Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
139
TADBIRKORLIK SUBYEKTIDA STRATEGIK INNOVATSIYALARNI
BOSHQARISHNING O
‘
ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Shakirova Madinaxon Gafurdjanovna
Xalqaro Nordik universiteti
ORCID: 0009-0002-6589-487X
Annotatsiya.
Ushbu maqolada tadbirkorlik subyektida strategik innovatsiyalarni
boshqarish nazariy jihatlari, kompaniyaning o‘sishini ta’minlash va raqobatbardoshligini oshirish
uchun zarur bo‘lgan innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish hamda amalga oshirish bo‘yich
a
keng qamrovli tushunchalar taqdim etilgan. Shuningdek, strategik innovatsiya tushunchasining
bir necha olimlarning qarashlari hamda innovatsiyaning yangi qiymat yaratishga ta’siri darajasi
ko‘rib chiqilgan. Shu bilan bir qatorda Oslo qo‘llan
masi doirasida innovatsiyalarni tasniflash
sxemasi ham tahlil qilingan.
Kalit so’zlar:
innovatsiya, tadbirkorlik subyekti, strategik imkoniyatlar, innovatsion
kontsepsiyalar, innovatsion salohiyatlar, mikro innovatsiyalar, davr innovatsiyalari.
ОСОБЕННОСТИ СТРАТЕГИЧЕСКОГО УПРАВЛЕНИЯ ИННОВАЦИЯМИ НА
ПРЕДПРИЯТИИ
Шакирова Мадинахан Гафурджановна
Международный университет Нордик
Аннотация.
В данной статье дано комплексное понимание теоретических
аспектов стратегического управления инновациями в хозяйствующем субъекте,
разработки и реализации инновационных стратегий, необходимых для обеспечения
роста компании и повышения ее конкурентоспособности. Также рассмотрены взгляды
ряда ученых на концепцию стратегических инноваций и степень влияния инноваций на
создание новой стоимости. Кроме того, была проанализирована схема классификации
инноваций в рамках «Руководства Осло».
Ключевые слова:
инновации, хозяйствующий субъект, стратегические
возможности, инновационные концепции, инновационный потенциал, микроинновации,
инновации периода.
PECULIARITIES OF STRATEGIC INNOVATION MANAGEMENT IN A BUSINESS ENTITY
Shakirova Madinakhan Gafurdjanovna
International Nordic University
Abstract.
This article provides a comprehensive understanding of the theoretical aspects of
strategic innovation management in a business entity, the development and implementation of
innovative strategies necessary to ensure the company's growth and increase its competitiveness.
Also, the views of several scientists on the concept of strategic innovation and the degree of impact
of innovation on creating new value are considered. In addition, the classification scheme of
innovations within the framework of the Oslo manual was also analyzed.
Key words:
innovation, business entity, strategic opportunities, innovative concepts,
innovative potentials, micro-innovations, period innovations.
UO
‘
K: 303.725.36
VIII SON
—
AVGUST, 2024
139-147
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
140
Kirish.
Innovatsiya va strategiya integratsiyasi tadbirkorlik subyekti uchun raqobat ustunligini
ta’minlash va bozor o‘zgarishlariga tez moslashish imkonini beradi. Zamonaviy dunyoda
faoliyatning barcha sohalarida innovatsiyalarning roli ortib bormoqda. Innovatsiyalar
innovatsion mahsulotlar ishlab chiqarish va mehnat unumdorligini oshirish uchun
harakatlantiruvchi omildir. Shu bilan birgalikda, barqaror tadbirkorlikning ajralmas tarkibiy
qismi hamda tashkilotlarning raqobatdosh ustunliklarini shakllantirishga, shuningdek, bir
butun sifatida hududlar, milliy iqtisodiyotlar va davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga
yordam beradi.
