Периампуляр ўсмаларда хирургик тактикани такомиллаштириш

Диссертация мавзусининг долзарбли ва зарурати. Кейинги ўн йил мобайнида дунёда периампуляр ўсмаларнинг (ПАЎ) ўсиб бориши кузатилмокда. Меъда ости бези, ўн икки бармоқли ичак, катта дуоденал сўрғичи ва холедохнинг терминал кисмини анатомик-функционал чамбарчас боғламлиги, шунингдек ўсма билан шикастланишнинг умумий клиник намоён бўлиши - механик сариқлик (МС) - ушбу ўсмаларни «периампуляр» деб аташга асос беради. Таъкидлаш жоизки, меъда ости бези бошча кисми ўсмалари билан беморларнинг биринчи аломатлардан кейин ўртача умр узоклиги 6-8 ойни ташкил этади. Беморларнинг тахминан 30% ташхис қўйилгандан кейин 2-3 ой ичида вафот этади ва фақат 1%ни 5 йилгача умри давом этиши мумкин. Маълумотларга кўра, эрта ташхис қўйиш ва радикал даволашдан кейин беморларнинг 5 йилгача яшовчанлиги 18%га кўпаяди. Шунингдек, бугунги кунда ПАЎ ташхисоти ва давоси замонавий жарроҳлик ва онкологиянинг мухим муаммоси хисобланади. Шундай килиб, диагностик изланув кўпинча МС билан асоратланади, ушбу ҳолатда инвазив диагностик муолажалар асосий касалликнинг кечишини кучайтиради.
ПАЎнинг асосий даволаш усули - бу жарроҳлик йўли. Шу билан бирга, кўпчилик операциялар натижалари қониқарсиз бўлганлиги туфайли, уларнинг узок муддатдаги натижаларига ҳам таъсир кўрсатмоқда. Шунинг учун ҳам радикал даволашдан кейинги биринчи йил давомида беморларнинг 30-40% касалликнинг ривожланишидан вафот этади. Уч ва беш йил давомида яшаш касалликнинг I-II даражаси бўлган баъзи беморларда кузатилади. Америкалик олимлар маълумотларига кўра, беморларнинг тирик қолиш медианаси 4,1 ойни ташкил килади, беш йиллик тирик колиши 5% кам беморларда кузатилади. Жаҳон соғлиқни саклаш ташкилоти (ЖССТ)нинг маълумотига кўра касалланиш ва вафот этишнинг ўзаро нисбати 0,99 тенг. Меъда ости безини резекцияси - техник ва ташкиллаштириш жиҳатдан мураккаб муолажа, ушбу муолажани хавф-хатарсиз ўтказиш нафакат жарроҳнинг юқори даражали тайёргарлигини, балки даволаш муассасасининг кенг имкониятини хам талаб килади. Охирги йиллар давомида ушбу операцияларда, операциядан кейинги ўлимлар сони 5-20% гача камайганлигига карамасдан, операциядан кейинги асоратлар даражаси 40-70% гача етади.
Узбекистан Республикаси Президентининг 2011 йил 28 ноябрдаги ПҚ-1652-сон карори билан тасдиқланган «Согликни саклаш тизимини ислоҳ қилишни янада чуқурлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Карори хамда Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 29 мартдаги 91-сон «Тиббиёт муассасаларининг моддий-техника базасини янада мустаҳкамлаш ва фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги карори билан белгиланган вазифаларни муайян даражада бажаришга мазкур диссертация тадқиқоти хизмат килади.
Тадқиқотнинг мақсади периампуляр ўсмалар асоратланган механик сариклик кузатилган беморларни жаррохдик йўли билан даволаш сифатини ошириш бўйича таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқиш.
