№ 2 (2021) Sharqshunoslik

Феъл семантикасини тасвирлаш анча қийин вазифа саналади. Чунки феъл мазмуни унинг дистрибуциясига кўп жиҳатдан боғлиқ. Шуни эътиборга олган ҳолда феъллар ўзаро билдирган маъно йўналиши ҳамда улар алоқага киришган субъект-объектлар бор-йўқлиги ва агар бор бўлса, уларнинг миқдорига қараб тасниф қилинади. Хитой тили тадқиқотчилари томонидан ҳаракат феъллари гуруҳи таркибида ҳаракат йўналиши феъллари ажратилади. Бу феъллар гапда мустақил феъл предикати вазифасида ҳам, модификатор ёки йўналиш морфемаси сифатида қўшимча гап бўлаги вазифасида ҳам кела олади. 来[lái]  келмоқ  va 去 [qù]  кетмоқ  ҳаракат  йўналишини  ифодаловчи  содда  феъллардир.  Булар иштирокида айни маънодаги қўшма феъллар ҳосил қилинади. Ҳаракат сўзловчи (ёки объект)га йўналган бўлса, 来 (келмоқ), аксинча, сўзловчи (ёки объект)дан узоқлашиш маъноси ифодаланса, 去 (кетмоқ) феъли қўлланилади.  Ориентир  ўз  навбатида  объект  ёки  субъект  томонидан  белгиланиши  мумкин:  гапда ориентир аниқ кўрсатилганда – объект, кўрсатилмаган бўлса – субъект томонидан белгиланади. 来 [lái] феъли хитой тилида асосий содда ҳаракат йўналиши феъллари гуруҳига киритилган. 来[lái] кўп маъноли ва гапда мустақил феъл, кўмакчи феъл ҳамда ёрдамчи сўз вазифаларида қўлланила олади. 来[lái]  келмоқ  феъли  семантикасидаги  ўзига  хос  жиҳат  шуки,  бу  феъл  орқали  ҳаракат ориентири ёки йўналишидан ташқари хабарнинг баён қилиниш нуқтаси, вазиятнинг ким (ёки нима) нуқтаи назаридан тавсифланаётгани ҳам белгиланади. Мақолада来 [lái] ҳаракат йўналиши феълининг семантик хусусиятлари ўрганилган ва таржима жараёнида ўзбек тилидаги эквивалентлари аниқланган. Люй Шусянгнинг «现代汉语八百词吕叔湘» (Ҳозирги хитой тилининг 800 та сўзи) китобидаги материаллар асосида来 [lái] феълининг мустақил ва кўмакчи феъл ҳамда ёрдамчи сўз вазифасидаги моделлари таҳлил қилинган. Хитой тилидаги 来 [lái] ва ўзбек тилидаги келмоқ феълларининг ўзаро ўхшаш ва фарқли хусусиятлари ёритилган.

Ушбу мақола неолиберализм назариясининг пайдо бўлишига бағишланган. Неолиберализм - бу либерализм назариясининг тенденциясининг нисбатан янги оқими. Либерализмнинг асосий ғояларига фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳолатини ҳимоя қилиш, жамоат институтлари орқали жамият ҳаётининг асосий соҳаларида шахсларнинг ролини ошириш киради. Шунга қарамай, халқаро  муносабатлар  тизимида  давом  этаётган  ўзгаришлар  туфайли  ушбу  назария  ҳам  баъзи ўзгаришларга дуч келди. Жаҳон саҳнасида ноанъанавий акторлар сонининг кўпайиши, муносабатларни  тартибга  солиш,  минтақавий  ва  глобал  даражадаги  масалалар  ва  муаммоларни  халқаро институтлар орқали ҳал қилиш янги тенденция - неолиберализмнинг ривожланишига ҳисса қўшди. Мақолада неолиберал назариянинг пайдо бўлиши масалалари ва сабаблари муҳокама қилинади. Халқаро муносабатлар тизимида неолиберал ва неореалистик назарияларни ишлаб чиқиш ва қўллашнинг қиёсий усули амалга оширилди. Иккала назария вакилларининг асосий ғоялари кўриб чиқилади. Глобаллашув неолиберализм назарияси билан бевосита боғлиқдир. Совуқ уруш тугагандан сўнг бошланган глобаллашув жараёни трансмиллий муносабатларни ва нодавлат акторларнинг ташқи сиёсатга таъсирини ўрганишга бўлган қизиқишни кучайтирди. Бироқ, барча назариялар ва жараёнларда  бўлгани  каби,  глобаллашув  ҳам  ўз  тарафдорлари  ва  мухолифларига  эга.  Мақолада  ҳам-корликнинг минтақавий ва глобал шакллари самарадорлиги тўғрисида ўз позициясини билдирадиган экспертларнинг фикрлари кўриб чиқилган. Институтлаштириш жараёни,  шунингдек,  неолиберал  ва неореалистик  назариялар  вакиллари ўртасида  тортишувларга  сабаб  бўлади.  Шунга  қарамай,  жараён  бошланди.  Неолиберал  назария вакиллари нуқтаи назаридан муносабатларнинг институционал ривожланиш самарадорлиги ҳамкорликнинг талаб қилинадиган шакли ҳисобланади. Шу билан бирга, сўнгги пайтларда институционал бирлашмаларнинг  муайян  чақириқлар  ва  таҳдидларга  таъсир  кўрсатишда  етарлича  самарадорлигини  кўрсатмаган  халқаро  муносабатлар  тизимидаги  ўзгаришларни  кузатишимиз  мумкин. Неолиберал назария субъектларининг мувофиқлаштирилган ва ўйланган ҳаракатлари ушбу назарияга бўлган кейинги талабга фойдали таъсир кўрсатиши мумкин.