Biroq, amalda O‘zbekistonning yirik va kichik tadbirkorlik subyektlarida innovatsion
rivojlanish darajasi yetarli emas va ularning innovatsion salohiyati darajasidan sezilarli
darajada orqada qolmoqda. Albatta, bu, birinchi navbatda, real iqtisodiy sharoitda tadbirkorlik
subyektlarining doimiy ravishda innovatsiyalarni yaratish va rivojlantirishga to‘sqinlik
qiluvchi omillarga duchor bo‘lishi bilan bog‘liq. Bunday omillar: global raqobatning kuchayishi,
COVID-19 pandemiyasining salbiy oqibatlarining namoyon
bo‘lishi, iqtisodiy sanktsiyalarning
kuchaytirilishi hisoblanadi.
Shu bilan birga, iste’molchilarning mahsulot va xizmatlar sifatiga, narxlari va ularning
iste’mol qiymatiga mos kelishiga bo‘lgan talablari ortib bormoqda. Texnologik tuzilmalarning
o‘zgarishi, yangi nano, bioinjinering va axborot
-kommunikatsiya texnologiyalarining paydo
bo‘lishi tovarlarning hayot aylanishining qisqarishiga va biznes jarayonlarining tezlashishiga
olib keladi. Bu avval yaratilgan mahsulotlar va ilgari taqdim etilgan xizmatlarni ishlab chiqish
va takomillashtirish, innovatsiyalarni yaratish hamda joriy etish, strategik ustuvorliklar va
strategik imkoniyatlarni hisobga olgan holda boshqaruvni takomillashtirishga yangicha
yondashuvlarni talab qiladi (
Дарвиш
, 2022).
Tashkilotlar, ayniqsa, kichik korxonalar doimiy ravishda bunday muammolarga duch
kelishadi. Raqobat muhitining qiyinchiliklari va notinchligiga javoban, noqulay tashqi omillar
va mavjud resurslar, innovatsion salohiyat va tashkilotlarning vakolatlarini hisobga olgan
holda boshqaruv qarorlarini qabul qilish kerak. Shu bilan birga, innovatsiyalarni rivojlantirish
bilan bog‘liq muammolar tadbirkorlik subyektida innovatsiyalarni strategik boshqarishni,
uning xususiyatlari va zamonaviy boshqaruv konsepsiyalarini hisobga olgan holda
takomillashtirish bo‘yicha uslubiy yondashuvlar hamda amaliy tavsiyalarning yetarli darajada
ishlab chiqilmagani bilan izohlanadi.
Innovatsiyalarni rivojlantirish bilan bog‘liq muammolarni hal qilishdagi qiyinchiliklar,
shuningdek, turli xil uslubiy yondashuvlar bilan ajralib turadigan innovatsiya
kontseptsiyasining faol rivojlanayotganligi bilan bog‘liqdir. Bundan tashqari, “innovatsiya”,
“innovatsion salohiyat”, “innovatsion imkoniyatlar” kabi tushunchalar aniq talqinga ega emas.
Shu sababli, zamonaviy sharoitda innovatsion tushunchalar tez-tez ilmiy munozaralar mavzusi
bo‘lib, butun dunyo bo‘ylab turli tashkilotlarda, shu jumladan t
adbirkorlik subyektida biznes
amaliyotida qo’llaniladi.
Adabiyotlar sharhi.
Komarov (2012) o‘zining “Innovatsiya nazariyasining asosiy qoidalari” kitobida
innovatsiya tushunchasi ko‘plab rus va xorijiy tadqiqotchilarning diqqat markazida ekanligini
ta’kidlaydi
.
Biroq, tadqiqotchilar tomonidan huquqiy hujjatlar va ko‘plab nashrlar tahlili shuni
ko‘rsatadiki, hozirgi kunga qadar “innovatsiya” tushunchasini, uning mohiyatini, shuningdek,
innovatsiyalarni tasniflashda yagona yondashuv mavjud emas. “Innovatsiya” tushu
nchasi
innovatsiyalar sohasidagi asosiy tushuncha boʻlganligi sababli,
shunga mos ravishda
“innovatsion faoliyat”, “innovatsion salohiyat”, “innovatsion muhit”, “innovatsion potentsial”,
kabi boshqa tushunchalarni oʻz ichiga olgan boshqa tushunchalarni aniqlashga yagona
yondashuv hisoblanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
141
Shu munosabat bilan Kojokarning (2020) taʼkidlashicha, “na federal, na mintaqaviy
darajada umumiy kontseptual asos yoʻq. Siz ushbu ta’riflarning butun “kutubxonasini”
yaratishingiz mumkin”
.
