ТОШКЕНТ ВРАЧЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ
ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ
16.07.2013.Tib.19.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ
_________________________________________________________________
ТОШКЕНТ ВРАЧЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ
РИЗАЕВ ЖАСУР АЛИМДЖАНОВИЧ
КОМПЛЕКС СОЦИАЛ-ГИГИЕНИК ТАДҚИҚОТЛАР АСОСИДА
ЎЗБЕКИСТОН АҲОЛИСИ ОРАСИДА ПАРОДОНТ КАСАЛЛИКЛАРИ
ПРОФИЛАКТИКАСИ КОНЦЕПЦИЯСИ ВА ДАСТУРИНИ ИШЛАБ
ЧИҚИШ
14.00.33 – Жамоат саломатлиги. Соғлиқни сақлаш менежменти
(тиббиѐт фанлари)
ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ
Тошкент – 2015
УДК
:
614+616.311.2-084-(575.1)
Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси
Оглавление автореферата докторской диссертации
Content of the abstract of doctoral dissertation
Ризаев Жасур Алимджанович
Комплекс социал-гигиеник текширувлар асосида Ўзбекистон аҳолиси
орасида пародонт касалликлари профилактикаси концепцияси ва
дастурини ишлаб чиқиш...............................................................................
3
Ризаев Жасур Алимджанович
Разработка концепции и программы профилактики заболеваний паро-
донта у населения Узбекистана на основе комплексных социально-
гигиенических исследований………………………………………………
26
Rizaev Jasur Alimdjanovich
Development of concept and prevention program of periodontal disease in
population of Uzbekistan based on complex social-hygienic research ……..
50
Эълон қилинган ишлар рўйхати
Список опубликованных работ
List of published works ……………………………………………………..
70
ТОШКЕНТ ВРАЧЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ
ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ
16.07.2013.Tib.19.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ
_________________________________________________________________
ТОШКЕНТ ВРАЧЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ИНСТИТУТИ
РИЗАЕВ ЖАСУР АЛИМДЖАНОВИЧ
КОМПЛЕКС СОЦИАЛ-ГИГИЕНИК ТАДҚИҚОТЛАР АСОСИДА
ЎЗБЕКИСТОН АҲОЛИСИ ОРАСИДА ПАРОДОНТ КАСАЛЛИКЛАРИ
ПРОФИЛАКТИКАСИ КОНЦЕПЦИЯСИ ВА ДАСТУРИНИ ИШЛАБ
ЧИҚИШ
14.00.33 – Жамоат саломатлиги. Соғлиқни сақлаш менежменти
(тиббиѐт фанлари)
ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ
Тошкент - 2015
Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси
ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида 30.09.2014/Б2014.5.Tib513 рақам билан
рўйхатга олинган.
Докторлик диссертацияси Тошкент тиббиѐт академиясида бажарилган.
Диссертация автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) веб-саҳифаси (tipme.uz) ва ―ZiyoNet‖
ахборот-таълим порталида (www.ziyonet.uz) жойлаштирилган.
Илмий
маслаҳатчи:
Абдужаббор Саттарович Бабаджанов
тиббиѐт фанлари доктори, профессор
Расмий
оппонентлар:
Jin Young Choi
тиббиѐт фанлари доктори, профессор
Ш.Т.Искандарова
тиббиѐт фанлари доктори, профессор
Ш.Ш.Магзумова
тиббиѐт фанлари доктори, профессор
Етакчи
ташкилот:
Москва Давлат тиббий стоматология
университети
Диссертация ҳимояси Тошкент врачлар малакасини ошириш институти ҳузуридаги
16.07.2013.Tib.19.01
рақамли илмий кенгашнинг «3 июль» 2015 й. соат 12
00
даги мажлисида бўлиб
ўтади (Манзил: 100007, Тошкент, Паркент кўчаси, 51 уй. Тел./факс: (99871) 268-17-44, e-mail:
info@tipme.uz).
Докторлик диссертацияси билан Тошкент врачлар малакасини ошириш институти Ахборот-
ресурс марказида танишиш мумкин (07 рақами билан рўйхатга олинган). (Манзил: 100007, Тошкент,
Паркент кўчаси, 51 уй. Тел./факс: (99871) 268-17-44, e-mail: info@tipme.uz).
Диссертация автореферати
2015 йил
«2» июнда
тарқатилди.
(
2015 йил
«2» июнда
ги 07 рақамли реестр баѐнномаси).
Д.М.Сабиров
Фан доктори илмий даражасини берувчи
илмий кенгаш раиси, т.ф.д., профессор
Н.Н.Убайдуллаева
Фан доктори илмий даражасини берувчи
илмий кенгаш илмий котиби в.в.б., т.ф.н., доцент
Д.А.Асадов
Фан доктори илмий даражасини берувчи
илмий кенгаш ҳузуридаги илмий семинар раиси,
т.ф.д., профессор
ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИНИНГ АННОТАЦИЯСИ
Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти.
