Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
45
BUXORO ZIYORATGOHLARIDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI
JORIY ETISH YO‘NALISHLARI VA ISTIQBOLLARI
Jahongirov Kamoliddin
O‘zbekiston xalqaro islom
shunoslik akademiyasi
ORCID: 0000-0002-1128-6986
Annotatsiya.
Mazkur maqola Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlarni raqamli texnologiyalar
yordamida rivojlantirishning istiqbollarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Buxoro viloyatining turistik
salohiyatini oshirish, madaniy merosni saqlash va turistlarga xizmat ko‘rsatishning
sifatini yaxshilash
uchun zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalanish muhimdir. Maqolada ziyoratgohlarni
raqamlashtirish, mobil ilovalar, virtual ekskursiyalar va raqamli marketingni qo‘llashning ijobiy
natijalari va istiqbollari tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada bu jarayonning imkoniyatlari va
yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavflar haqida ham fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
Buxoro, ziyoratgohlar, raqamli texnologiyalar, turizm, mobil ilovalar, virtual
ekskursiyalar, raqamli marketing, madaniy meros, turistlar, ziyoratgohlarni saqlash.
НАПРАВЛЕНИЯ И ПЕРСПЕКТИВЫ ВНЕДРЕНИЯ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В БУХАРСКИХ
СВЯТИЛИЩАХ
Жахонгиров Камолиддин
Международная академия исламоведения
Узбекистана
Аннотация
.
Настоящая статья посвящена исследованию перспектив внедрения
цифровых технологий для развития святых мест в Бухарской области. Использование
современных цифровых технологий важно для повышения туристического потенциала
региона, сохранения культурного наследия и улучшения качества обслуживания туристов. В
статье рассматриваются положительные результаты и перспективы цифровизации
святынь, мобильных приложений, виртуальных экскурсий и цифрового маркетинга. Также
обсуждаются возможности и потенциальные риски, связанные с этим процессом.
Ключевые слова:
Бухара, святые места, цифровые технологии, туризм, мобильные
приложения, виртуальные экскурсии, цифровой маркетинг, культурное наследие, туристы,
сохранение святынь.
DIRECTIONS AND PROSPECTS FOR THE INTRODUCTION OF DIGITAL TECHNOLOGIES IN
BUKHARA SHRINE SITES
Jahongirov Kamoliddin
International Islamic Academy of Uzbekistan
Abstract.
This article is dedicated to exploring the prospects of implementing digital
technologies to develop pilgrimage sites in the Bukhara region. The use of modern digital technologies
is essential for enhancing the region's tourism potential, preserving cultural heritage, and improving
service quality for tourists. The article analyzes the positive outcomes and prospects of digitizing
pilgrimage sites, mobile applications, virtual tours, and digital marketing. It also discusses the
opportunities and potential risks associated with this process.
Keywords:
Bukhara, pilgrimage sites, digital technologies, tourism, mobile applications, virtual
tours, digital marketing, cultural heritage, tourists, preservation of sites.
UO‘K: 338.486
VI SON - IYUN, 2025
45-53
00
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
46
Kirish.
Buxoro viloyati O‘zbekistonning eng qadimiy va madaniy jihatdan boy hududlaridan biri
bo‘lib, o‘zining tarixiy obidalari, diniy ziyoratgohlari va me’moriy yodgorliklari bilan
mashhurdir. So‘nggi yillarda, ayniqsa, 2024
-yilda, ushbu hududda raqamli texnologiyalarni
joriy etish borasida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bu o‘zgarishlar nafaqat turizm sohasini
rivojlantirish, balki mahalliy aholi hayotini yaxshilash, madaniy merosni saqlash va yoshlarni
zamonaviy bilimlar bilan ta’minlashga ham xizmat qilmoqd
a. Zamonaviy raqamli
texnologiyalar, xususan, internet platformalari, mobil ilovalar va aqlli tizimlar, turizm
sanoatida yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Buxoroda bu texnologiyalarni joriy etish nafaqat
turistlarga qulayliklar yaratadi, balki ziyoratgohlar va tarixiy yodgorliklarning holatini saqlash,
ular haqida ma’lumotlar taqdim etish, va aholini axborot bilan ta’minlashda katta rol o‘ynaydi.
2024-yilda Buxoro viloyatida turizm sohasida raqamli xizmatlardan foydalanish 35% ga
oshganligi kuzatildi (Buxstat, 2024). Bu raqamli texnologiyalarni joriy etishning
samaradorligini va ularning ahamiyatini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalarni
joriy etishning istiqbollarini o‘rganish, ularning imkoniyatlari va muammolarini tahlil qilish,
kelajakda bu sohani yanada rivojlantirish uchun zaruriy hisoblanadi.
Buxoro ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etishning istiqbollari va
rivojlanish yo‘llarini chuqur tahlil qilish, bu jarayonlarning ahamiyatini to‘liq tushunish, va
mavjud muammolarni hal qilish uchun samarali strategiyalar ishlab chiqish muhimdir.
Adabiyotlar sharhi.