Корея ва Ўзбекистон ўртасида 1992 йилда дипломатик алоқалар ўрнатилганидан буён ўзаро манфаатли ҳамкорлик ва ишончга асосланган икки мамлакат ҳар йили турли соҳаларда дўстона муносабатларни  ривожлантирмоқдалар.  Хусусан,  2019  йилда  Корея  ва  Ўзбекистоннинг  “Махсус стратегик  шериклик  муносабатлари”  даражасига  кўтарилиши  икки  мамлакат  ўртасидаги  муносабатларда муҳим воқеа бўлди. Ушбу ютуқлар бир лаҳзада қўлга киритилмаган, балки бу икки мамлакат сўнгги 30 йил ичида бир-бирига ишонгани, ҳамкорлик қилгани ва бир-бирини қўллаб қувватлаш учун қилган саъй-ҳаракатлари натижасидир. 2021 йил Корея ва Ўзбекистон ўртасидаги дипломатик муносабатларнинг 30 йиллиги нишонланади. 1992 йилда дипломатик алоқалар илк бор ўрнатилганидан бери, ҳозирги кунгача  икки  мамлакат  ўртасидаги  дипломатик  муносабатлар  миқдор  ва  сифат  жиҳатидан  ўсиб бормоқда.  Бугунга  келиб,  Корея  ва  Ўзбекистон  президентлари  баъзан  бир-бирларини  "Ака-Ука"  деб чақиришади, баъзан эса бир-бирларини “ҳақиқий дўстлар” деб таърифлашади. Корея ва Ўзбекистон чин биродар мамлакатларга айланишди. Шунга  кўра,  бир-бирлари  учун  стратегик  муҳим  шериклар  сифатида  дипломатик,  иқтисодий, ижтимоий,  шунингдек  соғлиқни  сақлаш,  маданий  ва  меҳнат  алмашинуви  каби  турли  соҳаларда алоқаларни фаол ривожлантириб келаётган Корея ва Ўзбекистон келажакда ҳамкорликни кенгайтирса ва бир-бирининг эҳтиёжларини қондирса ҳамда биргаликда ривожланса, катта синергия эффекти юзага келиши кутилмоқда.