Жаҳон соғлиқни
сақлаш ташкилотининг маълумотларига кўра, 35–44 ѐшдаги аҳолининг 65-98
фоизи пародонт касалликлари билан хасталанган
1
. Айниқса, кейинги йилларда
ѐшлар орасида мазкур касалликларнинг кўпайиб бориши кузатилмоқда.
«Эпидемиологик текширувлар Италияда мактаб ўқувчилари орасида пародонт
касалликлари 97 фоизгача тарқалганини кўрсатади. Англия ва Америка Қўшма
Штатларида 17 ѐшгача бўлган ўсмирларда 36–90 фоизгача гингивит учрайди,
Польшада мактаб ўқувчилари орасида 65 фоиз, Германияда милкнинг
яллиғланиш жараѐнлари ѐшлар орасида 80 фоизгача қайд этилган»
2
. Шунингдек,
«пародонт тўқимасининг шикастланиши Литва ѐшлари орасида 81 фоизгача,
Белоруссияда 83,9 фоизгача, Қозоғистонда 82,3 фоизгача ва Туркманистонда
84,8 фоизгача кўтарилган»
3
.
Жаҳондаги стоматологик вазиятга кўра, «бугунги кунда стоматологик
профилактика ва пародонтология билан боғлиқ вазиятнинг тиббий-ташкилий
жиҳатларини такомиллаштириш зарур. Аҳолининг гигиеник саводхонлиги ва
соғлом турмуш тарзи бўйича амалий ишларни ҳамда асосий стоматологик
касалликларни бирламчи профилактикасини амалга оширишда камчиликлар
кайд этилмоқда»
4
.
Шу жиҳатдан пародонт касалликларини самарали ташхислаш, даволаш ва
рационал стоматологик хизматни ташкил этиш стоматология амалиѐти ва
фанининг долзарб муаммоларидан бири ҳисобланади.
Мустақиллик йилларида мамлакатимизда аҳолига сифатли тиббий хизмат
кўрсатишни ташкил этиш, жумладан, пародонт касалликлари профилактикаси
ва даволаш юзасидан дастурий тадбирлар амалга оширилди. Айниқса, она ва
бола саломатлиги дастурлари доирасида олиб борилган болаларда ушбу
касалликни олдиндан аниқлаш ва прифилактикасини кучайтириш тадбирлари
натижасида ижобий самараларга эришилди.
Диссертация мавзусининг долзарблиги мазкур йўналишда амалга оширила-
ѐтган чора-тадбирлар натижавийлигини ошириш ва кўрсатилаѐтган тиббий
хизмат сифатини янада яхшилашда пародонт касалликларининг тарқалишига
эпидемиологик тавсифини минтақалар хусусиятидан келиб чиққан ҳолда
аниқлаштириш, пародонт касалликларининг самарали профилактикасини таш-
кил этиш, унинг асосий тиббий-ташкилий ва тиббий-ижтимоий йўналишларини
асослаб бериш, самарали тиббий-ташкилий моделларни ишлаб чиқиш
масалаларини илмий асослаб бериш билан изоҳланади. Шунингдек, ушбу
касалликка комплекс ѐндашган ҳолда касаллик профилактикасини турли
даражаларда самарали ташкил этиш, диспансер назоратидаги гуруҳлар билан
ишлаш амалиѐтини янада такомиллаштириш ва ижтимоий-гигиеник тадқиқот-
1
53 давлатда ўтказилган аҳолини текшириш натижаларига асосланган ЖССТ илмий гуруҳининг маърузаси,
БЖССТ, 2012.
2
Al-Haddad K.A.,2010; Ghiabi E.,2011; Amato L.I., 2013; Иванов B.C., 2001.
3
Мельникова Е. И., 2002; Мельничук Г.М.,2008;Долгоаршинных А.Я, 2009.
4
Hetz Gerald, F.,2003; Bogges K.A.,2010; Bernabé E., 2011.
ларга асосланган ҳолда пародонт касалликлари профилактикаси концепцияси ва
унинг дастурини ишлаб чиқиш мазкур тадқиқотнинг долзарблигини изоҳлаб
беради.
Мазкур диссертация тадқиқоти Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2011 йил 21 ноябрдаги ПҚ-1652-сонли «Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ
қилишни янада чуқурлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорида
белгиланган вазифалар, жумладан, аҳолига юқори сифатли бирламчи тиббий-
санитария хизматини кўрсатиш, касалликларнинг олдини олиш ва фуқаролар
саломатлигини сақлашни таъминлашнинг илмий-методик ва тиббий-ижтимоий
вазифаларини ҳал этишга хизмат қилади.