So‘nggi yillarda Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlar va madaniy meroslarni raqamli
texnologiyalar yordamida rivojlantirish borasida bir qator ilmiy tadqiqotlar amalga oshirildi.
Ushbu tadqiqotlar nafaqat mahalliy, balki xorijiy olimlar tomonidan ham olib bor
ilgan bo‘lib,
ular raqamli turizmni rivojlantirish, madaniy merosni saqlash va sayyohlar uchun qulay
sharoitlar yaratish masalalariga e’tibor qaratgan.
O‘zbekistonlik olimlar, xususan, Xamidov
(2021), Jurayev (2022), Yavmutov (2024),
Raximov (2021), Nurov (2021) va Radjabovlar (2022)ning ilmiy ishlarida Buxoro viloyatidagi
turizmni raqamlashtirish, raqamli marketing, mobil ilovalar va sun’iy intellekt yordamida
turizmni rivojlantirish masalalari
o‘rganilgan. Ularning tadqiqotlari raqamli texnologiyalarni
joriy etishning iqtisodiy samaradorligi, madaniy merosni saqlashdagi roli va sayyohlar uchun
qulay sharoitlar yaratishdagi ahamiyatini ko‘rsatadi. Masalan
, O.Xamidovning tadqiqotlari
turizm sohasida raqamli texnologiyalarni qo‘llash va ularning iqtisodiy samaradorligi bo‘yicha
olib borilgan. Xamidovning ishlari raqamli marketing strategiyalarini ishlab chiqish, onlayn
xizmatlarni yaratish va sayyohlar uchun mobil ilovalar yordamida turizmni rivojlantirishga oid
bo‘lgan. U, shuningdek, Buxoro ziyoratgohlarini raqamlashtirish va virtual turizm
imkoniyatlarini yaratishning ahamiyatini tadqiq etgan.
Yana bir boshqa olim, Jurayevning ilmiy izlanishlari Buxoro viloyatida turizm sohasini
raqamlashtirish va internet platformalari yordamida turistlar uchun yangi xizmatlar yaratishga
bag‘ishlangan. Jurayev o‘zining tadqiqotlarida raqamli turizm xizmatlari v
a ularning iqtisodiy
samaradorligini o‘rganib, Buxoroda turizmni rivojlantirish uchun zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish zarurligini ta’kidlagan.
Xorijiy olimlar ham Buxoro viloyatidagi raqamli turizmni rivojlantirishga katta e’tibor
qaratgan. Masalan, Cantoni (2022), Pesonen (2012), Sigala va Werthner (2021) kabi olimlar
raqamli turizmni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilab, turizmni strategik soha
sifatida rivojlantirishga oid ilmiy ishlar olib borganlar.
Masalan, Cantoni va Pesonen o‘z
tadqiqotlarida raqamli turizmning rivojlanishiga oid global tendensiyalarni o‘rganishgan. Ular
raqamli texnologiyalarni turizm sohasiga joriy etishnin
g asosiy yo‘nalishlarini belgilab,
ayniqsa, mobil ilovalar va sun’iy intellekt yordamida sayyohlar uchun yangi xizmatlar yaratish
bo‘yicha fikrlar bildirgan. Ularning ishlari turizmni strategik soha sifatida rivojlantirishga oid
ilmiy tavsiyalarni taqdim etgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
47
Sigala va Werthnerlarning tadqiqotlari raqamli turizmni rivojlantirishning asosiy
strategiyalarini belgilashga qaratilgan. Ular raqamli texnologiyalar yordamida turistlarning
tajribalarini yaxshilash, sayohatlarni rejalashtirish jarayonini optimallashtirish va
ziyoratgohlar haqida interaktiv ma’lumotlarni taqdim etishning ahamiyatini ko‘rsatgan.
Shuningdek, ular turizmdagi raqamli transformatsiyaning ijtimoiy va iqtisodiy ta’sirini ham
o‘rgangan.
Shuningdek, Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlarni 3D modellar yordamida raqamlashtirish
bo‘yicha ham tadqiqotlar mavjud. Masalan, Buxoro
-Turizm veb-sayti orqali ziyoratgohlar
haqida batafsil ma’lumot olish va ularni 3D ko‘rinishda ko‘rish imkoniyati yaratilg
an. Ushbu
sayt React.js, Axios, Tailwind CSS kabi zamonaviy texnologiyalar yordamida ishlab chiqilgan va
foydalanuvchilarga qulay interfeys taqdim etadi.
Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlarni raqamli texnologiyalar yordamida rivojlantirish
borasida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar ularning iqtisodiy samaradorligini oshirish, madaniy
merosni saqlash va sayyohlar uchun qulay sharoitlar yaratishdagi ahamiyatini k
o‘rsatadi.
