Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
190
YASHIL IQTISODIYOTGA O‘TISH SHAROITIDA TABIIY KAPITALNI
JAMG‘ARISHNING MAKROIQTISODIY USULLARI
Urunbayev Saparbek Samatovich
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti
ORCID-0009-0004-0464-6893
Annotatsiya.
Maqolada
barqaror tabiiy kapitalni makro darajada jamg‘arish yoki
makroiqtisodiy usullar, avvalo, davl
at tomonidan tartibga solish yo‘nalishlarida namoyon
bo‘ladi. Davlat tomonidan tartibga solish tizimida qonunlar, me’yoriy
-huquqiy va tashkiliy-
iqtisodiy asoslar ishlab chiqish bo‘yicha
taklif va tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
ekotizim, tabiiy kapital, inson kapitali, sanoat, iqlim, iqtisodiy innovatsiya,
barqaror rivojlanish, konvensiya, yashil iqtisodiyot.
МАКРОЭКОНОМИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ НАКОПЛЕНИЯ ПРИРОДНОГО КАПИТАЛА
В УСЛОВИЯХ ПЕРЕХОДА К ЗЕЛЕНОЙ ЭКОНОМИКЕ
Урунбаев Сапарбек Саматович
Ташкентский архитектурно
-
строительный университет
Аннотация
.
В статье рассматривается накопление устойчивого природного
капитала
на макроуровне, или макроэкономические методы, которые проявляются,
прежде всего, в направлениях государственного регулирования. Даны предложения и
рекомендации по разработке законов, нормативно
-
правовых и организационно
-
экономических основ системы государственного регулирования.
Ключевые слова:
экосистема, природный капитал, человеческий капитал,
промышленность, климат, экономические инновации, устойчивое развитие,
конвенция, зеленая экономика.
MACROECONOMIC METHODS OF ACCUMULATING NATURAL CAPITAL IN THE
CONTEXT OF THE TRANSITION TO A GREEN ECONOMY
Urunbayev Saparbek Samatovich
Tashkent University of Architecture and Construction
Abstract.
The article discusses the accumulation of sustainable natural capital at the
macro level, or macroeconomic methods, which are manifested primarily in the areas of
government regulation. Suggestions and recommendations on the development of laws, and
regulatory and organizational and economic foundations of the system of state regulation are
given.
Keywords:
ecosystem, natural capital, human capital, industry, climate, economic
innovation, sustainable development, convention, green economy.
UO‘K:
330.101.541
XII SON - DEKABR, 2024
190-196
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
191
Kirish
.
Bugungi kunga kelib “Yashil iqtisodiyot”ga o‘
tish jarayoni har bir mamlakat uchun alohida
ahamiyat kasb etib, tabiiy kapital, inson kapitali va mamlakatning iqtisodiy rivojlanish
darajasiga kabi xususiyatlarga bevosita bo
g‘
liq holda r
o‘
y beradi. Shuning uchun avvalo,
o‘
tish
jarayoni uchun qulay (huquqiy infratuzilma, ra
g‘
batlantiruvchi omillar va h.k.) muhit yaratish
zarur.
O‘
zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy
o‘
zgarishlarning uzoq muddatli strategiyasini ishlab
chiqish nafaqat ichki, balki global jarayonlar va muammolarni hisobga olishni taqozo etadi. Shu
nuqtai nazardan barqaror iqtisodiy rivojlanishning yangi, resurslardan samarali foydalanishga
asoslangan, innovatsion iqtisodiyotga
o‘
tish izchil tarkibiy
o‘
zgarishlarni amalga oshirish va
barqaror taraqqiyotning eng samarali vositalaridan biri hisoblanadi.
Barqaror iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash, “sof texnologiyalar”ga n
isbatan innovatsion
yonda
shish, “Yashil iqtisodiyot”ni shakllantirish muammolari xalqaro iqtisodiy, ekologik,
investitsion forumlarda muntazam ravishda muhokama etib kelinmoqda. O‛zbekistonda olib
borilayotgan
ijtimoiy-iqtisodiy
islohotlar
sharoitida
iqtisodiyotning
innovatsion
rivojlantirishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanishga qaratilgan
izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
O‘
zbekistonda tabiiy kapitalni jam
g‘
arish bilan bo
g‘
liq faoliyatni yuritish qonunlar,
Prezident farmonlari, hukumat qarorlar
i, tarmoq strategiyalari va rejalaridan iborat. Ba’zi
qonunlar atrof-muhitni muhofaza qilish va qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalanish sohalarini tartibga soladi.
