘K:
331.56
III SON - MART, 2025
55-63
00
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
56
THE ROLE OF CONSTRUCTION ORGANIZATIONS IN REDUCING THE
UNEMPLOYMENT RATE OF THE COUNTRY
Alijonov Jamshid Alijon ogli
Renaissance University of Education
Abstract.
Further development of the field of housing construction, improvement of
mechanisms for attracting investments, further improvement of the standard of living of our
country, is one of the reforms that are consistently carried out in our country today. At the heart
of this article lies the expansion of the economy of our country, the reduction of the unemployment
rate through the development of the construction sector in our country, the further improvement
of the living well-being of our population, the increase of gross domestic product and economic
development.
Keywords:
unemployment rate, natural unemployment rate, poverty rate, employment,
transparent construction, renovation, investment, “Urban Planning Code”, prosperous village,
affordable housing, prosperous neighborhood, share of the construction sector in GDP, “Ye
-
w
arehouse” platform.
Kirish
.
Aholi bandligini ta’minlash jamiyat ijtimoiy
-iqtisodiy rivojlanishining
э
ng muhim
shartlaridan biri hisoblanadi va u iqtisodiyotda alohida ahamiyatga ega. Respublikamizda
bugungi kunga kelib aholini ish bilan ta’minlash va yangi ish o’rinlarini yaratish dozarb
masalalardan biridir. Tezkor rivojlanib, o’sib borayotgan iqtisodiyotda Ishsizlik dа
r
а
j
а
si
m
а
ml
а
k
а
t iqtis
о
diyotining q
а
y d
а
r
а
j
а
d
а
t
а
r
а
qqiy etg
а
nligining h
а
md
а
iqtis
о
diyotd
а
s
о
dir
bo’lа
yotg
аn o’zgа
rishl
аrning muhim ko’rsа
tkichl
а
rid
а
n biri his
о
bl
а
n
аdi. O’zbekiston
Respublikasi prezidentining 27.01.2025-
yidagi “PF
-
11“ sonli farmoni “uy
-joy qurilishi sohasini
yanada rivojlantirish, turar va noturar joy obyektlarini ulush kiritish asosida qurish jarayonini
tartibga solish mexanizmlarini takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qabul qilindi.
Mamlakatimizda uy-joy qurilishi sohasini uy-joylarni loyihalashtirishdan tortib,
foydalanishga topshirishgacha bo‘lgan bosqichlarda kompleks tartibga solish, uy
-joy qurilishi
sohasini yanada rivojlantirish, investitsiyalarni jalb qilish mexanizmlarini takomillashtirish
hamda turar va noturar joy obyektlarini ulush kiritish asosida qurish jarayonida fuqarolarning
huquq va qonuniy manfaatlarini kafolatlash maqsadida ushbu farmon kuchga kiritildi. Eng
avvalo biz ishsizlikning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri ha
qida ishsizlikning kelib chiqishi
mamlakatdagi korxonalar, fermalar, tabdirkorlik obyektlari, mahalliy ishlab chiqarish va
mamlakat hududlaridagi iqtisodiy imkoniyatga ega bo’lgan hududlarni kamayishi orqali
vujudga keladi. Bunday jarayonlarni vujudga kelishi mamlakat yalpi ichki mahsulotning keskin
kamayishi va qashshoqlik darajasining ortishiga olib keladi. Ishsizlik d
а
r
а
j
а
si d
е
g
а
nd
а
ishsizl
а
r
s
о
nining mehnatga layoqatli
а
h
о
li t
а
rkibid
аgi ko’rsatkichi tushunilа
di. R
е
spublik
а
d
а
ishsizlik
d
а
r
а
j
а
sini b
а
ndlik
х
izm
а
tl
а
rid
а
ro’yха
td
аn o’tgа
n ishsizl
а
r s
о
nining mehnatga layoqatli
а
h
о
li
umumiy s
о
nig
а
nisb
а
t
а
n
о
lib his
о
bl
а
sh mumkin. Ishsizlik d
а
r
а
j
а
sig
а
bir q
а
nch
а
о
mill
а
r t
а
`sir
ko’rsа
t
а
di: ish h
а
qining p
а
stligi, m
е
hn
а
t sh
а
r
о
itl
а
ri ya
х
shi em
а
sligi, ish h
а
qining v
а
qtid
а
b
е
rilm
а
sligi, ish j
о
yl
а
rini qisq
а
rtirishl
а
r v
а
b
о
shq
а
l
а
r. Ishsizlikning kelib chiqish sabablari
turlicha bo‘lganligi uchun, har qaysi davlat uning har bir turi uchun alohida chora
-tadbirlar
ishlab chiqishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Adabiyotlar sharhi.
