Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
53
SURXONDARYO VILOYATI SANOAT KORXONALARIGA KIRITILGAN
INVESTITSIYALAR HAJMINING STATISTIK TAHLILI
Hojiqulova Feruza Dona qizi
Termiz davlat universiteti
ORCID: 0009-0000-0120-4011
Annotatsiya.
Maqolada mamlakatimiz aholisini turli xil mahsulot va xizmatlar bilan
ta’minlaydigan sanoat korxonalariga kiritilgan
investitsiyalar statistik tahlili keltirilgan. Ushbu
viloyatda 2010-2023 yillarda sanoat korxonalari soni va kiritilgan investitsiya hajmi hamda yalpi
hududiy mahsulotlar miqdori haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar
:
investitsiya hajmi, sanoat sektoriga investitsiyalar, investitsiya oqimi,
O‘zbekiston iqtisodiyoti, investitsiya infratuzilmasi, iqtisodiy tahlil.
СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ОБЪЕМА ИНВЕСТИЦИЙ В ПРОМЫШЛЕННЫЕ
ПРЕДПРИЯТИЯ СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Ҳожиқулова
Феруза
Термезский государственный университет
Аннотация.
В статье представлен статистический анализ инвестиций в
промышленные предприятия, обеспечивающие население нашей страны различными
продуктами и услугами. Информация о количестве промышленных предприятий и
объёме инвестиций, осуществленных в этом регионе в 2010
-2023
годах, а также объёме
валового регионального продукта.
Ключевые слова:
объем инвестиций, инвестиции в промышленный сектор,
инвестиционный поток, экономика Узбекистана, инвестиционная инфраструктура,
экономический анализ.
STATISTICAL ANALYSIS OF THE VOLUME OF INVESTMENTS IN INDUSTRIAL
ENTERPRISES OF SURKHANDARYA REGION
Hojiqulova Feruza
Termez State University
Abstract.
The article presents a statistical analysis of investments in industrial enterprises
that provide various products and services to the population of our country. Information on the
number of industrial enterprises and the volume of investments made in this region in 2010-2023,
as well as the amount of gross regional products.
Keywords:
investment volume, investments in the industrial sector, investment flow,
Uzbekistan’s economy, investment infrastructure, economic analysis.
UO‘K:
330.322.01
XII SON - DEKABR, 2024
53-61
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
54
Kirish.
Mamalakatimizda so‘nggi yillarda milliy iqtisodiyotimizning rivojlanishiga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Bu o‘rinda xorijiy va
mahalliy investorlarga iqtisodiyotimizga investitsiya
kiritishi uchun zarur iqtisodiy imkoniyatlar ochib, ularning faoliyat olib huquqiy tomondan
kafolatlanmoqda. Bu esa “investitsion jozibadorlik”ni yangi bosqichga olib chiqmoqda. Har bir
sohaning qanday da
rajada o‘zgarayotganligini statistik tahlil qilish orqali amalga oshirish
zarur.
Adabiyotlar sharhi.
Surxondaryo viloyatidagi soha va tarmoqlarning rivojanishining statistik tahlilini bir
qancha olimlar o‘rganishgan. Xususan mintаqа iqtisоdiy tizimini r
iv
оjlаntirishdа
хоrijiy
invеstitsiyаlаrni jаlb qilishning еkоnоmеtrik mоdеllаri
ni (Xatamov, 2024), hududdagi qurilish
materiallarining o‘zgarish tendensiyasini
(Turayev, 2023), hududdagi meva-sabzavot
mahsulotlarini yetishtirishni, qurilish korxonalarining raqobatbardoshligini (Ibragimov, 2022)
va boshqalar. Lekin yuqoridagi barcha izlanishlarda sohaga jalb etilgan investitsiyalarning
statistik tahlili qilinmagan Xususan hududdagi qurilish matreallarining o‘zgarish
tendensiyasini (Turayev, 2023), hududdagi meva-sabzavot mahsulotlarini yetishtirishni
(Jo‘raev, 2023)
, qurilish korxonalarining raqobatbardoshligini (Ibragimov, 2024) va boshqalar.