Shu sababli, ushbu tadqiqotning nazariy va amaliy muammolarini hal qilish doirasida
“innovatsiya” tushunchasining mohiyatini aniqlashga yondashuvlarni tahlil qilish,
umumlashtirish va tizimlashtirishdir.
Shuning uchun innovatsiyaning yangi mahsulot, yangi texnologiyalar, yangi
jarayonlarning innovatsiyaga aylanishini ko‘rsatadigan xususiyatlarini aniqlash muhim
ahamiyatga ega. Bunga quyidagilar kiradi: ilmiy-
texnikaviy yangilik, sanoatda qo‘llanilishi,
tijorat maqsadga muvofiqligi (
Иващенко
, 2021).
Normativ-
huquqiy hujjatlarda mavjud bo’lgan va amaliyotda qo‘llaniladigan
“innovatsiya” ta’riflarini umumlashtirib, biz innovatsiya innovatsion faoliyat natijasi sifatida
qaraladi degan xulosaga kelishimiz mumkin (
Электронный
ресурс
, 2022).
Birinchi marta 1992-
yilda nashr etilgan Oslo qo’llanmasi innovatsion ma’lumotlarni
to‘plash va ulardan foydalanish uchun muhim xalqaro ma’lumotnoma sifatida tan olingan.
Qo‘llanmaning yangilangan nashri 2018
-
yilda chop etildi, u innovatsion ma’lumotlarni to‘plash
va talqin qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar beradi, innovatsion ma’lumotlarning xalqaro
qiyoslanishini ta’minlaydigan tadqiqot va innovatsiyalarni o‘lchash platformasini taqdim etadi.
Oslo qo‘llanma 4 (2018) innovatsiyani potentsial foydalanuvchilar (ma
hsulot) yoki amalga
oshirilgan (jarayon) uchun mavjud bo'lgan oldingi mahsulot yoki jarayonlardan sezilarli
darajada farq qiladigan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot yoki jarayon sifatida belgilaydi
(OECD, 2018).
“Innovatsiya” tushunchasi tarkibiy jihatdan murakkab. Shuning uchun uning mohiyatini
ochish uchun turli yondashuvlar qo‘llaniladi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu ilmiy tadqiqot ishimizda ilmiy abstraktsiya, qiyoslash asosida xorijiy tajribalarni
va yondashuvlarni tahlil qildik. Shuningdek, tadbirkorlik subyektida strategik innovatsiyalarni
boshqarish usullarini solishtirma tahlil qildik.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Olimlar tomonidan zamonaviy innovatsion kontseptsiyalarning asoschisi sifatida e’tirof
etilgan avstriyalik iqtisodchi Shumpeterning (2008) kitobida biz innovatsiya mazmuni
“o’zgarish”, innovatsion faoliyatning asosiy vazifasi esa “o‘zgarishlarni boshqarish
funksiyasi”
ekanligini o‘qiymiz.
Binobarin, mohiyati nafaqat texnologiyada, balki ishlab chiqarishni tashkil etishda ham
sifat o‘zgarishlari bo’lgan innovatsiyalar tadbirkor faoliyatining natijasidir.
Shumpeter (2008) kontseptsiyasi ushbu o’zgarishlarni belgilovchi beshta asosiy omilni
belgilaydi (1-rasm):
- yangi mahsulot ishlab chiqarish;
- yangi ishlab chiqarish usulini joriy etish;
- yangi bozorlarni rivojlantirish;
- yangi xom ashyo manbalariga kirish;
- yangi tashkiliy tuzilmalarni yaratish.
Agar biz innovatsiya natijani tadbirkorlik subyekti sohasiga nisbatan ko‘rib chiqsak, bu
yangi mahsulotlar yoki yangi xizmatlardan boshqa narsadir. Shuni ta‘kidlash kerakki,
innovatsiyalar sohasida turli nazariy va uslubiy jihatlarga oid ko‘plab nashrlar m
avjud.