Ushbu maqolada davlatning iqtisodiyoti hamda shu davrda mamlakatda mavjud bo’lgan
ishsizlik darajasi o’rtasidagi munosabat, mamlakat bandlik ko’rsatkichi va ishsizlikning o’zaro
bog’liqligi borasida tahlil ishlarini olib borgan olimlarning fikrlari keltiri
lgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
57
Yale universiteti iqtisodchi olimi Ouken iqtisodiy o‘sish hamda ishsizlik mo‘rtasidagi
bog‘liqlikni o‘rganishni boshlagan, hamda Ouken qonuniga asos solgan. Ouken qonuni
mamlakatdagi ishsizlik va iqtisodiy o‘sish sur’atlari o‘rtasidagi
statistik munosabatlarga
alohida e’tibor qaratadi. (Zaxidov
va boshq., 2019)
Ishchi kuchi yoki iqtisodiy faol aholi deganda mehnatga layoqatli yoshdagi ishlayotgan va
ishsiz yurgan aholining umumiy soni tushuniladi. (Mankiw, 2018).
Agar ishsizlik tabiiy darajadan pastga tushsa, unda davlat tomonidan uni tartibga solish
talab qilinmaydi. Davlat faqat majburiy ishsizlikni tartibga solishi, uning tabiiy shakl
ga o‘tishini
qidirishi kerak. (Maxmudov va boshq., 2022).
Mehnat bozori qanday kadrlar, mutaxassislar, kasblarga talab borligini, ulardan
qandaylari ortiqchaligini ko‘rsatadi. Bu ko‘pgina mamlakatlar uchun dolzarb muammodir.
(Abdurahmonov, 2019)
Ishsizlikning kelib chiqish sabablari turlicha bo‘lganligi uchun, har qaysi davlat uning har
bir turi uchun alohida chora-tadbirlar ishlab chiqishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
(Maxmudov va Hakimov, 2019).
M
а’lumki, iqtisо
diyotning riv
о
jl
а
nishi bil
а
n uning t
а
rkibid
а
turli o‘zgа
rishl
аr ro‘y
b
е
r
а
di. Yangi t
ех
n
о
l
о
giyal
а
rning ishl
а
b chiq
а
rishg
а
qo‘llа
nishi n
а
tij
а
sid
а
b
а’zi bir tа
rm
о
q v
а
s
о
h
а
m
а
hsul
о
tl
а
rig
а
bo‘lgа
n t
а
l
а
b qisq
а
rib, z
а
m
о
n
а
viy m
а
hsul
о
t turl
а
rig
а
t
а
l
аb o‘sа
di. Bu es
а
yalpi ishchi kuchi t
а
rkibid
а
h
а
m m
а’lum o‘zgа
rishl
аrning ro‘y bе
rishini t
а
q
о
z
о
et
а
di.
(
Maxmudov va boshq., 2014
)
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqotni amalga oshirishda ilmiy abstraktsiya, tahlil va sintez, ilmiy va umumiy tahlil,
qiyoslash, oʻzaro solishtirma tahlil usullaridan keng foydalanilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
B
о
z
о
r iqtis
о
diyoti mun
о
s
а
b
а
tl
а
ri b
а
rq
а
r
о
rl
а
sh
а
yotg
а
n d
а
vrd
а
ishsizlikning bo’lishi tа
biiy
h
о
l
а
tdir. CHunki ishchi kuchig
а
bo’lgа
n t
а
l
а
bning t
а
klifig
а
m
о
s k
е
lishi
о
qil
о
n
а
b
а
ndlikni
sh
а
kll
а
ntirib, j
а
miyat uchun t
аbiiy bo’lgа
n ishsizlik d
а
r
а
j
а
sini t
а
rkib t
о
ptir
а
di. Ish bil
а
n b
а
nd
bo’lmа
g
а
n sh
ах
sl
а
rni yangi k
а
sbl
а
rg
а
o’rgа
tish, m
а
l
а
k
а
sini
о
shirish, m
о
ddiy yord
а
m b
е
rish v
а
ish j
о
yl
а
rini t
а
vsiya etish m
е
hn
а
t birj
а
si t
о
m
о
nid
а
n
а
m
а
lg
а
о
shiril
а
dig
а
n ijtim
о
iy t
а
dbirl
а
rning
eng muhimi his
о
bl
а
n
а
di. Agar ishsizlik tabiiy darajadan pastga tushsa, unda davlat tomonidan
uni tartibga solish talab qilinmaydi. Davlat faqat majburiy ishsizlikni tartibga solishi, uning
tabiiy shaklga o‘tishini qidirishi kerak. Bunday tartibga quyidagilar orqali erishiladi
: mehnat
birjalari ishini sozlash; mehnat bozori holatini kuzatish; ishchilami kasbiy tayyorlash va qayta
tayyorlashni tashkil etish; ishsizlikdan sug‘urta qilish tizimi; kichik korxonalami imtiyozli
soliqqa tortish; maqsadli va mintaqaviy ish bilan ta’min
lash dasturlarini ishlab chiqish.
