Жиноят ҳуқуқи ва криминология; жиноят ижроия ҳуқуқи

ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИ

АДЛИЯ

ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ЮРИДИК

ИНСТИТУТИ

Қўлёзма

ҳуқуқида

УДК

343.85 (575.1)

Т

О

Ш

П

Ў

Л

А

Т

О

В

А

К

Р

О

М

И

К

Р

О

М

О

В

И

Ч

ЁЛҒОН

ГУВОҲЛИК

УЧУН

ЖИНОИЙ

ЖАВОБГАРЛИК

МУАММОЛАРИ

12.00.08 –

Жиноят

ҳуқуқи

ва

криминология

;

жиноят

ижроия

ҳуқуқи

.

Юридик

фанлар

номзоди

илмий

даражасини

олиш

учун

ёзилган

диссертация

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

-2008

2

Иш

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

академияси

И

.

Мўминов

номидаги

Фалсафа

ва

ҳуқуқ

институти

“

Жиноят

ҳуқуқи

ва

процесси

”

бўлимида

бажарилган

Илмий

раҳбар

:

юридик

фанлар

доктори

,

доцент

Зуфаров

Рустам

Ахмедович

Расмий

оппонентлар

:

юридик

фанлар

доктори

Гулямов

Зафар

Хисамович

юридик

фанлар

номзоди

,

доцент

Соттиев

Иброҳимжон

Абдуллажонович

Етакчи

ташкилот

:

А

.

Навоий

номидаги

Самарқанд

давлат

университети

Ҳимоя

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институти

қошидаги

юридик

фанлар

доктори

(

номзоди

)

илмий

даражасини

олиш

учун

диссертациялар

ҳимояси

бўйича

Д

016.15.01

рақамли

ихтисослашган

кенгашнинг

2008

йил

21

ноябрь

соат

10

00

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

(100047,

Тошкент

ш

.,

Сайилгоҳ

кўчаси

, 35)

Диссертация

билан

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Тошкент

давлат

юридик

институти

кутубхонаси

(100047,

Тошкент

ш

.,

Сайилгоҳ

кўчаси

, 35)

да

танишиш

мумкин

.

Автореферат

2008

йил

20

октябрда

тарқатилди

.

Ихтисослашган

кенгаш

илмий

котиби

Абдурасулова

юридик

фанлар

доктори

,

профессор

Қумринисо

Раимқуловна

3

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

УМУМИЙ

ТАВСИФИ

Мавзунинг

долзарблиги

.

Суд

-

ҳуқуқ

тизимини

ислоҳ

қилишдан

кўзланган

асосий

мақсад

инсон

,

унинг

ҳуқуқ

ва

эркинликларини

умуминсоний

демократик

тамойиллар

асосида

таъминлашдир

.

Президентимиз

И

.

А

.

Каримов

таъкидлаганларидек

, “1993

йили

қабул

қилинган

“

Судлар

тўғрисида

”

ги

биринчи

Қонунда

,

айбсизлик

презумпцияси

,

ҳимояга

бўлган

ҳуқуқ

,

суд

жараёнидаги

тортишув

ва

ошкоралик

каби

умумэътироф

этилган

тамойиллар

белгилаб

қўйилган

эди

.

Ушбу

тамойиллар

жиноят

,

жиноят

-

процессуал

ва

бошқа

қатор

кодекс

,

қонунларда

ривожлантирилди

.

Ислоҳотларнинг

мана

шу

босқичида

судлов

иш

юритишнинг

,

том

маънодаги

мустақил

ва

фақат

қонун

олдида

жавоб

берувчи

суд

тизимининг

қонуний

асослари

яратилди

”

1

.

Суд

-

ҳуқуқ

тизимида

олиб

борилаётган

ислоҳотлардан

кўзланган

асосий

мақсадлардан

бири

фуқароларда

суд

ва

бошқа

ҳуқуқни

муҳофаза

қилиш

органларига

жазоловчи

орган

эмас

,

балки

шахс

ҳуқуқ

ва

манфаатларини

ҳимоя

қиладиган

органлар

сифатида

қарашни

шакллантиришдир

. “

Яна

бир

муҳим

масала

–

суд

ва

ҳуқуқни

муҳофаза

қилиш

органлари

ходимларининг

масъулиятини

кучайтириш

ҳақида

алоҳида

тўхталишни

ўринли

,

деб

биламан

.

Такрор

-

такрор

айтишга

тўғри

келади

,

бу

соҳада

хизмат

қиладиган

одамлар

ўзининг

профессионал

ва

фуқаролик

бурчини

,

ўз

вазифасини

қанчалик

ҳалол

ва

сидқидилдан

ижро

этиши

,

ҳеч

муболағасиз

,

бутун

ҳокимиятнинг

обрўси

ва

кишиларимизнинг

адолатга

ишончи

қай

даражада

бўлишини

белгилайди

2

”

деган

фикрлари

юртбошимизнинг

ушбу

масалага

давлат

миқёсида

қанчалик

эътибор

қаратилаётганлигидан

далолат

беради

.

Одил

судловни

амалга

оширувчи

органлар

фаолиятининг

муҳимлиги

одил

судловни

жиноий

тажовузлардан

қўриқланишини

тақозо

этади

.

Шу

боис

Жиноят

кодексининг

алоҳида

бобида

одил

судловга

қарши

жиноятлар

учун

жавобгарлик

назарда

тутилган

.

Одил

судловнинг

муваффақияти

ва

ҳуқуқни

муҳофаза

қилиш

органларининг

самарали

фаолияти

фақат

бу

органлар

томонидан

қонун

нормаларига

риоя

этилишига

эмас

,

балки

одил

судлов

фаолияти

соҳасига

жалб

қилинган

ва

унга

ёрдам

кўрсатишга

бурчли

бўлган

барча

шахслар

:

гувоҳлар

,

экспертлар

,

жабрланувчилар

,

таржимонлар

ва

бошқаларнинг

ўз

фуқаролик

бурчини

виждонан

бажаришига

ҳам

боғлиқ

.

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

кодекси

238-

моддасида

назарда

тутилган

ёлғон

гувоҳлик

бериш

одил

судловга

қарши

жиноятлар

ичида

энг

кўп

содир

этилмоқда

.

