№ 5 (2021) Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар

Ушбу мақолади республикадаги электр энергиясини ишлаб чиқариш тармоғида олиб борилаётган ислоҳотлар ва уларнинг натижалари, тармоқда сақланиб қолаётган муаммолар, электр энергиясини ишлаб чиқариш ва узатиш жараёнидаги табиий монопол ҳолатлар, электр энергетика соҳасини тартибга солиш ва бошқаришдаги муаммолар ўрганилиб, уларни бартараф этиш йўллари ва усуллари бўйича таклиф ва тавсиялар берилган.

Илмий мақолада Республикамизда ҳудудий туристик зоналарни ташкил қилиш ва уларнинг имкониятларини таҳлил қилиш асосида ривожлантириш йўналишларини белгилаш йўллари ўрганилган. Шу билан биргаликда ҳудудий туристик зоналарни ривожлантиришда кластерлар имкониятларини таҳлил қилиш асосида
ривожланиш йўналишлари белгилаб олинган ва туристларга сифатли хизмат турларини
ишлаб чиқиш бўйича таклиф ва тавсиялар баён этилган. Илмий мақолада Республикамизда ҳудудий туристик зоналарни ташкил қилиш ва уларнинг имкониятларини таҳлил қилиш асосида ривожлантириш йўналишларини белгилаш йўллари ўрганилган. Шу билан биргаликда ҳудудий туристик зоналарни ривожлантиришда кластерлар имкониятларини таҳлил қилиш асосида ривожланиш йўналишлари белгилаб олинган ва туристларга сифатли хизмат турларини ишлаб чиқиш бўйича таклиф ва тавсиялар баён этилган. 

Глобал пандемиядан сўнг қатор давлатлар учраган иқтисодий инқироз корхоналар маҳсулот ишлаб чиқариш ва хизматлардаги пул оқимлари ҳаракатининг чеклангани
мамлакат миллий иқтисодиётида инновацион-инвестицион фаолликни таъминлаш заруриятини туғдирди. Ҳар қандай давлатнинг иқтисодий таназзулдан чиқиши ва иқтисодий тараққиётга эришишининг ҳамда замонавий инновацион иқтисодиётни барпо этиши аввало самарали йўналтирилган инвестицияларга бевосита боғлиқ. Ҳозирги жаҳон ҳамжамиятида ҳали ҳануз давом этаётган глобал пандемия шароитида корхоналар инвестицион-инновацион фаолликни
таъминлашнинг молиявий механизмини такомиллаштириш анча тадқиқ этилиши лозим бўлган
муаммолар сирасига киради. Мақола корхоналарда инвестицион-инновацион фаолликни
таъминлашнинг молиявий механизмини такомиллаштиришнинг эконометрик
моделлаштиришига бағишланган.

Мақолада фермер хўжаликлари фаолияти самарадорлигига таъсир этувчи равшан ва норавшан тўпламлар гуруҳларга бўлинган ва уларни бошқариладиган ва бошқариб бўлмайдиган омилларнинг ўзаро боғлиқлиги баҳоланган. Шунингдек мақолада яхши шаклланмаган (норавшан) жараёнларни моделларини ишлаб чиқаришнинг услубий жиҳатлари таклиф этилган.

Мақолада Республикамиз озиқ-овқат саноати корхоналарини самарали ривожлантириш жараёнларини прогнозлаштириш масалалари ёритилган. Озиқ-овқат саноатида ялпи маҳсулот қийматининг иш ҳақи фондига, асосий воситалар ва номоддий активлар амортизациясига боғлиқлиги модели ишлаб чиқилган. Энг кичик квадратлар усули ёрдамида вақтли қаторларни текислаш орқали ўрганилаётган ҳолатнинг ўсишига эришиш
тартиби шакллантирилган. Ўзбекистон Республикаси озиқ-овқат саноати корхоналарида иш ҳақи фонди, асосий воситалар ва номоддий активлар амортизациясининг 2014-2020 йиллардаги
динамикаси ўрганилган ва 2021-2027 йилларга прогноз қийматлари аниқланган.

Мақолада ҳудудлар молиявий салоҳиятига таъсир этувчи омилларнинг турли таснифи кўриб чиқилган бўлиб, ишлаб чиқариш салоҳиятини ривожлантириш нуқтаи назаридан Сурхондарё вилояти мисолида, Ўзбекистон Республикасининг бошқа ҳудудлари билан таққослаган ҳолда ўз таснифи таклиф қилинган. Тадқиқот натижасида,
ҳудудларнинг молиявий салоҳиятини ошириш ва ижтимоий – иқтисодий ривожланишнинг самарали стратегиясини амалга ошириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилди.