Barcha mavjud resurslardan to‘liq foydalanish yoki ishsizlikning tabiiy darajasi holatida
iqtisodiyotda yaratilishi mumkin bo‘lgan mahsulot hajmini iqtisodiyotning ishlab chiqarish
potensiali deb ataladi. Mamlakatning ishlab chiqarish potensiali potensial
YaIM ko‘rsatkichi
bilan o‘lchanadi.
maʼlumotlariga koʻra, Oʻzbekiston 2024
-yilgi ishsizlik darajasi
reytingida 187 davlat orasida 4,5 foiz koʻrsatkich bilan 113
-
oʻrinni egalladi.
MDH davlatlari
orasida O‘zbekiston Tojikiston (11,6 foiz), Ozarbayjon (5,6 foiz) va Qozog‘istondan (4,8 foiz)
keyin to‘rtinchi o‘rinni egalladi.
1-rasmdagi diagrammada mamlakatimizning 2018-2024-yillardagi ishsizlik darajasining
o’zgarishi keltirilgan. So‘nggi uch yilda mamlakatimizda ko‘makka muhtoj 3 million aholining
turmush sharoiti yaxshilanib, kambag‘allik darajasini 17 foizdan 11 foizga tushirishga er
ishilgan.
Kelgusi uch yilda kambag‘allik darajasini 7 foizgacha pasaytirish maqsad qilingan.
Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 23 yanvar kuni ipoteka dasturi doirasida 2024
yilda amalga oshirilgan ishlar va 2025 yilgi rejalar muhokamasi yuzasidan videoselektor
yig‘ilishi o‘tkazildi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
58
O‘tgan yili yurtimizda jami 40 million kvadrat metrdan ziyod bino
-inshootlar qurilgan.
Jumladan, 100 mingdan ziyod xonadonga ega 2 ming 44 ta ko‘p qavatli uylar
Sohani rag‘batlantirish uchun 2024 yilda 59 ming odamga 17 trillion so‘m ipoteka krediti
ajratilgan. Quruvchi va developerlarga aylanma mablag‘ uchun jami 3 trillion so‘m berilgan.
1-rasm. Ishsizlik darajasining o'zgarishi
Manba:
O
’
zbekiston Resbuplikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi ma
’
lumotlariga asosan.
Umuman, 2030 yilgacha 100 ta “Yangi O‘zbekiston” massivi
qurilishi rejalashtirilgan.
Buning uchun yerlar kamida 70 ming odam yashaydigan tuman markazi yoki shahar hududiga
1-2 kilometr masofadagi joydan ajratiladi. Bu massivlarning har birida 100 ming kvadrat metrli
2 mingta xonadon quriladi.
Ishlarni sifatli tashkillashtirish uchun zamonaviy menejerlardan iborat “O‘z uyim”
kompaniyasi tuziladi. Ushbu kompaniya “Yangi O‘zbekiston” massivlariga yer tanlash,
loyihalash, qurish va ekspluatatsiya qilishga mas’ul bo‘ladi. Mutasaddilarga xalqaro
ekspertlarni jalb qilgan holda, kelgusi besh yil uchun uy-joy siyosati strategiyasini ishlab
chiqish topshirildi.
Qurilish sifati va nazorati masalalariga alohida to‘xtalib o‘tildi. Endi bu jarayonlar
soddalashtirilishi qayd etildi. Jumaladan, binokorlar “Shaffof qurilish” platformasi orqali tayyor
loyihani idoralar bilan onlayn kelishadi. Inshootning loyihaga mosligini Qurilish sohasida
nazorat qilish inspeksiyasi tekshiradi va bitganidan keyin xulosa beradi. Zarur hollarda, boshqa
sohadagi mutaxassislarni jalb qiladi. Qurilish davomida zilzilaga bardoshlilikni sinovdan
o‘tkazgan laboratoriyaning o‘zi oxirida qo‘shimc
ha haq olmay xulosa beradi. Binoni
foydalanishga topshirishda hozirgi 7 ta idora o‘rniga faqat 2 ta –
Qurilish inspeksiyasi va yong‘in
xavfsizligining xulosasi yetarli bo‘ladi.