Мазкур  илмий  мақолада  ХХI  асрнинг  дастлабки  ўн  йилликларига  келиб  инсоният хавфсизлигига  дахлдор  бўлган  глобал  муаммолар  ҳажмини  янада  ортиб  кетганлиги  ҳамда  унинг сабаблари, шунингдек янги дунёвий тартиботнинг шаклланиб улгурмаганлиги, халқаро муносабатларнинг демократлашуви ҳам ниҳоятда мураккаб ва қийин кечаётганлиги ҳамда унга сунъий тўсиқ бўлаётган омиллар тўғрисида таҳлилий фикрлар баён қилинган.  Мақолада  асосий  эътибор  Бирлашган  Миллатлар  Ташкилоти  Бош  Ассамблеясининг  75-юбилей сессияси ва унда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёев томонидан сўзланган тарихий аҳамиятга  молик  нутқда  илгари  сурилган  янги  конструктив  ғоялар  ва  ташаббусларнинг  адолатли халқаро  тизимни  яратиш  ва  бунда  БМТ  фаолиятининг  институционал    имкониятлари  ҳамда самарадорлигини оширишдаги  улкан аҳамияти билан боғлиқ фикрлар ва хулосалар баён қилинган.  Мақолада, Ўзбекистон Республикаси Президентининг БМТ сессиясидаги нутқида ифодаланган янги концептуал хулосалар ва тавсияларнинг БМТ шафелигида амалга оширилиши билан  инсоният олдида  турган  глобал  муаммоларнинг  катта  қисми  ўзининг  ижобий  ечимини  топиши  ва  бунинг натижасида янги адолатли, инсонпарвар ва демократик дунёвий тартиботни шаклланиши жадал  равишда  рўй бериши учун кенг кўламли имкониятлар очилиши хусусидаги хулослар билдирилган. Мақолада,  давлатимиз  раҳбарининг  нутқида  илгари  сурилган  муҳим  ташаббуслар  моҳиятига кўра,  ҳозирги  дунёни  ижобий  янгилаш  ва  бунинг  учун  халқаро  ҳамжамиятнинг  масалага ёндашувларини демократик тарзда янгилаш, дунё муаммолари бўйича масъулияти оширишдек ўта муҳим глобал вазифаларни ҳал этишга қаратилганлиги билан дунё халқлари учун ҳам алоҳида улкан аҳамиятига эга эканлиги таъкидланган. Мақолада Давлатимиз раҳбарининг халқаро тизимни янгиланишида миллий  парламентларнинг ўрни  беқиёс  эканлиги  ва  шу  боис  ҳам  БМТ  нинг  парламентлар  ролини    оширишга  доир  махсус Қарорини    қабул    қилиниши  лозимлиги  тўғрисидаги  таклифининг  ниҳоятда  муҳим  аҳамияти,  шу муносабат  билан  парламент  дипломатиясининг  замонавий  асосларини  вужудга  келтирилишида мазкур ғоянинг ҳал қилувчи роль ўйнаши тўғрисидаги хулосалар баён этилган. Шу  билан  бир  қаторда  мақолада,  Ўзбекистон  Республикаси  Президенти  томонидан  Афғон муаммосини замонавий талаблар даражасида ҳал қилиш бўйича принципиал жиҳатдан янги, том маънодаги  самарали  прагматик  ғояларни  илгари  сурилганлиги  ва  уларни  Афғонистондаги  барча муаммоларни ҳал этилишида муҳим аҳамиятга эга бўлиши ҳақидаги фикрлар баён қилинган.

Мазкур мақолада XIX асрда Хива хонлигига ташриф буюрган рус ва хориж сайёҳлари ҳамда давлатларнинг расмий вакиллари сафар хотиралари асосида яратилган “сафарномалар”да учрайдиган  Хива  хонлигига  оид  этнотопонимлари  тасниф  ва  таҳлил  қилинган.  Бизга  маълумки, этнотопонимлар  “этнос”  билан  алоқадор  жой  номлари  бўлиб,  улар  маълум  ҳудуднинг  аҳолиси таркиби ҳамда улар билан боғлиқ ижтимой-иқтисодий жараёнлар, шунингдек, анъана ва қадриятларни ўзида намоён қилади.  Этнотопонимларни маълум манбалар асосида қиёсий таҳлил қилиш, тегишли ҳудуд аҳолисининг этник таркиби, демографик жараёнлари ва уларга таъсир қилган омилларни манбашунослик ҳамда тарихшунослик аспектида кўриб чиқиш, жой номларини ўрганиш соҳаси тарихий топонимиянинг долзарб  масалалиридан  бири  ҳисобланади.  Шу  нуқтайи  назардан,  ушбу  мақолада  очиб  бериш режалаштирилган Ўрта Осиё хонликларига ташриф буюрган рус ва хориж сайёҳларининг сафарномалари асосида хонликлардаги жой номларини тадқиқ этиш маҳаллий манбаларда қайд этилмаган айрим ноаниқ бўшлиқларни тўлдиришга хизмат қилади.  Тадқиқотнинг асосий мақсади, кўрсатилган даврдаги сафарномаларнинг Хива хонлигининг этно-топонимларини ўрганишдаги манбавий аҳамиятини эътироф этиш, улардаги этнотопонимларнинг салмоғини аниқлаш орқали сафарномаларнинг юзага келиши умумий мақсади, уларнинг бир-биридан фарқли ва ўхшаш жиҳатларини очиб бериш ҳамда маълум мезонларга кўра таснифлаш тамойилини ишлаб чиқишдан иборат.  Мақолада тарихий тадқиқотларда қўлланиладиган тизимли таҳлил, даврлаштириш, муаммовий-хронологик,  шунингдек,  топонимик  тадқиқотларда  қўлланиладиган,  жой  номларини  топонимик қатламлаштириш, генетик анализ каби тадқиқот усуллардан фойдаланилди. Тадқиқот  натижасида  сафарномаларнинг  умумий  манба  сифатидаги  ўрни  ва  улардаги  Хива хонлигига  оид  этнотопонимларнинг  умумий  салмоғи  кўрсатиб  берилди.  Хива  хонлиги  этнотопонимларининг  таснифи,  уларнинг  пайдо  бўлишининг  ўзига  хос  жиҳатлари,  этнопонимларнинг  хонлик ижтимоий-иқтисодий ҳам этник тарихини ўрганишдаги назарий-амалий жиҳатлари таҳлил қилинди.