Mahalliy va xorijiy olimlarning ilmiy ishlarini tahlil qilish, raqamli turizmni rivojlantirishning
istiqbollarini belgilash va mavjud muammolarni hal qilish uchun samarali strategiyalar ishlab
chiqish zaruriyatini ta’kidlaydi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur maqola doirasida Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlarni raqamli texnologiyalar
yordamida rivojlantirishning istiqbollarini tahlil qilishda bir qancha metodologik
yondashuvlardan foydalaniladi. Ushbu metodlar ziyoratgohlarni raqamlashtirish jarayonlarini
chuqur o‘rganishga, mavjud imkoniyatlarni aniqlashga va kelajakdagi strategiyalarni ishlab
chiqishga imkon beradi.
SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) tahlili Buxoro ziyoratgohlarining
raqamli texnologiyalar yordamida rivojlanishining ichki va tashqi omillarini o‘rganish uchun
ishlatiladi. SWOT tahlili yordamida ziyoratgohlarning mavjud kuchli tomonlari (masalan,
tarixiy yodgorliklar va ularning madaniy ahamiyati), zaif tomonlari (masalan, raqamli
infratuzilmaning yetishmasligi), imkoniyatlari (masalan, raqamli xizmatlar va mobil ilovalar
orqali keng auditoriyaga xizmat ko‘rsatish) va tahdidlari (masala
n, texnologik xavfsizlik va
foydalanuvchi maxfiyligini ta’minlash) aniqlanadi. Bu metod orqali ziyoratgohlarni
raqamlashtirishga oid strategik rejalashtirishda yordam beradigan barcha faktlar yig‘iladi.
Statistik tahlil usullari yordamida Buxorodagi ziyoratgohlarni raqamlashtirish jarayonida
olingan ma’lumotlar tahlil qilinadi. Bu usul orqali, masalan, raqamli texnologiyalarni joriy
etishning iqtisodiy samaradorligi yoki foydalanuvchilar sonining o‘sishi
kabi parametrlar
o‘lchanadi. Statistik ma’lumotlar, masalan, turistlar soni, onlayn xizmatlardan foydalanish
darajasi, raqamli marketingning ta’siri kabi ko‘rsatkichlar asosida tahlil qilinadi. Ushbu tahlil
yordamida raqamli texnologiyalarni qo‘llashning samaradorligi aniq o‘lchovlar bilan
tasdiqlanadi.
Bu metod Buxoro viloyatidagi raqamli turizmni rivojlantirishning iqtisodiy ta’sirini
o‘rganishga yordam beradi. Buxorodagi ziyoratgohlarni raqamlashtirish orqali yaratilgan yangi
ish o‘rinlari, soliq to‘lovlari va iqtisodiy o‘sish kabi parametrlar iqtisodi
y baholashga olib keladi.
Bu usul orqali nafaqat raqamli texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligini, balki ularning
hududdagi iqtisodiy barqarorlikka qanday ta’sir qilishini ham aniqlash mumkin.
Ekspert baholash va intervyularni o‘tkazish metodikasi yordamida Buxoro viloyatidagi
ziyoratgohlarni raqamlashtirish jarayonida ekspertlarning fikrini olish mumkin. Bu metod
orqali turizm sohasida faoliyat yurituvchi mutaxassislar, turistik agentliklar va davlat
tashkilotlari vakillari bilan intervyu o‘tkazilib, ular tomonidan berilgan tavsiyalar va fikrlar
asosida rivojlanish yo‘nalishlari aniqlanadi. Ekspertlar tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar,
mavjud resurslar va imkoniyatlar tahlil qilinib, kelajakda raqamli texnologiyalarni joriy
etishning samarali usullari ishlab chiqiladi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
48
Ushbu metodologik yondashuvlar yordamida, birinchi navbatda, Buxoro viloyatidagi
ziyoratgohlarning raqamli texnologiyalar yordamida rivojlanishiga oid mavjud kuchli va zaif
tomonlar aniqlanadi. Keyinchalik, statistik tahlil orqali olingan ma’lumotlar asosi
da raqamli
xizmatlar va texnologiyalarni joriy etishning iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligi haqida batafsil
xulosa chiqariladi. Ekspert baholash va intervyular yordamida turizm sohasi
mutaxassislarining fikrlari inobatga olinadi va kelajakda raqamli texnologiyalarni joriy
etishning istiqbollarini belgilashda foydali tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
So‘nggi yillarda Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlarni raqamli texnologiyalar yordamida
rivojlantirish borasida muhim ishlar amalga oshirildi. Raqamli texnologiyalarni joriy etishning
asosiy maqsadi, turizmni rivojlantirish va ziyoratgohlarni keng auditoriya
ga tanitish bo‘lib, bu
jarayonda bir qator o‘zgarishlar ro‘y berdi.
Birinchidan, Buxoro viloyatida raqamli turizm xizmatlari, jumladan, onlayn rezervasyon
tizimlari, mobil ilovalar va virtual ekskursiyalar, samarali tarzda joriy etilmoqda. Bu
o‘zgarishlar turistlar uchun qulaylik yaratdi, ularning Buxoro ziyoratgohlariga bo‘lgan
qiziqishini oshirdi va yurtimizga kelgan sayyohlar sonini sezilarli darajada ko‘paytirdi.
