Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
37
OʻZBEKISTONDA KICHIK BIZNES VA TADBIRKORLIK FAOLIYATINI
RIVOJLANTIRISHNING MEʼYORIY
-HUQUQIY ASOSLARI
Fayziyeva Aziza Azamat qizi
Termiz davlat universiteti
ORCID: 0009-0001-9469-4896
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Oʻzbekistonda kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirishga oid qonunlar, qarorlar va prezident farmonlari haqida soʻz yuritilgan. Oʻzbekiston
mustaqillikka erishgan dastlabki yillardan boshlab tadbirkorlikka oid qonunchilik va huquqiy
bazani rivojlantirish, tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish, ularni moliyaviy qoʻllab
-
quvvatlashni tashkil etish, kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash, kichik biznesga xizmat
koʻrsatadigan bozor infratuzilmasini rivojlantirishga katta eʼtibor qaratilmoqda.
Kalit soʻzlar:
qonun, qaror, Prezident farmoni, vazirlar mahkamasining qarorlari,
meʼyoriy
-huquqiy baza.
НОРМАТИВНО
-
ПРАВОВАЯ БАЗА РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Файзиева Азиза Азамат кизи
Термезский
государственный университет
Аннотоция.
В данной статье рассказывается о законах, постановлениях и указах
президента, связанных с развитием малого бизнеса и предпринимательства в
Узбекистане. С первых лет независимости в Узбекистане большое внимание уделяется
развитию законодательства и правовой базы предпринимательства, защите прав
предпринимателей, организации их финансовой поддержки, подготовке и
переподготовке кадров, развитию направляется рыночная инфраструктура,
обслуживающая малый бизнес.
Ключевые слова:
закон, постановление, указ президента, решения Кабинета
Министров, правовая база.
REGULATORY AND LEGAL BASIS OF THE DEVELOPMENT OF SMALL BUSINESS
AND ENTREPRENEURIAL ACTIVITIES IN UZBEKISTAN
Fayziyeva Aziza Azamat qizi
Termiz State University
Annotation.
This article talks about laws, decisions and presidential decrees related to the
development of small business and entrepreneurship in Uzbekistan. Since the first years of
independence, Uzbekistan has paid great attention to the development of the legislation and legal
framework for entrepreneurship, the protection of the rights of entrepreneurs, the organization
of their financial support, the training and retraining of personnel, and the development of the
market infrastructure serving small businesses.
Key words:
law, decision, presidential decree, decisions of the Cabinet of Ministers, legal
framework.
UO
‘
K: 33-2964
VIII SON
—
AVGUST, 2024
37-41
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
38
Kirish.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotni rivojlantirish, aholi bandligi va
daromadlarini oshirishning muhim omillaridan biridir. Bu borada kichik tadbirkorlik
subyektlarni qoʻllab
-
quvvatlash maqsadida keyingi yillarda Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidentining 50 dan ortiq farmon va qarorlari, vazirlar mahkamasining qarorlari qabul
qilindi.
Oʻtgan yillar davomida Oʻzbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirishni qoʻllab
-quvvatlashga qaratilgan qator qonunlar, farmon va dasturlar qabul
qilindi. Jumladan: Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Hududlarda aholini tadbirkor
likka
keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qoʻshimcha chora
-tadbirlar
toʻgʻrisida” 09.03.2019 №PQ
-
4231 sonli qarori; “Oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish davlat
dasturlari
doirasida
amalga
oshirilayotgan
loyihalarni
kreditlash
tartibini
takomillashtirishning qoʻshimcha chora
-
tadbirlari toʻgʻrisida” gi 25.10.2019 №PQ
-4498 sonli
qarori; “Oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish dasturlari doirasida aholining biznes
tashabbuslarini moliyalashtirishni takomillashtirishga doir qoʻshimc
ha chora-tadbirlar
toʻgʻrisida”gi 02.04.2024 №PQ
-
149 sonli qarori; “Qishloq xoʻjaligi va oziq
-ovqat mahsulotlarini
yetishtiruvchi, ishlab chiqaruvchi va ularni eksport qiluvchi tadbirkorlar bilan oʻtkazilgan
muloqotida belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi 01.04.2024
№PQ
-
146 qarori; “Aholi xonadonlarida sanoat usulida mahsulot ishlab chiqarishni qoʻllab
-