Bunday sharoitda davlat hokimiyati va boshqaruv idoralarining tabiatni muhofaza
etishga taalluqli huquqiy munosabatlarni tartibga solish sohasidagi vakolatlari, aholining
tabiatni muhofaza qilish sohasidagi huquq va majburiyatlari, atrof tabiiy muhit sifatini
normativlar bilan tartibga solish, tabiiy resurslardan foydalanishni tartibga solish, ekologiya
ekspertizasi va nazorati, tabiatni muhofaza qilishni ta’minlashning iqtisodiy chora
-tadbirlari,
favqulodda ekologiya vaziyatlari, ekologiya talablari, tabiatni muhofaza qilishga doir
javobgarlik, tabiatni muhofaza qilishga oid nizolarni hal qilish masalalari k
o‘
rib chiqilgan.
Adabiyotlar sharhi.
Bugungi kunga kelib, antropogen omil tufayli ekologiyaga insoniyat tomonidan
yetkazilayotgan zarar miqdori kun sayin ortib bormoqda. Tabiiyki bu jarayonni oldini olish va
uning ta’sirini kamaytirish jahon hamjamiyati oldida turgan eng dolzarb vazifalardan
biri
sanaladi. Masalagaqisqa muddatli yechim sifatida, BMTning Iqlim
o‘
zgarishi t
o‘g‘
risidagi
doiraviy konvensiyasi doirasida, 2015 yil 12 dekabrda konsensus asosida Parij kelishuvi qabul
qilingan edi.
O‘
zbekiston ham mazkur sohadagi islohotlarni amaliyotga joriy etishda mintaqada
yetakchi davlatlardan biri sanaladi.
O‘
zbekistonda tabiiy kapitalni jam
g‘
arish bilan bo
g‘
liq
faoliyatni yuritish qonunlar, Prezident farmonlari, hukumat qarorlari, tarmoq strategiyalari va
rejalaridan iborat bir neshta normativ huquqiy hujjatlar qabul qilinganligi davlatning soha
istiqboliga befarq emasligidan darak. Xususan, 2019 yil 4 oktabrdagi PQ-4477-sonli Qarorga
asosan,
O‘
zbekistonning 2019
—
2030 yillar davrida
O‘zbekiston Respublikasining «yashil»
iqtisodiyotga
o‘
tish strategiyasi tasdiqlangan. Unga k
o‘
ra, mazkur davrda umumiy elektr
energiyasi ehtiyojida qayta tiklanuvchi energoresurslar ulushini 25% ga yetkazish, transport
xarajatlarin
i qisqartirish va transport sohasining samarali faoliyatini ta’minlashga qaratilgan
yagona kompleks rivojlanish siyosatini shakllantirish, shaharni uzoq muddatli rivojlantirish
rejalari va ekologik xavfsizlik choralariga muvofiq «yashil» transportni rivoj
l
antirish, «yashil»
kreditlash, venchur moliyalashtirish tizimini joriy etish kabi vazifalar belgilab berilgan.
Vazirlar Mahkamasining 25.11.2020 yildagi «Respublika hududlarida o‘
rmonzorlar,
shuningdek, Orol dengizi va Orolb
o‘yi hududlarida «Yashil qoplam
a
lar» barpo etish bo‘
yicha
q
o‘
shimcha chora-tadbirlar t
o‘g‘risida»gi
745-son qarori tasdiqlangan. Unga k
o‘
ra, Orolb
o‘
yi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
192
hududi ekologik fojianing markaziga aylandi. Biz mavjud ahvolni yaxshilash uchun bu yerda
ikki million gektar yangi
o‘
simlik maydonlari va daraxtzorlar yaratish, tuproq qatlamini
shakllantirish b
o‘
yicha ulkan ishlarni amalga oshirmoqdamiz.