Тадқиқотнинг Ўзбекистон Республикаси фан ва технологиялари
тараққиѐтининг устувор йўналишларига боғлиқлиги.
Мазкур диссертация
тадқиқоти
ДИТД–9
«Инсон
касалликларини
ташхислаш,
даволаш,
профилактикаси ва реабилитацияси бўйича янги технологияларини ишлаб
чиқиш» мавзуси йўналишига мос равишда бажарилган.
Диссертация мавзуси бўйича ҳалқаро илмий-тадқиқотлар шарҳи.
Пародонт касалликларининг эпидемиологияси, этиологияси, даволаш услуллари
ҳамда стоматологик хизматни самарали ташкил этиш билан боғлиқ илмий
изланишлар жаҳоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим муассасалари,
жумладан, National Institute of Dental and Craniofacial research, New Jersey Dental
School (АҚШ), Blaues Haus, Musenhof Zannklink (Германия), Radboud University
(Нидерландия), Periodontics Information Center (UCLA), Heidelberg University
(Германия), Vrije Universiteit Brussel (Бельгия), Dental Institute of King’s College
London (Буюк Британия), Nippon
Dental University (Япония) ва Стоматология
марказий илмий-тадқиқот институти (Россия) шунингдек, халқаро ташкилотлар
таркибида Amеrican Academy of Periodontology, World Dental Federation (FDI),
North American Society of Periodontiсts (Канада), Fukuoka Health Promotion
Center, Center of Integral Attention to Women´s Health (CAISM), International
Association for Dental Research кабилар томонидан амалга оширилмоқда.
Стоматологик хизматни мақсадли ташкил этиш, пародонт касаллигини
самарали ташхислаш, унинг профилактикаси ва даволаш бўйича кейинги
йилларда жахонда, жумладан қуйидаги илмий натижалар олинган: пародонт
касалликлари оғиз бўшлиғида сурункали инфекция ўчоқларини пайдо
бўлишига,
организмнинг
иммун
ҳолатини
пасайишига,
микроблар
сенсибилизациясига олиб келиши исботланган ҳамда аксарият ҳолатларда
омиллар деструктив жараѐн оқибатида тишларни йўқотилишига олиб келиб,
тиш-жағ тизими функциясини турғун бузилишларига сабаб бўлиши кўрсатилган
(University of Glasgow Dental School, Scotland, Department of Otolaryngology,
Head and Neck Surgery, Ehime University Graduate School of Medicine,
Shitsukawa, Toon, Ehime, Japan; Department of Biological Systems Engineering,
Virginia Tech.; Москва давлат тиббий-стоматология университети; Смоленск
давлат тиббиѐт университети; Саратов давлат тиббиѐт университети;
Санкт-
Петербург давлат тиббиѐт университети
; Тошкент тиббиѐт академияси);
стоматологик профилактика, жумладан, пародонтология билан боғлиқ вазият
ташкилий муаммолар ечими топилмаганлиги учун етарли даражада эмаслиги
аниқ далиллар асосида кўрсатилган (The University of Michigan; University of
North Carolina at Chapel Hil; Texas A&M University, College-Station, USA)
,
ҳар
бир қўлланилаѐтган дори воситаларини патологик жараѐнни баъзи бир аниқ
босқичларига таъсир этиб, умумий организмга бир қанча салбий таъсирлари
борлиги кўрсатиб берилган ва доимий равишда ижобий натижа бермаслиги
исботланган
«Ихтисослашган электрокимѐ лабораторияси» МЧЖ, Россия, Воронеж ш.);
профилактик ва гигиеник чора тадбирларни қўлламаслик пародонтдаги
яллиғланиш жараѐнининг тўлиқ ва тезда бартараф этишга етарли даражада
имкон яратмаслиги асослаб берилган (Россия Федерацияси Соғлиқни сақлаш
вазирлиги Россия дипломдан кейинги тиббиѐт академияси; Москва давлат
тиббий-стоматология университети; Омск давлат тиббиѐт академияси);
пародонтолог-шифокорга аҳолининг пародонт яллиғланиш касалликлари
бўйича нисбатан кечроқ мурожаат этиши кузатилиши кўрсатиб берилган
(Марказий стоматология илмий-текшириш институти, Москва);
Мазкур касалликнинг самарали профилактикаси ва даволаш ҳамда
стоматологик хизматни рационал ташкил этиш бўйича, жумладан, жаҳонда
қуйидаги йўналишларда устувор илмий-тадқиқотлар амалга оширилмоқда:
стоматологик хизматни замонавий талаблар асосида рационал ташкил этиш,
касаллик профилактикаси ва даволаш усулларига оид тиббий-норматив
ҳужжатлар ҳамда пародонт касалликларини даволаш ва профилактикасини
ташкил қилишнинг меъѐрий жиҳатларини такомиллаштириш; пародонт
касаллигини эрта ташхислашда замонавий текширув усулларини тадбиқ қилиш,
пародонт касаллигини даволашда юқори натижа берувчи дори воситаларини ўз
вақтида мақсадга йўналтирилган холда қўллаш.
