№ 4 (2019) Sharqshunoslik

Таржима  бўйича  сўнгги  тадқиқотларга  кўра  ўқувчи,  тизим,  вазият,  берилган (таржима  қилинган)  матннинг  нуқтаи  назарини  ўз  ичига  олади.  Ҳозирги  кунда  нафақат  бир томонлама таржима тенденцияси қўлланилмоқда, балки (берилган ёки таржима қилинган) матнга эътибор бериш учун тўғридан-тўғри таржима тадқиқотлари таржима тушунчасини диверсификация қилиш бўйича қайта кўриб чиқиш тенденциясини таклиф қилмоқда. Баъзан берилган (таржима қилинган) матнни ўқиётганда бирон бир нарса етишмаётгандек туюлади. Масалан, ўқувчи таржима қилинган  матн  баъзи  муҳим  қисмларни  қамраб  олмаганлигини  ёки  асл  нусхани  ва  таржимани ўқиётганда  ҳис-туйғулар  турлича  эканлигини  сезиши  мумкин.  Манба  матни  ва  таржима  матни ўртасидаги  фарқ  маданиятлар  (мамлакатлар,  тиллар)  ўртасидаги  фарққа  боғлиқ.  Таржиманинг оғишлари иккала томондан ҳам кўрилиши керак. Машҳур таржимон Энтони Пим (2010) айтадики, ҳар қандай таржиманинг асосий мақсади бу алоқа.  Яхши таржимон шунчаки манба матнига риоя қилмаслиги  керак,  чунки  ўқувчи  иккала  матнни  ҳам  тушуниши  муҳим.  Бошқача  айтганда,  Пим таржимонга янги йўналишни кўрсатади. Маданиятлараро фарқлар янги матн, янги тил тушунчаси, янги ҳаёт учун яхши бошланғич нуқта бўла олади. Таржима фақат манба матни билан бир хил мос келиши керак эмас. Шунингдек, у тиллар ўртасидаги фарқни  ҳам эътиборсиз қолдирмаслиги керак. Таржима хатолар ҳақида маълумот бериши ва уларни олдини олишга ёрдам бериши керак. Таржима жараёнида тил ҳаракати таржимон призмасидан (фантазия) келиб чиқади ва унинг таржимага оид билимларини  ўз  ичига  олади.  Бу  таржимонга  янги  матн  яратишда  ёрдам  беради.  Ушбу  мақола таржима  қилиш  орқали  янги  матнни  яратишда  муаллиф  ва  таржимоннинг  ролига  бағишланган. Мақола  муаллифи  Навоий  Театрининг  биносидаги  ёдгорлик  ёзуви  мисолида  (тошга  ўйилган битиклари) уч тилга: ўзбек, инглиз, япон тилларига қилинган таржимага эътибор қаратади.

Ушбу  мақола  Японияда  илмий-техник  ва  инновацион  сиёсатни  шакллантириш масалаларини  ўрганишга  бағишланади.  Шунингдек  тадқиқотда  иқтисодий  ўсишга  бир  қатор омилларнинг, хусусан инновацияга йўналтирилган инсон капитали омилининг таъсири эконометрик моделлаштириш асосида таҳлил қилинади. Илмий тадқиқотнинг мақсади – Япониянинг илмий-техник ва инновацион сиёсатининг шаклланишиши  ва  ривожланишини  таҳлил  қилиш,  инновацион  омилларнинг  мамлакат  иқтисодиётининг ривожланишига таъсирини корреляция ва регрессия модели орқали аниқлаш. Мақоланинг илмий натижалари:

Мақолада Япониянинг илмий-техник ва инновацион сиёсатининг ретроспективаси шакллантирилган;

Япониянинг иқтисодий ривожланишига таъсир кўрсатувчи омиллар, хусусан, илмий-тадқиқот ишларининг  ички  харажатлари,  технологик  маҳсулотларни  экспорт  қилишдан  тушган  даромад, Японияда илмий-тадқиқот ишларида банд бўлганлар сони билан боғлиқ модели яратилган.

Мақолада  миллий  инновацион  тизим  (МИТ)  тушунчаси  ва  унга  доир  илмий-назарий қарашлар,  ёндашувлар  таҳлили  келтирилган.  Шу  билан  бирга  DEA  модели  орқали  Япониянинг  МИТ самарадорлиги баҳоланиб бир нечта ривожланган мамлакатлар билан қиёсий таҳлил этилган ва улар асосида Ўзбекистон иқтисодиётини инновацион ривожлантириш учун таклифлар ишлаб чиқилган. Биз танлаган моделнинг бир қатор дастурий таъминотлари ҳам мавжуд бўлиб, (DEA-Solver-Pro, Frontier  Analyst,  OnFront,  Warwick  DEA,  EffiVision,  KonSi  DEA  Analysis  в.ҳ.к.)  бизнинг  таҳлилларимиз Excel дастурида амалга оширилган. Барча таҳлиллар Жаҳон Банки, ИҲРТ, Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти каби халқаро ташкилотларнинг маълумотлари асосида тайёрланган.

Ушбу  илмий  мақолада  халқаро  меҳнат  бозорида  ишчи  кучи  реципиенти  сифатида иштирок  этаётган  Япониядаги  иммиграция  жараёнларининг    ҳукумат  томонидан  тартибга  солишнинг ўзига хос хусусиятлари, оқибатлари ҳамда мазкур жараёнларнинг замонавий тенденциялари таҳлил қилинади. Илмий мақоланинг мақсади Япониядаги иммиграция жараёнларининг шаклланиши ва ривожланиши, хорижий ишчи кучига боғланиб қолишнинг олдини олиш ҳамда мамлакатга кириб келадиган қуйи малакали ишчилар оқимини чеклаш борасида Япония ҳукуматининг оқилона сиёсати натижаларини таҳлил қилишдир. Илмий мақоланинг асосий натижалари қуйидагилар билан изоҳланади: Японияда ишчи кучи иммиграцияси жараёнлари шаклланиши ва ривожланишининг зарурати кўрсатиб берилган; Хорижий ишчи кучи импортини тартибга  солишда  мамлакатдаги  “бир  умрлик ишга  ёллаш тизими”нинг ўрни ёритилган. Япон ҳукуматининг  юқори  малакали  кадрларни  жалб  қилиш  сиёсатининг    ўзига  хос  хусусиятлари очиб берилган; Мамлакатда 2018  йилда  қабул  қилинган  янги  миграция  сиёсатининг  аcосий  йўналишлари  ва кўрсатилган. Таҳлил натижасида олинган маълумотлар асосида реципиент мамлакатларда хорижий ишчи кучи импортига, хусусан паст малакали кадрлар миграциясига боғланиб қолмасликни олдини олиш ва миллий меҳнат бозоридаги мавжуд салоҳиятдан оқилона фойдаланиш борасидаги хулосаларга келинади.