Vaxabov va Xojibakiyevning (2020)
“Yashil iqtisodiyot” nomli darsligida tabiiy
resurslarni tejash va ekologik texnologiyalarni joriy qilish b
o‘
yicha nazariy va amaliy masalalar
yoritilgan. Bu asar tabiiy kapitalni jam
g‘
arishning ekologik asoslarini
o‘
rganishda muhim
manba hisoblanadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot jarayonida mavzuga oid mantiqiy taqqoslash, umumlashtirish, ilmiy
mushohada, tizimli yondashuv, statistik hamda qiyosiy tahlil usullaridan foydalanilgan.
Shuningdek, yashil iqtisodiyot kontseptsiyasining shakllanishi va rivojlanishida turli
omilla
rning ta’sirini baholashda korrelatsion va regression usullardan foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022
-2026 yillarga m
o‘
ljallangan
Yangi
O‘
zbekistonning taraqqiyot strategiyasi t
o‘g‘risida”
gi farmonida yettinchi ustuvor
y
o‘
nalishning 79 maqsadi ekologik muammolarni bartaraf etish, Butunjahon ekologiya
xartiyasini ishlab chiqish tashabbusini ilgari surish, respublika hududida amalga oshirilayotgan
x
o‘
jalik va boshqa turdagi faoliyatning ekologik talablarga muvofiqligini belgilash yuzasidan
davlat ekologik ekspertizasini
o‘
tkazish belgilangan. 80-
maqsad esa «Yashil makon»
umummilliy loyihasini amalga oshirishga qaratilgan. Bunda jami rejalashtirilgan 560 ming
gektar yer maydonining 375 ming gektarida
o‘
rmonzor barpo etiladi. Qoraqalpo
g‘
iston
Respublikasidagi
o‘
rmon fondi yerlari va Orol dengizining suvi qurigan hududlarida, Xorazm,
Buxoro va Navoiy viloyatlaridagi Orolb
o‘
yi hududlarida 172 ming gektar hamda boshqa
hududlardagi
o‘
rmon fondining to
g‘
, vodiy va t
o‘
qay yerlarida 13 ming gektar maydonga dov-
daraxtlar ekish kabi vazifalar belgilangan.
Ta’kidlash о‘rinliki, mamlakatimizda ham qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan
fоydalanishga katta e’tibоr qaratilmоqda. “O‛zbekiston —
2030” Strategiyasida 2030
-yilgacha
erishiladigan “Yashil iqtisodiyot”ga o‛tish, uning asosi bo‛lgan qayta tikl
anuvchi energiyadan
foydalanish ko‛rsatkichlarini keskin oshirish maqsadi keltirilgan. Unga ko‛ra:
Qayta
tiklanuvchi energiya manbalarini 25 ming MVt hamda jami iste’moldagi ulushini 40
foizga yetkazish.
Sanoatda “yashil sertifikat”lar bozorini rivojlantir
i
sh va “ekologik markirovkalash”
amaliyotini joriy qilish.
3 GVt quvvatli 3 ta issiqlik elektr stansiyalarini modernizatsiya qilish orqali tabiiy gaz
sarfini kamaytirish.
Ko‛p qavatli uy
-joylardagi xonadonlarning energiya samaradorligi (energoaudit)ni
baholash tizimini joriy etish.
Shaharlarda jamoat transportini ekologik toza yoqil
g‘iga o‛tkazish.
Iqlim o‛zg
arishi sohasida barcha issiqxona gazlarini qamrab oluvchi monitoring tizimini
(MRV) yaratish.
Issiqxona gazlarining yalpi ichki mahsulot birligiga nisbatan 2010-yildagi darajadan 30
foizga qisqartirish kabi samaradorlik ko‛rsatkichlari belgilab berilgan.
Shu bois, Orolb
o‘
yi mintaqasi uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson xavfsizligi
b
o‘
yicha k
o‘
p tomonlama sheriklik trast fondi tuzildi. Umid qilamizki, ushbu fond o
g‘
ir ekologik
hududda yashayotgan aholiga amaliy yordam k
o‘
rsatish uchun xalqaro hamjamiyatning
tayanch platformasi b
o‘
lib xizmat qiladi.
