Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyun
www.e-itt.uz
129
OʻZBEKISTONDA UMUMIY SUGʻURTA TARMOGʻIDA QAYTA SUGʻURTALASHNING
HOZIRGI HOLATI VA UNI RIVOJ
LANTIRISH YOʻNALISHL
ARI
Oripov Akbar Amonjonovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0002-1593-7472
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Oʻzbekiston umumiy sugʻurta tarmogʻ
ida qayta
sugʻurtalashning soʻnggi yill
ardagi ko
ʻrsatkichlari dinamikasi yaʼni qayta sugʻurtalashdan qabul
qilingan va qa
yta sugʻurtaga berilgan qayta sugʻurta mukofotlari hajmi yoritilgan hamda tahlil
qilingan. Shuningdek sugʻurta bozorida qayta sugʻurta
ning rivojlanishidagi mavjud muammolar
yoritilib, ularning yechimi boʻyicha takliflar berib oʻtilgan.
Kalit soʻzlar
:
u
mumiy sugʻurta, qayta sugʻurtalash, sugʻurta mukofoti, qayta sugʻurta
mukofoti, sugʻurta majburiyati, obligator qayta sugʻurtalash.
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПЕРЕСТРАХОВАНИЯ В ОТРАСЛИ ОБЩЕГО
СТРАХОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ И НАПРАВЛЕНИЯ ЕЕ РАЗВИТИЯ
Орипов Акбар Амонжонович
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В данной статье описана и проанализирована динамика показателей
перестрахования
в отрасли общего страхования Узбекистана за последние годы, в том
числе объем перестраховочных премий, полученных от перестрахования и переданных в
перестрахование. Также показаны существующие проблемы в развитие перестрахования
на страховом рынке, и даны
предложения по их решению.
Ключевые слова
:
общее страхование, перестрахование,
страховая премия,
перестраховочная премия, страховое обязательство, облигаторное перестрахование.
CURRENT STATE OF REINSURANCE IN GENERAL INSURANCE NETWORK
IN UZBEKISTAN AND DIRECTIONS OF ITS DEVELOPMENT
Oripov Akbar Amonjonovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article describes and analyzes the dynamics of indicators of reinsurance in
regards to the general insurance field of Uzbekistan in recent years, including the volume of
reinsurance premiums received from reinsurance and given to reinsurance. The existing problems
in the development of reinsurance in the insurance market are also shown, and proposals for their
solution are given.
Keywords:
general insurance, reinsurance, insurance premium, reinsurance premium,
insurance obligation, obligatory reinsurance.
UO
‘
K: 368.013
VI SON
—
IYUN, 2024
129-133
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyun
www.e-itt.uz
130
Kirish.
Sugʻurta xizmatlari iqtisodiyotning barqarorligi hamda aholi ijtimoiy himoyasining muhim
omillaridan biri boʻlib,
rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va
iqtisodiy oʻsishning asosiy omili sifatida amal qilmoqda.
Mamlakatimizda sugʻurta tizimini rivojlantirish, koʻrsatilayotgan xizmatlar sifatini jahon
andozalari darajasiga yetkazish yuzasida
n qator choralar koʻ
rilmoqda. Bunda albatta, qayta
sugʻurtaning oʻrni beqiyos. Umuman olganda qayta sugʻurta faoliyati sugʻurta biznesining muhim
yoʻnalishi boʻlib, sugʻurta kompaniyasining asosiy daromad manbalaridan biri hisoblanadi.
Oʻzbekiston Respubl
ikasi Fuqarolik kodeksining 959-
moddasiga muvofiq, qayta sugʻurta
qilish bu
–
sugʻurta shartnomasi boʻyicha sugʻurtalovchi oʻz zimmasiga olgan sugʻurta tovonini
yoki sugʻurta pulini toʻlash xavfi uning tomonidan toʻliq yoki qisman boshqa sugʻurtalovchida
(s
ugʻurtalovchilarda)
u bilan tuzilgan qay
ta sugʻurta qilish shartnomasi boʻyicha
sugʻurtalanishidir.
Qayta sugʻurta –
bu sugʻurta faoliyatini va sugʻurta operatsiyalarining moliyaviy
barqarorligini taʼminlovchi zaruriy mexanizm hisoblanadi. Qayta sugʻurta
lash yordamida
sugʻurtalovchilar oʻzlarining muvozanatlashgan sugʻu
rta portfelini shakllantirishlari mumkin.