Ушбу  мақолада  Япониянинг  технополислар  ташкил  этиш  орқали  мамлакатда инновацион иқтисодиётни ривожлантириш стратегияси таҳлил қилинади. Мақоланинг объекти - Япониянинг технополислари Мақоланинг  предмети-Япониянинг  инновацион  иқтисодиётни  ривожлантиришда  технополисларни ташкил этиш, ривожлантириш тажрибаси Мақоланинг мақсади-Япониянинг технополисларни ташкил этиш, илмий тадқиқот учун шартшароитларни яратиш ва илмий тадқиқот натижаларини технополислар орқали кластерлаш усулида саноатга тадбиқ қилиш тизимини тадқиқ қилиш. Мақоланинг илмий натижалари қуйидагилар билан изоҳланади:

-  Япониянинг  жаҳон  инновацион  индексларидаги  ўрни  ва  инновацион  сиёсатининг  мазмунмоҳияти кўрсатиб берилган;

-  Япониянинг “Технополис-90” стратегик дастурининг мазмун-моҳияти очиб берилган;

-  Цукуба технополиси мисолида Япония технополисларининг фаолияти ўрганилганлиги кўрсатилган.

Бугунги кунда, турли давлатлар ўз имижини шакллантиришда маданий дипломатиясига  алоҳида  эътибор  қаратмоқда  ва  ундан    самарали    фойдаланишга  интилмоқда.  Маданий дипломатиянинг  мақсади  –  хорижий  давлатлар  билан  халқаро  алоқаларни  мустаҳкамлаш  ва халқаро  муносабатлар  тизимига  таъсир  кўрсатишдир.  Шунингдек,  у  жаҳон  ҳамжамиятида    ўз имижини шакллантиришда ва мавқеини  оширишида муҳим аҳамият касб этади.  Маданият  омили  халқаро  сиёсатдаги  "юмшоқ  куч"  сифатида  жаҳондаги  ижтимоий-иқтисодий жараёнларга  ва  халқаро  муносабатларга  жиддий  таъсир  кўрсатади.  "Юмшоқ  куч"  концепцияси остида  муайян  давлат  томонидан  олиб  бориладиган  маданий  дипломатияси    тушунилади.  Дунёда ривожланган  мамлакатлар  қаторидан  ўрин  олган  Япониянинг  ташқи  сиёсатида  ҳам  "юмшоқ  куч" омилига  катта  эътибор  қаратилмоқда.  Маълумки,  Япония  ўз  тараққиёти  давомида  Ғарб  цивилизацияси  ютуқларидан  баҳраманд  бўлиш  билан  бирга,  миллий  маданияти  қадриятларини  ҳам  сақлаб қолишга муваффақ бўлган. Замонавий япон маданияти унда анъана ва замонавийликнинг ўзаро уйғунлашиб кетганлиги билан характерланади. Айнан шу миллий хусусият ҳозирги ахборотлашган жамиятни яратиш шароитида Япониянинг ахборот инқилоби ва компьютор ахборот тизимининг жаҳондаги етакчисига айланишига сабаб бўлди. Маданий дипломатия Японияга  сиёсий ва иқтисодий характердаги  кўплаб  масалаларни  ҳал  этишга  хизмат  қилибгина  қолмай,  уни  халқаро  ҳамжамиятга  янада чуқурроқ интегратциялашувига ва халқаро майдонда ўз имижини оширишига  ёрдам бермоқда. Шундай  қилиб,  Япония  глобаллашув  жараёнларидан  унумли  фойдаланган  ҳолда,  "юмшоқ  куч" воситасидан  маданий  дипломатиясини  ривожлантириш  орқали  ўз  маданиятини  жаҳонда  тан олинишига эришди. Шунинг учун ҳам, Япониянинг ушбу соҳадаги  илғор тажрибасини  ўрганиш биз учун муҳим аҳамиятга эга.

Замонавий энергетика тизими асосан қазиб олинадиган ёқилғилардан фойдаланишга  асосланган,  бу  жаҳон  энергия  истеъмоли  тузилмасида  деярли  90%  ни  ташкил  этади.  Хомашёнинг  жадал  суръатларда  ишлаб  чиқарилиши  атроф-муҳитга  салбий  таъсир  кўрсатмай  қолмайди.  Бу  ўз  навбатида  экологик  муаммоларни  вужудга  келтиради.  Асосий  энергия  ресурслари  – нефть,  газ,  кўмир,  маъданлар  ва  бошқа  фойдали  қазилмаларнинг  мавжуд  бўлган  захираларининг тугаб бориши энергетика муносабатларини глобал миқёсда кескинлаштиради. Бугунги  кунда  кўпгина  мамлакатларнинг  импорт  қилинадиган  энергия  ресурсларига  бўлган қарамлигининг  ортиши,  иқлим  ўзгариши ва  атроф-муҳитни  муҳофаза қилиш  муаммолари,  жадал иқтисодий ривожланиш ва аҳоли сонининг ортиши туфайли энергия ресурсларига бўлган талабнинг тобора  ўсиб  бориши  қайта  тикланадиган  энергия  манбаларига  қизиқиш  уйғотмоқда.  Қайта тикланадиган энергия манбаларидан кенгроқ фойдаланиш ижтимоий ва экологик жиҳатдан мақбул энергия тузилмаларига эришиш имконини беради. Шу боисдан ҳам, ҳозирги кунда муқобил энергия технологиялари – гибрид автомобиллар ва электр транспорт воситалари, қуёш, шамол, геотермик энергия, биоэнергия юқори даражаларда ривожланмоқда. Мазкур  мақолада  бугунги  кунда  қайта  тикланадиган  энергия  манбалари  ривожланишининг  замонавий  тенденциялари,  Японияда  муқобил  энергетика  соҳаси  ҳамда  қуёш  энергиясининг  ривожланиш босқичлари,  қуёш  энергияси  ривожланишининг  ўзига  хос  жиҳатлари,  қайта  тикланадиган  энергия манбалари замонавий технологияларини ишлаб чиқаришдаги ютуқлар, шунингдек, қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш олдида турган муаммолар ўрганилган. Шунингдек,  Япониянинг  янги  энергетика  сиёсати  ҳамда  стратегияси,  мамлакат  энергетика хавфсизлигини таъминлашга қаратилган қонун ҳужжатлари, дастур ҳамда стратегик режалар, мамлакат энергетика сиёсатидаги ўзгаришлар, энергия ресурслари манбаларини диверсификациялаш масалалари, бугунги кунда энергетика хавфсизлиги олдида турган долзарб масалалар  таҳлил қилинган.  Японияда қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш истиқболлари, Қуёш энергиясининг  янги  лойиҳалари  ва  уларни  амалга  ошириш  механизмлари  ёритилган.  Японияда  қайта тикланадиган  энергия  манбалари  ривожланишининг  замонавий  тенденциялари  таҳлили  юзасидан илмий хулосаларга келинган.