Xospersning (2005) “Jozef Shumpeter va uning innovatsion tadqiqotlardagi merosi”
asarida kelgan umumiy xulosasi shundan iboratki, Shumpeterning (1939) zamonaviy dunyoda
innovatsiyalar sohasidagi g‘oyalari va qarashlari muhim ahamiyatga ega. Uning innovatsi
on
kontseptsiyalarni shakllantirish va rivojlantirishdagi muhim merosi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
142
1-
rasm. “Innovatsiya” tushunchasi bilan aniqlangan “yangi kombinatsiyalarni
amalga oshirish” jarayonining beshta holati
Manba:
muallif tomonidan tuzilgan.
Zamonaviy innovatsion kontseptsiyalarning taniqli asoschisi tomonidan ilgari surilgan
“ijodiy halokat” g‘oyasiga muvofiq, tadbirkorlar, birinchi navbatda, foyda olish uchun
innovatsiyalarni yaratadilar. Biroq, innovatsiyalarni yaratish doimiy ravishda daromad olish
imkoniyatini bermaydi, faqat bozorda yanada ilg‘or yangi xom ashyo turlari, yangi turdagi
mahsulotlar, yangi texnologiyalar, yangi biznes jarayonlari, yangi bozorlar paydo bo’lguncha.
Binobarin, bir tomondan, innovatsiyalar yaratish tadbirkorning daromad olishining
muhim rag‘batlantiruvchi omili bo’lsa, ikkinchi tomondan, yangi bilimlarni o‘zlashtirish va
innovatsiyalar yaratish sur’atlarining tez tezlashishi, ularning bozorda ko’rinish
i tadbirkor
uchun aniq xavf va bu holda “ijodiy halokat” natijasida foyda yo‘qotishiga olib kelishi mumkin.
Shumpeterning (1939) fikricha, avvalroq ta’kidlanganidek, innovatsiyalar texnologiya va
boshqaruvni o‘zgartirish jarayoni sifatida iqtisodiy o‘sishning hal qiluvchi omili hisoblanadi.
Uning innovatsiya nazariyasi markazida ishlab chiqarish omillari, yangi bozorlar va yangi
texnologiyalarning yangi kombinatsiyalarini yaratuvchi tadbirkor-innovatsiya ishlab
chiqaruvchisi turadi. Binobarin, u ishlab chiqarish omillarining klassik nazariyas
ini to‘rtinchi
omil -
tadbirkorlik qobiliyatlari bilan to‘ldirdi. Uning fikricha, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarni
bozor iqtisodiyoti sharoitida o’z faoliyatini mustaqil amalga oshiruvchi xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlar sifatida emas, balki real amaliyotda o‘z xavf
-xatarlari va tavakkalchiligi bilan ishlab
chiqarish omillarining yangi kombinatsiyalarini yaratadigan xo‘jalik yurituvchi subyektlar
sifatida ko‘rib chiqish kerak (Иващенко
, 2021).
Shumpeterning (1939) innovatsiyalar nazariyasi hozirgi kungacha dolzarbligicha
qolmoqda. Innovatsiyalar sohasidagi ilmiy adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, olimlar
innovatsiya tushunchasining shakllanishi va rivojlanishi davrlarini aniqlashda turli yondashuv
va usullarni taklif qilishadi. Innovatsion kontseptsiyalarni tahlil qilishning evolyutsion usuli
tarixiy yondashuvga asoslanib, innovatsiyalar nazariyasi rivojlanishining evolyutsiyasi haqida
yaxlit tushunchaga ega bo‘lishga imkon beradi. Ivashchen
ko (2021) boshqa mualliflar bilan
birgalikda innovatsiya nazariyasi rivojlanishining to‘rtta asosiy bosqichini belgilaydi:
- birinchi bosqich (19-asr oxiri - 20-asrning 40-yillari) - innovatsiyalar mohiyatini va
ularning iqtisodiy rivojlanishdagi rolini oʻrganish;
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
143
- ikkinchi bosqich (XX asrning 40-70-yillari) - innovatsiyalarni boshqarish funktsiyalarini
o‘rganish;
- uchinchi bosqich (XX asrning 70-yillari - XXI asr boshlari) - innovatsiyalarni tushunishga
tizimli yondashuv, shu jumladan ochiq innovatsiyalar va tarmoq modellari asosida innovatsion
ekotizimlarni shakllantirish;
-
to‘rtinchi bosqich (21
-asr boshi - hozirgi) -
innovatsiyalarning yangi davri: to‘rtinchi
sanoat inqilobi doirasida raqamli transformatsiya, raqamli texnologiyalar va platforma
yechimlariga o’tish.