Masalan, 2024-
yilda Buxorodagi ziyoratgohlarni raqamli texnologiyalar orqali targ‘ib qilish
natijasida, turistlar soni 35% ga oshdi. Bu raqam Buxoro viloyatidagi turizm sohasining raqamli
texnologiyalar yordamida qanday tez rivojlanayotganini ko‘rsatadi.
Ikkinchidan, raqamli texnologiyalarni joriy etishning iqtisodiy samarasini ko‘rish
mumkin. Buxoroda ziyoratgohlarni raqamlashtirish va raqamli xizmatlar yaratish orqali yangi
ish o‘rinlari yaratildi, shu bilan birga mahalliy iqtisodiyotda ijobiy o‘zgarishl
ar yuzaga keldi.
Buxoro viloyatida 2024-
yil davomida raqamli xizmatlar orqali yaratilgan ish o‘rinlari soni 12%
ga oshdi. Bu esa, ziyoratgohlar va turizmni raqamlashtirishning iqtisodiy ta’sirini ko‘rsatadi.
Shuningdek, raqamli texnologiyalar orqali turistlar uchun interaktiv ma’lumotlar taqdim
etish imkoniyatlari yaratildi. Buxorodagi ziyoratgohlar haqida mobil ilovalar va veb-saytlar
orqali batafsil ma’lumot olish mumkin bo‘ldi. Bu sayohatchilarga tarixiy joylarni o‘rganishda
yordam beradi va Buxoro viloyatining madaniy merosini yanada kengroq auditoriyaga tanitadi.
Ushbu xizmatlar sayyohlarning ziyoratgohlar haqidagi bilimlarini kengaytirish, ularni
tarbiyalash va Buxoro viloyatining tarixiy ahamiyatini saql
ashda muhim rol o‘ynaydi.
1-rasm.
Buxoro ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha asosiy
yo‘nalishlari
(Cantoni et al., 2022)
Virtual va 3D ekskursiyalar
Mobil ilovalar va onlayn xizmatlar
Raqamli marketing va social media platformalar
Axborot tizimlari va intellektual texnologiyalar
QR-
kodlar va interaktiv ma’lumotlar
Sun’iy intellekt va chatbotlar
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
49
Bundan tashqari, raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali Buxoro ziyoratgohlarining
ekologik holatini yaxshilash mumkin. Yodgorliklarning raqamli modellari va 3D tasvirlari
yordamida ularning holatini doimiy ravishda monitoring qilish va saqlash imkoniyati yaratildi.
Bu esa, ziyoratgohlarni saqlash va ularning ta’sirini kamaytirishga yordam beradi.
Yakunida, Buxoro viloyatida raqamli texnologiyalarni joriy etish jarayonida muhim ijobiy
o‘zgarishlar yuz berdi. Ziyoratgohlarni raqamlashtirish va yangi raqamli xizmatlar yaratish
orqali nafaqat turistlar soni oshdi, balki iqtisodiy, madaniy va ekologik samaradorlikka ham
erishildi. Biroq, raqamli texnologiyalarni yanada kengroq miqyosda joriy etish uchun
texnologik infratuzilmani yanada takomillashtirish, raqamli xavfsizlikni ta’minlash va mahalliy
aholining raqamli ko‘nikmalarini oshirish zarur. Bu o‘zga
rishlar Buxoro viloyatini global turizm
xaritasida yangi bir o‘ringa olib chiqishga yordam beradi.
Buxoro viloyatining ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etish, madaniy
merosni saqlash va turizmni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu jarayonni samarali
amalga oshirish uchun bir nechta asosiy yo‘nalishlar mavjud.
1-rasmda Buxoro
ziyoratgohlarida raqamli
texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha asosiy yo‘nalishlar keltirilgan.
1.
Virtual va 3D ekskursiyalar. Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlar va tarixiy yodgorliklarni
raqamlashtirish orqali virtual ekskursiyalarni yaratish mumkin. Bu texnologiyalar yordamida
turistlar Buxoroni va uning tarixiy obidalarini masofadan turib, mobil ilovalar yoki veb-
platformalar orqali o‘rganishlari mumkin. 3D modellar yordamida ziyoratgohlarni aniq ko‘rish,
ularning ichki va tashqi qismlarini o‘rganish imkoniyati yaratadi. Bu xizmat ziyoratchilarga
vaqt va joy cheklovlari bilan bog‘liq muammolarni hal q
ilishga yordam beradi va
ziyoratgohlarni dunyo miqyosida tanitishga imkon yaratadi.
2.
Mobil ilovalar va onlayn xizmatlar. Ziyoratgohlar haqida ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan
mobil ilovalar yaratish, turistlar uchun qulaylik yaratishning samarali usulidir. Ilovalar
ziyoratgohlar haqidagi tarixiy ma’lumotlarni, geolokatsiya, vizual materialla
r (suratlar,
videolar) va interaktiv xaritalarni o‘z ichiga oladi. Turistlar ziyoratgohni ko‘rishga borishdan
oldin ilovalar orqali kerakli ma’lumotlarni olishlari mumkin. Bundan tashqari, onlayn
rezervatsiya tizimlari, mehmonxona bron qilish va ekskursiyalarni onlayn tarzda buyurtma
qilish imkoniyatlarini yaratish ham muhim yo‘nalishlardan biridir.