Ушбу илмий мақола Японияни замонавий халқаро муносабатлардаги ролини таҳлил қилишга бағишланган. Глобализация шароитида ҳар қандай давлат ўзининг манфаатларини илгари суришда мавжуд ресурсларга таянади , шу муносабат билан мақолада Япония ташқи сиёсатининг ўзига хослиги сифатида замонавий япон жамиятининг цивилизацион, маданий, технологик асосларининг намоён бўлишига эътибор  қаратилган. «Қаттиқ куч» билан бир  қаторда «ақлли куч»нинг шаклланиш  хусусиятларига  алоҳида  эътибор  қаратилган.  «Ж.Най  «қаттиқ  куч  деганда  сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий қудрат йиғиндисини назарда тутиб, «юмшоқ куч»ни асосан маданият, қадриятлар  ва  сиёсий  мафкура  билан  таърифлаб,  «ақлли  куч»ни-ташқи  сиёсий    вазифаларни  ҳал этишда ва миллий хавфсизлик таъминлашнинг механизми сифатида замонавий шароитда энг кўп ишлатиладиган ҳолат яъни «қаттиқ куч» ва «юмшоқ куч»ни» биргаликда ишлатилишини назарда тутади. Ж. Най фикрича, «бошқа акторларга таъсир этишнинг учта  йўли мавжуд: 1) мажбурлаш ва ўз томонига оғдириб олиш, 2) ўзининг жозибадорлигидан фойдаланиш яъни «юмшоқ куч», ушбу тушунчаларнинг ривожланиши 3) «ақлли куч»ни яъни «қаттиқ куч» ва «юмшоқ куч»дан биргаликда фойдаланишни келтириб чиқарди». Япониялик машҳур олим Д.Т. Судзуки дзэн таълимотини япон маданиятининг  таркибий  қисми  сифатида  таъкидлайди.  Унинг  фикрича,  «дзэн  нафақат  японияликларнинг диний  хаётига  туғридан  туғри  таъсир  қилди  балки  уларнинг  маданиятига  яхлит  таъсир  утказди». Буни япон маданиятининг ривожида  кузатиб ишонч ҳосил қилиш мумкин.  Япония ҳукумати сиёсатида «юмшоқ  куч»нинг  аҳамиятини  тадқиқ  қилишда  у  бошқа  давлатларга  қараганда  япон  маданияти  ва қадриятларининг  ўзига  хосликларига  таянишини  таъкидлаш  жоиз.  «Юмшоқ  куч»нинг  концептуал асосларини  ишлаб  чиқиш  мақсадида  2004  йилда  «Хосэй»  университети  профессори  Тамоцу  Аоки бошчилигида  маданий  дипломатияга  ёрдам  буйича  Маслаҳҳат  кенгаши  тузилган  бўлиб  унинг  асосий вазифаларидан бири сифатида Япониянинг дунёдаги имижини яхшилаш бўлган. Тузилган Маслаҳат кенгаши замонавий глобал ривожланишнинг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ўзининг эътиборини «Японияни билишдаги илк қадам сифатида оммавий маданиятни тарғиб қилиш»га қаратди. Манга (комикслар) ва анимэ (анимацион фильмлар маданий маҳсулотлар сифатида ўзида эстетик  туйғулар ва бадиий маҳоратни намоён қиладилар.

Ёшларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги  - замонавий жамиятнинг асосий кўрсаткичларидан биридир. Чунки ёшлар мамлакат келажагини белгилаб берувчи, жамиятнинг сафарбар этилувчи  ресурсдир.  Мазкур  мақола  ёшлар  сиёсати,  бу  борадаги  БМТ  томонидан  қабул  қилинган халқаро ҳуқуқий ҳужжатларни ёритади. Масаланинг долзарблиги шундаки, дунёни қамраб олаётган  глобаллашув  жараёнларининг  чуқурлашуви  ва  ундан  келиб  чиқаётган  хавф-хатарларни  ёшлар иштирокисиз ҳал этиб бўлмаслиги эътиборидан айнан бу масала жаҳон ҳамжамиятининг, хусусан БМТнинг  ҳам  устувор  йўналишларидан  ҳисобланади.  Мақолада  ёшлар  соҳасини  тартиб  солувчи халқаро ҳуқуқий ҳужжатларга алоҳида эътибор берилган. Зеро, XX асрнинг ўрталаридан бу масала 130 дан ортиқ давлатлар сиёсатининг объектига айланган.  У  ёки  бу  мамлакатнинг  ёшларга  оид  давлат  сиёсатини  олиб  боришида  икки,  яъни  Европа  ва англосаксон  моделларини  ажратилади.  Европа  модели  ёшларга  оид  давлат  сиёсатини  амалга оширишда  давлатнинг  етакчи  ролига асосланиб,  ушбу  сиёсатнинг  устувор  йўналишлари,  мақсад, вазифа  ва  кутилажак  натижалари  аниқ  белгилаб  олинади.  Англосаксон  моделга  кўра,  ёшлар сиёсатини амалга оширишда давлат органларининг тизимли иштироки кузатилмайди, унга ёшлар ташкилотларининг кўнгилли ва эркин иштироки хос бўлиб, уларнинг фаолияти давлат томонидан қўллаб-қувватланади. Мақолада ёшларга оид сиёсат борасида Япония ва Ўзбекистон тажрибалари, уларнинг умумий ва  ўзига  хос  жиҳатлари  тахлил  қилинган.  Кўпгина  давлардан  фарқли  ўлароқ,  Япониянинг  ижтимоий-сиёсий тизими ўн йилликлар давомида катта ижтимоий ларзалар ва ижтимоий институтлар инқирозларидан четлаб ўтганлигини таъкидлаш жоиз. Бу эса, ўз навбатида, япон жамиятида ёшлар  муаммоларини  ҳал  этишда  давлат  томонидан  олиб  борилаётган  чора-тадбирлар  самарадорлигини исботламоқда. Бу соҳада Япония сиёсати ўзига хос жиҳатларга эга бўлиб, у анъанавий превентив  чораларни  инновацион  ёндашувлар  билан  уйғунлашишни  таъминлайди  ва  бу  унинг универсаллигидан далолат беради.  Шунингдек,  мақолада  Ўзбекистонда  жамиятнинг  ижтимоий-сиёсий  ҳаётида  ёшлар  ролини оширишга қаратилган янги сиёсатнинг асосий йўналишлари кенг ёритилган. Бунда ёшлар ташаббусларини давлат ва ёшлар ташкилотлари томонидан тенг қўллаб-қувватланишига урғу берилган. Шундан келиб чиқиб, қайд этиш мумкин-ки, ёшлар билан очиқ мулоқот Ўзбекистон тараққиётининг янги босқичида стратегик йўналишга айланди. Бу стратегияда ёшларнинг ижтимоий фаоллиги, уларнинг замонавий, демократик давлатни шаклланиши жараёнларига дахлдорлигини ошириш ҳал этувчи ўринга эга бўлмоқда.

Ушбу таҳлилий мақолада Ўзбекистон Япония ҳамкорлигининг шаклланиш тенденциялари, асосий йўналишлари ўзаро муносабатларга таъсир этувчи шарт-шароит ҳамда омиллар ўрганилган. Ўзаро ҳамкорликнинг бугунги ҳолати ва истиқболлари очиб берилган. Таҳлилий тадқиқотни  амалга  оширишда  тизимли  ёндашув  ҳамда  мантиқий  тарихийлик  усулидан  фойдаланилди. Бунда  Ўзбекистон  ва  Япония  мунособатлари  ҳалқаро  мунособатлар  тизимининг  узвий  боғланган элементлари  сифатида  қаралиб,  бундай  ёндашув  Япония  Шарқ  халқаро  мунособатларининг, Ўзбекистон  Марказий  Осиёдаги  ҳалқаро мунособатларнинг  етакчи  элементи  эканлиги  икки  мамлакат ўзаро мунособатларининг ички ривожланиш қонуниятларини ва истиқболини билишда муҳим аҳамият касб этади. Икки  давлат  ҳамкорлигининг  ривожланиш  динамикасини  очиб  бериш  учун  1992  йилдан  шу вақтгача мунособатларнинг мазмуни ва характери мантиқий-тарихий ёндашув орқали очиб берилган.  Япониянинг  Ўзбекистон  билан  ҳамкорлигини  кенгайтириш  манфаатдорлиги  масаласи  кўрсатилган. Савдо иқтисодий, маданий гуманитар мунособатлар билан бир вақтда Марказий Осиёсини барқарор  иқтисодий  ривожланган,  тинчлик  ва  ҳамкорлик  маконига  айлантириш  бўйича  умумий мақсад  йўлидаги  амалий  ҳаракатлар  ҳолати  ўрганилган.  Қўйилган  вазифаларни  ечишда  Япония Ўзбекистон ҳамкорлигини ифодаловчи илмий фактлар, воқеалар, жараёнлар давлатлар ўртасида тузулган  битимлар,  англашувлар,  шартномалар  давлат  раҳбарларининг  нутқлари,  сиёсатчиларнинг қарашлари атрофлича таҳлилий жиҳатдан қайта ишланган. Таҳлилий тадқиқот натижаларига кўра биринчидан, Япония Ўзбекистоннинг стратегик шериги  бўлиб,  ўзаро  муносабатлар  икки  давлатнинг  ташқи  сиёсатда  устувор  аҳамиятга  эга.  Икки мамлакат  халқлари  ўртасидаги алоқалар тарихий  характерга  эга  бўлиб, Осиёдаги халқаро  мунособатларда геосиёсий ва геостратегик аҳамиятга эга.  Иккинчидан, бугунги кунда Ўзбекистон ва Япония ҳамкорлиги динамик тарзда ривожланиб етуклик ва барқарорлигининг янги босқичига ўтди. Ўзаро  мунособотларда  2016  йилдан  бошлаб  фаол  ҳаракат  вужудга  келди  ва  турли  йўналишдаги ҳамкорликда тизимли, комплекс ёндашув устунлик қилмоқда. Бугунги кунда мунособатларни янада чуқурлаштиришга  янги  механизмларни  излаб  топиш  ва  ишга  солишга  қулай  имкониятлар  пайдо бўлмоқда. Бу ҳолат мунособатларнинг янги сифатга кўтарилишига асос бўлади.