Турк тилидан ўзбек тилига жуда кўп бадиий асарлар таржима қилинди. Бунда ўзбек таржимонларининг ҳиссаси катта. Бунинг баробарида ўзбек адабиётининг энг сара намуналари ҳам турк тилига ўгирилиб, турк китобхонларига армуғон этилмоқда. Ўзбек насри равнақига муносиб ҳисса қўшган А.Қодирий, П.Қодиров, А.Қаҳҳор, Ў.Ҳошимов ва бошқа атоқли адибларимизнинг асарлари бугунги кунда турк китобхонларига етиб борган. Бунда эса турк таржимонларининг ҳиссалари беқиёс. Шу билан бир қаторда ўзбек адабиёти намуналарини турк тилига таржима қилишда ўзбек таржимонларининг ҳам муносиб ҳиссалари бор. Ўзбекистон халқ ёзувчиси, Ўзбекистон Қаҳрамони Саид Аҳмад асарларининг устоз Иристой Қўчқортоев, Х.Ҳамидов ва шогирдлари томонидан турк тилига қилинган таржималари шулар  жумласидандир.  Таҳлилга  тортилган  асарлар  ва  таржималар  ҳақида  сўз  юритилар  экан, келгусида бу соҳадаги ишларни янада ривожлантириш, ўзбек таржимонларининг айрим камчиликларини кўрсатиш билан биргаликда уларнинг ютуқларини ҳам қайд этиш, таржималарни моҳир таржимонлар назаридан ўтказиб бориш мақсадга мувофиқ.

Хитойда  қарийб  40  йилдан  бери  кенг  ислоҳотлар  ва  очиқлик  сиёсати  амалга оширилиб келинмоқда. Бу эса ўз навбатида замонавий инсон фаолиятининг барча жабҳаларида ўз аксини  топади.  Бугунги  кунда  Хитой  нафақат  ишлаб  чиқаришнинг  ҳамма  соҳаларида  етакчи ўринларни эгаллаб келмоқда, балки ҳарбий саноати ҳам тез суръатларда ривожланмоқда. Шундай экан, ҳарбий соҳанинг равнақ топиши ўз-ўзидан хитой тилига янгидан-янги терминларнинг кириб келишига замин яратади. Ушбу  мақола  хитой  тили  ҳарбий  терминларининг  ташқи  омиллар  таъсирида  ясалиши  ва уларнинг  таҳлилига  бағишланган.  Муаллиф  дефиницион  таҳлил  методидан  фойдаланган  ҳолда, ўзлашмаларнинг чет тилидан хитой ҳарбий терминлари тизимига кириб бориши, уларнинг ясалиш усуллари,  лексиканинг  бойиш  йўллари  ҳамда  фонетик  калькаларнинг  ҳосил  бўлишидаги  чекловлар юзасидан  фикр  билдирган.  Шунингдек,  фонетик  ва  семантик  калька  усуллари  қиёсий  ўрганилиб, замонавий  хитой  тили  ҳарбий  лексикасида  семантик  кальканинг  фаоллиги  мисоллар  билан исботланди. Мақолада  инглиз  ва  рус  тиллари  таъсирида  ҳосил  бўлган  ўзлашмаларнинг  тавсифий таҳлили ва улар асосида пайдо бўлган хитойча ҳарбий терминлар юзасидан хулосалар келтирилади.

Ҳар бир тилнинг ўзига хос хусусиятлари ундаги муҳим қатлам ҳисобланган турғун иборалар – фразеологизмларда намоён бўлади. Иборалар шахслар ўртасидаги турли муносабатларни қисқа ва лўнда шу билан бирга тушунарли ва маъноли қилиб ифодалайди.  Мақолада  фразеология  соҳасига  тегишли  соматик  сўзлардан  таркиб  топган  бирикмалар  қиёсий таҳлилга  тортилган.  Улар  фразеологияга  оид  назарий  материаллар,  илмий  адабиётлар  ва  таржима тўпламлари  асосида  бериб  ўтилди.  Шунингдек,  мақолада  бадиий  асарлардаги  қаҳрамонлар  нутқидан олинган фразеологизмларнинг қиёсий таржимаси ҳам таҳлил қилинди. Фразеологик бирликларни ҳиндий тилидан ўзбек тилига таржима қилишда, даставвал, уларнинг эквивалент ёки муқобилини танлай билишда ва ҳиндий тилидаги иборанинг эквиваленти ёки муқобил вариантларини қўллай билиш керак. Ушбу мақолани ёзишдан кўзланган асосий мақсад ¬¬ ҳиндий тилида соматик отлардан ясалган фразеологизмларни  қиёсий таҳлил этишдан иборат.  Мақолада қиёсий таҳлил қилишда 3 семантик гуруҳга ажратиб маънолари кўриб чиқилди. Яъни: а) тўла мослик; б) қисман мослик; в) умуман ўхшамайдиган;  Фразеологик  бирликлар  асосан  В.М.  Бескровныйнинг  II  томли  «Хинди-русский        словарь» луғатининг  биринчи  томи  юзасидан  таркибида  энг  фаол  ва  нофаол  соматик  сўзлари  иштирок этганларидан жамланди.  Мақолада асосан ўзбек олимларидан Ш. Раҳматуллаевнинг “Ўзбек тилининг изоҳли фразеологик луғати”  китобидан  ўзбекча  муқобил  вариантларини  бериш  учун  фойдаланилди.  Фразеологик бирликлар 3 хил усулда таржима қилинди: сўзма-сўз таржима; адабий таржима; маъноси;   Хулоса ўрнида ҳиндий тилидаги фразеологик бирликлар қиёсий таҳлилга тортилганда ўзбекча вариантлари билан берилганлиги якуний қилиб берилди.