Гувоҳлар

,

жабрланувчиларнинг

кўрсатувлари

,

экспертнинг

хулосалари

одил

судловни

қонуний

ва

тўғри

амалга

ошириш

,

жиноят

,

фуқаролик

ва

1

Каримов

И

.

А

.

Хавфсизлик

ва

тинчлик

учун

курашмоқ

керак

.

Т

.10-

Т

.: «

Ўзбекистон

», 2002.- 29

б

.

2

Каримов

И

.

А

.

Ўзбек

халқи

ҳеч

қачон

,

ҳеч

кимга

қарам

бўлмайди

.

Т

.13 –

Т

.: «

Ўзбекистон

», 2005. – 109

б

.

4

бошқа

ишлар

бўйича

объектив

ҳақиқатни

аниқлашда

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Гувоҳларнинг

кўрсатувларидан

далил

сифатида

фойдаланилмаган

бирорта

ҳам

жиноят

иши

мавжуд

эмас

.

Жабрланувчи

,

гувоҳларнинг

ёлғон

кўрсатув

,

экспертнинг

нотўғри

хулоса

бермаслигини

ва

таржимоннинг

нотўғри

таржима

қилмаслигини

таъминлаш

фуқаролик

,

жиноят

ёки

хўжалик

ишлари

бўйича

қонуний

,

адолатли

ва

асосланган

ҳукм

,

қарор

,

ажрим

чиқаришда

муҳим

аҳамиятга

эгадир

.

Буларнинг

барчаси

ушбу

диссертация

тадқиқоти

учун

танланган

мавзунинг

долзарблигидан

далолат

беради

.

Мазкур

тадқиқот

ишининг

мазмунини

ҳуқуқ

тартиботнинг

ҳолатига

салбий

таъсир

кўрсатувчи

,

шунингдек

,

суд

ва

ҳуқуқни

муҳофаза

қилувчи

органларнинг

обрўсига

путур

етказаётган

ёлғон

гувоҳлик

учун

жиноий

жавобгарлик

ва

ёлғон

гувоҳлик

беришга

қарши

кураш

муаммолари

ташкил

этади

.

Афсуски

,

юридик

адабиётларда

ёлғон

гувоҳлик

беришга

қарши

курашнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

ва

криминологик

жиҳатлари

ниҳоятда

кам

ёритилган

.

Ушбу

тадқиқот

иши

жиноят

ҳуқуқи

ва

криминология

фанларидаги

мавжуд

бўшлиқни

тўлдиришга

хизмат

қилади

.

Ўзбекистон

Республикаси

жиноят

,

жиноят

-

процессуал

қонунлари

,

махсус

юридик

адабиётларни

ўрганиш

,

суд

амалиётининг

таҳлили

ва

уларни

умумлаштириш

асосида

ёлғон

гувоҳлик

берганлиги

учун

шахсни

жиноий

жавобгарликка

тортиш

ва

мазкур

жиноятларнинг

олдини

олишда

қуйидаги

муаммолар

мавжудлиги

аниқланди

:

-

сўнгги

йилларда

рўй

берган

ва

кўпгина

ижтимоий

институтларнинг

мазмун

моҳиятини

ўзгартириб

юборган

ижтимоий

воқеликлар

жиноятчиликка

қарши

кураш

борасидаги

илгариги

назарий

криминологик

категорияларни

қайтадан

кўриб

чиқилишини

тақозо

этади

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришга

оид

расмий

статистика

юритилмайди

,

бу

эса

ўз

навбатида

мазкур

жиноятларнинг

вужудга

келиш

қонуниятларини

аниқлаш

,

уларга

асосланган

ҳолда

криминологик

прогнозлар

қилиш

имконини

бермайди

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

олдини

олишга

қаратилган

илмий

асосланган

таклиф

ва

тавсиялар

ишлаб

чиқилмаган

;

-

ёлғон

гувоҳлик

берганлик

учун

жиноий

жавобгарликни

қўллашга

оид

нормаларнинг

ҳозирги

кун

талабига

жавоб

бермаётганлиги

сабабли

уларнинг

олдини

олишга

қаратилган

чоралар

кутилган

самарани

бермаяпти

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

бошқа

ўхшаш

жиноятлардан

фарқлари

тадқиқ

қилинмаганлиги

боис

тергов

ва

суд

амалиётида

мазкур

жиноятлар

турлича

квалификация

қилинмоқда

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

олдини

олиш

тизими

ишлаб

чиқилмаган

,

ёлғон

гувоҳликка

қарши

курашнинг

процессуал

воситалари

ҳам

бугунги

кун

талабларига

жавоб

бермайди

.

Мазкур

муаммоларнинг

мавжудлиги

суд

ва

тергов

органлари

амалиётида

ёлғон

гувоҳлик

беришга

оид

жиноят

-

ҳуқуқий

нормаларни

5

қўллашда

жиддий

қийинчиликлар

туғдиради

,

натижада

мазкур

қилмишни

квалификация

қилишда

хатоларга

йўл

қўйилмоқда

,

ушбу

жиноят

таркиби

аломатлари

бўлмагани

ҳолда

,

баъзан

гувоҳни

ёлғон

кўрсатув

берганлик

,

экспертнинг

нотўғри

хулоса

берганлиги

ёки

нотўғри

таржима

қилганлик

учун

асоссиз

равишда

жавобгарликка

тортиш

ҳолатлари

ҳам

мавжуд

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Ёлғон

гувоҳлик

беришни

тадқиқ

қилиш

масаласига

миллий

юридик

адабиётларимизда

етарлича

эътибор

берилмаган

.

Ғ

.

Абдумажидов

,

Ю

.

Каракетов

,

М

.

Х

.

Рустамбоев

,

М

.

Усмоналиев

,

З

.

Ҳ

.

Ғуломов

,

Қ

.

Абдурасулова

,

И

.

Исмоилов

,

Ю

.

Рахимов

3

нинг

асарларида

бу

муаммонинг

айрим

жиҳатлари

тадқиқ

қилинган

,

холос

.

Умуман

ўрганилаётган

муаммога

оид

тадқиқотлар

мавзу

ва

унинг

тушунчасига

нисбатан

тўғри

ёндашувларни

белгилаш

имконини

беради

.

Чунончи

,

Россия

ва

бошқа

ёндош

мамлакатларда

И

.

С

.

Власов

,

А

.

А

.

Закатов

,

С

.

С

.

Кузьмина

,

И

.

М

.