Муаммонинг ўрганилганлик даражаси.
Пародонт касалликларини кенг
тарқалганлиги тиббиѐт жамоатчилиги эътиборини тортиб келмоқда, дунѐ
стоматологлари эса ушбу муаммога бағишланган қатор тадқиқотлар олиб
борганлар. Ер курраси аҳолисининг 50 фоиздан ортиғи пародонтоз билан
касалланган (Борисенко А.В., 2004;Мельничук Г.М.,2008;Locker D., 2000;
HaffajeA.D., 2000). Базель университети маълумотларига кўра, 25-34 ѐшдаги
аҳоли ўртасида суяк резорбцияси билан кечувчи пародонт касалликлари 40
фоиз, 35-44 ѐшда эса – 90 фоиз учрайди.
Турли ѐш гуруҳидаги шахсларда пародонт ҳолатини ўрганиш
натижаларини кўрсатишича, 24-44 ѐшдаги инсонларнинг фақат 4-5 фоизигина
клиник жиҳатдан соғлом пародонтга эга (Адмакин О.И., 2007; Давыдов Б.Н.,
2002; Максимовская Л.Н., 2000; Самохина В.И., 2014).
Қатор муаллифлар фикрича (Алимский А.В., 2004; Гайбуллаева Ю.Х.,
2008; Кузьмина А.В., 2009; Лисуренко A.B., 2002; Мамаева Е.В., 2006;
Рошковский Е.В., 2008 Locker D.,2000) кекса ѐшли аҳоли ўртасида
пародонтнинг шикастланиши 100 фоизни ташкил қилса, 40-45 ѐшдан катталарда
эса пародонтитнинг оғир кечиши кузатилади (Гаффаров С.А., 2004; Грудянов А.
И., 2009; Мельничук Г.М., 2008; Никурашина Н.А., 2011; Олесова В.Н., 2009;
Miyaki K., PerssonG.R., 2008).
Навқирон ѐшдаги шахсларда пародонт тўқимаси касалликларининг
тарқалиши юқори ва унинг даражаси 96,6 фоизга етади (Ильин А.А.,
Кожевникова В.Ф., 2004). Кузьмина Э.М., (2009), Самохина В.И. (2014),
Шоинбекова А.К. (2005), Адаева С.А. (2007) маълумотларига қараганда
пародонтдаги ўзгаришлар 7 ѐшдан намоѐн бўла бошлайди. 18-24 ѐшда
пародонтни шикастланиши пастки жағлар кесув тиш сохасида учраса (66,7-84,7
фоиз), кейинчалик юқори жағ кесув тишлар (49,4-51,7 фоиз) ва ҳар икки
жағнинг биринчи моляр тишлар сохасида кузатилади (29,5-36,0 фоиз).
Тадқиқотларда Италия мактаб ўқувчиларида ўтказилган эпидемиологик
текширувлар пародонтни шикастланиши 97 фоиз, Англия ва АҚШ да 17 ѐшгача
36-90 фоиз гингивит, Польша мактаб ўқувчиларида – 65 фоиз, Германияда
милклардаги яллиғланишли ўзгаришлар 80 фоиз ҳолатда учрашини кўрсатди
(Иванов B.C., 2001; Al-Haddad K.A., 2010; AmatoL.I., 2013; GhiabiE., 2011).
Диссертация илмий-тадқиқот ишлари режалари билан боғлиқлиги.
Диссертация
тадқиқоти
Тошкент
тиббиѐт
академиясининг
«Асосий
стоматологик касалликларни ташхислаш, даволаш ва рационал профилактикаси
самарали усулларини излаб топиш» (№01.1100157, 2011-2014 йй.) мавзусидаги
илмий-тадқиқот ишлар режаси асосида бажарилган.
Тадқиқотнинг мақсади -
аҳоли орасида пародонт касалликлари профи-
лактикаси сифатини ошириш бўйича тегишли тиббий-ижтимоий таклифларни
асослаш ҳамда мазкур йўналишда тиббий хизматни самарали ташкил этиш
концепцияси ва дастурини ишлаб чиқишдан иборат.