3.
Raqamli marketing va social media platformalar. Ziyoratgohlarni raqamli
texnologiyalar yordamida targ‘ib qilishda raqamli marketingning ahamiyati katta. Raqamli
marketing vositalari, xususan, ijtimoiy tarmoqlar (Instagram, Facebook, Telegram, TikTok)
orqali Buxoro ziyoratgohlariga qiziqishni oshirish va yangi auditoriyani jalb qilish mumkin.
Buxoro ziyoratgohlarini tanituvchi vizual materiallar (suratlar, videolar) va hikoyalar yaratib,
sayohatchilarni jalb qilishda samarali usuldir. Shuningdek, raqamli rek
lama va targ‘ibot
kampaniyalarini yuritish, ziyoratgohlar va madaniy merosni dunyo bo‘ylab tanitishga yordam
beradi.
4.
Axborot tizimlari va intellektual texnologiyalar. Ziyoratgohlarni boshqarish va
ularning holatini monitoring qilish uchun axborot tizimlari va intellektual texnologiyalarni
joriy etish muhimdir. Masalan, aqlli tizimlar yordamida ziyoratgohlarning holati, turistlar soni
va ularning xarid qilgan xizmatlari haqida real vaqt rejimida ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil
qilish mumkin. Bu tizimlar yordamida ziyoratgohlar haqidagi ma’lumotlar, ekologik holat va
xavfsizlik masalalari bo‘yicha yangilanishlar taqdim etil
adi. Bundan tashqari, aqlli xaritalar va
yo‘l
-
yo‘riq tizimlari turistlar uchun qidirish va yo‘nalishlarni yanada osonlashtiradi.
5.
QR-
kodlar va interaktiv ma’lumotlar. Ziyoratgohlar va yodgorliklarga joylashtirilgan
QR-
kodlar yordamida turistlar o‘z telefonlari orqali ziyoratgohlar haqida interaktiv
ma’lumotlar olishi mumkin. QR
-kodlar orqali tarixiy obidalar haqidagi audio va video
m
a’lumotlar, tekstli tavsiyalar va yodgorliklar haqida batafsil ma’lumot olish imkoniyati
yaratiladi. Bu yo‘nalish, ziyoratchilarga o‘z vaqtida kerakli ma’lumotlarni olishga yordam
beradi va turizm tajribasini yanada boyitadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
50
6.
Sun’iy intellekt va chatbotlar. Sun’iy intellekt va chatbotlar yordamida turistlarga
onlayn tarzda yordam berish mumkin. Chatbotlar orqali turistlar ziyoratgohlar, mehmonxona,
transport va boshqa xizmatlar haqida savollariga tezkor javoblar olishlari mumkin. Chatbotlar
yordamida turistlarga turli tillarda ma’lumotlar taqdim etish va ularning ehtiyojlariga mos
xizmatlarni taklif qilish mumkin. Bu texnologiya, xususan, sayohatni rejalashtirayotgan
turistlar uchun juda qulay bo‘ladi.
Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlar uchun raqamli texnologiyalarni joriy etish bir nechta
asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Virtual va 3D ekskursiyalar, mobil ilovalar, raqamli
marketing, axborot tizimlari va sun’iy intellekt kabi texnologiyalar yordam
ida ziyoratgohlar
haqida kengroq ma’lumot taqdim etish, turistlarga qulaylik yaratish va madaniy merosni
saqlash jarayonlarini samarali boshqarish mumkin. Ushbu yo‘nalishlarning muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi, Buxoro viloyatining turizm sohasini global miqyosda rivojlantirishga katta
hissa qo‘shadi.
Buxoro viloyatining turistik salohiyatini oshirish uchun raqamli texnologiyalarni joriy
etishning samarali yo‘nalishlari bir nechta muhim omillarga asoslanadi. Ziyoratgohlar va
madaniy meroslarni raqamli texnologiyalar yordamida rivojlantirish, turistlarga xizmat
ko‘rsatishning sifatini yaxshilash, va iqtisodiy jihatdan samaradorlikni oshirishga yordam
beradi. Ushbu yo‘nalishlarning har biri turizm sohasini turli darajalarda ta’sir qilishga qodir,
shuning uchun har birining salohiyatini baholash va ularning
o‘zaro ahamiyatini tushunish juda
muhimdir.
2-rasm. Buxoro viloyatining turistik salohiyatini oshirishda raqamli texnologiyalarni
joriy etish yo‘nalishlarining salohiyati
Manba:
Buxoro viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
shakllantirildi.
Buxoro viloyatining turistik salohiyatini oshirishda eng yuqori salohiyatga ega bo‘lgan
yo‘nalishlar
- bu raqamli marketing va social media platformalar, mobil ilovalar va onlayn
xizmatlar. Bu yo‘nalishlar orqali turistlar sonini va ularning ziyoratgohlar bilan bo‘lgan
aloqasini samarali tarzda oshirish mumkin. Boshqa yo‘nalishlar, masalan, virtual va 3D
ekskursiyalar ham ahamiyatli bo‘lsa
-da, ulardan foydalanish salohiyati nisbatan kichikroq.