Мазкур илмий мақолада қуйидагилар таҳлил этилган: Ўзбекистон Республикаси ва Япония  ўртасида  ўрнатилган  дипломатик  алоқалар,  стратегик  шериклик  тўғрисидаги  шартномани  ратификация  қилинганлигининг  бугунги  кундаги  улкан  аҳамияти  ва  тарихий  роли,  Япония сиёсий тизимининг ўзига хос хусусиятлари, Янония парламенти, унинг ваколатлари, парламентнинг палаталари, парламентга сайлов ўтказиш қоидалари, сиёсий тизимда Япония императори институтининг тутган ўрни, Япония Министрлар Кабинети, уни ташкил қилиш қоидалари, бош вазирнинг жамият сиёсий тизимини ислоҳ қилиш жараёнидаги роли, Япония сиёсий тизимида партиялар фаолияти, жумладан кўппартиявийлик тизимини шаклланиши билан боғлиқ муаммолар, доминант партия сифатида Либерал демократик партиянинг ютуқлари сабаблари, ЛДПнинг  Япония сиёсий тизимини  модернизация  қилиш  жараёнларидаги  роли,  Япония  Министрлар  Кабинетининг  сиёсий тизимдаги ўрни, С.Абе раҳбарлигидаги Япония ҳукуматининг Япония сиёсий, иқтисодий тараққиётини таъминлаш борасидаги фаолияти, Япония иқтисодиётини тиклаш ва янада ривожлантириш борасидаги  ҳукумат  дастури  ва  уни  амалга  оширилиши,  Япония  парламети  ва  Министрлар Кабинетининг  мамлакат  Конституциясига  ўзгаришлар  киритиш  борасидаги  фаолияти,  хусусан Япония  Конституциясининг  1,4,7,9,41  моддаларига  ўзгартиришлар  киритиш,  конституциясининг 9-моддасининг нормаларига ўзгартиришлар киритган ҳолда Япония қуролли кучларининг статусини янгилаш, Японияда “нормал қуролли кучлар”ни яратиш ғоясини ниҳоясига етказиш, Япония Конституциясига  Министрлар  Кабинетига  кенг  ваколатлар  берилишини  таъминловчи  бутунлай  янги махсус тўқизинчи бобини киритиш билан боғлиқ жараёнлар таҳлил этилди. Шунингдек, мақолада Япония сиёсий тизимининг тараққиёт истиқболлари, айниқса Япония иқтисодиётида рўй бераётган жадал ривожланиш суръатларининг Япония сиёсий тизими такомиллашувидаги аҳамияти, Япония жамияти миллий қадриятларининг ва анъаналарининг Япония сиёсий  тизими  фаолиятига  таъсири  ва  ижобий  аҳамияти  билан  боғлиқ  масалалар  хусусида  ҳам фикрлар баён  қилинди.  Япония  сиёсий тизимини  такомиллаштириш борасида бугунги  кунда  япон ҳукумати томонидан самарали сиёсий ҳуқуқий имкониятлар яратилаётганлиги ҳақидаги хулосалар ҳам билдириб ўтилган.

Ушбу  мақола  япон  тилидан  ўзбек  тилига  бадиий  таржимада  фразеологизмларнинг  берилиши  муаммоларини  ўрганишга  бағишланган  бўлиб,  унда  япон  тилидаги фразеологик бирликларнинг таржима қилишда қандай усуллар қўлланилгани хусусида сўз боради. Қиёс нуқтаи назаридан айрим ўринларда фразеологик бирликларнинг русча ва туркча муқобилларига ҳам мурожаат қилинади. Ибораларнинг маъно нозикликлари, япон халқининг маданияти, миллий  ўзига  хосликларини  қанчалик  ўзида  акс  эттириши  ва  айнан  шу  жиҳати  билан фразеологизмлар  таржимаси  айрим  ҳолларда  таржимон  учун  қийинчиликлар  туғдириши эҳтимоллари  таъкидланади.  Мақолада  илгари  сурилган  айрим  асосли  таклиф  ва  мулоҳазалар, чиқарилган  илмий  хулосалар  истиқболда  амалга  оширилажак  таржима  жараёнларида  ижодкорларга қўл келиши мумкин. Маълумки, ҳар қандай бадиий асарда миллий ўзгачаликни намоён этувчи унсурлар талайгина ва уларни таржимада бериш кўпинча бир қатор муаммолар юзага келишига сабаб бўлади. Уларни бартараф этиш эса таржимондан муаллифга тенг қобилият ва истеъдод талаб қилганлиги боис бунга эришиш йўли осон кечмайди. Буни, асосан, миллийликни ўзида  мужассам  этган,  халқнинг  моддий  ва  ижтимоий  турмуши,  урфодат  ва анъаналари,  дунёқарашини  акс  эттирувчи  фразеологик  бирликлар  таржимаси  мисолида кўриш  мумкин.  Чунки  фразеологизмларнинг  ишончли  қайта  яратилиши  таржимондан  алоҳида ёндашув талаб этиш билан бирга уларни асардаги мингларча сўз орасидан ажратиб олиш ва оддий йўл  билан  бошқа  тилга  ўгириш  мумкин  эмас.  Ўзбек  ва  япон  тилларининг  турли  тил  оиласига мансублиги,  кўпчилик  фразеологик  бирликларнинг  келиб  чиқиш  нуқтаи  назаридан  фарқлилик  касб этиши бадиий асарларни ўгиришда таржимондан ўта эҳтиёткор бўлиш, фразеологик бирликларнинг  этимологияси,  асл  манбаини  чуқур  ўрганишни  талаб  қилади.  Ушбу  мақолада  муаллифлар қўйилган масаланинг айнан шу жиҳатларига алоҳида эътибор қаратадилар.

Булоқдан  юзага  келиб,  тўлқинланган  сувларини  денгизга,  сўнгра  чексиз  океанга етказиб  берувчи  дарё  каби  ҳақиқий  ёзувчи  ва  шоирлар  илҳом  манбаисиз  ижод  қила  олмайдилар. Шубҳасиз, нафақат ёзувчи томонидан ўрганилувчи унинг ўзи узвий боғлиқ бўлган халқ ва ҳудуднинг ўзига хос тажрибалари, балки воқеликнинг ўткир талаблари, муаллифнинг келажакка қаратилган фикр-мулоҳазалари ва ғоялари илҳом манбаи бўлиши мумкин.  Умуминсоний фаолиятининг барча бошқа турлари каби адабиёт ҳам узоқ даврлар мобайнида барча халқ адабиётларининг классиклари томонидан ўзлаштирилиб ва тўлдириб борилган ўз қонуниятларига  эгадир.  Хусусан,  анъаналарга  таяниш,  ўтмиш  даврлар  адабиёти  тажрибаларидан фаол  фойдаланиш,  ўтмишни  қайта  англаш  ҳамда  воқеликка  бўлган  янгича  нуқтаи  назар  япон адабиётига хос хусусиятдир. Мақолада  XVII  аср  япон  адабиётининг  итеъдодли  вакили  Ихара  Сайкаку  ижодида  бадиий анъаналарнинг  роли,  эски  сюжетлар  шакли  ва  мазмунининг  трансформацияга  учраши  ҳамда уларнинг  янги  талқинининг  прициплари  каби  масалалар  ёритилган.  Ушбу  мақсадда,  муаллифнинг янгича  талқин  қилинган  асарлари  танлаб  олинган  ва  мумоз  япон  ҳамда  хитой  адабиётидаги  асл манбалар  билан  қиёсий  таҳлилга  тортилган.  Мазкур  таҳлил  орқали  анъанавий  жанр  ва  сюжетларнинг янги талқини, қайта англаниш принциплари ҳамда ўша давр япон халқининг бадиий тасав-вурлари тизимида юз берган силжишлар аниқланган