Тяжкова

,

О

.

А

.

Зайцев

,

С

.

Н

Щерба

,

А

.

А

Эйсман

,

М

.

А

.

Якуб

,

Н

.

А

.

Сартаева

каби

олимларнинг

асарларида

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

муаммолари

ўрганишга

эътибор

берилган

,

С

.

С

.

Кузьмина

,

А

.

А

.

Ратинов

,

Ю

.

П

.

Адамов

,

М

.

Х

.

Хабибулин

,

В

.

С

Фельдблюм

ва

Ю

.

Н

.

Адамовлар

ёлғон

гувоҳлик

беришни

алоҳида

тадқиқ

қилган

.

Л

.

Брусницын

,

М

.

Н

Новикова

,

А

.

Д

.

Бойков

,

И

.

А

.

Воробьев

,

Ф

.

Г

.

Григорьев

,

Э

.

Р

.

Аберхаевлар

эса

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

олдини

олишга

оид

жиноят

процессуал

масалаларни

,

В

.

Бахин

,

М

.

Когамов

,

Н

.

Карпов

,

А

.

А

.

Шмидт

,

М

.

А

.

Нагимов

,

А

.

И

.

Костров

,

Н

.

И

.

Гавриловлар

криминалистик

жиҳатларини

ўрганганлар

.

Мустақилликка

қадар

ва

ундан

кейинги

даврда

республикамизда

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

ва

криминологик

жиҳатларига

бағишланган

монографик

тадқиқотлар

олиб

борилмаган

.

Мустақилликка

эришилганидан

кейин

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

ва

Жиноят

-

процессуал

кодексларига

МДҲ

давлатлари

ичида

биринчи

бўлиб

инсон

ҳуқуқ

ва

эркинликларини

ҳимоя

қилишда

муҳим

аҳамиятга

эга

бўлган

гувоҳлик

иммунитети

тўғрисидаги

қоиданинг

киритилганлигига

қарамасдан

,

ушбу

мавзу

ҳанузгача

тадқиқот

объекти

бўлмаганлигини

таъкидлаш

лозим

.

Диссертация

ишининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

академияси

Фалсафа

ва

ҳуқуқ

институти

илмий

тадқиқот

ишлари

режасига

киритилган

ва

Илмий

кенгашнинг

2002

йил

27

ноябрдаги

йиғилишда

тасдиқланган

(4-

сонли

баённома

).

Тадқиқотнинг

мақсади

ёлғон

гувоҳлик

учун

жиноий

жавобгарлик

муаммоларини

ўрганиш

,

унга

жиноят

-

ҳуқуқий

ва

криминологик

таъсир

кўрсатишнинг

илмий

асосларини

,

жиноят

қонуни

нормаларини

такомиллаштиришга

оид

таклиф

ва

тавсияларни

ишлаб

чиқишдан

иборатдир

.

Тадқиқотнинг

вазифалари

:

3

Ушбу

муаллифлар

асарларининг

тўлиқ

рўйхати

диссертацияда

берилган

.

6

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

объектив

ва

субъектив

белгиларини

таҳлил

қилиш

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

ўхшаш

жиноятлар

:

туҳмат

,

ёлғон

хабар

бериш

,

жиноят

процесси

иштирокчиларининг

ўз

зиммасидаги

вазифани

бажаришдан

бўйин

товлаши

,

жиноятларни

яшириш

ёки

жиноят

ҳақида

хабар

бермасликдан

фарқларини

аниқлаш

;

-

ёлғон

гувоҳлик

учун

жиноий

жавобгарлик

муаммоларини

таҳлил

қилиш

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

криминологик

жиҳатларини

ўрганиш

;

-

мазкур

жиноятларни

вужудга

келтирувчи

ижтимоий

омилларни

назарий

-

ҳуқуқий

жиҳатдан

асослаб

бериш

;

-

ушбу

жиноятларни

содир

этган

шахсларнинг

хусусиятлари

ва

улар

содир

этган

жиноятларга

оид

маълумотларни

йиғиш

,

умумлаштириш

ва

таҳлил

қилиш

;

-

мазкур

жиноятларга

қарши

курашнинг

қонунчилик

ва

бошқа

норматив

-

ҳуқуқий

базаси

,

унинг

олдини

олиш

билан

боғлиқ

муаммоларни

ҳал

қилишга

қаратилган

дастурларни

такомиллаштириш

бўйича

таклифлар

ишлаб

чиқиш

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

олдини

олиш

чораларининг

бугунги

ҳолатига

баҳо

бериш

ва

мазкур

тизимининг

самарадорлигини

оширишга

қаратилган

таклиф

ва

тавсиялар

бериш

.

Тадқиқотнинг

объекти

ёлғон

гувоҳлик

учун

жиноий

жавобгарлик

масалалари

ва

ёлғон

гувоҳликка

қарши

курашнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

ва

криминологик

муаммолари

ҳисобланади

.

Тадқиқотнинг

предмети

га

ёлғон

гувоҳлик

бериш

ва

ушбу

қилмишлар

учун

жиноий

жавобгарликнинг

ўзига

хос

хусусиятлари

;

жиноий

ҳулқ

-

атворнинг

олдини

олишнинг

умумий

,

махсус

ва

индивидуал

тизимлари

нуқтаи

назаридан

профилактик

таъсир

кўрсатиш

имкониятлари

киради

.

Тадқиқот

методлари

:

ижтимоий

ҳодисаларни

билишнинг

умумилмий

методлари

,

шунингдек

,

хусусий

-

илмий

методлар

:

тарихий

-

юридик

,

қиёсий

-

ҳуқуқий

,

формал

-

мантиқий

,

социологик

,

психологик

,

статистик

методлар

ташкил

этди

.