Ma’lumki, yaqinda Toshkent shahrini Bosh rejasi tasdiqlandi. Endi arxitektura
-
rejalashtirish topshirig‘i va qurilishga ruxsat berish jarayonini birlashtirib, bunga ketadigan
vaqtni 2 karra qisqartirish zarurligi aytildi. Bu tizim kelgusi yildan boshqa viloyatlarda ham
yo‘lga qo‘yiladi. Yer olishdan boshlab, binoni foydalanishga topshirishgacha bo‘lgan har bir
bosqich ko‘rinib turadigan raqamli tizim yaratiladi.
Joriy yilda mamlakatimizda 120 ming xonadonli ko‘p qavatli uy qurilishi rejalashtirilgan.
Shuningdek, Yangi Toshkentda 15 ming xonadon barpo qilish ko‘zda tutilgan. Bu uylarda
“yashil” energiyadan foydalaniladi. Energiya barqarorligini ta’minlash uchun xususiy sheriklik
asosida 100 megavatt soat sig‘imli elektr saqlash quvvati o‘rnatiladi.
Yangi Toshkentdagi uylarni isitish va sovutish markazlashgan “uch generatsiya” tizimi
orqali bo‘ladi. Buning hisobiga yoz mavsumida elektr sarfi 4 karra qisqaradi. Barcha bino
-
0
2
4
6
8
10
12
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
Ishsizlik darajasining o'zgarishi % larda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
59
inshootlarga yuqori energiya samaradorlik talablari joriy qilinadi. Transport, yoritish tizimlari
va zaryadlash stansiyalari faqat “yashil” texnologiyalar asosida bo‘ladi.
Eski uylarni renovatsiya asosida yangilash masalasiga ham e’tibor qaratildi.
Bunda yerdan foydalanish samaradorligi 4-5 karra oshadi, kommunikatsiya xarajati 2
karra kamayadi. Asosiysi, bu orqali shu hududdagi odamlarning dunyoqarashi o‘zgaradi,
turmush tarzi tubdan yaxshilanadi, ish o‘rni ko‘payib, iqtisodiyot rivojlanadi.
Jizzax, Marg‘ilon, Qo‘qon, Shahrisabz, Qarshi shaharlari, Do‘stlik va poytaxt tumanlarida
shunday ishlar boshlangan. Bu bosqichma-bosqich boshqa hududlarda ham amalga oshiriladi
(Yig‘ilish, 2025).
Demak, qurilish sohasini tubdan isloh etish va yanada soddalashtirish chora tadbirlari
iqtisodiyotimizni yanada barqarorlashtirish aholi turmush tarzini yanada yaxshilashga
qaratilgan. Bundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, jamiyatning rivojlanishi aholi turmush
tarzini yaxshilash uchun biz shunchaki iqtisodiy o’sish bilan cheklanmasdan, balki har bir
sohani yanada rivojlantirishimiz zarur ekan. Muhtaram prezidentimiz tomonidan olib
brilayotgan barcha islohotlar Respublikamizda istiqomat qilayotgan aholining turmush tarzini
yaxshiliash va ularni muqobil ish o’rinlari bilan ta’minlashga qaratilgan. Ishsizlik va u bilan
bog’liq muammolar mehnat bozoridagi ijtimoiy
- mehnat munosabatlarining asosiy mazmunini
tashkil qiladi. Ishsizlik muammosini o’rganishdan as
osiy maqsad aholining ish bilan bandligini
yaxshilash orqali mamlakat ishlab chiqarishini kengaytirish va aholi turmush darajasini yanada
yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab chiqishdan iborat. Jamiyatdagi ishsizlik darajasini
pasaytirish uchun qo’shimcha ishchi o’rinlarini yaratish, ularni ishga tushirish aholining tabiiy
o’sishidan orqada qolmasligi kerak. Iqtisodiy nuqtai nazardan ishsizlik deganda —
ishchi
kuchining ish joyi bilan ta`minlanmaganligi va natijada, uning biron-bir qonuniy daromad
manbaig
a ega bo’lmasligining muayyan (aniq) holati tushuniladi. Demak, ishsizlikni
kamaytirish kambag’allikni qisqartirish yo’llaridan biridir Albatta aholini. ish bilan
ta’minlash,aholini turmush darajasini yaxshilash, mamlakatdagi ishsizlik darajasini
kamaytirish bugungi kunning dolzarb masalalaridandir. CHunki ishchi kuchig