Мақола  Япониянинг  демографик  муаммолари  ҳақида.  Демографик  ва  ижтимоий хавфсизлик тадқиқотлари миллий институти томонидан ҳар беш йилда бир марта ўтказиладиган бўлғуси  популяциянинг  ҳисоб-китобларига  кўра,  аҳолини  рўйхатга  олиш  натижаларига  асосан 2010 йилда  Япониянинг  умумий  аҳолиси  энг  юқори  чўққига  кўтарилиб,  128  миллионга  етди  ва 2040 йилда камайишни бошлайди. Бу йилга бориб 107 миллион 280 минг кишини ташкил қилади. Ер, инфратузилма,  транспорт  ва  туризм  вазирлигининг  ҳисоб-китобларига  кўра,  2050  йилда  аҳоли сони юз миллиондан пастга тушиб, 97 миллион кишига камаяди. Аҳолининг  қисқариши  жамият  ривожланишига  турли  нуқтаи  назардан  таҳдид  солади.  Меҳнатга лаёқатли  ёшдаги  аҳолининг  камайиши  (15  ёшдан  64  ёшгача)  туфайли  яширин  ўсиш  имкониятлари йўқолади ва ЯИМ пасаяди. Ижтимоий таъминот тизимини, хусусан пенсия тизимини қўллаб-қувватлаш қийинлашади. Турмуш даражаси пасайиши хавфи юзага келади. Муаллиф  Япониянинг  демографик  ривожланишидаги  ўзига  хос  тенденцияларни  аҳолининг  тез қариши, туғилишнинг пасайиши, шунингдек, ушбу жараёнларнинг ишчи кучининг миқдорий ва сифат хусусиятларига таъсири ва уни тўлдиришнинг мумкин бўлган усулларини кўриб чиқади. Мақолада кўриб чиқилган муаммоларни таҳлил қилишда Япония дуч келган демографик инқироз, шубҳасиз, иқтисодий ривожланишга сезиларли даражада салбий таъсир кўрсатиши мумкин, деган хулосага келади, аммо мамлакатнинг ҳукмрон доиралари миллатни ҳаракатга келтириши ва демографик силжишлар таъсирини юмшатишга эришиши мумкин.

Ушбу  мақола  Ўзбекистон  ва  Япония  ўртасидаги  муносабатларнинг  бой  тарихига, шунингдек, ҳозирги кундаги ўзаро алоқаларнинг ривожланишига бағишланган. Маълумки, Ўзбекистон ва Япония ўртасидаги муносабатлар қадим замонлардан буён яхши яхши ривожланган. Бугунги кунда  сақланиб  қолган  ва  ривожланиб  бораётган  ушбу  самарали  муносабатлар,  ўзаро  маданий, ижтимоий ва иқтисодий алоқалар алмашинувининг бойиб боришига сабаб бўлган.

Ушбу мақолада қадимги ва ўрта асрларда ўзбек-япон маданий ва ижтимоий-иқтисодий алоқалари ёритилади. Шунингдек, япон олимлари Ш.Куваяма ва М.Инабаларнинг тадқиқотларидаги Ўзбекистоннинг жанубий ҳудудлари  – Тохаристон ва унга қўшни ҳудудларнинг илк ўрта асрлардаги этник тарихига оид маълумотлар таҳлил қилинган.

Мазкур  мақола бадиий  матнда  этномаданий  маъноларнинг шаклланиши  ва  уларнинг  ифодасига  бағишланган.  Мақоланинг  объекти  бадиий  матн  таҳлилидан  келиб  чиқадиган турғун маданий маънолар. Ясунари Кавабатанинг “Минг қанотли турна” романидаги этнонконцептлар ишимизнинг  асосий  материали  бўлиб  ҳисобланади.   Мақоланинг  мақсади  Ясунари  Кавабатанинг  “Минг  қанотли  турна”  романидаги  этнонконцептларнинг  аниқланган  маъноларини  намоён қилиш. Ишда асосан  интегратив таҳлил ва концептуал таҳлил усулларидан фойдаланилди. Матн орқали  япон халқи маданий ҳаётининг ҳам анъана, ҳам янгилиги ўрганилиб, персонажларнинг “чой маросими”га боғлиқ ҳар бир маълумотлари, фикрлари  мазкур тушунчанинг ҳажмига қўшимча бўёқдорлик  берган  жиҳатлари  кўрсатилган.  Шунингдек,  ХХ  асрнинг  йирик  насрий  ёзувчиларидан Ясунари Кавабата ижоди орқали япон маданиятининг ўзига хос хусусиятларидан бири бўлган чой маросими “тядо” мисолида миллий тафаккур акс эттирилган. Япон маданияти тизимидаги қадриятлар, чой маросими билан боғлиқ лингвомаданий концепт майдон кузатилган. Таъкидлаш жоизки,  чой  маросими  концептига  ҳар  бир  япон  ўзидан  келиб  чиқиб  маъно  сингдиради.    Асарда  чой маросими, кимоно, маросимлар ва шу каби этноконцептлар бадиий концептлар сифатида композицион асос, миллий эстетика ва табиий фон вазифаларини ўташи аниқланган.  “Кимоно” концепти чой маросими концептининг бир бўлаги бўлганлиги ҳолида мавсум концептини  бирлаштириши  кузатилган.  Шунингдек,  Кавабата  Ясунари  чой  маросими  орқали  миллий макон яратиш ва маросим билан боғлиқ муаммоларни кўрсатибгина қолмай, миллий характерлар яратишда ҳам фойдаланганлиги аниқланган. “Минг қанотли турна” романида ифодаланган руҳий, эстетик ва маданий анъаналар, “тядо”-чой маросимининг асосий тамойиллари: уйғунлик, хушмуомалалик, покизалик ва тинчлик, муаллифнинг матнда замон ва макон яратиш маҳорати таҳлилга тортилган. Чой маросими фонида роман асосий  қаҳрамонлари  Кикужи  ва  Юкиконинг  характерлари  очиб  берилганлиги  кўрсатилган.  Ёзувчининг детал яратиш маҳорати, интерьер ва нарсаларнинг мустақил композицион, маъновий аҳамиятлари  ўрганилган.  Кузатилган  натижалар  асосида  Кавабата  Ясунари  чой  маросими  “тядо” орқали япон миллий тафаккурини маҳорат билан ифодалай олган деган хулосага келинган.