Ҳимояга

олиб

чиқилаётган

асосий

ҳолатлар

:

-

ёлғон

гувоҳлик

учун

жиноий

жавобгарлик

белгиланган

қонунларнинг

ривожланиши

тарихий

-

ҳуқуқий

жиҳатдан

ўрганилди

,

хусусан

,

бу

каби

қилмишлар

учун

жавобгарлик

масалаларига

оид

илк

ғоялар

маънавиятимиз

сарчашмаси

бўлмиш

“

Авесто

”

да

,

муқаддас

динимизнинг

табаррук

манбаи

“

Қуръони

карим

”

да

, “

Мухтасар

”, “

Ҳидоя

”

каби

шариатнинг

ишончли

манбаларида

,

шунингдек

қатор

саҳиқ

ҳадисларда

ўз

ифодасини

топганлиги

,

Ўзбекистоннинг

1926, 1959

ва

1994

йиллардаги

Жиноят

кодексларининг

мазкур

қилмиш

учун

жавобгарлик

белгиланган

нормалари

қиёсий

таҳлил

қилинган

;

-

амалдаги

Жиноят

кодексида

ёлғон

кўрсатув

ва

экспертнинг

нотўғри

хулоса

бериши

ҳамда

нотўғри

таржима

қилганлик

учун

битта

моддада

7

жавобгарлик

белгиланганлиги

тўғри

эмаслиги

ва

уларни

алоҳида

моддаларида

бўлиши

зарурлиги

асослаб

берилган

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришга

қарши

курашнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

ва

криминологик

жиҳатларини

ташкил

этишнинг

моҳияти

ва

мазмуни

комплекс

тарзда

ўрганилган

;

-

тадқиқот

олиб

бориш

жараёнида

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

сабаблари

аниқланган

;

-

ёлғон

гувоҳлик

беришни

олдини

олишнинг

тарбиявий

,

умумижтимоий

аҳамияти

асослаб

берилган

;

-

жабрланувчилар

,

гувоҳлар

ва

жиноят

процесснинг

бошқа

иштирокчиларини

ҳимоя

қилишнинг

ҳуқуқий

тизими

яратилиши

зарурлиги

,

унинг

таркибий

қисмлари

асосланган

;

-

жабрланувчи

ва

гувоҳлар

хавфсизлигини

таъминлаш

мақсадида

суд

-

тергов

амалиётида

аудио

ва

видео

техникалардан

фойдаланишни

жорий

қилиш

бўйича

тавсиялар

ишлаб

чиқилган

;

-

суд

-

тергов

амалиётида

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

ўхшаш

жиноятлардан

фарқлашга

эътибор

қаратилмаётганлиги

ва

натижада

ушбу

қилмишларни

квалификация

қилишда

хатоликларга

йўл

қўйилаётганлиги

кўрсатиб

берилган

ва

уларни

бартараф

қилиш

бўйича

мулоҳазалар

билдирилган

;

-

ёлғон

гувоҳлик

берганлик

учун

жиноий

жавобгарлик

назарда

тутилган

жиноят

қонуни

нормаларини

такомиллаштириш

ва

уларни

суд

амалиётида

тўғри

қўллаш

бўйича

таклиф

ва

тавсиялар

берилган

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

шундаки

,

у

республикамизда

ёлғон

гувоҳлик

учун

жавобгарликнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

муаммолари

ва

унга

қарши

курашнинг

криминологик

жиҳатларига

бағишланган

дастлабки

монографик

тадқиқот

ҳисобланади

.

Диссертацияда

статистик

,

демографик

таҳлил

методлари

асосида

Ўзбекистондаги

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

кенгайтирилган

тавсифи

берилган

,

шахсни

ёлғон

гувоҳлик

учун

жавобгарликка

тортишда

мавжуд

муаммолар

аниқланган

,

уларни

бартараф

қилиш

юзасидан

илмий

асосланган

таклифлар

ишлаб

чиқилган

,

мазкур

жиноятнинг

ҳолати

ва

динамикаси

,

унинг

латентлик

даражаси

,

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

сабаблари

аникланган

;

ушбу

қилмишнинг

олдини

олишга

қаратилган

жиноят

ҳуқуқий

,

жиноят

-

процессуал

ва

криминологик

чоралар

тизими

асослаб

берилган

;

ёлғон

гувоҳлик

беришни

квалификация

қилишда

суд

-

тергов

амалиётидаги

муаммолар

,

камчиликлар

аниқланган

,

уларни

бартараф

этишга

ва

жиноят

қонуни

нормаларини

такомиллаштиришга

доир

таклифлар

ва

тавсиялар

ишлаб

чиқилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқотнинг

илмий

аҳамияти

ёлғон

гувоҳлик

бериш

жинояти

таркиби

айниқса

,

мазкур

жиноятнинг

криминологик

тафсилотлари

ва

унинг

олдини

олишга

янгича

ёндошувда

акс

этади

.

Илмий

ишнинг

натижалари

,

назарий

хулосалардан

жиноят

ҳуқуқи

ва

криминология

фанларини

ўқитишда

,

жумладан

,

суд

-

тергов

ходимларининг

8

малакасини

ошириш

тизимида

фойдаланиш

мумкин

.

ЎзР

ЖК

238-

моддасини

қўллаш

ва

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

олдини

олиш

,

жиноят

қонуни

нормаларини

такомиллаштириш

юзасидан

таклифлар

амалий

аҳамиятга

эга

бўлиб

,

улар

ҳуқуқни

муҳофаза

қилиш

органлари

фаолиятида

қўлланилиши

мумкин

.

Натижаларнинг

жорий

қилиниши

.

Диссертация

муаллифининг

Жиноят

кодексини

такомиллаштириш

ва

суд

амалиётини

яхшилашга

оид

таклиф

ва

тавсиялари

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

,

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

судига

юборилиб

,

тегишли

далолатномалар

олинган

.

Тадқиқот

натижаларидан

Мирзо

Улуғбек

номидаги

Ўзбекистон

Миллий

университети

ҳуқуқшунослик

факультети

талабаларига

маърузалар

ўқишда

фойдаланилмоқда

.

Ишнинг

синовдан

ўтиши

.

Диссертация

иши

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

академияси

И

.

Мўминов

номидаги

Фалсафа

ва

ҳуқуқ

институти

“

Жиноят

ҳуқуқи

ва

жиноят

процесси

”

бўлими

мажлисида

,

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

Республика

юристлар

малакасини

ошириш

Марказидаги

илмий

-

назарий

семинарда

,

Тошкент

давлат

юридик

институти

ҳузуридаги

Муаммовий

кенгашда

муҳокама

қилиниб

,

ҳимояга

тавсия

этилган

.