Mamlakatimiz Orolb
o‘
yi mintaqasini ekologik innovatsiya va texnologiyalar hududi, deb
e’lon qili
sh haqida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining maxsus
rezolyusiyasini qabul qilishni taklif etildi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
193
Umuman olganda,
O‘
zbekistonda yashil iqtisodiyotga
o‘
tish b
o‘
yicha boshqaruv
jarayonlarini tahlil qilish, y
o‘
l xaritasini qabul qilish va davlat organlarini
o‘
zaro bo
g‘
laydigan
integratsiyalashgan chora-tadbirlar tizimi amalga oshirilmoqda.
1-rasm
.
“Yashil” o‘sish bilan bog‘liq strategiyalarni milliy va tarmoqlar miqyosida
rejalashtirish.
Ma’lumki, O‘
zbekiston Respublikasi dengizga t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri chiqishi imkoni b
o‘
lmagan
davlat hisoblanadi. Umumiy yer maydoni 448 978 km.
2
dan iborat. Markaziy Osiyoning
markazida joylashgan b
o‘
lib, Qozo
g‘
iston, Turkmaniston, Af
g‘
oniston, Tojikiston va Qir
g‘
iziston
bilan chegaradosh. Aholisi 2017 yilda 32 653,9 ming kishini tashkil etgan b
o‘
lsa, 2023 yilda 36
799,8 ming kishidan iborat b
o‘
ldi. Markaziy Osiyoda aholi soni b
o‘
yicha birinchi
o‘
rinda turadi
va aholisi tez sur’atlarda o‘
sib borayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi.
O‘
zbekistonning yalpi
ichki mahsuloti 2017 yilda 5,3 foiz, 2020 yilda 1,6 foiz va 2023 yilda 6,0 foizga
o‘
sdi. Sanoat
ishlab chiqarishning
o‘
sish hajmi 2017 yilda 4,6 foiz va 2023 yilda 6,0 foizni, shunga mos
ravishda to
g‘
-kon sanoati 17,6 va 1,0 foiz, qurilish ishlari 5,6 va 6,4 foiz, qishloq x
o‘
jaligi ishlab
chiqarish hajmi 2,0 va 4,1 foiz, tashqi savdo 15,4 va 23,9 foiz va korxonalar soni 4,1 va 12,0
foizni tashkil etdi
Milliy
miqyosda
belgilanadigan
hissalar, 2021-2030 yillar
2022-2030 yillar uchun “Yashil”
iqtisodiyot strategik dasturi
“2019-2030 yillarda “yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi Prezident Qarori
M
av
zu
ga
o
id
st
ra
te
gi
ya
la
r
2022-2030
yillar
uchun
Iqlim
o‘zgarishi
strategiyasi
(ishlab
chiqilmoqda)
2022-2030 yillar uchun milliy,
tarmoqlar va xududlar moslashish
rejalar (ishlab chiqilmoqda)
O‘zbekistonda
suv
resurslarini
boshqarish
bo‘yicha
2021-2023
yillar uchun strategiya
2020-2030 yillar uchun Qishloq
xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi
2020-2030 yillar uchun atrof-muhit
muhofazasi konsepsiyasi
2019-2028 uchun qattiq maishiy
chiqindilar bo‘yicha strategiya
2010-2028 yillar uchun biologik
xilma-xillikni
saqlab
qolish
strategiyasi
2020-2030
yillar
uchun
elektr
energiyasi konsepsiyasi
2020-2030 yillar uchun Raqamli
O‘zbekiston strategiyasi
2021-2025 yillar uchun qurilish
sanoati strategiyasi
2020-2024 yillar uchun Davlat moliyasini boshqarish strategiyasini amalga
oshirish “yo‘l xaritasi”
R
es
ur
s
aj
ra
ti
sh
3 yillik davr gorizonti uchun o‘rta muddatli
budjet doirasi
Yillik budjet dasturlari doirasida tashkil etilgan
1 yillik davr gorizonti
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
194
1-jadval
O‘
zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish k
o‘
rsatkichlari
(
o‘
tgan yilga nisbatan, foizda)
Ko‘r
satkichlar
2017 y. 2018 y. 2019 y. 2020 y. 2021y. 2022 y. 2023 y.
