“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
324
жараёнларни соддалаштириш, рағбатлантиришни муайян эҳтиёжларга
йўналтириш ва мониторинг ва баҳолашга проактив ёндашувни қўллаш
орқали бизнес тармоқларида солиқни рағбатлантириш дастурларининг
самарадорлиги, самарадорлиги ва таъсирини ошириши мумкин.
Адабиётлар:
1.
August, T., & Tunca, T. (2006). Network Software Security and User Incentives. Manag.
Sci., 52, 1703-1720.
https://doi.org/10.1287/MNSC.1060.0568
2.
Тадқиқотлар асосида муаллиф томонидан шакллантирилган.
ЎЗБЕКИСТОНДА ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИНИНГ
ИҚТИСОДИЁТГА ТАЪСИРИ
Ирматов Абдумалик Абдубилол ўғли
Тошкент давлат иқтисодиёт университети
Ўзбекистоннинг ҚҚС жараёнидаги сўнгги ўзгаришлар келажак
истиқболлари билан бир қаторда мамлакатнинг солиқ
-
бюджет сиёсати ва
иқтисодий
йўналишини шакллантиришда ҳал қилувчи роль ўйнайди.
Ушбу ўзгаришлар ва истиқболларни ўрганиб, манфаатдор томонлар
муаммоларни олдиндан билишлари, имкониятларни аниқлашлари ва
барқарор ўсиш ва ривожланиш йўналишини белгилашлари мумкин.
Ўзбекистонда қўшилган қиймат
солиғининг жорий этилиши ва
ривожланиши миллий молия тарихидаги муҳим боб бўлиб, унинг
модернизация,
иқтисодий
ислоҳот
ва
жаҳон
иқтисодиётига
интеграциялашув йўлини акс эттиради. Ўзбекистон марказлашган режали
тизимдан бозорга йўналтирилган иқтисодиётга ўтиши муносабати билан
қўшилган қиймат солиғини қабул қилиш солиққа тортиш базасини
кенгайтириш, даромадларни шакллантириш ва иқтисодий ўсишни
рағбатлантиришга қаратилган фискал сиёсатнинг асоси сифатида намоён
бўлди.
Ўзбекистонда пухта қонун ҳужжатлари қабул қилиниши, маъмурий
тайёргарлик ва халқ таълими соҳасидаги саъй
-
ҳаракатлар натижасида
қўшилган қиймат солиғи тўлови муваффақиятли жорий этилди, дастлабки
қийинчиликларни енгиб ўтиб, янада самарали ва адолатли солиқ
тизимига асос солинди.
Ўзбекистон шароитига мослаштирилган ҚҚС
тизими шаффофлик, адолатлилик ва самарадорликни таъминлаш учун
соҳага оид қоидалар, мувофиқлик механизмлари ва маъмурий
кафолатларни ўз ичига олган.
Ўзбекистондаги ҚҚС жараёнидаги қонунчиликдаги янгиланишлар,
технологик ютуқлар ва соҳавий ислоҳотлар ҳукуматнинг ривожланаётган
иқтисодий воқеликлар ва халқаро стандартларга жавобан доимий
такомиллаштириш ва мослашишга содиқлигини таъкидлайди.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
325
1-
жадвал
Ўзбекистонда ҚҚСнинг иқтисодиётга таъсири [3]
Давлат даромадлари
ҚҚС
давлат харажатлари, инфратузилма лойиҳалари ва
ижтимоий дастурларни молиялаштиришга ҳисса қўшиб, давлат
даромадларининг муҳим манбаи бўлиб хизмат қилади.
ҚҚСни
жорий этиш орқали солиққа тортиладиган базанинг
кенгайиши даромадларни йиғишнинг кўпайишига олиб келди,
давлатни тўғридан
-
тўғри солиқларга нисбатан барқарор ва
диверсификацияланган даромад манбалари билан таъминлади.
Истеъмол
намуналари
ҚҚС
товарлар ва хизматларнинг нисбий нархларига таъсир
кўрсатиш орқали истеъмол моделларини ўзгартирди. ҚҚСнинг
жорий этилиши дастлаб нархларнинг бироз ошишига олиб келган
бўлиши мумкин, чунки корхоналар солиқ юкини истеъмолчиларга
ўтказиб юборган.
Вақт ўтиши билан истеъмолчилар нархларнинг ўзгаришига
жавобан ўзларининг сарф
-
харажат одатларини ўзгартиришлари,
ҚҚС
ставкалари пастроқ бўлган товарлар ва хизматларни афзал
кўришлари ёки юқорироқ ставкалар ўрнини босувчи маҳсулотларни
излашлари мумкин.
Инфляция
ҚҚСнинг
инфляцияга
таъсири
талабнинг
эгилувчанлиги,
таклифнинг жавоблари ва пул
-
кредит сиёсати чоралари каби
омилларга қараб кўп қиррали бўлади.
ҚҚСнинг
дастлабки жорий этилиши нархларнинг ошиши туфайли
инфляциянинг вақтинчалик ўсишига олиб келиши мумкин бўлсада,
инфляцияга узоқ муддатли таъсир одатда ўртача даражада бўлади,
чунки корхоналар ва истеъмолчилар янги солиқ режимига
мослашади.