Qayta sugʻurta qilish shartnomalarining tuzilishi sugʻurtalovchilarga oʻz moliyaviy
barqarorligini taʼminlash maqsadida ularning kapitali hajmi va
sugʻurta operatsiyal
ari miqdori
oʻrtasidagi munosabatni yoʻlga qoʻyish imkoniyatini beradi. Qayta sugʻurta qilish
shartnomalarini tuzish imkoniyatining mavjudligi sugʻurtalovchilarga sugʻurtaning yangi turlari
boʻyicha operatsiyalar bilan koʻproq shugʻull
anishga yordam beradi
(Кристофор Пфайффер,
2017).
Аdabiyotlar sharh
i.
Qayta sugʻurtaning oʼziga xos xususiyatlari, mohiyati qator olimlarning ilmiy ishlarida oʼz
aksini topgan. Bozor iqtisodiyotining paydo boʻlishi sharoitida qayta sugʻurtalash nazariyasi
masalalariga bagʻish
langan ilmiy ishlanmalar orasida M.I. Braginski
y, Y.M. Jurаvlyov,
M.G. Kaminkina kabi olimlarning ishlarini ajratib koʻrsatish kerak. Shuningdek, B.S. Novikov,
Y.Y. Solntseva, K.E. Turbina, G.V. Fogelson kabi olimlarning ishlari qayta
sugʻurtalashni yana
da
rivojlantirishnin
g asosiy yoʻnalishlarini as
oslaydi va ushbu vazifani amalga oshirishning uslubiy
yondashuvlarini belgilaydi.
Belorusiyalik olim Jurаvlyovning (2015) fikriga koʼra, “Qayta sugʻurta bu –
iqtisodiy
munosbatlar tizmi bo
ʻlib, unga koʻra muvozanatlashgan sugʻur
ta portfelini yaratish maqsadida
sugʻurtalovchi oʻziga sugʻurta risklarini qabul qilgandan soʻng, ushbu javobgarlikning maʼlum bir
qismini oʻzaro kelishilgan shartlarga koʻra boshqa sugʻurtalovchilarga oʻtkazishidir”
.
Rossiyalik olimlar
Kaminkina va Solntseva (2016) qayta sugʻurtani
quyidagicha taʼriflaydi:
“Qayta sugʻurtalash bu –
birlamchi sugʻurta fondini qayta taqsimlash orqali yoʻqotishlarni
qoplashning eng samarali usulidir”.
Yana bir taniqli rossiyalik olim Nov
ikov (2013) oʻzining
maqolasida qayta su
gʻurtani
quyidagicha izohlagan: “Qayta sugʻurta bu sugʻurtaning bir qismi yoki moliyaviy kafolatning bir
koʻrinishidir”.
Iqtisodchi olim Turbinaning (2015) taʼrifiga koʻra qayta sugʻurtalash bu –
maʼlum bir
shartlar
va toʻlov asosida sugʻurtalangan riskning sugʻurtalovchi va qayta sugʻurtalovchi oʻrtasida
qayta taqsimlanishidir.
Rossiyalik tadqiqotchi Merebashvili (2017) oʼz tadqiqotlarida quyidagi xulosaga keladi:
“Qayta sugʻurta bu –
sugʻurtaning sugʻurtasidir yaʼn
i
birlamchi sugʻurtalovchi oʻziga
qabul qilib
olin
gan riskni boshqa bir sugʻurtalovchida qayta sugʻurtalashidir.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyun
www.e-itt.uz
131
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy maqolada globallashuv sharoitida mamlakatimiz sugʻurta bozorida qayta sugʻurta
tizimining hozirgi holati va s
alohiyatini oʼrganis
h hamda undan samarali foydal
anish yoʼllarini,
shuningdek unga taʼsir etuvchi omillarni tadqiq etish, tadqiqot natijalarini tizimlashtirish
asosida ilmiy xulosa va tavsiyalar ishlab chiqishda induktsiya va deduktsiya, tizimli va qiyosiy
tahlil, grafik tasvirlash va iqtisodiy-statistik usullardan keng foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mamlakatimizda sugʻurta xizmatlari hajmi yildan yilga jadal surʼatlarda oʻsib bormoqda.
Sugʻurta kompaniyalari sugʻurta bozorining imkoniyatla
ridan yanada unumliroq foydalanishga
intilyapti. Bunda asosiy eʼtibor qayta sugʻurta tizmiga qaratilmoqda. Hozirgi
raqobatlashgan
bozor iqtisodiyoti sharoitida sugʻurta kompaniyalari daromadini oshirishda asosiy dastak bu
qayta sugʻurtalashdir.