а
bo’lgа
n
t
а
l
а
bning t
а
klifig
а
m
о
s k
е
lishi
о
qil
о
n
а
b
а
ndlikni sh
а
kll
а
ntirib, j
а
miyat uchun t
аbiiy bo’lgа
n
ishsizlik d
а
r
а
j
а
sini t
а
rkib t
о
ptir
а
di. Ish bil
а
n b
аnd bo’lmа
g
а
n sh
ах
sl
а
rni yangi k
а
sbl
а
rg
а
o’rgа
tish, m
а
l
а
k
а
sini
о
shirish, m
о
ddiy yord
а
m b
е
rish v
а
ish j
о
yl
а
rini t
а
vsiya etish m
е
hn
а
t
birj
а
si t
о
m
о
nid
а
n
а
m
а
lg
а
о
shiril
а
dig
а
n ijtim
о
iy t
а
dbirl
а
rning eng muhimi his
о
bl
а
n
а
di. Ishsizlik
va u bilan bog’liq muammolar mehnat bozoridagi ijtimoiy
- mehnat munosabatlarining asosiy
mazmunini tashkil qiladi. Ishsizlik muammosini o’rganishdan asosiy maqsad aholining ish bilan
bandligini yaxshilash orqali mamlakat ishlab chiqarishini kengaytirish va aholi turmush
darajasini yanada yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab chiqishdan iborat. Jamiyatdagi
ishsizlik darajasini pasaytirish uchun qo’shimcha ishchi o’rinlarini yaratish, ularni ishga
tushirish aholi
ning tabiiy o’sishidan orqada qolmasligi kerak. Markaziy bank ma’lumotlariga
ko‘ra, 2023
-yilda mamlakatda ishsizlik darajasi 8,1 foizgacha pasaygan. 2023-yil boshiga kelib
O‘zbekistonda 15 millionga yaqin mehnatga layoqatli aholidan 13,7 million kishi ish
bilan
ta’minlangan. 2023 yilning birinchi yarmida ishsizlik darajasi 8,1 foizga kamaydi. 2024
-yilda
yangi ish o‘rinlari tashkil etish, yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyatini kengaytirish va yangi
moliyaviy vositalarni joriy etish hisobiga bu ko‘rsatkic
h 4,5 foizgacha qisqartirilishiga erishildi.
Bundan bir necha yil muqaddam mamlakatimizda odamlarni eng ko‘p tashvishga
solayotgan uy-joy masalasi bugun davlat siyosatining ustuvor vazifalaridan biri sifatida
belgilangan. O‘tgan qisqa davrda “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” degan tamoyil
asosida salmoqli ishlar bajarildi.
Qurilish sohasini isloh qilish borasida qator tadbirlar amalga oshirilib, sohada davlat
boshqaruv tizimi tubdan takomillashtirildi. Natijada sohada shaffoflikni ta’minlash borasida
raqamlashtirish tizimi joriy etildi. Loyiha va pudrat tashkilotlarining elektron reyting tizimi
ishga tushirilib, davlat xaridlarini (tenderlarni) elektron shaklda onlayn rejimida amalga
oshirish yo‘lga qo‘yildi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
60
Hayotga tadbiq etilayotgan izchil islohotlar tufayli aholi punktlarini qurishga kompleks
yondashuv, uy-joy, turli bino va inshootlar bilan birga ijtimoiy infratuzilma obyektlari, savdo va
xizmat ko‘rsatish shoxobchalari, ta’lim, tibbiyot va madaniyat muassasalari, istirohat bog‘lari
va xiyobonlar, sport maskanlari bunyod etilmoqda.
Masalan, birgina 2022 yilgi Investitsiya dasturi bo‘yicha 1 ming 868 ta ijtimoiy obyektda
keng ko‘lamli qurilish, rekonstruksiya va kapital ta’mirlash ishlari olib borildi. Aholini arzon va
sifatli turar-
joy bilan ta’minlash dasturlari doirasida namunali ko‘p qavatli uylar atrofida
madaniyat va san’at markazlari, sport inshootlari va boshqa maskanlar barpo etilayotgani
e’tiborga molik.
Shiddat bilan qad ko‘tarayotgan ijtimoiy obyektlar, ko‘p qavatli turar joylar va
barcha
turdagi bunyodkorlik ishlari, o‘z navbatida, sifatli qurilish mahsulotlariga bo‘lgan talabni
kuchaytirmoqda. Ushbu yo‘nalishdagi ishlarni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish borasida tizimli ishlar
amalga oshirib kelinayotgani tufayli soha jiddiy o‘zgarishlar ro‘y berayotir.