Lekin yuqoridagi barcha izlanishlarda sohaga jalb etilgan investitsiyalarning statistik tahlili
qilinmagan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda Surxondaryo viloyatiga jalb etilgan investitsiyalar
va ularning iqtisodiy ta’sirini statistik tahlil qilish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Tahlillar shuni ko`rsatmoqdaki, 2010-2023 yillar mobaynida Surxondaryo viloyatiga jalb
etilgan sanoat korxonlari soni 36 tadan 400 tagacha ortganini kuzatish mumkin. Ya’ni tahlil
qilingan yillar mobaynida umumiy hisobda 4925 ta sanoat korxonasi tashkil etilgan.
1- jadval
2010-2023 yillarda Surxondaryo viloyatidagi korxonalarga jalb etilgan
investitsiyalar miqdori va korxonalar soni
Yillar
Sanoat korxonalar
soni
Kiritilgan
investitsiyalar miqdori
(mlr so`m)
Yalpi hududiy mahsulot
2010
36
178
3 394,7
2011
72
206,2
5 217,1
2012
65
272,8
6 436,4
2013
97
379,3
7 436,4
2014
87
438,8
9 213,2
2015
109
527,2
11 114,4
2016
150
675,5
12 179,6
2017
212
886,9
14 404,4
2018
374
1516
18 592,5
2019
716
2213
22 288,1
2020
1225
2768
24 625,6
2021
834
3715,8
29 693,2
2022
548
4987
34 385,3
2023
400
5943,8
40 909,8
Jami
4925
24708,3
239890,7
O‘rtacha
205,21
1029,51
9995,44
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
55
Bu esa sanoat korxonalari soni har yiliga o‘rtacha 205 ta ortib borganini anglatadi. Agar
har bir yil bo‘yicha
tahlil qilinganda eng yuqori qiymati 2020 yilda 1225 tani tashkil etgan.
Kiritilgan investitsiyalarning miqdori esa 2010 yilda 178 mlrd so‘m bo‘lgan, 2023 yilga kelib
ushbu qiymat 5943,8 mlrd so‘mni tashkil etmoqda. O‘rtacha qiymat 9995,4 mlrd so‘mni,
umum
iy qiynatda esa 239890,7 mlrd so‘mni hosil qilgan.
Yillar kesimida jalb etilgan
investitsiyaning eng katta qiymati 2023 yilga 5943,8 mlrd so‘ni tashkil etgan bo‘lsa, 2010 yilda
eng kichik miqdor 178 mlrd so‘m kuzatilgan. Jalb etilgan investitsiyalar miqdor
i hamda
hududda yangi tashkil etilayotgan sanoat kor
xonalari o‘z navbatida hududning yalpi
mahsulotlarining o‘zgarishida o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatmasdan qolmadi. Ushbu tahlil
qilinayotgan yillarda yalpi hududiy mahsulot miqdori qariyb 13,5 martaga
ortdi. Ushbu o‘sish
miqdori ayniqsa “Yangi O‘zbekis
t
on” iqtisodiyotida sezilarli darajada namoyon bo‘lmoqda.
2010 yilda viloyatning yalpi hududiy mahsuloti (YHM) 2010 yilda 3 394,7 mlrd so‘mni, 2023
yilda esa 40 909,8 mlrd so‘mni tashkil etgan. YHM ning o‘rtacha miqdori 9995,44 mlrd so‘mni,
jami esa 239890,
7 mlrd so‘mni tashkil etgan. Ushbu ko‘rsatkichlarning o‘zgarish dinamikasini
quyidagi rasmda ko‘rish mumkin.
1- rasm.