Shuning uchun, barcha yo‘nalishlarni strategik tarzda birlashtir
ish va raqamli texnologiyalarni
joriy etishda ularning o‘zaro integratsiyasini ta’minlash muhim ahamiyatga egadir.
Buxoro viloyatining ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etish, turizmni
rivojlantirish va madaniy merosni saqlashda katta ahamiyatga ega. Ushbu jarayon nafaqat
turistlar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi, balki ziyoratgohlarni global miqyosda tanitish,
0
5
10
15
20
25
30
35
Virtual va 3D ekskursiyalar
Mobil ilovalar va onlayn xizmatlar
Raqamli marketing va ijtimoiy media
platformalar
Axborot tizimlari va intellektual texnologiyalar
QR-kodlar va interaktiv ma'lumotlar
Sun'iy intellekt va chatbotlar
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
51
ularning ekologik holatini yaxshilash va mahalliy aholi uchun yangi ish o‘rinlarini yaratishga
ham yordam beradi. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalarning joriy etilishi ba'zi zaif tomonlar
va xavf-xatarlarga ham olib kelishi mumkin.
1-jadval
Buxoro ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etishning SWOT tahlili
SWOT komponenti
Tavsif
Kuchli tomonlar
(Strengths)
1. Buxoro ziyoratgohlarining tarixiy va madaniy ahamiyati.
2. Zamonaviy texnologiyalarga o'tish uchun mavjud imkoniyatlar.
3. Ziyoratgohlarni raqamlashtirish orqali turistlar sonining oshishi.
Zaif tomonlar
(Weaknesses)
1. Raqamli infratuzilmaning hali to'liq rivojlanmaganligi.
2. Texnologik xavfsizlik va maxfiylik masalalari.
3. Mahalliy aholi va turistlarning raqamli ko'nikmalarining
yetishmasligi.
Imkoniyatlar
(Opportunities)
1. Raqamli texnologiyalar yordamida global miqyosda Buxoro turizmni
rivojlantirish.
2. Sun’iy intellekt va virtual ekskursiyalarni qo‘llash imkoniyatlari.
3. Turistlar uchun qulay mobil ilovalar va xizmatlar yaratish.
Xavf-xatarlar (Threats)
1. Texnologiyalarga qaramlik va uning boshqarishdagi qiyinchiliklar.
2. Internet tarmog'ida yuzaga keladigan texnologik buzilishlar.
3. Raqobatdosh shaharlarning o'zaro rivojlanishi.
Manba:
muallif ishlanmasi.
Buxoro ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha SWOT tahlili, bu
jarayonning kuchli tomonlari, zaifliklari, imkoniyatlari va tahdidlari haqida keng ma’lumot
beradi. Raqamli texnologiyalar yordamida turistlar soni va turizmning global miqyosda
rivojlanish imkoniyatlari oshadi, lekin infratuzilma va xavfsizlik masalalari ham diqqatga
sazovor. Bu tahlil, Buxoro viloyatidagi raqamli transformatsiyaning muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi uchun zarur bo‘lgan strategiyalarni ishlab chiqishga yordam beradi.
Buxoro viloyatining ziyoratgohlarini raqamli texnologiyalar yordamida rivojlantirish,
nafaqat turizmni yangilash, balki madaniy merosni saqlash va uning global miqyosda
tanilishiga hissa qo‘shish imkonini beradi. Ushbu jarayonning istiqbollari zamonaviy
te
xnologiyalarni to‘liq qo‘llash orqali turizmni yaxshilash, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va
ziyoratgohlarning ekologik holatini yaxshilash kabi ko‘plab ijobiy o‘zgarishlarni keltirib
chiqarishi mumkin. Quyida Buxoro ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etishning
asosiy istiqbollari keltirilgan va ularni ko‘rib chiqamiz.
1.
Ziyoratgohlarni global miqyosda tanitish. Raqamli texnologiyalar yordamida Buxoro
ziyoratgohlarini onlayn platformalarda keng tarqatish, virtual ekskursiyalar va interaktiv 3D
modellar yaratish orqali ziyoratgohlarni global auditoriyaga tanitish imkoniyatlari oshadi. Bu,
turistlar sonini oshirishi, Buxoro viloyatining madaniy va diniy ahamiyatini dunyo bo‘ylab keng
tarqatish va ziyoratgohlarni global turizm xaritasida ajratib ko‘rsatish imkonini beradi.
2.
Virtual va interaktiv tajribalar yaratish. Buxoro ziyoratgohlarini raqamli texnologiyalar
yordamida virtual ekskursiyalar, 3D vizualizatsiya va interaktiv xaritalar orqali yanada
jozibador qilish mumkin. Bu turistlarga ziyoratgohlarni masofadan turib ko‘ri
sh imkonini
berish bilan birga, ularning tarixiy va madaniy ahamiyatini chuqurroq tushunishlariga yordam
beradi. Bundan tashqari, raqamli tajribalar turistlarning vaqt va joyga bog‘liq cheklovlarini
kamaytiradi, bu esa Buxoro viloyatiga ko‘proq sayohatchil
arni jalb qilishga yordam beradi.