Ҳимояга

қўйилаётган

қоидалар

ва

илмий

хулосалар

ҳақида

“

Ўзбекистон

Республикасида

демократик

ҳуқуқий

давлат

ва

фуқаролик

жамияти

қуриш

масалалари

” (

Тошкент

, 2005), “

Ўзбекистонда

демократик

ислоҳотларни

ривожлантиришнинг

долзарб

масалалари

” (

Тошкент

, 2005),

“

Дастлабки

терговда

суд

назоратини

ташкил

қилиш

муаммолари

” (

Тошкент

,

2006), “

Тарих

,

фалсафа

ва

социологиянинг

бирлиги

” (

Самарқанд

, 2007),

“

Миллий

ғоя

ва

мафкуранинг

фалсафа

ва

ҳуқуқ

фанлари

ривожидаги

ўрни

”

(

Тошкент

, 2008)

мавзуларидаги

Республика

илмий

-

амалий

конференцияларда

маърузалар

қилинган

.

Натижаларнинг

эълон

қилинганлиги

.

Илмий

тадқиқот

ишининг

муҳим

назарий

хулосалари

ва

амалий

тавсиялари

муаллифнинг

13

та

илмий

мақолаларида

ўз

аксини

топган

бўлиб

,

уларнинг

5

таси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

ОАК

рўйхатидаги

илмий

журналларда

эълон

қилинган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

кириш

,

ўн

битта

параграфни

ўз

ичига

олган

учта

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

ва

иловалардан

иборат

.

Диссертациянинг

умумий

ҳажми

151

бет

бўлиб

, 205

та

адабиётдан

фойдаланилган

.

Иловалар

16

бет

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Ишнинг

кириш

қисмида

тадқиқот

мавзусининг

долзарблиги

асосланиб

,

тадқиқ

этилаётган

муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

ифодаланган

,

тадқиқотнинг

объекти

ва

предмети

,

унинг

мақсад

ва

вазифалари

,

методологик

ва

назарий

асослари

,

илмий

янгилиги

ва

ҳимояга

олиб

9

чиқилаётган

асосий

хулосалар

,

тавсия

ва

қоидалар

шакллантирилган

,

шунингдек

,

диссертация

ишининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

асослаб

берилган

.

Тадқиқотнинг

“

Ёлғон

гувоҳлик

учун

жавобгарлик

белгиланган

қонунларнинг

ривожланиш

тарихи

ва

умумий

тавсифи

”

деб

номланган

биринчи

боби

иккита

параграфдан

ташкил

топган

.

Биринчи

параграф

“

Ёлғон

гувоҳлик

учун

жиноий

жавобгарлик

белгиланган

қонунларнинг

ривожланиш

тарихи

”

деб

номланиб

,

унда

ёлғон

гувоҳлик

бериш

ва

умуман

ёлғон

гапириш

барча

мамлакатларда

қадим

замонлардан

бери

қораланиб

келаётган

салбий

иллатлардан

бири

эканлиги

,

ушбу

қилмиш

тарихан

узоқ

даврлардан

бери

турли

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

таъқиқлаб

келинаётганлиги

қайд

этилган

.

Зардуштийларнинг

муқаддас

китоби

“

Авесто

”

нинг

10-

Яштида

(

Меҳр

Яшт

) “

Шафқатсиздир

гар

кимда

-

ким

ёлғончидур

”

4

,

деб

ёзилган

.

Бундан

кўриниб

турибдики

,

зардуштийларда

ёлғон

сўзлаш

,

айниқса

,

бошқа

бировни

била

туриб

ёлғондан

айблаш

,

ёлғон

гувоҳлик

бериш

кабилар

оғир

жиноятлардан

бири

саналган

. “

Авесто

”

да

жиноятлар

эзгу

фикр

,

эзгу

сўз

ва

эзгу

амалга

қарши

қилмишларга

ажратилган

бўлиб

,

ёлғон

сўз

билан

боғлиқ

жиноятлар

“

эзгў

сўз

”

га

қарши

жиноятларга

киритилган

.

“

Қуръони

карим

”

да

ҳам

тўғри

гувоҳлик

бериш

лозимлиги

қатор

суръаларда

кўрсатилган

бўлиб

,

булар

сирасига

:

Бақара

,

Нисо

,

Моида

,

Анъом

,

Аъроф

,

Наҳл

,

Ҳаж

,

Нур

,

Фурқон

,

Аҳзоб

,

Шўро

,

Ҳадид

,

Маориж

ва

бошқаларни

киритиш

мумкин

.

Масалан

,

Бақара

сурасининг

282-

оятида

қарз

олинганида

ёки

берилганда

унинг

ёзиб

қўйилиши

ҳамда

гувоҳ

тариқасида

икки

эркак

(

агар

икки

эркак

топилмаса

,

бир

эркак

ва

икки

аёл

)

бўлиши

мандуб

(

ихтиёр

)

этилган

5

.

Нисо

сурасининг

135-

оятида

Аллоҳ

йўлида

тўғри

гувоҳлик

бериш

,

шунингдек

,

ёлғон

сўзламаслик

ва

гувоҳликдан

бош

тортмаслик

лозимлиги

баён

этилган

.

Ҳаж

сурасининг

30-

оятида

ёлғон

сўздан

четда

бўлиш

кераклиги

ўз

ифодасини

топган

.

Нур

сурасида

эса

,

охиратда

бўҳтонлар

учун

инсоннинг

тили

,

қўл

ва

оёқлари

уларнинг

зарарларига

гувоҳлик

бериши

ҳамда

ушбу

кунда

Аллоҳ

уларнинг

ҳақиқий

жазосини

бериши

ўз

аксини

топган

.

Ёлғон

гувоҳлик

бериш

қадимда

нафақат

диний

меъёрлар

билан

,

балки

илк

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

ҳам

таъқиқланган

бўлиб

,

мисол

сифатида

Хамураппи

қонунларини

келтириб

ўтишимиз

мумкин

.

Хамураппи

қонунлари

қатор

меъёрлар

гуруҳидан

ташкил

топган

бўлиб

, 1-

гуруҳ

(1-5-

бандлар

)

да

оғир

ҳуқуқбузарликлар

:

одам

ўлдириш

ёки

афсунгарликда

ёлғондан

айблаш

,

ёлғон

гувоҳлик

бериш

ва

судья

қарорини

“

ўзгартириш

”

учун

жазолар

белгиланган

.