2010-2023 yillarda Surxondaryo viloyatidagi korxonalarga jalb etilgan
investitsiyalar miqdori va korxonalar soni va YHM
Tahlillar bata
fsil va to‘liq bo‘lishi uchun mutloq o‘zgarish, o‘sish sur’ati hamda ortirma
sur’ati ko‘rsatkichlarining zanjirsimon va bazisli usulda qiymatlarni ko‘rib chiqish kerak
(Ibragimov, 2022). Mutl
oq o‘zgarish zanjirsimon usulda
∆𝑌 = 𝑌
𝑘
− 𝑌
𝑘−1
tartibda, bazisli usulda
esa
∆𝑌 = 𝑌
𝑘
− 𝑌
𝑏𝑎𝑧𝑖𝑠
usulda topiladi. O‘sish sur’atining zanjrsimon usulda aniqlanishi
ko‘rsatkichning joriy yildagi qiymatining o‘tgan yildagi qiymatiga nisbatining foizlarda
ifodalanganligi bilan topiladi ya’ni
∆𝑇 =
𝑌
𝑘
𝑌
𝑘−1
∙ 100%
. Bazisli usulda esa o‘tgan yildagi qiymat o‘rniga bazaviy de
b
hisoblanayotgan yildagi qiymat olinadi.
∆𝑇 =
𝑌
𝑘
𝑌
𝑏𝑎𝑧𝑖𝑠
∙ 100%
Ortirma sur’ati esa mutloq
o‘zgarishning o‘tgan yildagi qiymatiga nisbatning foizlarida ifodalanishidir.
∆𝐾 =
𝑌
𝑘
−𝑌
𝑘−1
𝑌
𝑘−1
∙
100%
. Bazisli usulda xuddi yuqoridagi singari topiladi faqat bunda 1 yil oldingi qiymat emas
balki bazis yili inobatga olinadi (Ibragimov, 2024).
Quyidagi 2-jadvalda Surxondaryo viloyatiga jalb etilgan investitsiyalar miqdorining
mutloq o‘sish, o‘sish sur’ati hamda ortirma sur’ati ko‘rsatkichlarining zanjirsimon va bazisli
usuldagi tahlili qilindi.
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
sanoat korxonalari soni
Sanoat korxonlariga kiritilgan investitsiya(mlrd.so'm)
YHM
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
56
2-jadval
2010-2023 yillarda viloyatdagi faoliyat yuritayotgan sanoat korxonlari miqdorining
mutla
q o‘sish, o‘sish sur’ati ha
m
da ortirma sur’ati ko‘rsatkichlarining zanjirsimon va
bazisli usuldagi tahlili
Yillar
Sanoat
korxona-
lari soni
Mutloq o‘zgarish
O‘sish sur’ati(%)
Ortirma sur’ati
Zanjir
simon
usulda
Bazisli
usulda
Zanjirsi
mon
usulda
Bazisli
usulda
Zanjir-
simon
usulda
Bazisli
usulda
2010
36
36
36
2011
72
-7
29
200
200
-119,44
-119,44
2012
65
32
61
90,28
180,56
-557,14
108,33
2013
97
-10
51
149,23
269,44
-131,25
-116,67
2014
87
22
73
89,69
241,67
-320
88,89
2015
109
41
114
125,28
302,78
86,36
52,78
2016
150
62
176
137,61
416,67
51,22
58,33
2017
212
162
338
141,33
588,89
161,29
277,78
2018
374
342
680
176,41
1038,89
111,11
500
2019
716
509
1189
191,44
1988,89
48,83
463,89
2020
1225
-391
798
171,08
3402,78
-176,82
-2500
2021
834
-286
512
68,08
2316,67
-26,85
291,67
2022
548
-148
364
65,70
1522,22
-48,25
383,33
2023
400
36
36
72,99
1111,11
-920,94
1422,2
Jami
364
4421
1679,16 13580,56
-38,37
-968,99
O‘rtacha
15,17
184,21
69,96
565,85
-119,44
-119,44
Agar yillar bo
‘
yicha mutloq o
‘
zgarish qiymati zanjirsimon usuldagi tahlili 2011,
2013,2020 va 2022 yillarda manfiy qiymatni qabul qilmoqda. Ya
’
ni ushbu yillarda o
‘
tgan bir
yilga nisbatan sanoat korxonalari kamayganligini ko
‘
rsatadi. Qolgan yillarda mutloq
o‘zgarishning zanjirsimon usulidagi qiymati o‘sishga e
rishgan. Demak mazkur yillarda
hududda yangi tashkil etilgan sanoat korxonalari soni ortib borgan. Tahlildagi 24 yilda jami 364
ta yangi sanoat korxonalari taskil etilgan bo‘lsa, bu o‘rtacha 15 tani tashkil etadi. Eng yuqori
o‘sish qiymati 2019 yilda 509
tani eng kichik qiymat esa 2020 yilda -286 tani tashkil etmoqda.
