ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
628
Samarkand State Institute of Foreign Languages
INGLIZ TILINI O’RGANISHDA KELIB CHIQADIGAN MUAMMOLI HOLATLAR
G’aniyeva Farangiz
Student of SamSIFL
Supervisor:
Nasiba Siddikova
Teacher of SamSIFL
Annotatsiya:
Ushbu maqola ingliz tilini o'rganishda duch kelinadigan qiyinchiliklarning
ko'p qirrali tabiati va ularning kelib chiqish sabablarini chuqur tahlil qiladi. Tilning o'ziga xos
xususiyatlari (fonetika, grammatika, leksika, pragmatika) bilan bir qatorda, o'rganuvchining
individual xususiyatlari (motivatsiya, kognitiv uslublar, oldingi tajribalar), o'qitish uslublari va
ijtimoiy-madaniy omillar ham batafsil ko'rib chiqiladi. Amaliy misollar va ilmiy tadqiqotlarga
(masalan, Krashenning ’’Input Hypothesis‘‘, Swainning ’’Output Hypothesis‘‘, ’’Longning
Interaction Hypothesis‘‘) asoslangan holda, maqola ingliz tilini o'rganish samaradorligini
oshirishga qaratilgan amaliy tavsiyalar va takliflar bilan yakunlanadi.
Kalit so'zlar:
Ingliz tili o'rganish, til o'zlashtirish, qiyinchiliklar, fonetika, grammatika,
leksika, pragmatika, interkultural kommunikatsiya, motivatsiya, kognitiv uslublar, o'qitish
metodologiyasi, ikki tillilik, til o'rganishdagi xatolar, o'rganish strategiyasi, Input Hypothesis,
Output Hypothesis, Interaction Hypothesis.
Ingliz tili jahon miqyosida muhim rol o'ynaydi, shuning uchun uni o'rganishning
ahamiyati shubhasizdir. Biroq, Brown (2007) ta'kidlaganidek, ingliz tilini o'zlashtirish jarayoni
ko'plab qiyinchiliklar bilan bog'liq. Bu qiyinchiliklar nafaqat tilning murakkab tuzilishi bilan,
balki o'rganuvchining shaxsiy xususiyatlari, o'quv muhiti va o'qitish uslublari bilan ham
belgilanadi. Ushbu maqolada ingliz tilini o'rganishdagi qiyinchiliklarning ko'p qirrali tabiati
tahlil qilinadi va ularni bartaraf etish yo'llari muhokama qilinadi. Maqolada ilmiy adabiyotlarga
(masalan, Krashen, 1985; Swain, 1985; Long, 1996) tayanib, amaliy misollar va tavsiyalar
keltiriladi.
Ushbu bo'lim ingliz tilini o'rganishda duch kelinadigan qiyinchiliklarni quyidagi
toifalarga ajratib tahlil qiladi, jumladan tilning o'ziga xos xususiyatlarini o‘rganishda yuzaga
keladigan ayrim muammoli holatlarni bosqichlarda tahlil qilib chiqish mumkin. Masalan fonetik
qiyinchiliklar borasida to ‘xtaladigan bo‘lsak quyidagi holatlarni kuzatishimiz mumkin.
Ingliz tilining tovushlar tizimi rus tilidan sezilarli darajada farq qiladi. Roach (2009)
ta'kidlaganidek, diftonglar, so'zlarning stressga bog'liq talaffuzi, intonatsiya va ritmning o'ziga
xos xususiyatlari o'rganuvchilar uchun katta qiyinchiliklar tug'diradi. Minimal juftliklar
(ship/sheep, live/leave)ni farqlash qiyin bo'lishi mumkin. Bundan tashqari ba’zi holatlarda
grammatik va leksik qiyinchiliklar han yuzaga keladi.
Biber va boshqalar (1999) o'zlarining tadqiqotlarida ingliz grammatikasining rus
grammatikasidan sezilarli darajada farq qilishini ta'kidlaydilar. Artikllarni qo'llash, fe'l zamonlari
tizimi, so'z tartibi, inglizcha gap tuzilishi va boshqa grammatik qoidalar o'rganuvchilar uchun
muammo bo'lishi mumkin. Ingliz tilidagi zamonlarning ko'pligi va ularning qo'llanilishidagi
nozik farqlar o'rganishni qiyinlashtiradi.
’’Ingliz tili-o'zining keng leksik fondi bilan ajralib turadi“ (Nation, 2001). Bu esa
o'rganuvchilar uchun bir nechta qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Birinchidan, ko'pgina so'zlar
polysemiya xususiyatiga ega, ya'ni bir nechta ma'noga ega bo'lishi mumkin, bu ularning to'g'ri
tushunilishini qiyinlashtiradi. Ikkinchidan, sinonimlar va antonimlarning nozik farqlari
o'rganuvchilarga ularni to'g'ri tanlash va qo'llashda muammolar tug'dirishi mumkin. Uchinchidan,
false friends deb ataladigan so'zlar – o'z ona tilida ma'lum bir ma'noni anglatuvchi, lekin ingliz
tilida butunlay boshqacha ma'noga ega so'zlar – ham katta qiyinchiliklar keltirib chiqaradi.
Shuning uchun, yangi so'zlarni o'rganish va ularni turli kontekstlarda qo'llash uchun samarali
strategiyani ishlab chiqish va qo'llash muhimdir.