Сўз  маъно  англатишга  хизмат  қилади.  Бир  сўз  асл  маъносидан  ташқари  турли маъноларни  англатиши  мумкин.  Бу  маъноларнинг  биринчиси  асл  луғавий  маъно  бўлса,  қолганлари кўчма ёки қўшимча маънолардир. Бу ҳолат барча тилларда учрайди. Сўзнинг кўчма маъноси нутқнинг жозибадорлигини, таъсирчанлигини ошириш, воқеа-ҳодисалар моҳиятини ёритиш, унга бадиий уйғунлик бағишлаш учун хизмат қилади ва кўпроқ адабий матнлар, бадиий асарларда реаллашади.  Предметнинг  белги-хусусиятини  билдирувчи  лексемалар  нутқда,  айниқса,  бадиий  матнда  кенг қўлланади ва халқнинг бой меросини, ижтимоий-маиший ҳаёти тўғрисидаги маълумотларни авлодларга етказиб беришга хизмат қилади. Ранглар оламнинг бадиий манзарасини яратишда фаол иштирок этади. Пашту тилидаги ранг билдирувчи сифатлар ҳам семантик сермаънолик хусусиятига эга. Ранг-тусни ифодаловчи сифатлар орасида энг кўп маъно кўчиши ёки маъно йўқолиши каби ҳодисалар نیپس (оқ) ва روت (қора) сифатларида кузатилади ва булар кўпроқ адабий матнлар, бадиий асарларда ўз аксини  топади.  Мақолада  ранг-тусни  билдирувчи  оқ  ва  қора  сифатларининг  мажозий  маъно хусусиятлари келтирилиши билан бир қаторда мазкур сифатларнинг сўз бирикмалари, қўшма сўзлар ва турғун бирикмалар таркибида келиши манбалардан тўпланган мисоллар орқали лексик-семантик жиҳатдан таҳлилга тортилди. Оқ ва қора сифатлари жой, денгиз, тоғ, йўл каби атоқли отларни ясашда фаол иштирок этиши, шунингдек, мазкур сифатлар отлашиши ва булардан феъллар ясалиши мақолада ёритиб берилди. Хулоса қисмида оқ ва қора сифатларининг кўчма маъноларда келиши ва қўшма сўз ва фразеологик бирикмаларда иштирок этиши рақамларда кўрсатилди.