Мазкур  мақола  Япония  маданияти  ва  япон  тилига  бағишланган  бўлиб,  бугунги кунда замонавий тилшуносликда халқларнинг дунё манзараси ва тил манзараси масалалари бўйича тадқиқотларга  бағишланган.  Турли  тиллар  ва  маданиятлар,  хусусан,  япон  тили  ва  маданияти бўйича мазкур масалаларнинг ўрганилиши юзасидан кўплаб фактик материал тўпланган. Шу билан бирга, ҳар бир тил ва маданият бўйича алоҳида олинганида қайси омил етакчи бўлиши ҳақида, яъни қачон тил инсонлар ахлоқига таъсир қилиши, ёки аксинча, қайси ҳолатда тил хусусиятлари ҳаёт шарт–шароитларидан  келиб  чиқиши  масаласида  ҳам  аниқ  бир  қараш  йўқ.  Дунёнинг  япон  тили  манзарасини тадқиқ этиш масаласи борасида илк қадамлар ташланмоқда, аммо бу йўналишда ҳам турлича ёндашувлар юзага келганлиги ҳақида батафсил ёритилган.

Мазкур  мақола  қисман  хитой  тилида  омонимия  тушунчаси  ва  япон  тилшуноссинологи,  Японияда  хитой  тилини  ўрганиш  бўйича  илмий  жамият  раиси,  профессор  Т.Кураиси бошчилигидаги  олтмиш  кишилик  тилшунослар  коллективи  томонидан  яратилган  “Кураиси луғатига” бағишланади. Маълумки, умумий тилшуносликда луғатлар асосида омонимияни ўрганиш методикаси кенг татбиқ қилинади. Бу луғат ҳозирги замон хитой тилида омонимларнинг миқдор таркиби  ва  хослигини  тадқиқ  қилиш  учун  Токиода  1972  йилда  “Иванами”  нашриёти  томонидан босиб чиқарилган бўлиб, 37 минг сўзлик “Иванами Тю: гокуго дзитэн” – хитой-япон фонетик луғати материал сифатида хизмат қилади. Мақолада луғат тавсифи кенг ёритилган бўлиб,  кўрсатилган  грамматик  маълумотлар  туфайли  мазкур  луғатдан  хитой  тили  сўзлари    бўйича  турли тадқиқотларда материал сифатида фойдаланиш мумкин.

Мазкур  мақола  тилшуносликда  редупликциянинг  грамматик  хусусиятларини  япон тилидаги  от  сўз  туркумига  оид  сўзлар  мисолида  ёритади.  "Редупликация"  тушунчаси  (лот.дан. "Reduplikatio" - "иккиланиш") бугунги кунда барча тадқиқотчилар учун аниқ ва умумий таърифга эга емас. Редупликациянинг энг кўп тарқалган турлари турли тилларда у ёки бу шаклда намоён бўлсади. Барча  тилларда  (ёки  кўпчилик  тилларда)  редупликация  тўлиқ  (редупликатордаги  редупликантнинг тўлиқ иккиланиши) ва дивергент (редупликантнинг товуш таркиби ўзгариши билан) бўлиши мумкин. Редупликациянинг энг маҳсулдор моделлари одатда бир хил морфологик тузилишга эга бўлган тилларда  тўғри  келади.  Шу  билан  бирга,  турли  морфологик  тузилишга  эга  бўлган  тиллар  бу жиҳатдан аниқ фарқларга эга. Сўз  қурилишида  агглютинатив  техникани  қўллайдиган  изоляцион  ва  агглютинатив  тилларда редупликация илдиз морфемаси доирасида содир бўлади. Синтетик флектив тартибига эга бўлган славян тилларида асосан синоним қўшимчалар ва префикс морфемалар такрорланади. Редупликациянинг  структуравий  моделларидаги  сезиларли  ўхшашликлар  билан  бирга  бир  хил морфологик типдаги тиллар ҳам бу жиҳатдан жуда оз бўлсада фарқларга эга. Бундай тафовутлар,  асосан,  ономасиологик  синфлар  ичида  айрим  таркибий  моделларнинг  маҳсулдорлиги  ёки унумсизлигига тааллуқли бўлади.

Мақолада япон  ва  хитой адабий  алоқаларининг  муштараклиги  ҳақида фикр юритилади. Хитой адабиёти япония адабиётига жанрлари, адабий турлари, адабий асарлардаги композиция, сюжети ва мотивлари орқали ўзининг улкан таъсирини кўрсатганлиги таҳлил қилинган. Машҳур хитой шоирлари Ли Бай, Ду Фу, Ван Вэйлар ижодидаги меҳр-мухаббат, гўзаллик ва нафосат, табиат тасвири япон шоирлари шеърларида ҳам кузатилиши, япон адабиётидаги Вака назмий жанри ва бу жанр орқали айнан япон адабиётидаги илк мамлакат шеъриятининг пайдо бўлиш даври мақолада қайд этилади. Шу билан  бирга  япон  адабиётидаги  айрим  ижодкорлар,  жумладан  Ясунари  Кавабата,  Санэасу Мусянокодзиларнинг япон адабиёти ривожига қўшган ҳиссаси,  Японияда “Хэйан” даври ва мазкур давр ижодкорлари  ҳақида  сўз  боради.  Хитой  адабиёти  япон  адабиётидан  анча  илгари  пайдо  бўлишига қарамай,  япон  мумтоз  адабиётини  дунёга  машҳур  қилган  “Кодзики”  ва  муаллифлик,  ҳамда  халқ шеъриятининг машҳур намунаси ҳисобланмиш “Манъёсю” каби япон адабиёти дурдоналарини япон ва хитой адабиёти тадқиқотчиларининг илмий ишларида ёритилганлиги солиштириб ўрганилган. Шарқ цивилизациясида Япония ва Хитойнинг алоҳида ўринга ва мавқега эгалиги, аввало бу икки мамлакатнинг буюк ва қадимий тарихга эга эканлигидан, ҳамда мамлакатлар адабиётининг шарқ адабиётига қўшган улкан ҳиссаси ва машҳурлигидан. Россиялик академик Н. И. Конрад айнан япон ва хитой адабиётларини ўрганган  машҳур  олим  сифатида  япон  ва  хитой  адабиётини  ўрганишдаги  алоҳида  ўрни    эътироф этилади  Бу  икки  халқ  одатлари,  анъаналари,  маданияти,  тарихи,  тили,  адабиёти  ва  кўплаб  бошқа соҳаларида муштараклик борлиги аниқланган. Мақола сўнгида япон ва хитой халқларига хос яна бир фазилат бўлган меҳнатсеварликнинг ҳар икки халқнинг мақолларида кузатамиз. Бадиий адабиётнинг бош ғояларидан бири ҳам айнан ана шу ҳақиқатга  кўпроқ  эътибор  қаратганлигидадир.Мазкур  мақолларнинг  ёш  авлодни  меҳнатга  ўргатишда тарбиявий аҳамияти катта. Хулосаларда япон ва хитой халқларининг адабиёт, маданият соҳаларидаги муштараклик жиҳатлари эътироф этилади.