Innovatsiyalar nazariyasi rivojlanishining birinchi bosqichidagi tadqiqotlarning asosiy
g‘oyasi bozor iqtisodiyotining “ko‘tarilish
- pasayish
–
tiklanish” tsikllaridagi uzluksiz harakati
sifatida rivojlanishining umumiy naqshidir. Shu bilan birga, uzoq to
’lqinlar va tsiklik inqirozlar
nazariyasiga muvofiq, iqtisodiy o’sishning asosiy omili innovatsiya hisoblanadi.
Aynan shu davrda N.D.Kondratyev “uzun to‘lqinlarni” kashf etdi, Shumpeter (1939)
“innovatsiya” tushunchasini “ishlab chiqarish omillarining yangi ilmiy
-ishlab chiqarish
birikmasi” sifatida ilmiy foydalanishga kiritdi, uning mohiyatini shakllantirdi, innova
tsion
jarayonda tadbirkorlikning yangi rolini asoslab berdi, “Innovatsiya” tushunchasini talqin qildi.
innovatsiyalarning hayotiy siklini “ijodiy yo‘q qilish jarayoni” sifatida, texnologik innovatsiyalar
bilan bog‘liq holda u tadbirkorlik nazariyasini yana
da rivojlantirishga xizmat qilgan
“innovatsion tadbirkorlar” va “konservativ tadbirkorlar”ni ajratib ko’rsatdi.
Innovatsiya nazariyasi rivojlanishining ikkinchi bosqichida ilgari surilgan asosiy g‘oyalar
va birinchi bosqichning asoslantirilgan qoidalarini ishlab chiqish davom etdi. Shu bilan birga,
tadqiqot ko‘proq amaliy xarakterga ega edi. Ular innovatsion loyihal
arni rejalashtirish, tashkil
etish, moliyalashtirish, boshqarish va innovatsion loyihalar samaradorligini baholash
sohalarida innovatsiyalarni boshqarishning turli jihatlariga bag‘ishlandi.
Gerxard O.Mensh (1979) innovatsiyalarni yangilik va radikallik darajasiga ko‘ra uch
guruhga ajratdi;
- yirik ilmiy kashfiyotlar va ixtirolarni joriy etish orqali texnika va texnologiyaning yangi
yo‘nalishlarini shakllantirishga asos bo‘ladigan, shuningdek, iqtisodiyotda yangi ishlab
chiqarishlar, yangi ish o‘rinlari va daromadlar yaratish uchun asos bo‘la
digan asosiylariga;
- mavjudlarini rivojlantirishga yordam beradigan va yangi tarmoqlar va yangi
bozorlarning paydo bo‘lishiga ta’sir qiluvchi innovatsiyalarni takomillashtirish yoki
takomillashtirish;
- mahsulot yoki texnologik jarayonning xususiyatlarini biroz yaxshilaydigan, ammo
iqtisodiy foyda keltirmaydigan ko‘rinadigan yoki “soxta innovatsiyalar” deb atalgan.
Asosiy innovatsiyalar o‘z imkoniyatlarini tugatgandagi bu holat iqtisodiy rivojlanishda
turg‘unlik bilan tavsiflangan texnologik turg‘unlik sifatida talqin qilinadi. Shu sababli, bir
texnologik
turg‘unlikdan
ikkinchisiga
o‘tish
jarayoni
asosiy
innovatsiyal
ardan
takomillashtirishga, ‘ngra psevdoinnovatsiyalarga o‘tish bilan birga keladi.