Bizning fikrimizcha 2020 yilda sanoat korxonalari sonining bunday keskin kamayishiga asosiy
sabab sifatida butun jahonda yuz bergan COVID-19 pandemiyasi deb hisoblash mumkin. Chunki
ushbu yilda kiritilgan cheklovlar fonida sanoatning barcha soha va tarmoqlarida keskin tushish
kuzatildi. Mutloq o‘zgarishning bazisli usulda tahlil qilinganda jami 4421 ta sanoat korxonalari
tashkil etilgan va bu tahlildagi 24 yilda o‘rtacha 184 tani tashkil etadi
. Bazis yil 2010 yilda 36
tani 2016 yilda esa 178 tani tashkil etadi. “Yangi O‘zbekiston”da iqtisodiyotning barcha soha va
tarmoqlarda xorijiy investitsiyalarni jalb etishga alohida e’tibor qaratdi. Buni sanoat
korxonalari mutloq o‘zgarishining bazisli usu
lda tahlilida k
o‘rish mumkin. 2017 yilda 338 taga,
2018 yilda 342 taga, 2019 yilda 1189 taga, 2020 yilda 798 taga 2021 yilda 512 taga, 2022 yilda
36 taga ortganini kuzatish mumkin.
O‘sish sur’atining zanjirsimon usulda tahlil qilinganda ham jami 1679 % ga
,
o‘rtacha esa
69,96 % ga ortanini ko‘rish mumkin. Yillar bo‘yicha qilingan tahlillar esa eng kichik qiymati
2020 yilda 65,7 % dan eng yuqori o‘sish 2011 yilda 200 % gacha bo‘lgan oraliqda o‘zgargan.
O‘sish sur’ati bazisli usulda tahlil qilinganda albatt
a
faqat o‘sishg
a erishgan. Buni quyidagi
raqamlar ham ifodalaydi. 2012 yilda 180,56 %, 2013 yilda 269,44 % ga ortganini kuzatish
mumkin.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
57
2- rasm. Sanoat korxonalari sonining zanjirsimon va bazisli usulda
mutloq o‘zgarishi
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, “
Y
angi O‘zbekiston”da iqtisodiyotimiz rivojlanishning yangi
bosqichiga ko‘tarildi. Buni sanoat korxonalari sonining o‘sish sur’atining bazisli usuldagi
tahlilida ham kuzatish mumkin. E’tibor qiling, 2017 yilda 588,99 % ga, 2018 yilda 1038,89 %
ga, 2019 yilda 1988,8
9 % da 2023 yilda esa 1111,11 % ga o‘sishini kuzatildi. O‘sish sur’atining
o‘zgarish dinamikasini quyidagi 2.1.3
-
rasmda ko‘rish mumkin.
3-
rasm. O‘sish sur’atining o‘zgarish dinamikasining zanjirsimon va
bazisli usulda tasviri
36
-7
32
-10
22
41
62
162
342
509
-391
-286
-148
36
29
61
51
73
114
176
338
680
1189
798
512
364
-600
-400
-200
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
zanjirsimon
bazisli
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
zanjirsimon
bazisli usulda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
58
Ortirma sur’ati
tahlili
ning zanjirsimon va bazisli usluda o‘zgarish dinmaikasi ham
yuqoridagi ko‘rsatkichlar tahlil qilindi. Ushbu ko‘rsatkichning zanjirsimon usulda umumiy
quymati jami -
38,37 %ni, o‘rtacha qiymati esa
-
119,44 % ga teng bo‘ldi. Agar yillar bo‘yicha
tahlil qilingansa 2015,2016,2017 va 2018 yillarda musbat qilymatni qabul qildi. Bu esa ushbu
yillarda ortirma sur’atining oshishini boshqacha qilib aytaganda esa mutloq o‘zgarish qiymati
musbat qiymatni tashkil etganini ifodalaydi. Qolgan yillarda o‘sish sur’at
i manfiy qiymatlarni
qabul qildi. Bu esa mazkur yillarda sanoat korxonalarining soni bir yil oldigiga nisbatan
kamayganligini anglatadi. Ortirma sur’atining bazisli usulda tahlili qilinganda eng kichik qiymat
2020 yilda -2500 % ni, eng katta qiymati esa 1422 % ni tashkilm etmoqda. Umuman olganda
tahlil qilingan ushbu 24 yil mobaynida jami -
968,99 %ni o‘rtacha qiymati esa
-119,44 % ni
tashkil etdi. Ushbu raqamlar tahlil qilingan yillarda sanoat korxonalari sonining ortirma
sur’atining o‘zgarish dinamikasi s
ezilarli darajada katta ekanligini anglatadi.