Qurilish ishlar hajmining keyingi yillarda yuqori o‘sish sur’atiga ega bo‘lishida va yakunda
YAIM ko‘rsatkichdagi ulushining oshib borishiga mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yirik
loyihalar asosiy tayanch ustun bo‘lyapti. Mamlakatimizning barcha hududl
arida qurilayotgan
ko‘p qavatli uy
-joylar esa bunga amaliy misolidir.
Ahamiyatlisi, bu ishlar shiddat bilan davom ettirilib, arzon uy-
joylar va ko‘p kvartirali
uylar qurish ko‘lamini kengaytirish, sohaga yangi arxitektura va texnik yechimlarni joriy etish
orqali aholining uy-joy maishiy turmush sharoitlarini yaxshilashga kat
ta e’tibor qaratilyapti.
Hududlarda ham qurilish ishlari ko‘lami yil sayin ortib bormoqda. Masalan, respublika
bo‘yicha jami qurilish ishlari hajmi 2020 yilda 88 trln. so‘mni, 2021 yilda 108 trln. so‘mni va
2022 yilda 131 trln. so‘mni tashkil etgan.
60-yillardagi AQSh prezidenti Kennedining maslahatchisi, iqtisodchi olim Artur Ouken (A.
Okun) bir necha o‘n yillik statistik ma’lumotlar asosida ishlab chiqarish hajmining ortda qolishi
va davriy ishsizlik o‘rtasidagi empirik bog‘liqlikni o‘rgandi va iqti
sodiy adabiyotlarda «Ouken
qonuni» deb nom olgan qonuniyatni yaratdi.
Y−Y
∗
Y
∗
= −β(U − U
∗
)
Tenglamaning chap qismida YaIMning uzilish formulasi yozilgan.
Tenglamaning o‘ng qismida: U –
ishsizlikning haqiqiy darajasi; U* - ishsizlikning tabiiy
darajasi; (U - U*)
–
davriy ishsizlik darajasi;
β
- Ouken koeffitsienti (
β
> 0).
2-rasm. Qurilish sohasining YAIMdagi ulushi
Manba:
O
’
zbekiston Resbuplikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi ma
’
lumotlariga asosan.
O‘tgan davrda qurilish sohasini isloh qilish bo‘yicha 27 ta Prezident farmon va qarorlari,
24 ta Hukumat qarorlari qabul qilindi. Ayniqsa, yangi tahrirda qabul qilingan “Shaharsozlik
kodeksi” ushbu sohada butunlay yangi davrni boshlab berdi. Kodeksga noyob
va alohida
muhim obyektlar”, “reklama va axborot obyektlari”, “turar joy obyektlari”, “urbanizatsiya” va
boshqa bir qator asosiy tushunchalar kiritildi.
QURILISH SOHASINING YAIMDAGI ULUSHI
2021 YIL 88 TRLN
2022-YIL 108 TRLN
2023-YIL 131 TRLN
2024 YIL 233 TRLN
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
61
Mazkur Kodeksda shaharsozlik faoliyatining asosiy prinsiplari aniq qilib belgilab berildi.
Shaharsozlik faoliyati sohasidagi jamoatchilik nazorati va uning shakllari, subyektlari haqidagi
normalar mustahkamlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qurilish sohasiga axborot
-kommunikatsiya
texnologiyalarini keng joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan qurilish sohasida
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish markazi tashkil etildi. Buni qurilishda
shaffoflikni ta’minlash va korrupsiyaga qarshi kurashish choralari bo‘yicha islohotlar samarasi
desak, aslo mubolag‘a emas.
“O‘zbekiston Respublikasi qurilish tarmog‘ini modernizatsiya qilish, jadal va innovatsion
rivojlantirishning 2021
–2025 yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
Prezident Farmoni ham qurilish sohasidagi ishlarni yangi bosqichga olib chiqishda muhim
ahamiyat kasb etdi.
Mazkur Strategiyada 2025 yilga borib O‘zbekistondagi shaharlarning barchasini va
shahar posyolkalarining 25 foizini bosh rejalar bilan qamrab olish belgilandi. Bosh rejalarni
tasdiqlashda jamoatchilik fikrining inobatga olinishi belgilab qo‘yildi.
Ushbu hujjatlar doirasida qator chora-tadbirlar va islohotlar amalga oshirildi hamda bu
borada muayyan natijalarga erishildi.
Masalan, o‘tgan 6 yil davomida shahar va qishloq aholi
punktlari bo‘yicha jami 1370 ta shaharsozlik hujjatlari, jumladan 202 ta shahar va
shaharchalarning bosh rejasi va 1168 ta qishloq mahalla fuqarolar yig‘inlarining bosh rejasi
bilan birgalikda batafsil rejalashtirish loyihalari ishlab chiqildi.