Тадқиқот вазифалари
қуйидагилардан ташкил топади:
Ўзбекистоннинг турли минтақаларида пародонт касалликларининг
тарқалишига эпидемиологик тавсиф бериш;
сўровномалар асосида пародонт касалликларининг тарқалиш сабабларини
аниқлаш;
аҳолининг стоматологик мурожаатлар тавсифи, ҳажми, таркиби ва
даражасини аниқлаш;
ихтисослашган стоматологик муассасаларда пародонтологик ѐрдам
сифатини баҳолаш;
пародонтологик ѐрдамни ташкил қилишнинг мавжуд мезонларини
баҳолаш;
пародонтологик статусни эътиборга олган ҳолда диспансер назорати
гуруҳини аниқлаш;
пародонт касалликларини камайтиришга қаратилган профилактик
чораларнинг самарадорлигини баҳолаш;
пародонтологик ѐрдамни ташқил қилишга янгича ѐндашиш асосида
пародонт касалликларини профилактикаси концепцияси ва дастурини ишлаб
чиқиш.
Тадқиқотнинг объекти сифатида
Ўзбекистон Республикаси аҳолиси ва
танланма тадқиқотларни амалга ошириш бўйича Тошкент ва Андижон
шаҳарлари ҳамда Янгибозор ва Янгиер шаҳарчаларида яшовчи 6602 нафар
аҳоли олинган.
Тадқиқот предмети.
1721 та мактабгача ѐшдаги (6 ѐшгача), 836 та мактаб
ѐшидаги (7-12 ѐш), 15-19 ѐшдаги 1314 ўсмирлар, 35-44 (1422) ва 65-79 (1309)
ѐшдаги катта ѐшли аҳоли, жами 6602 нафар аҳоли.
Тадқиқотнинг усуллари.
Белгиланган мақсадга эришиш ва вазифаларни
амалга ошириш учун тадқиқотда қуйидаги усуллардан фойдаланилди:
ижтимоий, социал-гигиеник, бевосита кузатув, иқтисодий таҳлил, маркетинг,
мантиқий таҳлил ҳамда стоматологик беморларни клиник ва функционал
текширув усуллари.
Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги
қуйидагилардан иборат:
пародонт касалликлари муаммосига комплекс ѐндашув негизида касаллик
тарқалишининг минтақавий хусусиятлари очиб берилган ҳамда беморларни
даволашда стоматологик тиббий хизматни янада кенгайтиришнинг тиббий-
ижтимоий, психологик ва бошқа имкониятлари аниқланган;
ихтисослашган стоматологик муассасаларда пародонтологик ѐрдам
сифати аниқланган;
муаммога тиббий-ижтимоий, тиббий-ташкилий, тиббий стандарт ва
тиббий-психологик асосда комплекс ѐндашув негизида пародонтологик ѐрдамни
ташкил этишнинг такомиллашган мақбул тиббий-ташкилий модели асосланган;
соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этиш моделига уйғун ҳолда пародонт
касалликларининг бирламчи, иккиламчи ва учламчи самарали профилактикаси-
нинг асосий йўналишлари ишлаб чиқилган;
стоматологик хизмат самарадорлигини ошириш ва уни мақсадли ташкил
этишга йўналтирилган «Стоматологик хизмат самарадорлигининг мақсадли
нормаси» кўрсаткичи ишлаб чиқилган;
пародонт касалликларига комплекс ѐндашган ҳолда касаллик профилак-
тикасини уч даражада ташкил этиш, диспансер назоратидаги гуруҳлар билан
ишлашни чуқурлаштириш ва ижтимоий-гигиеник тадқиқотларга асосланган
пародонт касалликлари профилактикаси концепцияси ва унинг дастури ишлаб
чиқилган.
Тадқиқотнинг амалий натижалари
қуйидагилардан иборат:
касалликни олдини олиш ва асоратини камайтиришга йўналтирилган
пародонт касалликларининг диспансер кузатуви ва профилактикаси жамланган
алгоритми ишлаб чиқилган;
диспансер кузатувининг ҳар бир босқичидаги даволаш-профилактика
чораларини детализациялаш диспансеризация самарадорлигини сезиларли
ошишига олиб келиши амалий далиллар асосида очиб берилган;
пародонт касаллиги профилактикаси дастури орқали ушбу касаллик
даражасини камайтиришга қаратилган чоралар юзасидан амалий тавсиялар
асосланган.
Олинган натижаларининг ишончлилиги
жамоат саломатлиги ҳамда
соғлиқни сақлаш менежменти усуллари, расмий маълумотлардан фойдаланиш
ва сўров натижасида олинган ахборотнинг умум қабул қилинган усуллар
асосида тизимлаштирилиши, шунингдек, тиббий-ижтимоий ва клиник текши-
риш усулларининг қўлланилиши натижаларнинг ишончлилигини таъминлаган.
Тадқиқот натижаларининг назарий ва амалий аҳамияти.