quvvatlash hamda tomorqa va dehqon xoʻjaliklarida yangi zaxiralarni ishga solishga doir chora
-
tadbirlar toʻgʻrisida” gi 07.03.2024 №PQ
-
115 sonli qarori; “Aholini kichik va oʻrta biznesga keng
jalb qilishning qoʻshimcha chora
-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi 16.11.2023 №PQ
-366 sonli qarori;
“Kichik biznesni rivojlantirishni moliyaviy va institutsional qoʻllab
-quvvatlash chora-tadbirlari
toʻgʻrisida”gi 16.09.2023 №PQ
-
306 sonli qarori; “Surxondaryo viloyatida qulay investitsiya
muhitini yaratish, kichik biznes va oilaviy tadbirkorlikni ragʻbatlantirish yuzasidan qoʻshimcha
chora-
tadbirlar toʻgʻrisida”gi 23.08.2021 №PQ
-5228 sonli qarori;
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Kichik va oʻrta biznesni moliyaviy qoʻllab
-
quvvatlash tizimini takomillashtirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi 11.11.2023 №PF
-193
Farmoni;
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Kichik biznesni uzluksiz qoʻllab
-
quvvatlash» kompleks dasturini amalga oshirish chora
-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi 20.01.2024
№181 sonli qarori; “Oʻzbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish strategiya
sini 2024-
2025 yillarda amalga oshirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida” gi 14.03.2024 №128 sonli qarori;
“Kichik biznesni uzluksiz qoʻllab
-
quvvatlash” kompleks dasturini amalga oshirish chora
-
tadbirlari toʻgʻrisida 22.01.2024 №37 sonli qarori; “Hududlarda «mahallabay» ishlash asosida
oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish va aholining doimiy daromad manbalarini koʻpaytirish
orqali kambagʻallikni qisqartirish chora
-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi 09.08.2021№504 sonli qarori
hamda boshqa bir qator qarorlar va farmonlar qabul qilingan.
Adabiyotlar sharhi.
Tadbirkorlik tushunchasi hozirgi kunda keng qoʻllaniladigan tushunchalardan biri
hisoblanadi. Bu atamaga turli davr olimlari turlicha taʼrif berishgan. Garchi olimlarning taʼriflari
turlicha boʻlsa
-da, ular bir-birini inkor etmaydi, aksincha bir-
birini toʻ
ldirish uchun xizmat
qiladi. Smitning (1962) biznes va tadbirkorlikni shaxsiy foyda olish uchun tavakkalchilik tijorat
gʻoyasini amalga oshiruvchi mulkdor deb taʼriflaydi. Mulkdor ishlab chiqarishni tashkil qiladi,
rejalashtiradi, uning natijalarini oʻzlas
htiradi.
Mashhur amerikalik iqtisodchi Y. Shumpeter (1883-
1950) oʻzining «Iqtisodiy rivojlanish
nazariyasi» kitobida, tadbirkorni novator (yangilik bunyod qiluvchi odam) deb taʼriflagan
(Шумпетер, 1982).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
39
Iqtisodchi olim Xayn (1989) esa tadbirkorlik tushunchasiga boshqacha yondashgan.
Uning fikricha, tadbirkorlik faoliyat boʻlmasdan, balki yangi iqtisodiy imkoniyatlarni izlab
topish, xatti-
harakatlarni taʼminlashdir.
Amerikalik olim Xizrich (1991), «Tadbirkorlik oʻz qiymatiga ega boʻlgan qandaydir yangi
narsani yaratish jarayoni, tadbirkor esa buning uchun barcha zarur vaqti va kunini
sarflaydigan, barcha moliyaviy, psixologik va ijtimoiy xavf-
xatarni o ‘ziga olib, eva
ziga mukofot
sifatida pul va erishilgan yutugʻidan qanoatlanuvchi shaxs», –
deb taʼkidlaydi.
Avstraliyalik iqtisodchi olim Fridrix Fon Xayn (1989) tadbirkorlik tushunchasiga
boshqacha yondashgan. Uning fikricha, tadbirkorlik faoliyat boʻlmasdan, balki yangi iqtisodiy
imkoniyatlarni izlab topishi, xatti-
harakatlarni taʼminlashdir.
Respublikamiz iqtisodchi olimlaridan Oʻlmasov (1995) tadbirkorlikni “kishilarning
moddiy va pul mablagʻlarini amalda xoʻjalik oborotiga tushirib, daromad topishga moʻljallangan
iqtisodiy faoliyat” deb taʼriflagan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot metodologiyasi sifatida ilmiy mushohada, qiyosiy tahlil, iqtisodiy-statistik tahlil,
prognozlash usullaridan foydalaniladi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mazkur hujjat va dasturlar Oʻzbekiston hukumati tomonidan mamlakatimizda kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga koʻmaklashish borasidagi saʼy
-harakatlarning
bir qismidir. Ular qulay sarmoyaviy muhitni yaratish, moliyaviy resurslardan foydalanish
imkoniyatlarini yaxshilash va yangi biznes loyihalarini rivojlantirishga koʻmaklashishga
qaratilgan.