Shuning uchu
n sugʻurta kompaniyalarida qayta sugʻurt
alash tizmining
rivojlanishi umumiy tushumlarning oshishiga olib keladi. Bugunga kelib mamlakatimizda 43 ta
sugʻurta kompaniyalari faoliyat yuritib kelmoqda, shulardan 35 tasi umumiy sugʻurta sohasi 8
tasi hayot sug
ʻ
urtasi sohasi kompan
iyalari hisoblanadi. Umumiy sugʻurta sohasidagi 35 ta
kompaniyadan joriy yilga kelib 20 ta ko
mpaniyada qayta sugʻurtalash tizmi yoʻlga qoʻyilgan.
Maʼlumki Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019
-yil 2-avgustdagi PQ-4412-sonli
qaror
iga muvofiq sugʻurta
kompaniyalari uchun ustav kapitalining minimal miqdorlari
quyidagicha belgilangan:
1-jadval
Sugʻurta kompaniyalari uchun ustav kapitalining minimal miqdorlari
52
№
Sugʻurta faoliyatining turlari
Ustav kapitalining minimal
miqdorlari (ml
n. soʻm
)
1
Umumiy s
ugʻurta yoki hayotni
sugʻurta qilish tarmogʻida
ixtiyoriy sugʻurta
20000
2
Umumiy sugʻurta yoki hayotni
sugʻurta qilish tarmogʻida
majburiy sugʻurta
35000
3
Faqat
qayta sugʻurta
45000
Jadvaldan koʻrinib turibdiki sugʻurta kompaniya
s
i qayta sugʻurta fao
liyati bilan
shugʻul
lanishi
uchun ustav fondini kamida 45 mlrd. soʻm miqdorda shakllantirishi kerak.
1-rasm.
Chet el sugʻurta tashkilotlaridan yigʻilgan qayta sugʻurtalash mukofotlari
hajmi (umumiy sugʻurta sohasi boʻyicha)
(mln. s
oʻmda)
53
0
200 000
400 000
600 000
800 000
1 000 000
1 200 000
1 400 000
103 594
332 995
940 087
1 324 269
2020
2021
2022
2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyun
www.e-itt.uz
132
Bunday kompaniyalar soni bugunga kelib 20 tani tashkil etmoqda. Ushbu kompaniyalar
qayta sugʻurta orqali chet el kompaniylaridan ham faol tarzda qayta sugʻurta mukofotlarni jalb
qilmoqda.
Quyida soʻnggi toʻrt yilda chet el kompaniyalaridan qabul q
ilingan jami qayta su
gʻurta
mukofotlari hajmlari dinamikasi bilan tanishib chiqamiz.
Yuqoridagi diagrammadan koʻrinib turiptiki umumiy sugʻurta sohasida chet el sugʻurta
tashkilotlaridan yigʻilgan qayta sugʻurtalash mukofotlari hajmi soʻnggi toʻrt yilda yu
qori
surʼatlarda oʻsgan. Bu esa oʻz navbatida milliy sugʻurta
bozorimizda qayta sugʻurtalash
faoliyatining yildan yilga jadal rivojlanib borayotganidan dalolat beradi. 2020-
yilda yigʻilgan
qayta su
gʻurta mukofotlari hajmi 103 594 mln. soʻmni tashkil etgan
b
oʻlsa, 2021
-yilda bu
koʻrsatkich 221,4 %
ga oʻsib 332 995 mln. soʻmga yetgan. 2022
-
yilda esa 182,5% ga oʻsib
940 087 mln. soʻmga yetgan va 2023
-
yilda 40,9% lik oʻsishga erishlib jami 1
324 269 ml
n. soʻmlik
sugʻurta mukofotlari yigʻilgan.
2-rasm. Chet
el sugʻurta tashkilo
tlariga berilgan qay
ta sugʻurtalash mukofotlari
hajmi (umumiy sugʻurta sohasi boʻyicha) (mln. soʻmda)
54
Yuqoridagi diagrammadan koʻrish mumkinki, 2020
-
yilda chet el sugʻurta tashkilotlariga
berilgan qayta sugʻurtalash mukofotlari hajm
i
246 283 mln. soʻmni
tashkil etgan boʻls
a,
2021-
yilda bu koʻrsatkich 99,0 % ga oʻsib 490 152 mln. soʻmga yetgan. 2022
-yilda esa 53,9% ga
oʻsib 755 117 mln. soʻmga yetgan va 2023
-
yilda 101,6% lik oʻsishga erishlib jami 1
522 557 mln.
soʻmlik sugʻurta muko
fotlari berilgan.
Qay
ta sugʻurtanining rivojlanish darajasini koʻrsatuvchi yana bir koʻrsatkich bu yigʻilgan
qayta
sugʻurta mukofotlarining umumiy sugʻurta mukofotlaridagi ulushuni koʻrsatuvchi
koʻrsatkich hisoblanadi.