Ёлғон

гувоҳлик

берган

шахс

,

ёлғон

айблаган

каби

“

қонга

қон

,

жонга

жон

”

қоидасига

асосланган

тамойил

бўйича

жазоланган

,

4

Бобоев

Ҳ

.,

Дўстжонов

Т

.,

Ҳасанов

С

. “

Авесто

” –

шарқ

халқларининг

бебаҳо

ёдгорлиги

.

Т

.:

ТМИ

, 2004

й

., 20-

б

.

5

Қуръони

Карим

маъноларининг

таржимаси

.

Маъсул

муҳаррир

Ҳ

.

Кароматов

.

Т

.:

ТИУ

,

2001

й

. 48-

бет

.

10

яъни

,

айби

исботланган

шахсга

нисбатан

қандай

чора

қўлланилиши

мумкин

бўлса

,

айнан

ушбу

жазо

чораси

ёлғон

гувоҳлик

берган

,

шунингдек

,

ёлғон

айблаган

шахсга

нисбатан

ҳам

қўлланилган

.

Қадимги

Ҳиндистон

қонунларида

ҳам

ёлғон

гувоҳлик

бериш

жиноят

саналган

.

Бунда

гувоҳ

фақатгина

ўз

мақомига

тенг

бўлган

шахсга

қарши

кўрсатув

бера

олган

.

Бироқ

ушбу

қоида

оғир

жиноятларга

нисбатан

татбиқ

этилмаган

.

Ёлғон

гувоҳлик

бериш

юқорида

таъкидлаб

ўтганимиздек

,

жиноят

деб

топилиб

,

даъво

миқдорининг

10

баравари

миқдоридаги

жарима

билан

ёҳуд

мамлакатдан

қувиб

юбориш

билан

жазоланган

.

Октябрь

тўнтаришига

қадар

ҳам

Россия

қонунларида

ёлғон

гувоҳлик

учун

қатор

жазо

чоралари

белгиланган

эди

. 1903

йилги

Уложениеда

ёлғон

хабар

бериш

,

ёлғон

гувоҳлик

бериш

,

далилларни

сохталаштириш

ёхуд

судга

сохта

ҳужжатлар

тақдим

этиш

,

ёлғон

қасам

ичиш

;

гувоҳ

,

эксперт

ёки

таржимоннинг

тергов

жараёни

ёки

суд

муҳокамасида

узрли

сабабларсиз

ўз

вазифаларини

бажаришдан

бўйин

товлаши

каби

ҳаракатлар

учун

жавобгарлик

кўзда

тутилган

эди

.

1922

йилги

РСФСР

Жиноят

кодексида

ёлғон

гувоҳлик

учун

жавобгарлик

“

Шахснинг

ҳаёти

,

соғлиғи

ва

шаънига

қарши

жиноятлар

”

бўлимининг

178-

моддасида

назарда

тутилган

эди

.

РСФСРнинг

ва

ЎзССРнинг

1926

йилги

Жиноят

кодексларида

эса

,

ёлғон

гувоҳлик

берганлик

учун

жавобгарлик

белгиланган

норма

“

Бошқарув

тартибига

қарши

жиноятлар

”

бўлимига

киритилган

эди

, 1959

йилги

Жиноят

кодексида

эса

ёлғон

гувоҳлик

одил

судловга

қарши

жиноятлар

таркибига

киритилди

.

Бунда

ушбу

жиноятлар

одил

судлов

органларининг

нормал

фаолиятини

таъминлашга

оид

ижтимоий

муносабатларга

тажовуз

қилиши

белгиланди

.

“

Гувоҳлик

иммунитети

”,

яъни

шахснинг

ўзига

ва

яқин

қариндошларига

нисбатан

гувоҳлик

беришга

мажбур

эмаслиги

ҳақидаги

қоида

, 1926

йилги

Жиноят

кодекси

қабул

қилингунга

қадар

амал

қилган

қонунда

мавжуд

эди

.

Ушбу

қоиданинг

МДҲ

давлатлари

орасида

республикамиз

Жиноят

ва

Жиноят

-

процессуал

кодексларига

биринчилардан

бўлиб

киритилганлиги

алоҳида

таъкидланган

.

Ушбу

бобнинг

иккинчи

параграфи

“

Ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

ижтимоий

хавфлилиги

ва

умумий

тавсифи

”

деб

номланиб

,

унда

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

ижтимоий

хавфлилиги

,

мазкур

қилмишларнинг

умумий

хусусиятлари

таҳлил

қилинган

.

Муаллиф

жиноятчилик

,

айниқса

уюшган

жиноятчиликка

қарши

кураш

самарадорлигини

оширишда

гувоҳлик

кўрсатувларининг

аҳамияти

тобора

ортиб

бораётганлигини

кўрсатиб

,

ёлғон

гувоҳлик

учун

жавобгарликни

такомиллаштириш

зарурлигини

асослаб

берган

.

Ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

борган

сари

кўп

содир

этилаётганлиги

,

терговни

мураккаблаштириши

,

ҳақиқатни

аниқлашга

тўсқинлик

қилиши

,

ишларни

ҳал

қилиш

муддатларини

чўзиши

,

айбдорнинг

жавобгарликка

тортилмаслигига

,

шунингдек

,

айбсиз

кишини

жавобгарликка

тортилишига

11

олиб

келиши

мумкинлиги

,

ушбу

қилмиш

жазодан

қутилишга

бўлган

ишончини

кучайтириб

,

жавобгарликнинг

муқаррарлиги

принципининг

бузилишига

,

суд

ва

ҳуқуқни

муҳофаза

қилувчи

органларнинг

обрўйига

путур

етказилишига

,

фуқароларнинг

қонунга

ҳурматсизлик

билан

қарашига

сабаб

бўлиш

каби

ижтимоий

хавфли

оқибатларни

келтириб

чиқариши

мумкинлиги

амалиёт

материаллари

ва

тадқиқотчи

томонидан

ўтказилган

сўровлар

натижаларини

таҳлил

қилиш

асосида

кўрсатиб

берилган

.

Тадқиқот

натижаларига

кўра

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

олдини

олишда

таълим

-

тарбиявий

,

умумижтимоий

чораларни

амалга

ошириш

,

гувоҳлик

мажбуриятини

холисона

бажарганлик

учун

моддий

ва

маънавий

рағбатлантириш

каби

тадбирларни

қўллаш

,

гувоҳлардан

кўрсатув

олишнинг

самарали

психологик

услубларидан

,

шунингдек

,

замонавий

техника

воситалардан

фойдаланиш

кераклиги

таъкидлаб

ўтилган

.