Xususan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Hududlarda aholini tadbirkorlikka
keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qoʻshimcha chora
-tadbirlar
toʻgʻrisida” 09.03.2019 №PQ
-4231 sonli qarori doirasida bir qator ishlar amalga oshirildi.
Jumladan, tadbirkorlikni boshlamoqchi boʻlgan va mavjud tadbirkorlarga imtiyozli kreditlar
ajratildi; oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun alohida kredit liniyalari ochildi va bu
boʻyicha dasturlar ishlab chiqildi; tadbirkorlikka qiziqqan
aholi uchun treninglar va seminarlar
tashkil qilish yoʻlga qoʻyildi; mahalliy va xalqaro ekspertlar jalb qilinib, tadbirkorlik boʻyicha
maslahat xizmatlari koʻrsatish tartibi joriy qilindi. Bundan tashqari, tadbirkorlik faoliyatini
qoʻllab
-quvvatlash uchun maxsus sanoat zonalari va texnoparklar tashkil etildi, tadbirkorlar
uchun zarur boʻlgan xomashyo va resurslarni yetkazib berish tizimi takomillashtirildi.
Aytish joizki, Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Kichik biznesni uzluksiz
qoʻllab
-
quvvatlash» kompleks dasturini amalga oshirish chora
-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi
20.01.2024 №181 sonli qarori doirasida ham qator ishlar amalga oshirildi. Jumla
dan, kichik
biznes subyektlari uchun imtiyozli kreditlar ajratildi. Moliyaviy qoʻllab
-quvvatlash
vositalaridan foydalanish boʻyicha ariza loyiha tashabbuskori tomonidan mustaqil ravishda
yoki markazlarning koʻmagi bilan Biznes portal orqali taqdim etiladi.
Loyiha tashabbuskori oʻz
arizasida quyidagi moliyaviy qoʻllab
-quvvatlash vositalaridan birini yoki bir nechtasini
koʻrsatishi mumkin:
Agar tadbirkorlik subyektlari 100 mln. soʻm kredit olishni rejalashtirgan boʻlsa, bu
miqdordagi kredit kichik biznes subyektlari uchun garovsiz tarzda taqdim qilinadi. Bundan
tashqari, 150,0 mln. soʻmgacha garov talabi pasaytirilgan kredit;
500,0 mln. soʻmgacha kredit
-
1 mlrd. soʻmgacha garov evaziga;
1,5 mlrd. soʻmgacha foizsiz boʻlib toʻlash sharti bilan qarzga asosiy vosita olib berish;
2,0 mlrd. soʻmgacha grant mablagʻlari taqdim etish. Oʻzini oʻzi band qilgan shaxslarga
tadbirkorlik faoliyatini boshlash uchun 100 mln. soʻmgacha garovsiz kreditlarning 50 foiz qismi
ularning bank kartasiga oʻtkazib berilishi mumkin.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
40
Vazirlar mahkamasining ushbu qarori doirasida amalga oshirilgan ishlardan
tadbirkorlarga qulaylik tugʻdirganlaridan yana biri bu roʻyxatga olish tizimini osonlashtirilgani
desak mubolagʻa boʻlmaydi. 2017
-
yilgacha boʻlgan davr mobaynida tadbirkorlik subyektlari oʻz
korxonalarini roʻyxatdan oʻtkazish uchun har bir vakolatli organga borib, juda ham koʻp vaqt va
kuch sarflashgan. Soʻnggi yillarda qabul qilingan chora
-tadbirlar natijasida esa 2017-yil 1-
apreldan 2017-yil 1-apreldan boshlab tadbirkorlik subyektla
rini davlat roʻyxatidan
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat interaktiv xizmatlari yagona portaliga integratsiyalashgan
Internet tarmogʻidagi Tizim orqali kuchayu
-
kunduz oʻtkazish va hisobga qoʻyish tartibi joriy
qilindi. Aytish lozimki, bu jihat ham tadbirkorl
arga oʻziga xos yengilliklar yaratib berdi.
1-jadval
Tadbirkorlik subyektlarini davlat roʻyxatidan oʻtkazish, qayta roʻyxatdan
oʻtkazish uchun belgilangan muddatlar
Manba:
lex.uz maʼlumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
Xulosa va takliflar.