Мақолада  японияликлар  билан  муваффақиятли  мулоқотга  эришиш  учун  японларнинг коммуникатив хатти-ҳаракатларининг аҳамиятини, мулоқотнинг доминант хусусиятларини ва япон бизнесс дискурсининг хусусиятларини тушуниш зарурлиги кўриб чиқилади. Япония бизнесс соҳасидаги миллий маданият контекстида белгиланган Япония корпоратив коммуникацияларни белгилайдиган ўзига хос феноменлар, яъни "учи-сото" (ўз ёки ўзга) ва “амае” ва “неwамаси” дихотомия орқали биснес мулоқотни ритуаллик ҳарактерини турли қоидалар билан тартибга солинади. Конверзасия  таҳлили  асосида  япон  бизнес  дискурсида  тил  воситаларини  танлашга,  нутқни  ташкил қилиш  ва  мулоқот  услубига  таъсир  кўрсатадиган  ижтимоий  (статус)  ва  вазият  омиллари  каби экстралингвистик омиллар билан ўзаро боғлиқ бўлган грамматик жиҳатлар аниқланди. Япон  биснес  дискурсида  мулоқот  нормалари  ва  қоидалари,  ижтимоий  мавқеи,  ёши,  у  ёки  бу гуруҳга тегишли бўлиши (учи-сото дихотомияси), турғун конструкциялар ва хушмуомалалик шакллари-таигу ҳёген каби кўп қирралилик муҳим ўринни эгаллайди деб хулоса қилинади. Бунда сўзловчи ўзининг  мулоқот  услубини,  грамматик  тузилишини  ва  бизнес  дискурсдаги  хушмуомалалик шаклларини -таигу ҳёгенни тўлиқ ўзгартиради. Бундан  ташқари,  хушмуомалалик-таигунинг  ўзига  хослиги  иш  муносабатлари  ва  мулоқот вазиятларининг расмийлигини таъкидлайдиган мулоқот воситаси ва ҳурматни акс эттириш шакли сифатида белгиланади.

Мақолада  япон тилида ижтимоий-сиёсий атамалардан  фойдаланишнинг  баъзи  жиҳатлари,  атамаларнинг  баъзи  семантик  хусусиятларини  таҳлил  қилиш  орқали  шарҳлаш  усуллари таҳлил қилинади. Сўнгги пайтларда Катакананинг япон фонетик алифбосида ёзилган, чет элдан келган сўз бирикмаларини ёзишда ишлатиладиган сўзлар япон ОАВ матнларида тобора кўпроқ пайдо бўла бошлади. Ушбу ҳодиса янги эмас - япон тилида ўхшаш луғат ўзининг тарихий илдизларига ва ўзига хос фойдаланишига эга. Таржиманинг бир нечта усуллари мавжуд бўлиб, улардан учтасини ушбу мақола доирасида батафсил кўриб чиқамиз. Таржиманинг биринчи усули: ўзлаштириш. Бу усул одатда металлингистик хусусиятга эга бўлган бўшлиқни тўлдиришга имкон беради (янги техника, номаълум тушунчалар). Таржиманинг иккинчи усули: ҳисоблаш. Ҳисоблаш алоҳида турга эга: биз чет тилидан синтагмани оламиз ва унинг таркибий қисмларини сўзма-сўз таржима қиламиз. Шундай қилиб, биз иборанинг ифодасини оламиз ва унга янги экспрессив элементларни киритиб, таржима тилининг синтактик тузил-маларидан фойдаланамиз. Таржиманинг  учинчи  усули:  сўзма-сўз  таржима.  Бадиий  таржима  ёки  сўзма-сўз  таржима  -  бу манба тилидан  мақсадли  тилга  ўтишни англатади,  бу  тўғри  ва  идиоматик  матнни  яратишга олиб келади, таржимон эса фақат мажбурий тил стандартларига риоя қилади. Чет  тилидаги  элементларни  ассимиляция  қилиш  жараёни  улар  тилга  таржимонлар  томонидан киритилган пайтдан бошлаб бошланганлиги сабабли, аниқ хорижий номларни таржима қилиш технологияси ҳақида бир неча сўз айтиш ўринлидир. Тушунарсиз ассотсиатив маънога эга сўзлар ва ибораларни таржима қилишда, шунингдек воқеликнинг номларини, транскрипсиясини, кам ҳолларда транслитерация,  ҳисоб-китоб  ва  тушунтириш  таржимасини  (мотивация  ва  шаклни  сақламасдан,  чет тилидаги сўз ёки иборанинг маъносини она тили орқали узатиш) ишлатишда фойдаланиш мумкин. Ҳисоблаш,  декодлаш  ва  транслитератсия  қилишда  баъзида  шарҳларга  мурожаат  қилиш  керак. Шунингдек, услуб қўлланилиши мумкин, бу тушунтириш таржимаси ва ассотсиатив қийматни ҳисоблаш-алмаштириш туридир. Бироқ, бу шарҳга эҳтиёжни истисно қилмайди.