Жиноят

кодекси

238-

моддасида

:

жабрланувчи

ва

гувоҳларнинг

ёлғон

кўрсатув

бериши

,

экспертнинг

нотўғри

хулоса

бериши

,

нотўғри

таржима

қилиш

(

биринчи

қисм

)

ҳамда

суриштирув

олиб

бориш

,

дастлабки

тергов

ёхуд

ишни

судда

кўриш

вақтида

гувоҳ

ёки

жабрланувчининг

ёлғон

кўрсатув

бериши

ёки

экспертнинг

ёлғон

хулоса

бериши

ёхуд

таржимонни

нотўғри

таржима

қилиши

учун

пора

эвазига

оғдириб

олиш

,

шунингдек

,

уларга

ёки

уларнинг

яқин

қариндошларига

руҳий

ёки

жисмоний

тазйиқ

ўтказиш

орқали

ёлғон

кўрсатув

беришга

мажбур

қилиш

(

иккинчи

қисм

)

жиноят

таркиби

берилган

бўлиб

,

диссертантнинг

фикрича

,

битта

моддада

бир

неча

жиноят

учун

жавобгарликнинг

белгиланиши

тўғри

эмас

.

Муаллиф

гувоҳлик

ўз

маъно

ва

мазмунига

кўра

эксперт

хулосаси

ва

таржимадан

фарқ

қилиши

,

шунингдек

,

ёлғон

гувоҳлик

беришга

мажбур

қилиш

учун

таъсир

кўрсатиш

ҳам

объектив

томондан

бошқа

жиноят

эканлигини

кўрсатиб

,

ушбу

қилмишлар

учун

жавобгарликни

алоҳида

моддаларда

белгилашни

,

бунинг

учун

ЖК

238-

моддаси

янги

таҳрирда

баён

қилинишини

,

ЖКга

238

1

-

моддасини

киритишни

таклиф

этган

.

Тадқиқотнинг

иккинчи

боби

“

Ёлғон

гувоҳликнинг

жиноят

-

ҳуқуқий

тавсифи

”

деб

номланиб

,

унда

мазкур

жиноятнинг

объекти

,

объектив

томони

,

субъекти

ва

субъектив

томони

ҳамда

жазони

оғирлаштирувчи

тури

,

шунингдек

унинг

бошқа

ўхшаш

жиноятлардан

фарқ

қилувчи

хусусиятлари

батафсил

тадқиқ

этилган

.

Ушбу

бобнинг

биринчи

параграфида

“

Ёлғон

гувоҳликнинг

объекти

”

таҳлил

қилинган

.

ЖК

238-

моддасида

назарда

тутилган

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

бевосита

объекти

одил

судлов

манфаатлари

ҳисобланади

.

Маълумки

,

одил

судлов

деганда

,

фақат

суднинг

конституциявий

,

фуқаролик

,

хўжалик

,

маъмурий

ва

жиноят

ишларини

юритиш

бўйича

фаолияти

тушунилади

.

Муаллиф

бу

ерда

ёлғон

гувоҳликнинг

бевосита

объекти

мазмуни

юқорида

берилган

одил

судлов

тушунчасидан

анча

кенг

эканлигини

,

қонун

чиқарувчи

бу

ерда

мазкур

жиноят

объекти

сифатида

нафақат

суд

12

фаолиятини

,

балки

суриштирув

ва

терговда

иш

юритиш

фаолиятини

ҳам

назарда

тутганлигини

таъкидлайди

.

Ёлғон

гувоҳлик

бериш

–

бир

объектли

жиноят

,

лекин

аксарият

ҳолларда

мазкур

жиноят

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

факультатив

объектлари

бошқа

муҳим

ижтимоий

муносабатларга

зиён

етказади

ёки

зиён

етказиш

хавфини

келтириб

чиқаради

.

Шахснинг

турли

манфаатлари

ёлғон

кўрсатув

беришнинг

энг

кўп

тарқалган

факультатив

объектларидан

биридир

.

Чунончи

,

ёлғон

кўрсатувлар

,

айблов

хусусиятига

эга

хулосалар

ҳар

доим

шахснинг

қонун

билан

қўриқланадиган

манфаатларига

(

кўпинча

шахснинг

эркинлигига

)

зиён

етказишга

қаратилган

бўлади

.

Худди

шунингдек

,

айбсиз

одамни

жиноят

содир

этганликда

ёлғондан

айблаш

унинг

шаъни

ва

қадр

-

қимматини

қаттиқ

таҳқирлайди

ва

унга

жуда

катта

маънавий

зарар

етказади

.

Демак

,

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

асосий

объекти

биттадир

,

айни

вақтда

,

факультатив

объектлар

сифатида

муайян

ҳолатда

турли

-

туман

ижтимоий

муносабатлар

амал

қилиши

мумкин

.

Муаллиф

ёлғон

гувоҳлик

беришнинг

объектини

белгилашда

бевосита

ЎзР

ЖК

238-

моддаси

диспозициясидан

келиб

чиқиш

лозимлигини

,

ушбу

модданинг

биринчи

қисми

бўйича

объект

бу

–

одил

судлов

ва

уни

амалга

оширишга

кўмаклашувчи

(

прокуратура

,

дастлабки

тергов

ва

суриштирув

)

органларнинг

нормал

фаолияти

бўлса

,

иккинчи

қисмида

жавобгарлик

белгиланган

қилмишнинг

объекти

-

жабрланувчи

,

гувоҳ

,

эксперт

,

таржимон

,

шунингдек

уларнинг

яқин

қариндошларининг

соғлиғи

ҳисобланиши

,

ушбу

жиноятнинг

асосий

объекти

одил

судлов

органларининг

нормал

фаолияти

бўлса

,

мазкур

жиноятдан

жабрланганларнинг

манфаати

факультатив

объект

сифатида

намоён

бўлишини

таъкидлайди

.

Иккинчи

бобнинг

иккинчи

параграфи

“

Ёлғон

гувоҳликнинг

объектив

томони

”

га

бағишланган

.

Ёлғон

гувоҳлик

бериш

“

формал

”

таркибли

жиноятлар

сирасига

киради

,

яъни

қилмишни

ЖК

238-

моддаси

билан

квалификация

қилиш

учун

зарарли

оқибатларнинг

рўй

берганлиги

талаб

қилинмайди

.