“Obod qishloq” va "Obod mahalla" dasturi doirasida jami 1944 ta ahvoli og‘ir
mahallalarning bosh reja smexmalari ishlab chiqildi. Joriy yilda yana 225 ta shaharsozlik
hujjatlari, jumladan 11 ta shahar va 50 ta shaharchalar bosh rejalari, 42 ta hududlarning master
rejalari hamda 122 ta qishloqlarning bosh rejalarini ishlab chiqish ko‘zda tutilgan.
Bu yil 170 ta, kelasi yili kamida 300 ta shahar va shaharchaning bosh rejasini ishlab
chiqish vazifasi qo‘yildi. Bunda “Mening hududim” platformasi ishga tushirilib, har bir reja aholi
bilan muhokama qilinadi va ijrosi bo‘yicha jamoatchilik nazorati o‘rnat
iladi.
Davlatimiz rahbari yangi uy-
joylar tannarxi masalasiga alohida to‘xtaldi. Quruvchi
kompaniyalarni moliyaviy resurslar bilan ta’minlash maqsadida Ipotekani qo‘llab
-quvvatlash
jamg‘armasi tashkil qilinishi belgilandi.
Bu yil 80 ming xonadonli 1 ming 800 ta uy-
joy va 45 ta “Yangi O‘zbekiston” massivlari
barpo etilishi aytildi.
O‘tgan 6 yilda qurilish sohasiga oid 537 ta texnik normativ hujjatlar ishlab chiqildi va
eskilari yangilandi. Bundan tashqari, binolarning energiya samaradorligini oshirish va qayta
tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishga oid 10 ta normativ hujjatlar yevropa
standartlari asosida takomillashtirildi.
Loyiha hujjatlarini ekpertizadan o‘tkazish jarayonlari shaffof elektron tizimga o‘tkazildi.
Mazkur ishlar vazirlik huzuridagi “Shaharsozlik hujjatlari ekspertizasi” markazi tomonidan
amalga oshirilib kelinmoqda.
Ekspertiza organlariga qog‘oz hujjatlar to‘plamini taqdim etish amaliyotidan to‘liq voz
kechildi. Ekspertizaga loyiha-smeta hujjatlari onlayn topshirilmoqda. Bugunga qadar jami 30
minga yaqin obyekt loyihasi ushbu tizim orqali ekspertizadan o‘tkazildi. Nat
ijada, mazkur
obyektlar bo‘yicha 7 trln. so‘mga yaqin mablag‘ tejab qolindi.
So‘nggi olti yilda aholiga munosib turmush sharoitlari yaratish maqsadida 360 mingga
yaqin yoki avvalgi yillarga nisbatan 10 barobar ko‘p uy
-joylar qurildi. Xususan, 2017 yildan
boshlab, 326 mingta yangi uylar foydalanishga topshirilgan. Bu davrda uy-joy b
ilan ta’minlash
aholi jon boshiga 18 foizga oshgan. Buning uchun so‘nggi uch yilda banklar 210 ming oilaga 33
trillion so‘mlik ipoteka kreditlari ajratgan. Ehtiyojmand 73 ming oilaga boshlang‘ich badal va
foiz to‘lovlari uchun 1,3 trillion so‘m
Sohaga bozor tamoyillari joriy qiliab xususiy buyurtmachi kompaniyalar shakllandi.
Yig‘ma temir
-
betonli ko‘p qavatli uylar quruvchi 11 ta yirik klaster paydo bo‘ldi. Tadbirkorlarga
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
62
sharoit yaratilgani tufayli
sement, gazoblok, kafel, keramogranit ishlab chiqarish ko‘payib,
ularning narxi ancha arzonlashdi. Bu ishlar izchil davom ettirilib, o‘tgan yili 60 ming xonadonli
ko‘p qavatli uylar barpo etildi. 31 ta hududda “Yangi O‘zbekiston” massivlarini qurish dastur
i
boshlandi. Bu esa yillar davomida ijarama-ijara, sarson-sargardon yurgan ming-minglab
insonlar qalbiga ishonch tuyg‘usini olib kirdi.
3-rasm. Qurilish sohasidagi aholining bandlik ko'rsatkichi
Manba:
O’zbekiston Resbuplikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi ma’lumotlariga asosan.
Qurilish sohasining aholi bandligidagi ulushi 3-diagrammaga 2015
–
yildan 2023-
yilgacha 1 million 222 ming kishidan 1 502 min kishiga oshganligi ko’rsatilgan.