2-jadval
Oʻzbekiston sugʻurta bozori
d
a qayta sugʻurta muk
ofotlari
ulushi (mln soʻmda)
55
Yillar
2020
2021
2022
2023
Jami sugʻurta
mukofotlari
1 879 346
2 995 707
4 672 270
7 737 236
Yigʻilgan qayta sugʻurta mukofotlari
103 594
332 995
940 087
1 324 269
Jami sugʻurta mukofotlarida qayta
sugʻ
urtaning ulushi
5,51%
11,11%
20,12%
17,11%
Jadvaldan koʻrish mukinki yigʻilgan qayta sugʻurta mukofotlarining umumiy sugʻurta
mukofotlaridagi ulushi soʻnggi toʻrt yilda jadal surʼatlarda oʻsib borgan.
0
200 000
400 000
600 000
800 000
1 000 000
1 200 000
1 400 000
1 600 000
246 283
490 152
755 117
1 522 557
2020
2021
2022
2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyun
www.e-itt.uz
133
Xulosa va takliflar.
Mohiyatiga koʻra qayta sugʻurta
xalqaro xususiyatga ega. Milliy
sugʻurta tashkilotlari oʻz
javobgarliklarini koʻp hollarda xalqaro darajada xizmat koʻrsatuvchi qayta sugʻurta
kompaniyalariga beradi. Lekin bu jarayonda mamlakatdan valyutaning chiqib ketishini hisobga
oladigan boʻlsak, bu
iqtisodotga salbiy t
aʼsirini koʻrsatadi. Shunday ekan qayta sugʻurtani
takomillashtirish nafaqat sugʻurta bozori uchun balki, mamlakatimizda iqtisodiy barqarorlikni
olib keladi.
Oʻtkazilgan tadqiqotlardan shuni xulosa qilish mumkinki, mamlakatimiz sugʻurt
a bozorida
umumiy sug
ʻurta tarmogʻi boʻyicha
qayta sugʻurtalash faoliyati oʻsish dinamikasiga ega. Ammo
sugʻurta bozorining imkoniyatlaridan kelib chiqadigan boʻlsak bundan yuqori natijalarga
erishish mumkin. Oʻzbekiston sugʻurta bozorida qayta sugʻurtala
sh tizmini rivojlantirish chora-
tadbirlar majmuasiga quyidagi takliflar kiritildi:
-
qayta sugʻurtalash faoliyatini amalga oshirish uchun zarur boʻlgan minimal ustav
fondining toʻliq barcha sugʻurta kompaniyalari tomonidan shakllantirilishiga erishish.
- s
ugʻurta kompaniyalariga qayta sugʻurtalo
vchi yuqori malakali mutaxassislarni jalb qilish,
qayta tayyorlash.
-
sugʻurta kompaniyalarining “Moodyʼs Investors Services”, “Standard & Poorʼs
Corporation”, “Fitch, Inc”, “A.M. Best Company, Inc.” kabi xalqaro re
yting agentliklaridan yuqori
reytinglarga ega
boʻlishiga erishish
.
-
sugʻurta kompaniyalarining obligator qayta sugʻutalash shartnomalarini tuzishi orqali
portfel himoyasini oshirish.
-
sugʻurta kompaniyalari tomonidan sugʻurta majburiyatlarini baja
rishning aniq,
tiniq va
qatʼiy qoidalarini ishlab chiqish, shuningdek, majburiyatlar buzilgan taqdirda
sugʻurta tashkilotlarining majburiyatlarini qat’iy qoidalar asosida soʻzsiz bajarishni nazarda
tutuvchi qattiq jazo chor
alarini qoʻllash, sugʻurta kompaniyalarining mijozlari oʻzlarining
manfaatlarini himoya qilish boʻyicha murojaatlarini koʻrib chiqishning puxta oʻylangan
tartiblarini ishlab chiqish.
Adabiyotlar / Литература/ Reference:
Кристофор Пфайффер: (2017) “Введение в перестрахование” Aникл,
14 c.
Журавлев Ю.М. Формы и методы проведения перестраховочных операций. Основные
виды перестраховочных договоров. –М.: Научно
-
информационная внедренческая фирма
"ЮКИС", 2015.
-
192 с.
Камынкина М.Г., Солнцева Е.Е. (2016) Перестрахование. Практическое руководство
для страховых компаний. –М.: АО "ДИС",
-
140 с.
Novikov B.S. (2013) Основы экономии страхования –М. : Анкил, –
228 с
Турбина, К.Е. (2015) Перестрахование: вид страхования или особый род финансовой
гарантии // Финансовая газета. №26. С.
3.
Merebashvili T.А. (2017) Экономическая природа перестрахования // Финансы. №10.
С.45
-50.