Тадқиқот
натижаларининг илмий аҳамияти шундан иборатки, пародонт касалликларининг
кенг тарқалганлик сабаблари ва уларни даволаш, профилактикага юқори
даражада мухтожлиги, пародонтологик ѐрдамни такомиллаштиришнинг
замонавий ташкилий модели ва асосий йўналишлари илмий жиҳатдан асослаб
берилган.
Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти илк бор минтақавий шароитда
пародонт касалликларининг диспансер кузатуви ва профилактикасининг жам-
ланган алгоритмини, пародонт касалликларининг турли даражадаги самарали
профилактикасининг асосий йўналишларини тиббиѐт амалиѐтида фойдалани-
лишини ҳамда пародонтологик ѐрдамни такомиллаштиришнинг самарали
ташкилий моделини амалиѐтга тадбиқ этишдан иборат.
Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Комплекс ижтимоий-
гигиеник тадқиқотлар асосида ахоли орасида пародонт касалликлари профилак-
тикаси ва тегишли тиббий хизматни самарали ташкил этиш юзасидан олинган
натижалар соғлиқни сақлаш амалиѐтига, жумладан Тошкент тиббиѐт
академияси 1-, 2- ва 3-сон клиникалари, Тошкент педиатрия тиббиѐт институти
клиникаси, Андижон ва Тошкент вилоятлари стоматологик поликлиникалари
ҳамда Тошкент шаҳридаги 1-, 2-, 3- ва 5-стоматологик поликлиникалар
амалиѐтига тадбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш
вазирлигининг 2.12.2014 йилдаги 84-д/22 22-сонли хулосаси). Илмий
натижаларни жорий этиш натижасида пародонт касалликларини умумий
профилактика самарадорлиги 29,8 фоизга ва диспансерлаш самараси 38,3
фоизга ошди;
пародонт касалликлари профилактикасининг турли даражада ташкил этиш,
ижтимоий-гигиеник тадқиқотларга асосланиш ва диспансер назоратидаги
гуруҳлар билан ишлашни чуқурлаштиришни эътиборга олган ҳолда ишлаб
чиқилган дастур Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланиб, соғлиқни
сақлаш амалиѐтида қўлланилиши натижасида бирламчи профилактиканинг
дастлабки самарадорлиги 28,12 фоизга, иккиламчи профилактиканинг ўртача
самарадорлиги 30,47 фоизга, учламчи профилактиканинг ўртача самарадорлиги
26,45 фоизга, барча профилактик тадбирларнинг умумий самарадорлигини 29,82
фоизга ошишига олиб келган. Диспансерлаш самарадорлиги эса 38,30 фоизга
ошган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2.12.2014
йилдаги 84-д/22 22-сонли хулосаси).
Ишнинг апробацияси
.
Диссертация тадқиқоти натижалари Ўзбекистон
стоматологлари ассоциацияси илмий-амалий анжумани (Тошкент, 2008),
«Стоматология Казахстана – 2007» (Алма-Ата, 2007) халқаро Конгресси,
«Глобальное здравоохранение и медицинский туризм» халқаро Конгресси
(Корея Республикаси, Сеул, 2012), Сеул Миллий университети илмий-амалий
анжуманида (Корея Республикаси, Сеул, 2014) муҳокама қилинган. Шунингдек,
олинган натижалар Тошкент тиббиѐт академияси терапевтик стоматология ва
клиник фармакология кафедралари, жамоат саломатлиги мактаби ходимлари
иштирокидаги кафедралараро мажлисда (12.03.2012 йил) ҳамда Илмий кенгаш
қошидаги илмий семинар мажлисида (27.01.2015 йил) муҳокама қилинган.
Натижаларнинг эълон қилинганлиги.
Диссертация тадқиқотининг
мавзуси бўйича 39 та мақола (улардан 6 таси хорижий нашрларда) ва халқаро
ҳамда республика илмий-амалий конференциялари тўпламларида 4 та
маърузалар тезиси чоп этилган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми.
Диссертация кириш, бешта боб,
хулоса, амалий тавсиялар, адабиѐтлар рўйхати ва иловалардан иборат 200
бетлик компьютер матни, 44 та жадвал, 10 та расмдан иборат. Фойдаланилган
адабиѐтлар рўйхатида 252 та адабиѐт келтирилган.
ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ
Кириш
қисмида
диссертация мавзусининг долзарблиги очиб берилган,
тадқиқотнинг мақсади ва вазифалари ҳамда объекти ва предмети аниқланган,
диссертация тадқиқотининг фан ва технологияларни ривожлантиришнинг
устувор йўналишларига мослиги кўрсатиб берилган, шунингдек, диссертация-
нинг илмий янгилиги, амалий натижалари, олинган натижаларнинг ишончли-
лиги, назарий ва амалий аҳамияти кўрсатилган, натижаларнинг амалиѐтга жорий
этилиши, эълон қилинганлиги келтирилган. Шунингдек, диссертация мавзуси
бўйича хорижий илмий-тадқиқотлар шарҳи берилган.