Бизнеснинг
рақобатбардошлиги
ҚҚС
ишлаб чиқариш харажатлари ва нарх стратегиясига таъсир
кўрсатиш
орқали
корхоналарнинг,
хусусан,
экспортга
йўналтирилган саноатнинг рақобатбардошлигига таъсир қилиши
мумкин.
Корхоналар, айниқса, кичик ва ўрта корхоналар учун
рақобатбардошлигига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҚҚС билан
боғлиқ бўлган маъмурий юклар ва мувофиқлик харажатларига дуч
келиши мумкин.
Инвестициялар ва
иқтисодий ўсиш
ҚҚС
инвестициялар ва иқтисодий ўсиш учун ижобий ва салбий
таъсир кўрсатиши мумкин. Бир томондан, ҚҚС тушумларининг
барқарорлиги ва прогнозлилиги инфратузилма ва ривожланиш
лойиҳаларини давлат томонидан молиялаштиришнинг ишончли
манбасини таъминлаш орқали инвестицияларни рағбатлантириши
мумкин.
Бошқа томондан, ҚҚС бизнес юритиш харажатларини ошириши
мумкин, айниқса капитал кўп бўлган тармоқлар учун, бу қисқа
муддатда инвестициялар ва иқтисодий ўсишни сусайтириши
мумкин.
Тарқатиш
эффектлари
ҚҚСнинг
турли даромад гуруҳлари ва ижтимоий
-
иқтисодий
синфларга тақсимлаш таъсири ташвишли масаладир, чунки ҚҚС
одатда регрессив ҳисобланади ва кам таъминланган уй
хўжаликларига номутаносиб равишда таъсир қилади.
ҚҚСнинг
регрессив хусусиятини юмшатиш учун сиёсатчилар
манзилли ижтимоий ёрдам дастурлари, асосий товарлар ва
хизматлар учун имтиёзлар ва прогрессив даромад солиғи
тизимлари каби чораларни қўллашлари мумкин.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
326
Технологиядан фойдаланиш, халқаро ҳамкорликни ривожлантириш
ва ижтимоий фаровонликка устувор аҳамият бериш орқали Ўзбекистон
ҚҚСнинг давлат даромадлари, иқтисодий ўсиш ва ижтимоий
фаровонликка таъсирини оптималлаштиришни мақсад қилган.
Ўзбекистонда ҚҚСнинг жорий этилиши иқтисодиётга сезиларли
таъсир кўрсатди, бу давлат даромадлари, истеъмол шакллари, инфляция
ва умумий иқтисодий ўсишга таъсир кўрсатди. ҚҚСнинг иқтисодиётга
таъсирини тушуниш унинг турли тармоқлар ва макроиқтисодий
кўрсаткичларга таъсирини таҳлил қилишни талаб қилади.
Ўзбекистон айрим тавсияларни амалга ошириш орқали ҚҚС тизимини
мустаҳкамлаши,
даромадлар
кўпайиши,
иқтисодий
ўсишни
рағбатлантириши ва ижтимоий
фаровонлик натижаларини яхшилаши
мумкин. Хусусан:
ҚҚС
маъмуриятчилигини модернизация қилиш, самарадорликни
ошириш ва солиқ тўлашдан бўйин товлашга қарши курашиш учун
электрон ҳисоб
-
фактуралар, онлайн ариза бериш тизимлари ва
маълумотлар таҳлили каби технологияга асосланган ечимларни қўллаш;
Ўзбекистондаги ҚҚС тизимини жаҳон стандартлари билан
таққослаш учун илғор тажрибалар ва меъёрий ўзгаришлардан хабардор
бўлиш, мослаштириш ва уйғунлаштириш имкониятларини аниқлаш
лозим. Билим алмашиш, тажриба алмашиш ва ҚҚСни ислоҳ
қилиш бўйича
ҳамкорликни ривожлантириш учун халқаро ташкилотлар ва тенгдош
давлатлар билан ҳамкорлик қилиш;
номутаносибликни аниқлаш ва регрессивликни юмшатиш бўйича
мақсадли чора
-
тадбирларни амалга ошириш учун ҚҚСнинг турли даромад
гуруҳлари ва ижтимоий
-
иқтисодий синфларга тақсимлаш таъсирини
мунтазам равишда баҳолашни ўтказиш;
божхона тартиб
-
қоидаларини соддалаштириш, савдо тўсиқларини
камайтириш ва трансчегаравий савдони осонлаштириш ва халқаро
операцияларда ҚҚСга риоя этилишини таъминлаш учун қўшни давлатлар
билан ҳамкорликни кучайтириш. Савдони енгиллаштириш ва иқтисодий
интеграцияни рағбатлантириш учун импорт ва экспортга ҚҚСни халқаро
стандартларга мослаштириш;
Адабиётлар
1.
Sidorova, E., & Dzhuraev, A. (2021). Improving the tax system of Uzbekistan. National
Interests: Priorities and Security. https://doi.org/10.24891/NI.17.7.1392.
2.
Urazmatov Jonibek Musurmanovich. Ways to improve the mechanism for collecting
value added tax. Journal of innovations in economy. 2021. Vol. 4, Issue 1. (63-69) pp.
3.
Ўрганишлар асосида муаллиф томонидан шакллантирилган.