Yakovets (2015) Mensh (1979) qarashlarini rivojlantirar ekan, tasniflash xususiyati
sifatida innovatsiyalarning radikallik darajasi va yangiligidan ham foydalangan. U
innovatsiyalarni quyidagi turlarga ajratishni taklif qildi: asosiy, takomillashtiruvchi, mikro-
innovatsiyalar, “pseudo
-
innovatsiyalar”.
Bundan tashqari, S. Kuznetsning "davrni yaratuvchi innovatsiyalar" kontseptsiyasidan
tashqari, Yakovets (2014) "innovatsiyalarga qarshi" tushunchasini kiritdi, uning vektori
oldinga emas, balki orqaga qaratilgan. texnologik, iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning o‘tgan
bosqichlariga qaytish”. Mahalliy va mintaqaviy innovatsiyalar mezo darajada qo’llanilishi
mumkin: alohida tarmoqlarda va alohida hududlarda, ularning rivojlanish xususiyatlarini
hisobga olgan holda.
Milliy innovatsiyalar mamlakat darajasida qo‘llaniladi. Raqamli texnologiyalar kabi global
innovatsiyalar butun dunyoda tez tarqalmoqda. Innovatsiyalar ko‘lami qanchalik katta bo‘lsa
(mahalliydan globalgacha), ular talab qiladigan investitsiyalar hajmi qan
chalik katta bo‘lsa,
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
144
xavflar shunchalik katta bo‘ladi va, albatta, kutilayotgan (potentsial) ta’sirlar shunchalik katta
bo‘ladi.
Jarayon innovatsiyasi
–
bu “xarajatlarni kamaytirish, sifatni yaxshilash, yetkazib berish
muddatini qisqartirish, mahsulotni ishlab chiqish va yetkazib berish muddatlarini qisqartirish
yoki mahsulot va xizmatlarni keng miqyosda birlashtirish imkoniyati shaklida foyda
keltiradigan yangi ishlab chiqarish usullari va texnologiyalarini joriy etish natijasidir. ular
bilan.”
Strategiya innovatsiyasi “mijozlar uchun qiymat yaratish sohasining usullarini qayta
ko’rib chiqish” natijasidir (2
-rasm).
2-rasm -
“Innovatsion strategiya” ning mazmuni va tuzilishi
Manba:
muallif tomonidan tuzilgan.
"Strategiya innovatsiyasi" ning maqsadi -
maqsadli iste’molchilar guruhlariga xizmat
ko‘rsatishni yaxshilash yoki bozorda mahsulot
joylashishni aniqlashga qaratilgan boshqaruv
qarorlarini qabul qilish orqali yangi iste’molchilar guruhlari qiziqishlariga erishishdir.
Innovatsiyalarning uchta turidan Robert Taker (2006) shuni ko‘rsatadiki, jarayon
innovatsiyasi har qanday kompaniyaning rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega, chunki
jarayonni takomillashtirishsiz mahsulot innovatsiyasi yoki strategiya innovatsiyasini amalga
oshirish mumkin emas. Shu bilan birga, u jarayon innovatsiyasi, masalan, mahsulot
innovatsiyasidan farqli o‘laroq, “ishlatilmagan bokira hudud” bo’lib qolmoqda.
Keyingi tasniflash uchun innovatsiyaning yangi qiymat yaratishga ta’sir darajasidan
foydalaniladi (3-
rasm). Shu asosda innovatsiyalar quyidagilarga bo’linadi: qo’shimcha
innovatsiyalar, muhim innovatsiyalar, inqilobiy innovatsiyalar yoki yutuq innovatsiyalari.
Qo‘shimcha innovatsiyalar muhim innovatsiyalarga qaraganda tashkilot uchun yangi
qiymat yaratishga (daromadning o’sishi, samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish)
kamroq ta’sir qiladi, ammo ular yangi iste’mol qiymatini yaratish uchun ahamiyatlidi
r
(iste’molchilarning xatti
-
harakatlarida sezilarli o‘zgarishlarsiz iste’molchilar ehtiyojlarini
qondirish).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
145
3-
rasm. Innovatsiyaning yangi qiymat yaratishga ta’siri darajasi
Manba:
muallif tomonidan tuzilgan.