Aholi soni
1,7
1,8
2,0
1,9
2,1
2,1
2,2
Yalpi ichki mahsulot
hajmi
5,3
5,1
5,6
1,6
7,4
5,7
6,0
Sanoat ishlab
chiqarish
4,6
14,4
6,6
0,7
8,7
5,2
6,0
Tog‘
-kon sanoati
17,6
25,4
-1,0
-21,9
10,7
1,9
1,0
Qurilish ishlari
5,6
9,9
19,0
9,1
6,8
6,6
6,4
Qishloq xo‘jaligi
2,0
0,3
2,5
3,0
4,0
3,6
4,1
Tashqi savdo
15,4
27,3
26,2
-13,1
16,0
19,8
23,9
Korxonalar soni
4,1
6,4
13,3
23,1
19,4
11,3
12,0
O‘
zbekiston strategik foydali qazilmalarning zaxiralari b
o‘
yicha birinchi
o‘
nta mamlakat
qatoriga kiradi. Oltin zaxirasi b
o‘
yicha 5-
o‘
rin, uran zaxirasi b
o‘
yicha 12-
o‘
rin, mis zaxirasi
b
o‘
yicha 8-
o‘
rin, kaliy tuzlari zaxirasi b
o‘
yicha 4-
o‘
rinda turadi. Tabiiy gaz va k
o‘
mir kabi yer
osti boyliklari b
o‘
yicha 30 ta yetakchi davlatlar qatoriga kiradi. Tabiiy resurslari b
o‘
yicha
Markaziy Osiyo mintaqasida Qozo
g‘
istondan keyin 2-
o‘
rinda turadi.
Jahonda energiya resurslarini tejash masalasining dolzarbligi tobora ortib bormoqda. Shu
bois yurtimizda “yas
hil ener
getika”ni rivojlantirish va iqtisodiyotga energiya
tejamkor
texnologiyalarni keng joriy qilish bo‛yicha katta marralar olingan.
Energiya ta’minotidagi defitsitni to‛liq qoplash maqsadida 2024
-yil aprel oyida har bir
tuman va shaharda o‛rganishlar o‛tkazildi. Shu asosda 4,5 milliard kub metr gaz va 7,5 mil
liard
kilovatt soat elektrni iqtisod qilish bo‛yicha tumanbay dasturlar qabul qilindi.
Ta’kidlanganidek, ko‛p hudud va tarmoqlarda hali aytarli natija bo‛lgani yo‛q, rahbarlari
esa “so‛rov bo‛lmayapti” deb, bu vazifalarni o‛z holiga tashlab qo‛ygan.
Xususan, Toshkent viloyati rejaga nisbatan 40 million kub metr, Toshkent shahri 19
million, Samarqand 13 million, Xorazm 3,5 million kub metr gazni ko‛p iste’mol qilgan.
2030-yilga borib 2016-yilga nisbatan yalpi ichki mahsulotning energiya si
g‘
imini ikki
barobarga qisqartirish b
o‘
yicha q
o‘
yilgan topshiriqlarni hisobga olgan holda, korxona va
tashkilotlarga energiya sarfi hajmini qisqartirish b
o‘
yicha aniq maqsadli parametrlarni
belgilash zarurati mavjud.
Ushbu muhim vazifalarni inobatga olib,
O‘
zbekiston Respublikasi islohotlari yalpi ichki
mahsulotning energiya si
g‘
imini yanada qisqartirish, mahsulot tannarxini kamaytirish va qayta
tiklanuvchi manbalar energiyasidan foydalanishni kengaytirishga y
o‘
naltirilgan.
Iqtisodiyotni energiya resurslari bilan ikkita vazif
ani hal etish orqali ta’minlanishi
nazarda tutilmoqda. Birinchidan, qayta tiklanuvchi energiya resurslaridan keng foydalanish
orqali yoqil
g‘
i balansini diversifikatsiyalash imkoniyati vujudga kelishi mumkin. Bunda
an’anaviy yoqilg‘
i turlarini qayta tiklanadigan energiya turlariga almashtirish hisobiga ularning
elektr va issiqlik energiyasi ishlab chiqarishdagi hissasini kamaytirish nazarda tutilmoqda.
Ikkinchidan, iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarishning energiya si
g‘
imini qisqartirishning
uzoq muddatli dasturini amalga oshirish, sanoat faoliyati hududlarining ekologik holatini
yaxshilash orqali erishiladi.