Ушбу мақолада мамлакатимиз иқтисодиётининг локомотивларидан бири ҳисобланган автомобилсозлик саноатида фаолият олиб борувчи корхоналарнинг
халқаро ва маҳаллий даражада амалга оширадиган ҳаридлар тизимини такомиллаштиришга оид амалий таклифлар берилган. Ушбу таклифларни амалиётга
жорий этиш орқали биринчи навбатда импорт маҳсулотлар учун валюта ҳаражатларини
камайтириш, маълум миқдорда маблағларни иқтисод қилиш каби самарадорликка эришиш имкониятлари туғилади. Бундан ташқари маҳаллий ишлаб чиқарувчилар ўртасида кооперация алоқалари ривожланиб, маҳсулотларни рақобатбардош нархлари
шаклланишига олиб келади.

Ушбу мақолада Самарқанд вилояти саноат тармоқларининг ривожланиш тенденциялари, тармоқнинг таркибий қисмлари ва уларнинг вилоят саноатидаги улуши, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳолати ва таркиби батафсил ёритилиб берилган. Бундан ташқари, вилоятда аҳоли жон бошига ишлаб чиқарилган саноат
маҳсулотлари, истеъмол моллари ва уларнинг ўсиш суръати динамикалари чуқур статистик таҳлил қилинган. Шунингдек, ҳудудий саноатнинг статистик таҳлиллари асосида уни янада ривожлантириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

Мақолада мамлакат иқтисодиётида темир йўл транспортининг моҳияти очиб берилган ҳамда тармоқнинг ривожланиш даражаси таҳлил қилинган. Темир йўл транспортининг самарадорлигини баҳолашнинг турли усуллари таҳлил қилинган, тизим фаолиятини баҳоловчи асосий кўрсаткичларининг ўзгариш тенденцияси акс эттирилган. Шу билан бир қаторда, темир йўл транспортида мавжуд муаммолар аниқланган ҳамда уларни бартараф этиш чора-тадбирлари тавсия қилинган.

Мақолада Ўзбекистон иқтисодий тараққиётининг ҳозирги босқичида ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш мақсад ва вазифалари таҳлил
қилинган. Шунингдек, қишлоқ ҳудудий тизимларини ривожланишини баҳолаш мезони, уларни бошқариш тамоиллари ҳамда асосий шартлари таклиф этилган.

Мақола Ўзбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш кўрсаткичлари тизимини такомиллаштириш орқали ҳудудлар, корхоналар инновацион фаолиятини ўлчаш, баҳолаш масалаларини ечишга қаратилган. Ушбу мақсадга эришиш учун таҳлил, таққослаш, илмий мушоҳада каби умумий илмий усуллардан фойдаланилган. Тадқиқот натижасида инновацияларни ўлчаш имкони йўқлиги, изоҳлашдаги қийинчиликлар ва “инновация” атамаси моҳиятини билиш билан боғлиқ муаммолар аниқланган.

Мақолада бошқарув қарорларини тайёрлаш ва уларнинг бажарилиши устидан назоратни ташкил этишда иқтисодий диагностиканинг аҳамияти очиб берилган. Ташкилотнинг иқтисодий салоҳиятини ва турли таркибий қисмларини иқтисодий диагностика қилишнинг асосий усуллари таклиф этилган. Диагностик жиҳатдан баҳолаш мезонлари билан боғлиқ илмий хулоса ва амалий тавсиялар берилган.

Ушбу мақолада пандемия шароитида олий таълим муассасаларида бошқарув тизимини шакллантиришнинг назарий асослари тадқиқ этилган. Шу билан бир қаторда, ОТМ бошқарув тизимини такомиллаштириш жараёнида эътиборга олиниши зарур бўлган хусусиятлар, асосий тенденциялар ва трендлар, соҳада кузатилаётган муаммолар таҳлили натижаларига таянган ҳолда бошқарув ҳамда бошқарув тизимларининг ташкилий-иқтисодий механизми тушунчаларининг муаллифлик ёндашуви баён этилган.

Тижорат банкларининг инвестицион кредитлари саноат корхоналарини модернизациялаш, техник ва технологик қайта қуроллантириш харажатларини молиялаштиришнинг муҳим манбаи ҳисобланади. Лекин, саноат корхоналарининг тижорат банкларининг инвестицион кредитларидан фойдаланиш даражасини ошириш учун банклар етарли даражада ресурсларга эга бўлиши, саноат корхоналари эса, инвестицион кредитларни ўз вақтида ва тўлиқ қайтариш имкониятига эга бўлишлари керак. Мақолада Ўзбекистон Республикаси
тижорат банкларининг саноат корхоналарини кредитлаш амалиётини такомиллаштириш билан боғлиқ бўлган долзарб муаммолар аниқланган, уларни ҳал қилишга қаратилган илмий таклифлар ишлаб чиқилган.