Жумҳурият даври турк ҳикоячилигида жанр тараққиёти халқ адабиёти ва тили, шу билан бирга, жаҳон адабиёти анъаналари негизида амалга ошгани кузатилади. Ҳикоя жанри шаклан ихчамлашди,  мазмунан  ижтимоийлашди,  образлар  тизимига  кўра  ранг-баранглик  касб  этди. Ҳикоянависларнинг  воқеликни  бадиий  талқин  этиш  усулларида  мушоҳадавийлик,  миллийлик, ижтимоийлик ва фалсафийлик муштарак ҳолатда намоён бўлди. Бу турк ҳикоячилигидаги чинакам новаторликдан далолат эди. Мазкур мақолада 1940-йиллар замонавий турк ҳикоячилигининг ўзига хос хусусиятлари, шунингдек, даврнинг йирик адиби Ўрхон Камол ижоди тадқиқ этилган. ХХ асрнинг 30-40 йилларида яратилган турк ҳикоялари ўтмишнинг қора кунларида яшаган ночор халқ қалбидаги беғубор  туйғуларни  очиқ-ойдин  тасвирлагани,  тарихий  адабиёт  анъаналарини  қатъий  тарзда янгилагани кўзга ташланади. Давр адабиётидаги бундай янгиланишлар Ўрхон Камол ижодида ҳам алоҳида  аҳамият  касб этади.  Ў.Камол  турк  адабиётининг  йирик  вакилларидан  бўлиб,  бир  қатор ҳикоя  ва  романлари  билан  дунёга  танилган.  Унинг  ҳикояларида  оддий  ишчи-хизматчилар  образи алоҳида аҳамият касб этади. Ўрхон Камол ҳикоялари ичида бола қаҳрамонлар ва уларнинг ҳаётига оид парчалар кўпроқ ўрин эгаллайди. Бундай бола образлари типининг асосий қисмини ишчи болалар ташкил  этади.  Мақолада  адибнинг  бола  қаҳрамонлари  иштирок  этган  “Уйқу”,  “Ғаройиб  бола”, “Аввал нон” сингари ҳикоялари ҳам таҳлил қилинган. Шунингдек, Ў.Камолнинг аёллар турмушидан олинган ҳикоялари ҳам ўзига хослиги билан ажралиб туради. Кун кечириш илинжида, истар-истамас ёмон йўлларга кирган аёллар, қўшиқ ва рақс орқасида фақирликдан қутулиш йўлларини излаган ўсмир қизлар, бой оилаларда куймаланиб юрган хизматкор аёллар, муҳаббат савдоси билан алданган ёш қизлар  қисмати  ёзувчининг  бу  мавзудаги  ҳикоялари  мазмун-моҳиятини  белгилайди.  Мақолада ёзувчининг бу мавзудаги ҳикояларига ҳам урғу берилди.

Иборалар ҳар бир тилнинг энг муҳим ва ноёб бирликлари бўлиб, дунё маданияти ва инсон  хусусиятларини  билиш  учун  ишлатиладиган  ифодали  воситалардир.  Ушбу  тадқиқотнинг мақсади  el  (қўл)  компонентли  ибораларнинг  таснифи  ва  уларнинг  маъно  хусусиятларини  очиб беришдан иборатдир.

Ушбу мақолада уйғур халқининг озодлик куйчиси Aбдураҳим Низорий ва унинг ижод йўли ҳақида  сўз  боради.  Шунингдек,  уйғур  адабиёти  ҳақида  маълумот  берилиши  билан  бир  қаторда, Aбдураҳим Низорийнинг нима сабабдан Навоий ижод йўлига эргашганлиги ва Навоийни ўзига устоз деб билгани ҳақида ахборот берилган. Aбдураҳим Низорий ижодига таъсир ўтказган Aбдураҳмон Жомий, Умар  Ҳайём  каби  буюк  ижодкорлар  ҳам  таъкидлаб  ўтилган.  Мақола  давомида  Aбдураҳим  Низорий қаламига мансуб “Зад-ул-нажот” асарида қўлланилган бадиий санъатлар ҳам таҳлил этилади.

Корейс  тилшунослигида  XX  асрнинг  30  йилларида  Чхве  Хён  Бе  нинг  анъанавий грамматикага  асосланган  тадқиқоти  билан  бошланган  кўмакчи  феъллар  тадқиқи  ҳозирги  кунга қадар узлуксиз тадқиқот объекти бўлиб келмоқда.  Ушбу мақола корейс тилшунослигида кўмакчи феъллар ва уларни фарқлашнинг мезонларига бағишланади. Бунда кўмакчи феъллар етакчи феълга бирикиш масалалари,  кўмакчи  феълларнинг  етакчи  феъл маъносига  қўшимча  маъно  юклаши  каби масалалар ўрганилади. Кўмакчи феълнинг етакчи феълга семантик ва синтактик жиҳатидан тобе бўлиши,  аспект  ва  модал  маъноларга  эга  бўлиши  каби  хусусиятлари  тадқиқ  қилинади.  Бундан ташқари кўмакчи феълларнинг ўриндош шакллар билан муносабати ва ўхшаш шаклдаги асосий феъл билан бирга қўлланилиш масалаларига ойдинлик киритилади.