Muhim innovatsiyalar yangi innovatsiyalarga qaraganda tashkilot va iste’molchi uchun
yangi qiymat yaratishga kamroq ta’sir qiladi. Shu bilan birga, radikal innovatsiyalar maxsus
institutlar va maxsus moliyalashtirishni talab qiladi. Murakkab innovatsiyalar va radikal
innovatsiyalar o‘rtasidagi bog‘liqlikka qaramasdan, barcha yutuq innovatsiyalar radikal
innovatsiyalarga aylana olmaydi va aksincha, hamma radikal innovatsiyalar ham yutuq
innovatsiyalarga aylana olmaydi.
Mahsulot innovatsiyalari
–
bu yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan
mahsulotlar va (yoki) yangi xizmatlar yoki sezilarli darajada yaxshilangan xizmatlar,
qo’shimcha ravishda ulardan foydalanish xususiyatlari va usullari, shuningdek dizayn va
qa
doqlashdagi sezilarli o‘zgarishlar (oldingi nashrdagi mahsulot dizayni ajralmas qismi
bo‘lgan). marketing innovatsiyasi).
Jarayon innovatsiyalari ishlab chiqarishning yangi usullarini, tarqatish va logistikaning
yangi usullarini, oldingi nashrda bo‘lgani kabi yangi axborot
-
kommunikatsiya tizimlarini o‘z
ichiga oladi.
Bundan tashqari, Oslo Manualning to’rtinchi nashriga muvofiq, jarayon innovatsiyasi
ma’muriyat va boshqaruvni (ilgari tashkiliy innovatsiyalarga kiritilgan), mahsulot va biznes
jarayonlarini ishlab chiqish, marketing, sotish, sotishdan keyingi qo‘llab
-quvvatlashni (ilgari
kiritilgan marketing innovatsiyasi).
Shunday qilib, hozirgi vaqtda rasmiy statistika innovatsiyalarning faqat ikkita turini -
mahsulot va jarayonni ajratib turadi.
Innovatsiya asoschisi Shumpeterning (1939) pozitsiyasiga qaytadigan bo‘lsak, shuni
ta’kidlash kerakki, agar u dastlab innovatsiyani “tadbirkorlik sub’ektlari foydasini oshirish
vositasi” deb hisoblagan bo’lsa, u holda innovatsiya deganda u o’zgarishni yang
isini joriy etish
va undan foydalanish maqsadida tushungan. tovarlar, yangi ishlab chiqarish vositalari, yangi
bozorlar va ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi shakllari. Binobarin, J. Shumpeterning
fikricha, innovatsiya -
bu jarayon bo’lib, uning natijasi maqsadlarga erishish bo‘lib, ularning
asosiysi oxir-oqibat maksimal foyda olishdir.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
146
Ba’zi tadqiqotchilar innovatsiyani "har qanday tizim doirasida
-
g‘oyaning paydo
bo‘lishidan boshlab ushbu g’oyani amalga oshirish natijasini tizim holatida sezilarli o’zgarishlar
shaklida olishgacha bo’lgan innovatsiyani o‘tkazish jarayoni" deb tushunisha
di (
Романченко
,
2012).
Xulosa va takliflar.
Muallif tomonidan tadbirkorlik sohasidagi innovatsiyalarni strategik boshqarish
masalalari bo'yicha olib borilgan nazariy tadqiqotlar quyidagi xulosalarni shakllantirish
imkonini berdi.
1. Ilmiy adabiyotlarda tadbirkorlikda “innovatsiya” tushunchasiga, shuningdek,
innovatsiyalarni tavsiflovchi ko‘rsatkichlar va tadbirkorlik sub’ektlarining innovatsion
rivojlanishini belgilovchi omillarga strategik boshqaruvni takomillashtirish bilan bog‘l
iq
masalalarga yagona yondashuvlar mavjud emas. Tadbirkorlik sohasiga nisbatan innovatsiyalar
uning xususiyatlari va zamonaviy boshqaruv kontseptsiyalarini hisobga olgan holda kam aks
ettirilgan.