3.
Ijtimoiy media va raqamli marketingning ahamiyati. Buxoro ziyoratgohlarini ijtimoiy
media platformalarida (Instagram, Facebook, TikTok va boshqalar) keng targ‘ib qilish,
ziyoratgohlarni keng auditoriyaga tanitish uchun samarali vosita bo‘lishi mumkin. Raqa
mli
marketing, jumladan, video kontentlar, vizual materiallar va ziyoratgohlar haqida hikoyalar
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
52
orqali turistlarning qiziqishini oshirish mumkin. Buxoro ziyoratgohlarining tarixiy va madaniy
ahamiyatini ta’kidlovchi kontentlar, global miqyosda turizm sohasida raqobatbardoshligini
oshiradi.
4.
Mahalliy iqtisodiyotga ta’sir. Raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali ziyoratgohlar
va turizm infratuzilmasining modernizatsiyasi, yangi ish o‘rinlarini yaratishga olib keladi.
Masalan, mobil ilovalar ishlab chiqish, raqamli marketing kompaniyalari, turistik xizmatlar
uchun yangi platformalar yaratish, mahalliy aholi uchun raqamli xizmat ko‘rsatish
imkoniyatlarini yaratadi. Bu esa mahalliy iqtisodiyotga yangi imkoniyatlar yaratadi va xususiy
sektorda ish o‘rinlarini ko‘paytiradi.
5.
Madaniy
merosni
saqlash.
Raqamli
texnologiyalar
yordamida
Buxoro
ziyoratgohlarining ekologik va tarixiy holatini kuzatish, ularni saqlash va tiklash ishlari
osonlashadi. 3D skanerlar va axborot tizimlari yordamida ziyoratgohlarning holatini
monitoring qili
sh, zarur ta’mirlash ishlari va saqlash choralari haqida vaqtida ma’lumot olish
imkonini beradi. Bu esa ziyoratgohlarni uzoq muddatda saqlash va ularning qadriyatlarini
kelgusi avlodlarga yetkazish imkonini beradi.
6.
Turistlarga qulay xizmatlar taqdim etish. Mobil ilovalar, interaktiv xaritalar va onlayn
rezervatsiya tizimlari orqali turistlarga ziyoratgohlar, mehmonxonalar, transport va boshqa
xizmatlar haqida real vaqt rejimida ma’lumotlar taqdim etiladi. Bu, sayohatchilarning o‘z
vaqtida kerakli ma’lumotlarni olishlari va xizmatlardan samarali foydalanishlariga yordam
beradi. Ziyoratgohlarni raqamlashtirish orqali turistlarning sayohat tajribasi yanada qulay va
interaktiv bo‘ladi.
Buxoro ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etish istiqbollari katta. Bu jarayon
nafaqat turizmni rivojlantirish, balki madaniy merosni saqlash, iqtisodiy salohiyatni oshirish va
turistlarga qulay xizmatlar taqdim etishda muhim rol o‘ynaydi. Raq
amli texnologiyalar
yordamida Buxoro viloyatining turistik salohiyati oshishi, yangi turistlar jalb qilish,
ziyoratgohlarni global miqyosda tanitish va mahalliy iqtisodiyotni rivojlantirish imkoniyatlari
mavjud. Bu istiqbollar Buxoroning raqamli turizm bo‘
yicha kelajakda muvaffaqiyatli
rivojlanishi uchun mustahkam asos yaratadi.
Xulosa va takliflar.
Buxoro viloyatining ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy etish, madaniy
merosni saqlash va turizmni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ziyoratgohlarni
raqamlashtirish va raqamli xizmatlarni taqdim etish nafaqat turistlarning sayohat tajribasini
yaxshilaydi, balki turizm sohasining iqtisodiy samaradorligini ham oshiradi.
Buxoro viloyatida raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali turistlar soni, ziyoratgohlar
haqidagi ma’lumotlarga bo‘lgan talab va sayohatni rejalashtirishdagi qulayliklar oshmoqda.
Biroq, bu jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun raqamli infratuzilmani yanada
rivojlantirish, texnologik xavfsizlikni ta’minlash va mahalliy aholi va turistlarning raqamli
ko‘nikmalarini oshirish zarur. Buxoro viloyatining ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni
to‘liq joriy etish nafaqat turizmni rivojlantirish, bal
ki madaniy merosni saqlash va mahalliy
iqtisodiyotni mustahkamlashda katta hissa qo‘shadi.
Fikrimizcha, Buxoro viloyatida raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali hududning
turistik salohiyatini oshirishda quyidagi takliflarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
1.