Ушбу  мақолада  Буюк  Ипак  йўли  даврида  хитой  тили  сўз  бирикмаларига  форс тилининг таъсирини кўриб чиқилади. Буюк ипак йўли инсоният тарихидаги энг муҳим цивилизация лойиҳасидир.  Ҳозиргача  унинг  аҳамияти  ўрганилмаган  ва  тўлиқ  тушунилмаган.  Йўллар  нафақат маҳсулотлар билан карвонларни, балки ғояларни, маданиятни, урф-одатларни  жадал алмаштириб олиб келар эди. Иқтисодиёт ва маданиятнинг юксалиши, мамлакатларнинг ривожланиши ва антик даврдан  ўрта  асрларга  ўтиши,  асосан,  дунёнинг  турли  бурчакларида  жойлашган  давлатлар  ва халқларни бирлаштирган ушбу муҳим йўлнинг ишлашига боғлиқ эди. Эрон, илгари Форс ва Парфия деб номланган, у милоддан аввалги II асрда Хитой билан дўстона алоқаларни сақлаб қолган ва "Буюк Ипак йўли"да иқтисодий ва маданий алмашинувларга эга бўлган давлат эди. Мақоланинг асосий қисми эса четдан кирган сўзларни очиб беради, 外来词 wàилáи cì, сўзма-сўз "ташқаридан келган сўзлар" деган маънони билдиради. Бир тилнинг бошқасига таъсири фонетика ёки грамматикада эмас, балки сўз бирикмаларида, бир тилдан иккинчи бир тилга кириб келган сўзда яққол намоён бўлади. Хитой ва форс тилларида бир оз лексик бирликлар пайдо бўлишининг тарихий шартлари кўриб чиқилди,  шунингдек,  хитой  ва  форс  тилларида  бир  хил  лексемалар  талаффузининг  ўхшашлиги  ва фарқлари аниқланди. Ушбу  мақоланинг  қиймати  шундан  иборатки,  у  кейинги  тадқиқотлар  учун  асос  ва  қўшимча материал бўлиши мумкин, шунингдек, тилшунослар ва шарқий маданият мутахассислари учун янги маълумотлар беради.

Ушбу  мақолада  араб  ва  ўзбек  тилларида  феъл  сўз  туркуми,  унинг    тилшунослар томонидан ўрганилиши, ҳар икки тилдаги ҳаракат феълларининг  қиёсий  лексик-семантик таҳлили қисқача  тарзда  ёритиб ўтилган.  Араб  тилидаги ҳаракат  феълларининг  лексик-семантик муноса-батларини ўрганишда, улар ўртасидаги синонимлик, антонимлик каби феъллар маъносига тааллуқли жиҳатларга  алоҳида  аҳамият  бермоқ  лозим.  Араб  тилидаги  ҳаракат  феъллари  орасида  полисемантик  маъноларни  англатувчи  феъллар  кўп  учраб,  улар  баъзан  ўзининг  асл  маъносида  қўлланса, баъзан эса умуман бошқа маъноларда ҳам келади. Ушбу феълларнинг қандай мазмунни ифодалаши эса, уларнинг қандай воқеа ёки ҳолат билан боғланганлигига ҳам қарайди. Феълнинг дастлабки, асл маъноси  асосан,  субъектнинг  оддий  ҳолати  билан  алоқадор  бўлса,  бошқа  маънолари  эса  унинг эмоционал  ҳолатини  ифодалашга  хизмат  қилади.  Араб  тилида  ҳаракат  феълларига  тааллуқли лексик-семантик  муносабатларни  ўрганишда,  ушбу  феълларнинг  қайси  предлоглар  билан  бирга келаётганлигига ҳам алоҳида аҳамият бермоқ лозим, чунки муайян бир ҳаракат феъли иш-ҳаракат қаратилган объектнинг жонли ёки жонсиз эканлигига кўра ҳам турфа хил предлогни талаб қилиши мумкин. Синонимлик муносабатларида эса, ҳаракат феъллари иш-ҳаракатнинг қай даражада давом этганлигига, қандай мақсад билан амалга оширилганлигига ёки унинг қандай воситалар ёрдамида бажарилганлиги каби ҳолатларга кўра бир-биридан фарқланади.  Ўзбек тилидаги “келмоқ” ҳаракат феълининг араб тилида ифодаланишида, ўхшаш ва фарқли жиҳатлар мавжуд эканлиги маълум бўлди.  Ўзбек тилида ушбу ҳаракат феълининг бош семаси анчагина содда кўринишда бўлсада, мазмунан араб тилидаги “келмоқ” лексемасига  деярли мос келади. Ўзбек тилида  ушбу  феъл  ўзи  қаратилган  объектнинг,  асосан,  тушум,  ўрин-пайт,  чиқиш  ва  жўналиш келишикларида  келишини  талаб  қилса,  араб  тилида  улар  тушум  келишиги  ёки  муайян  келишик маъносини  берувчи  предлог  билан  ифодаланади.  Ўзбек  тилидаги  “келмоқ”  феълига  хос  баъзи маъноларни  ифодалашда,  уларнинг  айнан  арабча  муқобил  вариантини  қўллаш  лозим  бўлса,  баъзи ҳолатларда эса ўзбек  тилидаги  ушбу  ҳаракат  феълининг англатган  маънолари араб  тилида ҳам, айнан “келмоқ” феъли билан ифодаланади, бироқ ушбу ҳолатда араб тилида “келмоқ” маъносини берувчи синоним феъллардан кутилган маънони ифодаловчи айнан бир феълни танлаш лозим.

