36
SURXONDARYO VILOYATIDAGI
“BINOKOR FIDOKOR QURUVCHI” MCHJ
QURILISH KORXONASINING O‘Z
KAPITALINING TANNARXGA NISBATI
HAMDA UZOQ MUDDATLI MAJBURIYATLARNING MAHSULOT TANNARXIGA
NISBATINING TAHLILI
Ibragimov Qobil Tuxtamishovich
Termiz davlat Pedagogika instituti o`qutuvchisi
Ma`lumki, har qanday korxonani ma`lum davrda iqtisodiy tahlil qilish bu shu
korxonaning kelajakdagi potensial imkoniyatlarga yo`l ochish hamda ehtimoliy
xavf-xatarlarga oldindan tayyorgarlik ko`rishga zamin hozirlaydi.
Qurilishdagi rentabellik ko‘plab omillarga bog‘liq: qurilis
h muddati,
quvvatlardan
foydalanish, tannarx, kapital qo‘yilmalar tarkibi, mehnat
unumdorligi, moliyalashtirish. Umuman olganda, kapital qo‘yilmalarning
samaradorligini quyidagi xarajatlar mezoni bilan hisoblash mumkin:
𝜕 = 𝐶 +
𝐾
𝑇
Bu yerda: K barcha
kapital qo‘yilmalar; T kapital qo‘yilmalarning o‘zini
oqlash muddati; C yil davomida ishlab chiqarish tannarxi.
Ushbu ko‘rsatkich, shuningdek, o‘zini oqlash yillari bo‘yicha taqsimlanadigan
xarajatlar va bir vaqtning o‘zida kapital qo‘yilmalar ko‘rinishid
agi joriy
xarajatlardan foydalanadi.
𝐾
𝑇
qiymati yil davomidagi foydani tavsiflaydi. Bozor
sharoitida qurilishni moliyalashtirish, bajarilgan ishlar uchun to‘lovlar, asbob
-
uskunalar bilan ta’minlash va boshqa qurilish xizmatlarini moliyalashtirish
quyidagicha amalga oshirilishi kerak. Rejaviy topshiriqlarning miqdoriy va sifat
jihatidan bajarilishi darajasi va ishlab chiqarilgan mahsulot uchun haq to‘lash
darajasi o‘rtasidagi doimiy bog‘liqlikni ta’minlash uchun, chunki bu bog‘liqlik
qanchalik katta bo‘lsa, kapital qo‘yilmalarning
samaradorligi ustidan iqtisodiy
nazorat shunchalik faol bo‘ladi. Bunda, o‘z va qarz mablag‘lari katta ahamiyatga
ega. Xususiy kapital qanchalik ko‘p bo‘lsa, qurilish ishlari uchun to‘lovni yanada
ishonchli va samarali tashkil qilish mumkin. Xususiy kapitalning tannarxga
(narxga) nisbati qurilish tashkilotining ishonchliligini va o‘z
-
o‘zini
moliyalashtirish qobiliyatini tavsiflaydi.
Quyida Surxondaryo viloyati “ Binokor Fidokor Quruvchi ” MChJ qurilish
korxonasining o‘z kapitalining tannarxga nisbati beril
gan (1-jadval).
1-jadval
Surxondaryo viloyatidagi
“ Binokor Fidokor Quruvchi ” MChJ
qurilish
korxonasining o‘z kapitalining tannarxga nisbati(%)
2020
2021
kvartal
kvartal
1
2
3
4
1
2
3
4
-4,2
-2,3
0,16
0,08
5,1
1,4
0,63
0,33
37
Qisqa muddatli va uzoq muddatli kr
editlar qaytariladigan bo‘lganligi sababli
ularni qo‘llashning majburiy sharti kapital qo‘yilmalarning kredit bo‘yicha foizlar
bilan shartnoma shartlarida to‘liq qaytarilishi hisoblanadi. Surxondaryo viloyati
“Binokor Fidokor Quruvchi” MChJ quri
lish korxonasining ishonchliligi jadvalda
keltirilgan uzoq muddatli kreditlar qiymatining mahsulot tannarxiga nisbati bilan
tavsiflanadi.
2-jadval
“Binokor Fidokor Quruvchi” MChJ qurilish korxonasi uchun uzoq
muddatli majburiyatlarning mahsulot tannarxiga nisbati (%)
2020
2021
kvartal
Kvartal
1
2
3
4
1
2
3
4
3,8
2,6
8,3
7,2
434
132
80
30
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, “ Binokor Fidokor Quruvchi ” MChJ qurilish
korxonasi uzoq muddatli bank kreditlarini o‘z ichiga olgan uzoq muddatli
majburiyatlarni keng qo‘llaydi
. Qurilish uchun bank kreditlarining qiymati juda
yuqori. Kreditlarning asosiy f
ondlar yaratish va aholiga xizmat ko‘rsatishdagi
ishtiroki qurilish tashkilotlari faoliyatini faollashtiradi, qurilish jarayoni ustidan
nazoratni kuchaytiradi va qurilish xizmatlari samaradorligini oshiradi. Shunday
qilib, bozor sharoitida xarajatlarni mol
iyalashtirish imkoniyatiga katta e’tibor
qaratilmoqda, bu bank kreditlari yordamida kam kapitalga ega qurilish
kompaniyalari
faoliyatini
rivojlantirish
imkonini
beradi.
Qurilish
tashkilotlarining rentabelli ishlashi va ularni bozor sharoitida barqaror
moliyalashtirish sharoitida moddiy-
texnik ta’minot va qurilish ishlab chiqarishini
rivojlantirishni rag‘batlantirish uchun zarur shart
-sharoitlar yaratilgan.
Tahlil natijasida quyidagi xulosalarga kelish mumkin.
1.
Qurilish tashkilotlarida qurib bitkazilgan (tugallangan) obyekt uchun
to‘lov tizimi muhim ahamiyatga ega, chunki u resurslarni ishga tushirish
ob’ektlariga jamlashga yordam beradi va shu bilan qurilish muddatlariga rioya
q
ilish va asosiy vositalarni kiritishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
2.
Ma`lumki, shartnomalarda shartnomani buzganlik uchun javobgarlik, shu
jumladan “yaxshigina“ jarimalar mavjud. O‘z vazifalarini kelishilgan
(shartnomada keltirilgan) muayyan vaqtda bajarishga harakat qilish shubhasiz
qurilish tashkilotining samaradorligiga
ijobiy ta’sir qiladi.
3.
Albatta, har bir korxonaning barqaror rivojlanishi avvalo shu tashkilot
xodimlari, qolaversa hududdagi aholining iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga
ma`lum ma`noda turtki bo`ladi.