Тадқиқотининг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
ўсма касаллигининг босқичи ва тарқалганини аниклаш ҳамда оптимал хиругик даво усулини танлашда диагностик лапароскопия амалиётининг самарадорлиги исботланган;
механик сариқлик билан асоратланган периампуляр ўсма аниқланган беморларда радикал операциялар ўтказа олишни олдиндан аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган;
гастропанкреатодуоденал резекцияда панкреатикодигестив анастомоз етишмовчилигининг олдини олиш усули ишлаб чикилган;
ПАЎ билан беморларни босқичли даволаш тактикаси бўйича клиник тавсиялар ишлаб чикилди ва ретроград ва антеград жигар оркали амалиётлар, паллиатив ва радикал операцияларнинг танлови оптималлаштирилган;
механик сариқлик билан асоратланган периампуляр ўсмаларда тўсиқка, сариқликнинг давомийлигига ва тахмин қилинган даволаш усулига боглик ҳолда ўт суюқлиги чиқишининг мезонлари аниқланган;
механик сариклик билан асоратланган ПАЎ бўлган беморларга ташхис қўйиш ва ўт йўлларининг декомпрессияси усулини режалашда МРПХГ ўрни аникланди.
ХУЛОСАЛАР
1. МС билан асоратланган ПАЎ диагностикаси лаборатория-инструментал комплекс усулларидан фойдаланишга асосланган бўлиши керак. УТТ билан МРПХГ СЧЁ панкреатобилиар соҳанинг анатомик тузилишини, ўсма тўсиғи даражасини кўрсатиб беради ва СЧЁ декомпрессиясининг кулай усулларини танлаш, МСКТА эса ўсма жараёнини операция қилишга кўрсатмани топиш имконини беради.
2. МС билан асоратланган ПАЎ билан бўлган беморларни даволаш ва диагностикасининг таком ил лаштирилган алгоритми, ташхис кўйишни тезлаштиради, СЧЁ эса беморга мос бўлган декомпрессия усулини танлашга, ёрдам бериб ва ташҳис қўйиш мақсадидаги лапаротомиялар сонини 8% дан 0,6% гача камайтиришга имкон беради.
3. Такомиллаштирилган ёндошув СЧЁ блокига, сариқликнинг давомийлигига ва МС билан асоратланган ПАЎ бўлган беморларда якуний жаррохдик усулига боғлиқ сафро чиқариш усулини танлаганда, ТЖХСдан кейинги асоратларнинг сонини 13% дан 6% гача, СЧЁ эндоскопик стентлашдан кейинги асоратларнинг сонини 12,4% дан 2,7% гача ва ўлим кўрсаткичларини 2% дан 0% гача камайтиради.
4. МС билан асоратланган ПАЎ билан бўлган беморларга жаррохлик даволаш усулини қўллай олиш мумкин ёки мумкин эмаслигини аниқлаш мақсадида қилинган диагностик лапароскопия 16,7% ҳолатда ГПДР килиш, 16,7% паллиатив анастомозлар қўйиш ва 66,7% ҳолатда турли жаррохлик амалиётидан бош тортиш имконини берди.
5. МС билан асоратланган ПАЎ билан бўлган беморларга радикал операцияларни амалга оширишни бахолаш учун прогностик омилларни ўрганиш асосида ишлаб чиқилган интеграл дастур, касалликка хос бўлган асоратлар келиб чикиш хавфини аниқлашга ва даволашнинг якуний жаррохлик усулини танлашга ёрдам беради.
6. Ишлаб чиқилган ГПДРда меъда ости бези асосий йўлини ташқарига найчалаш усули ПДА атрофига меъда ости бези шираси тушишининг олдини олади, МОБ йўл тизимини тозалаш, оқиб тушаётган меъда ости бези ширасининг ҳажмини унинг сифат таркибини аниқлаш ва ПФ келиб чиқиши хавфини прогноз килиш имконини беради.
7. Икки босқичли ТЖХС усули СЧЁ ички найчалаш муддатини 10,2±3,6 кундан 8,2±3,3 кунгача камайтиради ва асоратлар сонини 13% дан 6% гача камайтиради. СЧЁ эндоскопик стентлаш декомпрессиянинг энг самарали усули ҳисобланади. Бу усулнинг самарадорлиги йирингли холангит, огир биллиар гипертензия ва Фатер сўрғичига найча кўйиш имконияти бўлмаган ҳолатларда юкори бўлади. Резектабел бўлмаган ПАЎ беморларига паллиатив анастомозлар қўйиш беморнинг хаёт давомийлиги 6 ойдан кўпрок бўлганда ахамиятли ҳисобланади. Прогностик омилларни ва операция давомидаги маълумотларни билган ҳолда қилинган ГПДР амалиётдан кейинги асоратлар сонини 61% дан 15,4% гача камайтиради.