Soʻnggi yillarda “Aholi xonadonlarida sanoat usulida mahsulot ishlab chiqarishni qoʻllab
-
quvvatlash hamda tomorqa va dehqon xoʻjaliklarida yangi zaxiralarni ishga solishga doir chora
-
tadbirlar toʻgʻrisida”gi 07.03.2024 №PQ
-115 sonli Prezident qarori doirasida hududlarda
meva-sabzavot mahsulotlarini yetishtirish, ularning eksport qilish darajasini oshirish, kichik
ishlab chiqaruvchi korxonalarni qoʻllab
-
quvvatlash va ragʻbatlantirish, ekin ekishga yaroqli
boʻlgan yerlardan foydalanish darajasini yanada osh
irish va mahalliy yer egalarining daromad
darajasini oshirish maqsadida bir qancha islohotlar amalga oshirildi. Bular jumlasiga
respublikamizning 54ta tumanida namunaviy oʻquv
-tajriba maydonlari tashkil etilib,
eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni rag
ʻbatlantirish, meva
-sabzavotlarni shok usulida
muzlatishni yoʻlga qoʻyish, muzlatgichli omborxona, foydalanishga tayyor issiqxona, qadoqlash,
qayta ishlash sexlarini aholiga oʻn ikki oy muddatga boʻlib toʻlash sharti bilan lizingga berish
kabi yangi loyihalar amalga oshirildi. Ishlab chiqilgan bu dasturlar aholi farovonligini oshirish,
yashash sharoitlarini yaxshilash, bandlik darajasini oshirish hamda hududning iqtisodiy
rivojlanish darajasini koʻtarishga xizmat qilmoqda.
Ushbu chora-tadbirlar doirasida amalga oshirilgan ishlar hududlarda aholini
tadbirkorlikka keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishda sezilarli oʻzgarishlarga
olib keldi. Bu meʼyoriy
-huquqiy baza natijasida tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi tezlashdi
va aholining iqtisodiy faolligi oshdi.
T/r
Tadbirkorlik faoliyati shakllarining nomi
Davlat roʻyxatidan
oʻtkazishning belgilangan
muddatlari
Tadbirkorlik subyektlarini davlat roʻyxatidan oʻtkazish
1.
Yakka tartibdagi tadbirkor, shu
jumladan, dehqon xoʻjaligi,
oilaviy tadbirkorlik va hunarmandchilik faoliyati subyektlari
Real vaqt rejimida, lekin 30
daqiqadan oshmagan vaqtda
2.
Tadbirkorlik faoliyatining boshqa shakllari
Real vaqt rejimida, lekin 30
daqiqadan oshmagan vaqtda
Tadbirkorlik subyektlarini davlat roʻyxatidan qayta oʻtkazish
3.
Dehqon xoʻjaligi, oilaviy tadbirkorlik va hunarmandchilik
faoliyati subyektlari boshligʻi oʻzgarganda
Real vaqt rejimida, lekin 30
daqiqadan oshmagan vaqtda
4.
Taʼsis hujjatlariga ustav fondi
miqdorining oshirilishi, ulushning
boshqa shaxsga oʻtishi bilan bogʻliq oʻzgartirish va qoʻshimchalar
kiritilganda
16 ish soatidan oshmagan
vaqtda
5
Roʻyxatdan oʻtkazish maʼlumotlariga (taʼsis hujjatlariga)
kiritilayotgan boshqa oʻzgartirishlar yoki qoʻshimchalar
kiritilganda
Real vaqt rejimida, lekin 30
daqiqadan oshmagan vaqtda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
41
Ushbu chora-tadbirlar doirasida amalga oshirilgan ishlar hududlarda aholini
tadbirkorlikka keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishda sezilarli oʻzgarishlarga
olib keldi. Bu meʼyoriy
-huquqiy baza natijasida tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi tezlashdi
va aholining iqtisodiy faolligi oshdi.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Smit Adam. (1962) Issledovaniyao prirode I prichine bogatstvo narodov. -M. Sotsekgiz, - 332-
334 S.
Хайн Ф. (1989) Конкуренция как процедура открытия. «Мировая экономика и
международные отношения» журнали, 12,
-36-38-6.
Xayn F. (1989) konkurensiya kak protsedura otkritiya. “Mirovaya ekonomika I
mejdunarodnie otnosheniya” jurnali, 12
-son.
O’lmasov A., Sharifxo’jayev M. (1995)
Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik.
–
T.: Mehnat, -192-bet.
Хизрич Р., Питерс С. (1991) Предпринимательство. –М., 20
-6.
Шумпетер Й. (1982) Теория экономического развития. –М., 29
-6.