Диссертациянинг
биринчи
«Пародонт
касалликларининг
эпидемиологияси ва пародонтологик ѐрдамни ташкиллаштириш» бобида
пародонт касалликларининг замонавий муаммолари бўйича илмий адабиѐтлар
шарҳи амалга оширилган. Мазкур касалликларнинг эпидемиологияси, этиология
ва патогенези қиѐсий таҳлил асосида ѐритилган. Ушбу касалликларнинг умумий
соматик касалликлар билан ўзаро боғлиқлиги таҳлил қилиниб, касалликнинг
профилактикаси ва даволаш усулларининг устунлик ва камчиликлари қиѐсий
баҳоланган.
Диссертациянинг иккинчи «Ижтимоий, ижтимоий-гигиеник ва
стоматологик текшириш усуллари» бобида
тадқиқот материали ва усуллари
келтирилиб, клиник материалларнинг умумий тавсифи, клиник-лаборатор ва
лаборатор текширув усуллари кўрсатилган.
Пародонт касалликларини комплекс профилактика тизимини ишлаб чиқиш
ва уни амалиѐтга тадбиқ қилиш, пародонтология бўйича стоматологик даволаш-
профилактик ѐрдамга муҳтожлик меъѐрларини ҳисоблашда аҳолининг
ўрганилаѐтган гуруҳида пародонт касалликларининг даражаси ва тузилишини
тавсифловчи илмий маълумотлар зарурдир. Шуларни эътиборга олган ҳолда
диссертация тадқиқотида Ўзбекистоннинг шаҳар аҳолиси ўртасида Жаҳон
соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан тавсия этилган аҳоли ѐш гуруҳларида
мукаммал стоматологик текширувлар олиб борилган.
Умум қабул қилинган услубиѐт асосида 2006-2009 йилларда турли
даражадаги 4 та ҳудудда стоматологик текширувлар ташкил қилинган
(Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Марказий ахборот-
тахлил маркази тавсиялари бўйича, 2002) – Тошкент, Андижон, Янгибозор ва
Янгиер шахарчаларида жами 6602 нафар аҳоли текширувдан ўтказилган.
Стоматологик пародонтологик статус кўрсаткичлари Жаҳон соғлиқни сақлаш
ташкилоти (1995) томонидан қўлланиладиган усул бўйича амалга оширилиб,
асосий ѐш гурухлари (3, 6, 12, 15–19, 20–24, 35–44, 45–54, 55–64 ва 65–79 ѐш)
орасида ўтказилган.
Турли даражадаги шаҳар ва шаҳарчалардаги 1726 нафар мактабгача
тарбия муассасалари тарбияланувчилари (3–6 ѐш), 1124 нафар мактаб
ѐшидагилар (7–14 ѐш), 1026 нафар ўсмир (15-19 ѐш) ҳамда катта ѐшли аҳоли
(20–54 ва 55–79 ѐш) ва мос равишда 1422 ва 1309 нафар аҳоли кўрикдан
ўтказилган.
Мазкур йўналишда амалга оширилган тадқиқотлар натижасида:
- қўйилган вазифаларга мос ҳолда белгиланган тадқиқот усулларининг
бажарилиш кетма-кетлиги муаммонинг комплекс ечимини топишга имкон
беради;
- аҳолини тиббий-ижтимоий тавсифи бўйича материалларни йиғиш
аҳолининг комплекс тиббий-ижтимоий тавсифини хамда тиббий, ижтимоий,
рухий фаровонлигига турли омилларнинг таъсирини аниқлашга ѐрдам беради;
- аҳолига пародонтологик ѐрдамни ташкиллаштирилиш хусусиятларини ва
стоматологик профилактика даражасини ўрганиш улар асосида пародонт
касалликларини олдини олиш комплекс дастурини ишлаб чиқиш чора-
тадбирлари режалаштирилган.
Диссертациянинг учинчи «Ўзбекистон Республикаси аҳолисида
пародонт касалликларини тарқалишини ўрганиш» бобида
Ўзбекистон
Республикаси шаҳар аҳолисида пародонт ҳолатини тадқиқ этишнинг клиник
текширув усуллари асослаб берилган. Аҳолини текширишда пародонтнинг 3 та
асосий касаллиги – гингивит, пародонтит ва пародонтоз касалликлари эътиборга
олинган. Ўтказилган тадқиқот натижаларига кўра, катта ѐшдаги аҳоли ўртасида
пародонт касалликларининг тарқалиши 72,2±0,69 фоизни ташкил қилган (1-
жадвал). Пародонт касалликларининг асосий нозологик шакллари бўйича
частоталар – пародонтит бўйича 61,2±0,75 фоиз, гингивит бўйича – 9,08±0,44
фоиз ва пародонтоз бўйича 1,92±0,21 фоизни ташкил қилган.