ЖК

238-

моддасида

ёлғон

гувоҳлик

бериш

сифатида

гувоҳ

ва

жабрланувчининг

ёлғон

кўрсатув

бериши

,

била

туриб

экспертнинг

нотўғри

хулоса

бериши

ва

таржимоннинг

нотўғри

таржима

қилиши

назарда

тутилган

.

Суриштирув

ва

дастлабки

терговда

гувоҳ

ва

жабрланувчининг

сўроқ

баённомасига

имзо

чеккан

,

судда

жавобгарлик

тўғрисида

огоҳлантирилганидан

кейин

оғзаки

кўрсатув

берилган

,

эксперт

хулосани

имзолаб

топширган

,

таржимон

ёзма

матнни

имзолаб

топширган

ёки

оғзаки

таржимани

амалга

оширган

вақтдан

бошлаб

ушбу

жиноят

тамомланган

ҳисобланади

.

И

.

С

.

Ной

,

ва

А

.

Т

.

Гужинларнинг

фикрича

ёлғон

гувоҳлик

бериш

ҳаракатсизлик

билан

ҳам

содир

этилиши

мумкин

.

Муаллиф

мазкур

жиноят

фақат

ҳаракат

билан

содир

этилади

,

деган

фикрни

асослаб

берган

.

Ёлғон

кўрсатувларнинг

мазмунини

ёлғон

ташкил

этади

.

Ёлғон

деганда

,

субъектнинг

онгида

тўғри

акс

этган

объектив

воқеликка

зид

фикрни

онгли

13

равишда

билдириш

,

яъни

муайян

шахсга

атайин

ёлғон

ахборот

бериш

тушунилади

.

Жиноий

жавобгарликка

тортишга

асос

бўладиган

ёлғон

кўрсатув

беришнинг

таркибини

ҳар

қандай

ёлғон

эмас

,

балки

муайян

иш

учун

аҳамиятли

бўлган

ҳолатлар

бўйича

суд

-

тергов

органларига

маълум

қилинган

,

яъни

исботланиши

лозим

бўлган

ҳолатларга

тегишли

ёлғон

маълумот

ташкил

этади

.

Ёлғон

гувоҳлик

бериш

объектив

томондан

муайян

вазият

билан

боғлиқ

.

Жиноят

ёки

фуқаролик

ишлари

бўйича

иш

юритувини

амалга

ошириш

ваколатига

эга

бўлган

органларга

берилган

ёлғон

маълумотларгина

ёлғон

гувоҳлик

таркибини

ҳосил

қилади

.

Ҳаққоний

маълумотни

яшириш

;

уни

инкор

этиш

;

уйдирма

маълумот

бериш

;

амалда

содир

бўлган

ҳолатларни

бузиб

кўрсатиш

;

ёлғон

гувоҳликнинг

кўп

тарқалган

шаклларидандир

.

Муаллиф

томонидан

2000-

2007

йилларда

республикада

ёлғон

гувоҳлик

бўйича

қўзғатилган

100

та

жиноят

ишлари

,

шунингдек

,

судларда

кўрилган

ишларнинг

51,1%

амалда

содир

бўлган

ҳолатларни

бузиб

кўрсатиш

; 44,2%

инкор

этиш

7,7%

уйдирма

маълумотлар

бериш

шаклида

содир

этилганлиги

аниқланди

.

Экспертнинг

ёлғон

хулоса

бериши

берилган

саволларга

ёлғон

жавоблар

беришда

намоён

бўлади

.

Фактларнинг

қасддан

нотўғри

баҳоланганлиги

ёки

муҳим

ҳолатларга

баҳо

берилмаганлиги

,

хулосанинг

ўрганилган

материалларга

асосланмаганлиги

,

жавобларнинг

тўқиб

чиқарилганлиги

ёки

бузиб

кўрсатилганлиги

,

топилган

фактларнинг

инкор

этилганлиги

нотўғри

хулоса

беришнинг

шакллари

ҳисобланади

.

Ҳар

қандай

маълумотлар

,

ҳужжатлар

,

оғзаки

маълумотлар

ва

бошқа

материаллар

таржима

предметини

ташкил

этиши

мумкин

.

Бинобарин

,

ҳар

қандай

маълумотларни

тақдим

этилган

материал

ёки

матнга

мос

келмайдиган

тарзда

нотўғри

таржима

қилиш

ўрганилаётган

жиноятнинг

объектив

томонини

ташкил

этиши

мумкин

,

зеро

ЎзР

ЖПК

72-

моддасига

биноан

,

таржимон

ўзига

топширилган

таржимани

аниқ

ва

тўлиқ

бажариши

шарт

.

Бунда

таржима

қилинаётган

материалнинг

ҳаққоний

ёки

ёлғон

эканлиги

аҳамиятсиздир

,

шу

боис

қонунда

ёлғон

таржима

қилганлик

учун

эмас

,

балки

нотўғри

таржима

қилганлик

учун

жавобгарлик

белгиланган

.

Иккинчи

бобнинг

учинчи

параграфи

“

Ёлғон

гувоҳликнинг

субъекти

”

га

бағишланган

.

Муаллифнинг

фикрича

ЎзР

ЖК

238-

моддасига

биноан

фақат

гувоҳлар

ва

жабрланувчилар

ёлғон

гувоҳлик

бериш

жиноятининг

субъектлари

бўлиши

мумкин

.

Умуман

жиноят

иши

бўйича

эксперт

ва

таржимон

ҳам

сўроқ

қилиниши

мумкин

.

Лекин

улар

(

баъзи

мамлакатларнинг

қонунларига

биноан

мутахассислар

)

сўроқ

қилинганда

ўз

процессуал

ваколатларини

бажаришга

оид

тушунтиришлар

берадилар

:

эксперт

ёзма

берилган

хулосасига

оид

қўшимча

тушунтиришлар

беради

,

мутахассис

ва

таржимон

ҳам

суриштирув

,

дастлабки

тергов

ва

суд

жараёнида

бажарган

ҳаракатлари

юзасидан

аниқликлар

киритади

.

Агар

улар

жиноятга

оид

бирор

ҳолатни

кўрган

-

эшитган

бўлсалар

,

эксперт

,

мутахассис

ва

таржимон

сифатида

эмас

,

гувоҳ