Yaqin istiqbolda ustuvor vazifa sifatida iqtisodiyotning energiya va resurs si
g‘
imini
qisqartirish, ishlab chiqarishga energiyani tejaydigan texnologiyalarni keng joriy qilish, qayta
tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, mehnat samaradorligini
oshirish k
o‘
zda tutilmoqda.
Yuqoridagi tahlillar
O‘
zbekiston iqtisodiyotini rivojlanishi bevosita tabiiy resurslarni
o‘
zlashtirish bilan bo
g‘
liqligini ifodalaydi. Bu esa global iqlim
o‘
zgarishi sharoitida ekologik
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
195
talablarga rioya etishni talab etadi va
o‘
ta muhim sanaladi. Shu bois, mazkur y
o‘
nalishdagi
v
azifalar “O‘
zbekiston
–
2030” strategiyasida qa’tiy belgilab o‘
tilgan. Mazkur strategiyaga k
o‘
ra,
to
g‘
-kon sanoatida ekologik talablar va atrof-
muhit muhofazasi me’yorlarini xalqaro
standartlar asosida belgilash dasturini ishlab chiqish, bunda atrof-muhitga chiqariladigan
ifloslantiruvchi moddalarni ekologik talablar doirasidan oshmasligin
i ta’minlash
va ekologik
menejment tizimini joriy etish choralarini nazarda tutish belgilangan.
Shu bois to
g‘
-kon sanoatida ekologik talablar va atrof-
muhit muhofazasi me’
yorlarini
xalqaro standartlar asosida belgilash dasturi ishlab chiqilgan. Dasturga asosan atrof-muhit
muhofazasiga qaratilgan quyidagi maqsadlar belgilab olingan
(Йиллик ахборотнома, 2023)
:
atrof-muhit ifloslanishining oldini olish;
▪
texnogen
ta’sirdan
zararlangan yerlarni qayta tiklash;
▪
moddiy, energetik, texnik, ekologik va moliyaviy resurslar sarfini kamaytirgan holda
mineral xom ashyodan t
o‘
liq foydalanish;
▪
ISO 14001:2015 xalqaro standarti asosida ekologik menejment tizimining samarali
ishl
ashini ta’minlash va takomillashtirish.
Demak, davlat tomonidan iqtisodiyot tarmoqlarida tabiiy kapitalni jam
g‘
arish siyosati
barcha jabhalarni qamrab olgan, majmuali, ekotizimli yondoshuv bilan amalga oshiriladi.
Bunda asosiy mexanizm sifatida ma’muriy, i
qtisodiy, ijtimoiy va axborot dastaklarini ajratib
k
o‘rsatish mumkin. Jumladan, ma’muriy mexanizmlar iqtisodiyot tarmoqlarining atrof
-muhitga
zarar yetkazmasligi uchun qanday
standartlarga qat’iy rioya qilish zarurligini belgilab beruvchi
me’yoriy
-huquqiy cheklovlar hisoblanadi. Ushbu mexanizm orqali belgilangan tartiblarga zid
hatti-harakatlar amalga oshirilganda korxona va tashkilotlarga nisbatan sanksiyalar
q
o‘
llaniladi. Mas
alan, sanoat ishlab chiqarishida ma’lum moddalarni ishlab chiqarish, qishloq
x
o‘
jaligi ishlab chiqarishida ayrim moddalarni q
o‘
llash va boshqa xatti-harakatlarni
ta’qiqlashda ma’muriy dastaklardan foydalaniladi. Shu bois ma’muriy dastaklar me’yoriy
-
huquqiy cheklovlarni ishlab chiqish, tartibga solish va nazorat qilish jarayonlaridan tashkil
topgan b
o‘
ladi.
Xulosa va takliflar.