2. Mazkur tadqiqotning nazariy va amaliy muammolarini hal qilish doirasida
“innovatsiya” tushunchasining mohiyatini aniqlashga yondashuvlarni tahlil qilish,
umumlashtirish va tizimlashtirish natijalari ilmiy nashrlarda innovatsiyaga tizim, o‘zgarish,
vosita, natija jarayoni sifatida qarash ifodalanadi.
3. Muallif tushunchasiga ko‘ra, “innovatsiya –
bu iste’molchilar, xo‘jalik yurituvchi
subyektlar va butun jamiyat uchun qadriyatga ega bo‘lgan yangi mahsulot va texnologiyalar,
biznes usullari va boshqaruv modellarini yaratish va joriy etish bo‘yicha innov
atsion jarayonlar
majmui natijasidir va kichik va oʻrta biznesning raqobatbardosh mavqeini mustahkamlash va
ularning milliy iqtisodiyotning innovatsion rivojlanishiga qoʻshayotgan hissasini oshirishga
qaratilgan”.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Hospers Gert-Jan (2005). Joseph Schumpeter and His Legacy in Innovation Studies.
Knowledge, Technology, & Policy, Fall 2005. -
Vol. 18, № 3.
- Pp. 20- 37.
Mensch G. (1979) Stalemate in Technology: innovations overcome the depression. Publisher
Cambridge, Mass.: Ballinger Pub. Co., - 241 Pp.
OECD/Eurostat (2018), Oslo Manual 2018: Guidelines for Collecting, Reporting and Using
Data on Innovation, 4th Edition, The Measurement of Scientific, Technological and Innovation
Activities, OECD Publishing, Paris/Eurostat, Luxembourg. - 258 pp.
Schumpeter J.A. (1939). Business cycles. A Theoretical, Historical and Statistical Analysis of
the Capitalist Process. New York Toronto London: McGraw-Hill Book Company, 1939. - 461 Pp
Дарвиш, Ф. (2022) Сбалансированная система показателей как инструмент
стратегического управления инновациями в сфере малого и среднего бизнеса //
Экономические и гуманитарные науки. №5 (364).
-
С. 10
- 17.
Иващенко Н.П. (2021) Экономика инноваций: учебно
-
методическое пособие для
бакалавров / Под ред. Н.П. Иващенко.
-
М.: Экономический факультет МГУ им. М.В.
Ломоносова,
-
194 с.
Кожокарь, И.П. (2020) Инновации и инновационная деятельность: правовой аспект
// Труды Института государства и права РАН. Т. 15, № 3.
-
С. 141¬187.
Комаров, В.М. (2012) Основные положения теории инноваций / В. Комаров.
-
М. :
Издательский дом «Дело» РАНХиГС,
-
190 с.
Романченко, С.В. (2012) Новшества, нововведения, инновации: определения и
сущность // Молодой ученый. №4 (39).
-
С. 166
-168.
Такер, Роберт Б. (2006) Инновации как формула роста : новое будущее ведущих
компаний / Роберт Б. Такер ; [пер. с англ. А. Анкудинов].
-
Москва : Олимп
-
Бизнес,.
-
223 с
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
147
Шумпетер, Й.А. (2008) Теория экономического развития. Капитализм, социализм и
демократия/ Й. А. Шумпетер ; [пер. с нем.: В. С. Автономов, М. С. Любский, А. Ю. Чепуренко].
-
М. : Эксмо,
-
864 с.
Электронный ресурс (2022) Большая российская энциклопедия: [Электронный
ресурс].
- URL: https://bigenc.ru/economics/text/2012242
(дата обращения: 15.02.2022).
Яковец, Ю.В. (2014) Эпохальные инновации XXI века / Ю.В. Яковец. –М.: Экономика,
-
439с.
Яковец, Ю.В. (2015) Грамматика инноваций и стратегия инновационно
-
технологического прорыва // Инновации.
-
№6 (200).
-
С. 15
-19.