O’tgan yilda investitsiya dasturi doirasida 1 ming
637 ta infratuzilma inshooti qurilishi
rejalashtirilgan edi. Davlatimiz rahbari bunda budjet mablag‘larini samarali ishlatish,
qurilishlar sifatini ta’minlash zarurligiga e’tibor qaratgan edilar.
Joriy yilda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda 2,5 milliard dollarlik yangi loyihalar
boshlanadi. Qayd etilganidek, endi bunday loyihalarning texnik-iqtisodiy asoslari ham majburiy
ekspertizadan o‘tkaziladi.
Xulosa va takliflar.
Xulosa qilib aytganda, oxirgi olti yilda mamlakatimiz ulkan qurilish maydoniga aylandi.
Nafaqat poytaxtimiz balki respublikamizning barcha go‘shalarida qurilish ishlari amalga
oshirildi, zamonaviy inshootlar qad rostladi. Natijada ko‘p yillar o‘z uyi bo‘lishini orzu qilib
yurgan qanchadan-qancha oilalar uy-
joyli bo‘ldi.
Mutasaddilarga qurilish me’yorlarini xorijiy tajriba asosida yangilash, qurilish
materiallari sohasida “yashirin iqtisodiyot”ga chek qo‘yish, bu borada elektron klassifikatorni
ishga tushirish bo‘yicha topshiriqlar berildi. Shuningdek, 2025
-yil 1-yanvardan budjet
hisobidan qilinadigan barcha xaridlar Soliq qo‘mitasining “Ye
-
ombor” platformasi orqali
amalga oshirilishi belgilandi. Bu esa ma’lumotlar ochiqligini vujudga keltirish bilan birga,
sohadagi o’sishni yanada jadallashtiradi.
Mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar yurtimizda yashayotgan aholining ijtimoiy-
iqtisodiy holatini yaxshilashga qaratilgan. Qurilish sohasining rivojlanishi aholimiz yashash
sharoitlarini o’zgartirib, aholi turmush tarzini yaxshilaydi. Shu bilan birg
a iqtisodiy faol
aholimizni ish bilan ta’minlashda bu sohani ulushi kata hisoblanadi. Kelajakda osmono’par
binolar qad ko’tarishi yurtimiz chiroyiga chiroy qo’shibgina qolmay aholimizning iqtisodiy
holatini ham yaxshilashga imkon beradi. Demak, qurilish sohasining rivojlanishi uchun qulay
sharoitlar yaratish quruvchilar huquqlarini himoya qilish va ularga qulay imkoniyatlar yaratish
maqsadga muvofiq hisoblanadi.
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
Qurilish sohasidagi aholining bandlik ko'rsatkichi
ming kishi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
63
Adabiyotlar /Литература/References:
Abdurahmonov K. (2019). Mehnat iqtisodiyoti: Nazariya va amaliyot / Darslik.
Qaytaishlangan va to‘ldirilgan 3
-nashri.
Т.: 0 ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi «Fan»
nashriyoti davlat korxonasi,
Т
.: 544 b.
Farmon (2025) O’zbekiston Respublikasi prezidentining 27.01.2025
-
yidagi “PF
-
11“ sonli
“uy
-joy qurilishi sohasini yanada rivojlantirish, turar va noturar joy obyektlarini ulush kiritish
asosida qurish jarayonini tartibga solish mexanizmlarini takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi farmoni.
Lex.uz (n.d.) -
Oʻzbekiston qonunchiligi. [online] Available at: https://lex.uz/.
Mankiw N. G. (2018) Principles of economics eighth edition Copyright 2018 Cengage
Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Wcn
02-200-203 Principles Of Economics Eighth Edition Harvard University.
Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu., (2014) Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash.
–
Darslik.
–
T.: Iqtisodiyot, 249 b.
Maxmudov N.M., Hakimov H.A. (2019) Makroiqtisodiy tahlil.
O‘quv qo‘llanma.
-
Т
.: TDIU, 2
–
146 bet.
Maxmudov N.M., va boshqalar (2022) Makroiqtisodiyot. (Darslik) T. « Innovatsion
rivojlanish nashriyot-matbaa uyi» 454 bet.
Stat.uz (n.d.) O’zbekiston Respublikasi statistika qumitasi axborot markazi sayti
.
Yig
‘
ilish (2025) Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 2025 yilgi rejalar muhokamasi
yuzasidan videoselektor yig‘ilishi
.
Zaxidov G’.E. va boshqalar (2019). Makroiqtisodiyot. Dasrlik.
- 290 bet.