4-
rasm. Ortirma sur’atining zanjirsimon va bazisli usulda tahlillari tasviri
Agarda ma’lum yillar davomida soha ulushi yoki hajmi to‘g‘risidagima’lumotlarning
mutloq qiymati ma’lum bo‘lsa, ularni
taqqoslash uchun olingan biror davrga nisbatan
o‘zgarishini vaqtli qatorlarning mutloq o‘zgarish (zanjirsimon va bazisli), o‘sish sur’ati
(zanjirsimon va bazisli), 1% qo‘shimcha o‘sishning (yoki kamayishning) qiymati, ortirma
sur’ati (zanjirsimon v
a baz
isli), mutloq jadallashish yoki so‘nish sur’ati, optimal jadallashish
yoki so‘nish sur’ati kabi ko‘rsatkichlaridan foydalangan holda statistik tahlil amalga oshiriladi
(Sayfullayev, 2021).
Zanjirsimon usulda mutloq o‘zgarishning ortirma sur’atiga nisb
ati 1
% qo‘shimcha o‘sish
qiymati deb ataladi. Mutloq jadallashish yoki so‘nish sur’ati deb
-zanjirsimon usuldagi mutloq
o‘zgarish qiymatlari ayirmasiga aytiladi. Jadallashish yoki so‘nish sur’ati (%) zanjirsimon
usuldagi o‘sish sur’atining bir davr keyingi
davrn
ing o‘sish sur’atiga nisbatining foizlarda
ifodasiga aytiladi
(To‘ychiyev, 2023). Yuqoridagi barcha statistik tahlil qiymatlari ya’ni 1%
qo‘shimcha o‘sish qiymati, mutloq jadallashish, hamda jadallashish yoki so‘nish sur’ati
qiymatlarini quyidagi 3- jadvalda batafsil keltirilgan.
Yuqoridagi jadvalni 1% li qo
‘
shimcha o
‘
sish sur
’
ati bo
‘
yicha tahlil qilinsa, ushbu
ko
‘
rsatkichning eng katta qiymati 2019 yil 1042 birlik hamda 2021 yilda 1065 birlikni tashkil
etdi. Eng kichik qiymatni esa 2023 yilda -39,56 birlik 2012 yil 5,74 birlik va 2014 yil 6,87
birlikka teng bo‘ldi. Umuman olganda tahlil qilingan 14 yil mobaynida umumiy qiymat 3212,87
birlikni, o‘rtacha qiymati esa 229,49 birlikni tashkil etdi.
Mutloq jadallashish yoki so
‘
nish
sur
’
atining umumiy qiymati 300 ga o
‘
rtacha qiymati esa 27,35 ga teng bo
‘
ldi. 2012, 2014, 2017,
2020 hamda 2023 yillarda mutloq jadallashish manfiy qiymatni qabul qildi. Bu esa mutloq
o‘zgarish qiymati ushbu yillarda manfiy bo‘lganligini anglatadi.