Raqamli infratuzilmani rivojlantirish. Buxoro viloyatidagi ziyoratgohlar va turizm
infratuzilmasini raqamli texnologiyalar bilan ta’minlash zarur. Bu, ayniqsa, ziyoratgohlar
haqidagi onlayn ma’lumotlar, mobil ilovalar va virtual ekskursiyalar orqali turist
larga qulaylik
yaratishda muhimdir.
Yangi raqamli texnologiyalarni o‘rnatish, sayohatchilarni jalb qilishning
samarali usuliga aylanishi mumkin.
2.
Mahalliy aholining raqamli ko‘nikmalarini oshirish. Raqamli texnologiyalarni
muvaffaqiyatli joriy etish uchun mahalliy aholining raqamli ko‘nikmalarini oshirish zarur.
Turistlarga xizmat ko‘rsatish, raqamli tizimlar orqali ma’lumotlarni taqdim etish va onl
ayn
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
53
xizmatlar bilan ishlash uchun mahalliy aholi, ayniqsa, xizmat ko‘rsatuvchi soha xodimlari uchun
raqamli treninglar tashkil etish lozim.
3.
Raqamli marketing va ijtimoiy tarmoqlarda faollikni oshirish. Buxoro ziyoratgohlarini
global miqyosda tanitish uchun raqamli marketingni kuchaytirish zarur. Ijtimoiy tarmoqlar,
mobil ilovalar va veb-
saytlar orqali Buxoro ziyoratgohlarini targ‘ib qilishda y
anada kengroq
auditoriya jalb qilish mumkin. Boshqa shaharlar va davlatlardagi turistlarga Buxoro
ziyoratgohlarini tanituvchi kontentlar yaratish, sayohatlarni rejalashtirishda samarali bo‘ladi.
4.
Axborot xavfsizligini ta’minlash. Raqamli texnologiyalarni joriy etishning samarali
bo‘lishi uchun axborot xavfsizligi masalalariga alohida e’tibor qaratish zarur. Onlayn xizmatlar,
mobil ilovalar va ziyoratgohlar haqidagi ma’lumotlar orqali turistlar va m
ahalliy aholi
xavfsizligini ta’minlash, shuningdek, raqamli tizimlarning himoya choralarini kuchaytirish
muhimdir.
5.
Ziyoratgohlarni raqamli saqlash va monitoring qilish tizimini yaratish.
Ziyoratgohlarning holatini monitoring qilish va saqlash uchun raqamli tizimlarni joriy etish
zarur. 3D modellash va aqlli tizimlar yordamida ziyoratgohlarning holatini doimiy ravishda
nazorat qilish, ularning ta’mirlanishi va yangilanishi bo‘yicha tizimli chora
-
tadbirlarni ko‘rish
mumkin. Bu esa ziyoratgohlarni uzoq muddatda saqlash va muhofaza qilishga yordam beradi.
Yuqoridagi takliflar, Buxoro viloyatining ziyoratgohlarida raqamli texnologiyalarni joriy
etish jarayonini yanada samarali qilishga va turizmni global miqyosda rivojlantirishga yordam
beradi. Raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali Buxoro nafaqat turizm sohasida, balki
madaniy merosni saqlash va mahalliy iqtisodiyotni mustahkamlashda ham o‘z salohiyatini
namoyon etadi.
Adabiyotlar/Литература/References:
buxstat.uz
(n.d.)
Buxoro
viloyat
statistika
boshqarmasi
ma’lumoti.
Cantoni, L., Ghezili, S., & Hasenzahl, L. (2022). eLearning for Tourism During COVID-19 -
Learning from Students’ Perspectives. A Pilot Study. In Information and Communication
Technologies in Tourism 2022 (pp. 443
–
454). Springer.
Jurayev, A.T. (2022). Buxorodagi ziyoratgohlarni raqamlashtirish: Internet
platformalaridan foydalanish. Buxoro davlat universiteti nashriyoti.
Nurov, Z.S. (2021). Pandemiyadan keyingi davrda turizmni barqaror rivojlantirishning
istiqbolli yo‘nalishlari. Buxoro davlat universiteti nashriyoti.
Pesonen, J., & Horster, E. (2012). Near field communication technology in tourism. Tourism
Management Perspectives, 4, 11
–
18.
Radjabov, O. (2022). Ziyoratgohlarni raqamlashtirish va virtual turizm imkoniyatlari.
Buxoro davlat universiteti nashriyoti.
Raximov, O.Kh. (2021). Turizmni barqaror rivojlantirishning istiqbolli yo‘nalishlari. Buxoro
davlat universiteti nashriyoti.
Sigala, M., & Werthner, H. (2021). Transforming tourism with digital technologies: A review
of current research. Tourism Management Perspectives, 39, 100-110.
Xamidov, O. (2021). Pandemiyadan keyingi davrda turizmni barqaror rivojlantirishning
istiqbolli yo‘nalishlari. Buxoro davlat universiteti nashriyoti.
Yavmutov, D.Sh. (2024). Innovatsion pedagogik texnologiyalar va ularning ta’lim
jarayonidagi o‘rni. International
Scientific Journal of Biruni, 3(2), 55
–
57.