Yana bir yuzaga keladigan muammoli holat pragmatik qiyinchilikdir.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
629
Samarkand State Institute of Foreign Languages
Thomas (1983) o'z tadqiqotlarida ingliz tilida muloqotning kontekstga bog'liqligi, tilning
turli sohalarda qo'llanilishi, so'zlashuv uslublari va ijtimoiy munosabatlardagi farqlarning
muhimligini ta'kidlaydi. Rasmiy va norasmiy muloqot uslublarini ajrata bilish, madaniy jihatdan
mos keladigan ifodalarni ishlatish o'rganuvchilar uchun muhimdir.
Yuzaga kelgan muammoli holatlarni bartaraf etuvchi omillar quyidagicha izohlanadi.
Motivatsiya va O'ziga Ishonch: Dornyei motivatsiya va o'ziga ishonchning tilni
o'rganishdagi muhim rolini ta'kidlaydi. O'rganishga bo'lgan qiziqish, maqsad va o'z
imkoniyatlariga ishonch o'rganuvchining muvaffaqiyatiga ta'sir qiladi.
Kognitiv uslublarni ko‘p holatlarda Oxford o'zining tadqiqotlarida har bir
o'rganuvchining o'ziga xos o'rganish uslubi (vizual, audio, kinesthetik) mavjudligini va o'ziga
mos o'rganish usulini tanlashning ahamiyatini ta'kidlaydi.
Samarali o'rganish strategiyasini qo'llash (masalan, so'zlarni yodlash usullari, matnlar
bilan ishlash strategiyasi) o'rganish jarayonini ancha osonlashtiradi. Odlin avvalgi tillarni
o'rganish tajribasi va bilimlarining ingliz tilini o'zlashtirishga ijobiy yoki salbiy ta'sir qilishi
mumkinligini ta'kidlaydi.
Littlewood (1981) kommunikativ yondashuvning samaradorligini ta'kidlaydi.
Kommunikativ yondashuv, o'yinlar, loyihalar va haqiqiy hayot vaziyatlaridan foydalanish
o'rganishni yanada qiziqarli va samarali qiladi. Ingliz tilida so'zlashadigan muhitda bo'lish,
o'rganuvchilarga tilni amalda qo'llash va o'rganishni tezlashtirish imkoniyatini beradi. Ijobiy
ijtimoiy muhit o'rganuvchilarning motivatsiyasi va o'ziga ishonchini oshiradi.
Ingliz tilini o'rganishdagi qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun kompleks yondashuv zarur.
O'qituvchilar o'rganuvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda, moslashuvchan
o'qitish usullaridan foydalanishlari, kommunikativ yondashuvlarga e'tibor berishlari va
o'rganuvchilarga tilni qo'llash imkoniyatlarini yaratish kerak. O'rganuvchilar esa o'zlarining
motivatsiyasini saqlab qolishga, samarali o'rganish strategiyasidan foydalanishga va o'z
uslublarini aniqlashga harakat qilishlari kerak. Krashen (1985)ning ”Input Hypothesis“ va Swain
(1985)ning ”Output Hypothesis“ ga asoslangan holda,o’quvchilarga tushunarli bo’lgan,ammo
ularning hozirgi bilimlaridan biroz yuqori darajadagi til materiallari(I+1)taqdim etilishi va tilni
faol ishlatish imkoniyati(masalan,o’zaro muloqat,yozma ishlar orqali)yaratib berilishi til
o’rganish samaradorligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Tilni o'rganishdagi o'zaro
muloqotning ahamiyati Long (1996)ning ”Interaction Hypothesisi“da yaqqol namoyon bo'ladi.
Ushbu gipoteza o'rganuvchilar o'rtasidagi muloqotning tilni o'zlashtirish jarayoniga ijobiy
ta'sirini ta'kidlaydi.
Muloqot davomida yuzaga keladigan tuzatishlar, tushuntirishlar va qayta formulyatsiyalar
o'rganuvchilarga til tarkibini chuqurroq tushunishga va uni samarali qo'llashga yordam
beradi.Masalan, ikki tilli o'rganuvchilar o'rtasidagi suhbat davomida yuzaga keladigan noto'g'ri
tushunchalarni aniqlash va to'g'rilash jarayoni ularning tilni o'zlashtirishini tezlashtiradi va
grammatik va leksik bilimlarini boyitadi.Ushbu gipoteza boshqa tadqiqotlar bilan (masalan,
Swainning ”Output Hypothesis“) ham uzviy bog'liq bo'lib, faol muloqot orqali til ishlab
chiqarishning ahamiyatini ko'rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
Aarts, B. (2011). English Syntax and Argumentation. Palgrave Macmillan.
2.
Biber, D., Johansson, S., Leech, G., Conrad, S., & Finegan, E. (1999). Longman
grammar of spoken and written English. Longman.
3.
Brown, H. D. (2007). Principles of language learning and teaching. Pearson Longman.
4.
Dornyei, Z. (2001). Teaching and researching motivation. Longman.
5.
Krashen, S. D. (1985). The input hypothesis: Issues and implications. Longman.
6.
Littlewood, W. (1981). Communicative language teaching. Cambridge University Press.
7.
Long, M. H. (1996). The role of the linguistic environment in second language
acquisition. In W. C. Ritchie & T. K. Bhatia (Eds.), Handbook of second language acquisition
(pp. 413–468). Academic Press.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
630
Samarkand State Institute of Foreign Languages
8.
Nation, I. S. P. (2001). Learning vocabulary in another language. Cambridge University
Press.
9.
Odlin, T. (1989). Language transfer: Cross-linguistic influence in language learning.
Cambridge University Press.
10.
Oxford, R. L. (1990). Language learning strategies: What every teacher should know.
Newbury House.