-3000
-2500
-2000
-1500
-1000
-500
0
500
1000
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
59
3- jadval
2010-2023 yillarda Surxondar
yo viloyatidagi sanoat korxonalarining o‘sish sur’ati,
1 %ga qo‘shimcha o‘sish qiymati, mutloq jadallashish yoki so‘nish hamda jadallashish
yoki so‘nish sur’ati qiymatlari ko‘rsatkichlari bo‘yicha statistik tahlillar
Yillar
Sanoat
korxonlari soni
1 % qo‘
shimcha
o‘sish sur’ati
Mutloq
jadallashish yoki
so‘nish sur’ati
Jadallashish yoki
so‘nish sur’ati
2010
36
2011
72
5,86
2012
65
-5,74
-11,60
-98,00
2013
97
7,62
13,36
-132,65
2014
87
-6,87
-14,49
-90,23
2015
109
47,47
54,35
-690,52
2016
150
121,05
73,57
254,98
2017
212
100,44
-20,61
82,97
2018
374
307,8
207,36
306,45
2019
716
1042,38
734,58
338,65
2020
1225
221,13
-821,25
21,21
2021
834
1065,01
843,87
481,61
2022
548
306,72
-758,28
28,80
2023
400
-39,56
-346,25
-12,89
Jami
3212,87
300,86
503,27
O‘rtacha
229,49
27,35
45,75
Umuman olganda mutloq jadallashishnig eng yuqori qiymati 2021 yilda 843 birlikka,
2019 yilda 734 birlikka teng bo‘lganligini ko‘rish mumkin.
Jadallashish yoki
so‘nish sur’ati tahlili
esa shuni ko‘rsatmoqdaki, ushbu ko‘
rsatkichning eng yuqori (maksimal) qiymati 2021 yilda
481,61 ga, eng kichik qiymati esa 2015 yilda -
650 birlikka teng bo‘ldi. Umumiy qiymat 503,27
ga, o‘rtacha ko‘rsatkich esa 2013 yilda
-132 birli
kka teng bo‘ldi. Umumiy tahlillar tasviri
quyidagi 5- rasmda keltirildi.
5- rasm.
1 %ga qo‘shimcha o‘sish qiymati, mutloq jadallashish yoki so‘nish hamda
jadallashish yoki so‘nish sur’ati qiymatlari tasviri
-1000
-500
0
500
1000
1500
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
1 % qo‘shimcha o‘sish sur’ati
Mutloq jadallashish yoki so‘nish sur’ati
Jadallashish yoki so‘nish sur’ati
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
60
Tahlil natijalari quyidagi xulosalarni chiqarishga imkon berishini izohlasak,
o‘sish va
pasayishini 201
1, 2013, 2020 va 2022 yillarda sanoat korxonalari soni kamaygan, bu o‘sha
yillarda sanoat faoliyatining pasayishiga olib kelganini ko‘rsatadi. Eng katta pasayish 2020
yilda, ya’ni COVID
-19 pandemiy
asi ta’sirida kuzatilgan. Qolgan yillarda esa sanoat korxo
nalari
soni o‘sishga erishgan.
Yangi korxonalar tashkil etish
jihatidan qaraydigan bo‘lsak, 24 yil
davomida jami 364 ta yangi sanoat korxonasi tashkil etilgan, bu yiliga o‘rtacha 15 ta yangi
korxona
tashkil etilganligini ko‘rsatadi. Eng yuqori o‘sish 2019
yilda kuzatilgan (509 ta yangi
korxona), 2020 yilda esa keskin tushish (286 ta kamayish) ro‘y bergan.
Xorijiy investitsiyalar
ta’sirini baholasak,
2017
–
2019 yillar davomida sanoat korxonalari soni sezilarli darajada
oshgan. Bu davrda xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan siyosatning muvaffaqiyati
natijasida sanoat sektori rivojlangan.
Iqtisodiy o‘sish trendini
qaraydigan bo‘lsak, bazisli usulda
tahlil qilganda, sanoat korxonalari soni um
umiy ravishda o‘sish ko‘rsatkichini berishi, shu
jumladan x
orijiy investitsiyalar oqimi va sanoatni rivojlantirishga yo‘naltirilgan strategiyalar
ta’sirini ko‘rsatadi.
Umuman olganda, sanoat sektori davomida o‘sish tendensiyasi kuzatilgan bo‘lsa
-da,
pandem
iya kabi global omillar bu o‘sishni vaqtincha sekinlashtir
g
anini ko‘rsatadi.
Xulosa va takliflar.