Ushbu maqolada hozirda O'zbekiston aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv tizimini baholashda foydalaniladigan korporativ boshqaruv savolnoma masalalari ko'rib
chiqilgan va 2021-2022 yillarda Kapital bozorini rivojlantirish bo'yicha "Yo'l xaritasi" talablarini bajarish uchun IHTT tamoyillariga asoslangan Korporativ boshqaruv tizimini baholashning yangi kartasi taklif qilingan

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикаси ҳудудларининг инвестицион салоҳияти, ҳудудларнинг иқтисодий-ижтимоий ривожланишида инвестицияларнинг тутган роли, мамлакат ҳудудларига хорижий инвестицияларни жалб қилиш масалалари ёритилган. Ҳудудлар инвестицион жозибадорлик индекси, сўнгги йилларда мамлакатимиз ҳудудларига жалб қилинган хорижий инвестициялар таҳлили ва
ҳудудларга инвестицияларни жалб қилиш ва самарадорлигини ошириш йўллари
келтирилган.

Мақолада инвестицияларнинг моҳияти кўриб чиқилади, уларнинг турли даражадаги ижтимоий-иқтисодий тизимлардаги функциялари ёритилади. Инвестиция фаолияти таҳлили, инвестиция таркиби муаллифга инвестиция жараёнларининг иқтисодиётнинг барқарор ишлашини таъминлашдаги муҳим роли ва аҳамиятини исботлашга имкон беради.

Ушбу мақолада иқтисодиётни ривожлантиришда инвестиция ва банкларнинг роли ҳамда бу бўйича халқаро тажрибалар ўрганилиб, таҳлил қилинган.
Шунингдек, инвестиция муҳитига таъсир кўрсатувчи омиллар таҳлил қилиниб, уларнинг ўзаро алоқалари кўрсатиб берилган ва инвестициялардан самарали фойдаланиш йўналишлари таклиф этилган. Бундан ташқари, Ўзбекистонда инвестиция муҳити яхшилаш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирлар ва киритилаётган инвестиция батафсил таҳлил қилинган ҳамда инвестиция муҳитини яхшилаш ва уларнинг самарадорлигини ошириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

Ушбу мақолада иерархик таҳлил усули (ИТУ) ёрдамида хорижий инвестицияларни ҳудудларнинг “ўсиш нуқта”ларини белгилаб берувчи истиқболли тармоқларига оқилона жалб қилиш орқали хорижий инвестицияларнинг самарадорлигини ошириш бўйича илмий асосланган таклифлар ишлаб чиқилган.

Ушбу мақолада жорий молиявий аутивларни самарали бошқариш тизимини такомиллаштириш, корхона молиявий ҳолатини яхшилаш, халқаро тажрибаси
ва унинг кўрсаткичлари ва аҳамияти таҳлил қилинган. Шунингдек молиявий активларни бошқаришни муваффақиятли амалга оширишга доир илмий таклифлар берилган.

Маскур мақолада хўжалик юритувчи субьектлар бухгалтерия ҳисобини юритишда,халқаро молиявий ҳисоботларда қарз мажбуриятларининг вужудга
келишининг ўзига хос жихатлари очиб берилган.Мавзу доирасида иқтисодчи олимларнинг изланишлари тадқиқ қилинган ва мавзу бўйича хулоса ва таклифлар берилган.

Мақолада корхоналарида аудит ўтказиш жараёнида муҳимлик даражасини аниқлаш моделлари тандиқий таҳлил қилинган. Асосий базавий кўрсаткичлар муҳимлик даражаси билан узвий боғлиқлиги юзасидан фикрлар келтирилди.

Ҳисоботларни Молиявий ҳисоботни халқаро стандартларига (МҲXС) мувофиқ тайёрлаш масалалари ҳозирда долзарб хисобланмоқда. Мақолада МҲXC хизматини фаолият юритиши аниқ режалаштирилган харакатларсиз амалга ошириб бўлмаслиги, шуниндек чиқарилаётган қарорни режалаштиришнинг моҳияти ва
зарурлиги, унинг йиллик стратегия ва жорий назоратда тутган ўрни ва аҳамияти баён этилган.

Мақолада хорижий давлатларда суғориш сувини етказиб бериш қийматининг шаклланиш таркиби, суғориш суви тарифи миқдори ва унинг сув хўжалиги ташкилотлари харажатларини қоплашдаги ўрни таҳлил қилинган. Шунингдек, сув хўжалиги тизимини молиялаштиришнинг замонавий усуллари ва воситалари ёритиб берилган.

Ушбу мақолада маҳаллий бюджетларнинг ижросини таъминлаш ва уларнинг молиявий барқарорлигини мустаҳкамлаш молиявий стратегиянинг муҳим йўналиши эканлиги тадқиқ этилган. Маҳаллий бюджетлар молиявий барқарорлигини мустаҳкамлаш бўйича муҳим таклифлар баён этилган. Маҳаллий бюджетларнинг молиявий стратегияси самарали ишлаши кўп жиҳатдан ҳудуднинг молиявий потенциалига боғлаб асосланган.