Xulosa qilib aytadigan b
o‘lsak, ahоli sоg‘lоm va munоsib hayоt kechirishining muhim
оmili —
ekоlоgik barqarоrlikni kafоlatlash, tabiiy resurslarning barcha majmuini muhоfaza
qilish hamda ulardan оqilоna fоydalanishni sо‘zsiz ta’minlashga qaratilgan tashkiliy
-huquqiy
asоslarni takоmillashtirish dоimiy ustuvоrlik kasb etmоqda. Zerо, dunyоda ekоlоgik
barqarоrlik nainki tabiat, balki insоniyatning hayоt
-
mamоt masalasiga aylanib bоrayоtgan ayni
paytda atrоf
-mu
hit muhоfazasini yaxshilashga dоlzarb vazifa sifatida qarash, kelajak
avlоdlarimiz taqdiri uchun ham mas’ul ekanimizni unutmaslik darkоr.
O‘
zbekistonda tabiiy kapitalni jam
g‘
arishning makro darajadagi usullari institutsional
asoslar, tabiiy va texnologik k
o‘
rsatkichlardan iborat.
Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim
o‘
zgarishi vazirligi, Iqtisodiyot va
moliya vazirligi, Energetika vazirligi, Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi, Qishloq x
o‘
jaligi
vazirligi, Suv x
o‘
jaligi vazirligi, Qurilish va uy-joy kommunal x
o‘
jaligi vazirligi, Transport
vazirligi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi va So
g‘
liqni saqlash vazirligi tomonidan tabiiy
kapitalni jam
g‘
arishning institutsional rivojlanishiga k
o‘
maklashish va ixtisoslashgan
guruhlarni tashkil qilish b
o‘
yicha hamkorlik mexanizmi y
o‘
lga q
o‘
yishda mahalliy hokimiyat
organlari tarkibidagi tashkilot tuzilmalarining tegishli texnik-iqtisodiy salohiyati yetarli emas.
Shu bois, mintaqalarda ilmiy-texnik taraqqiyot, sanoat tarmoqlarida ilmiy sohalarning
rivojlantirish, qishloq x
o‘
jaligi ishlab chiqarishining sanoat asoslariga k
o‘
chirish, xizmatlar
sohasining yalpi ichki mahsulotdagi ulushini oshirib borish, turizmni rivojlantirish, ishlab
chiqarishni transport va xomashyoga bo
g‘
liqligining qisqartirish, mehnat munosabatlarining
takomillashtirish va xalqaro iqtisodiy munosabatlarning rivojlantirish kabi chora-tadbirlarni
tabiiy kapitalni jam
g‘
arish bilan uzviy bo
g‘
liqlikda amalga oshirish maqsadga muvofiq.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
196
Adabiyotlar/Литература/Reference:
Farmon (2022) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF
-60-son
“2022
-
2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi
farmoni.
Farmon (2023)
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 11 sentabrdagi PF-158-son
“O‘zbekiston –
2030” strategiyasi to‘g‘risida”gi farmoni.
Parijskoe soglashenie
Qaror (2019) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 4 oktabrdagi PQ
-4477-son
“2019
-
2030 yillar davrida O‘zbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida”gi q
Qonun (2018)
O‘zbekiston Respublikasining 1992 yil 9 dekabrdagi 754
-XII-
son “Tabiatni
muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qon
uni. https://lex.uz/docs/1071153. Isadjanov A. Barqaror
r
ivojlanish maqsadlari: ustuvor yo‘nalishlari va dolzarb vazifalari// Ilmiy tahliliy axborot. –
Toshkent: № 1, 2018. –
B. 96-97.
Qonun (2018)
O‘zbekiston Respublikasining 2018 yil 2 oktabrdagi O‘RQ
-491-
son “Parij
bitimini (Parij, 2015 yil 12 dekabr) ratifik
atsiya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni
Qonun (2019)
O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 21 maydagi O‘RQ
-539-
son “Qayta
tiklanuvchi
energiya
manbalaridan
foydalanish
to‘g‘risida”gi
Qonuni.
https://lex.uz/docs/43468316. Davыdenko L.N. Mestnыe prirodnыe resursы kak zalog
inostrannыx investitsiy// J. Prirodnыe resursы. –
Minks: № 1, 2012.
- S. 113-120.
Vaxabov A.V., Xajibakiyev SH.X. (2020) Yashil iqtisodiyot (Darslik).
–
Toshkent: Universitet,
2020.
–
B. 16-19.
Йиллик ахборотнома (2023)–
Тошкент: Тоғ
-
кон ва геология вазирлиги,–
Б. 17
-18.