Sanoat korxonalari sonining o‘sishi va pasayishiga asoslanib, quyidagi takliflarni berish
mumkin:
-
pandemiya ta’siriga qarshi
strategiyalarni kuchaytirish zarur. 2020 yilgi pandemiya
natijasida sanoat korxonalari sonining keskin kamayishini inobatga olib, kelgusida shunday
global inqirozlar uchun iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash maqsadida sanoatni qo‘llab
-
quvvatlash bo‘yicha sog‘lom siyosatni ishlab chiqish zarur. Shu jumladan, sanoat korxonalariga
soliq imtiyozla
ri, subsidiyalar yoki boshqa qo‘llab
-quvvatlash mexanizmlarini taklif qilish
mumkin.
- xorijiy investitsiyalarni yanada jalb etishni oshirish lozim. 2017
–
2019 yillarda
kuzatilgan sanoat o‘sishining asosiy sabablaridan biri xorijiy investitsiyalarning faol
oqimi
bo‘lgan. Kelajakda iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga ham xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishni kuchaytirish va sanoat infratuzilmasini yanada rivojlantirishga
yo‘naltirilgan
strategiyalar ishlab chiqish zarur.
-
raqamli transformatsiyani qo‘llab
-quvvatlash lozim. Sanoat sohasining raqamli
texnologiyalar bilan integratsiyasini kuchaytirish, shu jumladan, sanoat 4.0 tamoyillariga o‘tish,
ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish
orqali samaradorlikni oshirish mumkin.
-
kichik va o‘rta korxonalarni qo‘llab
-quvvatlash kerak. Sanoat korxonalarining soni
ko‘payganligi yaxshi, lekin kichik va o‘rta biznesni rivojlantir
ish va ular uchun maxsus kreditlar,
ta’lim va trening dasturlarini tashkil etish orqali
tarmoqning yanada mustahkam poydevorini
yaratish lozim.
- sanoat sektori diversifikatsiyasi
oshirish lozim. Sanoat sektori faqat bir yo‘nalishda
emas, balki turli sohalarda diversifikatsiya qilishni davom ettirish, yangi texnologik va ekologik
yechimlarni
ishlab chiqish orqali o‘sishni ta’minlash mumkin.
-
infratuzilma va logistika sohasiga e’tibor qaratish
lozim. Sanoat sektori rivojiga to‘sqinlik
qiluvchi infratuzilma va logistika muammolarini hal etish, ayniqsa, ishlab chiqarish
tarmoqlarining o‘zaro bo
g
‘lanishini kuchaytirish va ichki bozorni yaxshilash uchun muhim
qadam bo‘ladi.
Bu takliflar sanoat sektori o‘sishining davomiyligini ta’minlash, yangi korxonalar yarati
sh
va iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga yordam beradi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
61
Adabiyotlar/Литература/References:
Ibragimov Q.
(2024) Uy-joy qurilish bozorida korxonalarning raqobatbardoshligining
iqtisodiy statistik tahlili va uni prognozlash.
Urgаnch
.
Ibragimov Q.T.
(2022). Economic-statistical analysis of active construction enterprises in
Surkhandarya region. 6b.
Jo‘raev O.A. (2023) Meva
-sabzavot klasterlarini tashkil etish masalalari va ularning milliy
iqtisodiyotdagi o‘rni/ UZA. Yanvar. №01(39)
.
Sayfullayev S.N. (2021) Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka kiritilgan investitsiyalarni
statistik baholash/maqola.Toshkent. May.
To’ychiyev X.K. (2023) Hududiy iqtisodiyot salohiyatini statistik baholash/ maqola.
Toshkent.
Turayev B. E. (2023) Surxondaryo viloyati qurilish materiallari sanoati rivojlanish
tendensiyalari barqarorligini baholash/UZA. Mart.
№
03(41).
Turayev B.E. (2023). Qurilish materiallari sanoati ishlab chiqarish hajmini modellashtirish/
UzBridge. elektron jurnali.
№01.
Xatamov N.O. (2024). Mintаqа iqtisоdiy tizimini rivоjlаntirishdахоrijiy invеstitsiyаlаrni jаlb
qilishning еkоnоmеtrik mоdеllаri (Surхоndаryо vilоyаti misоlidа)/ iqtisodiyot fanlari bo‘yicha
falsafa doktori dissertatsiya
–
Urganch,
–
136 b.