Мазкур  мақолада  машҳур  озар  шоири  Фузулий  ўзбек  мумтоз  адабиётининг  буюк сиймоси Алишер Навоийни ўзининг  салафларидан деб билгани, адабий, фалсафий қарашларда унга эршагани хусусида сўз боради. Хусусан, Фузулийнинг "Беш эмас" радифли ғазали Навоийнинг мазкур радифли ғазалига  татаббу  сифатида  ёзилгани,  ғазал мазмунидаги муштарак жуҳатлар  ва   икки шоирнинг  фалсафий  қарашлари  қиёсланган.  Шунингдек,  мақолада  Фузулий  ғазалидаги  шеърий санъатлар таҳлил қилинган.

Мақола  ҳаракатнинг  ҳолатини,  ҳаракат  сифатини,  ҳаракат  ёки  хусусиятнинг намоён  бўлиш  даражасини  белгилайдиган  ҳаракат  туридаги  ҳолатларнинг  турларини  семантик таҳлил қилишга бағишланган.  Ҳаракат ҳолатларининг семантик хусусиятларига кўра, у ҳар доим гапда эргаш гап эканлигини таъкидлаш лозим. Масалан, вақт, жой, даража ёки ҳаракат услубининг ҳолатлари. Пашту  тилида  вазият  семантикасига  кўра  қуйидаги  ифода  усулларига  бўлинади:  ҳаракат сифатини белгиловчи ҳолатлар, ҳаракат ёки белгининг намоён бўлиш даражаси, ҳаракат ҳолатини кўрсатадиган ҳолатлар, ҳолатлар ҳаракатни бажариш сифатини, шунингдек ҳаракатни бажариш усулини кўрсатадиган ҳаракат ҳолатларини кўрсатадиган ҳаракат.

Бундан  атиги  бир  неча  йил  олдин  Хитойда  қандай  фантастик  асарлар  мавжудлиги ҳақида тўлиқ маълумотлар йўқ эди. Осмон остидаги давлатнинг ўз фантастикаси борлигини Хитойдан ташқарида жуда камчилик биларди. Ёзувчи Лю Цисин дунё саҳнасига чиққанда ҳаммаси ўзгарди. 2014 йилда  унинг  “Уч  жисм  муаммоси”  асари  инглиз  тилига  таржима  қилинди  ва  тез  орада  Ғарбда машҳурликка  эришди.  Лю  Цисин  1966-1976  йиллардаги  маданий  инқилоб  даврида  вояга  етади  ва  бу воқеалар  унинг  дунёқарашига  таъсир  ўтказмай  қолмайди.  Кўплаб  репрессия  ва  таъқиқлар даврида Хитойда Ғарб адабиёти намуналарини ўқиш таъқиқлаб қўйилган эди. Лекин бу ёш Люга яширинча Жюл Верн,  Артур  Кларк,  Айзек  Азимов,  Джордж  Оруэлло  каби  ижодкорлар  асарлари  билан  танишишга тўсқинлик қилмади. Лю Цисин шундай дейди: “Ижодимга энг катта таъсир ўтказган ёзувчи Артур Кларкдир.  Унинг  “Фазовий  Оддисея”  асари  мен  учун  илмий  фантастик  тасаввур  ва  тафаккурнинг кенглигини  очиб  берди.  Кларк  шунингдек  илмий  фантастика  қандай  қилиб,  ҳаёлий  дунё  яратиши мумкинлигини кўрсатиб берди”. Цисин муҳандислик таълимини олди. Лю хитой фантаст ёзувчиси Лао Ше  ижодидан  таъсирланиб,  ўзини  ёзувчи  сифатида  синаб  кўради.  Қисқа  вақт  ичида  унинг  илмий фантастика йўналишидаги асарлари нафақат Хитойда балки, Ғарбда ҳам машҳурликка эришди. Мазкур мақолада адабиёт жанрларидан бири бўлган фантастика жанрига Хитой фантаст ёзувчиси Лю Цисин мисолида муносабат билдирилган. Фантастика бўйича турли хил фаразларнинг мавжудлиги, замонавий хитой  адабиётида  фантастика  жанрининг  бошқа  йўналишлардан  фарқли  жиҳатлари,  фантаст ёзувчилар сирасига кирган ва жаҳон адабиётида тан олинган ёзувчи Лю Цисин ижоди ҳамда унинг “Уч жисм  муаммоси”  асарининг  моҳияти  талқин  қилинган.  Тадқиқ  этилган  маълумотлар  орасида фантастика  тушунчаси  таркибида  асосий  вазифани  бажарган  мифология  ва  унинг  таркибий кўринишлари,  хусусиятлари,  ўзига  хосликлари  ва  муаммолари  ҳақида  маълумотлар  баён  қилинган  ва асослаб берилган. Адабиётшуносларнинг фикрлари ва илмий ёндашувларига мулоҳазалар берилган.