Амалга оширилган тадқиқот натижаларининг кўрсатишича, катта ѐшдаги
аҳоли учун пародонтнинг шикастланиш даражаси беморларнинг ѐши ортиб
боришига мос ҳолда касаллик оғирлик даражасининг ҳам ортиб бориши
тавсифли бўлгани ва бу ҳақида беморларнинг пародонтит тарқалишини ортиши
ва гингивитни эса камайишидан далолат беради.
Шу билан бир қаторда 15–19 ѐшли аҳоли ўртасида пародонтитнинг
тарқалиши гингивитга нисбатан 7,26 фоизга кўплиги билан тавсифланади
(Р<0,05). Аниқланишича, кейинги ѐш гуруҳларида пародонтит ва гингивитни
тарқалиши ўртасидаги фарқ пародонтит даражасининг кўпайиши ва
гингивитнинг камайиши билан кескин фарқланди. 35-44 ѐшдаги аҳоли гуруҳида
пародонтитнинг тарқалиши 65,15±1,80 фоиз, гингивит – 7,97±1,02 фоизга тенг
бўлган (Р<0,001). Пародонт касалликларининг максимал даражадаги тарқалиши
45-54 ѐш оралиғида – 97,45±0,59 фоиз, жумладан, пародонтит – 91,94±1,02 фоиз,
гингивит – 4,26±0,6 фоиз ва пародонтоз – 1,27±0,42 фоиз даражадасида учраган.
1 жадвал
Катта ѐшли шаҳар аҳолиси ўртасида пародонт касалликларининг
тарқалиши тўғрисида маълумот (фоиз)
Ёш бўйича
гурухланиш
Нозологик шакл
Жами пародонт
касалликлари
гингивит
пародонтит пародонтоз
15-19
21,2±1,54
28,49±1,70
3,70±0,71
53,42±1,88
20-24
16,5±1,4
44,70±1,87
3,54±0,72
64,78±1,80
35-44
7,97±1,02
65,15±1,80
1,85±0,50
74,96±1,63
45-54
4,26±0,6
91,94±1,02
1,27±0,42
97,45±0,59
55-64
3,73±0,7
87,52±1,25
1,29±0,43
92,27±1,01
65 ва катта
0,71±0,3
49,50±1,89
0,14±0,14
50,36±1,89
Жами
9,08±0,4
61,20±0,75
1,92±0,21
72,21±0,69
Тадқиқот натижаларнинг кўрсатишича, 55–64 ва ундан катта ѐшдаги аҳоли
орасида пародонт касалликлари тарқалишининг камайиши биринчи навбатда
катта ѐшли аҳоли гуруҳларида тишларнинг йўқотилиши билан боғлиқ. Мазкур
касалликларнинг атрофик шаклларининг тарқалиши (пародонтоз) унчалик
юқори даражада кузатилмаган ва ѐш гурухларига мос холда 0,14±0,14 фоиздан
3,70±0,71 фоизгача бўлган оралиқдалиги аниқланган.
Пародонт
яллиғланиш-деструктив
касалликларининг
(гингивит,
пародонтит) учраш даражаси эркакларда юқори бўлсада, бироқ бу кўрсаткичлар
хамма вақт статистик жиҳатдан ишонарли бўлмаган. Барча ѐш гурухидаги
аѐлларда эса пародонтит 58,64±1,07 фоиз; эркакларда - 64,73±1,04 фоиз
даражасида учраган. Бунда фарқлар статистик жихатдан ишонарли бўлган
(Р<0,01), 35–44 ѐшдаги эркакларда пародонтит тарқалиши 67,99±2,48 фоиз,
аѐлларда - 62,29±2,5 фоизга тенг бўлиб, улар ўртасидаги фарқ статистик
ишонарсиз бўлган (Р> 0,05).
Натижалар таҳлилига кўра эркакларда гингивитнинг учраш даражаси
10,55±0,67 фоизга тенг бўлиб, аѐлларга нисбатан – 7,15±0,56 фоиз юқори
даражада учраган (Р<0,05). Лекин, турли омиллар таъсирида баъзи ѐш
гуруҳларидаги эркакларда гингивитнинг тарқалиш даражаси бўйича ҳамма вақт
хам аѐлларга нисбатан статистик жиҳатдан ишонарли фарқ кузатилмаган.
Тадқиқот жараѐнида текширилган барча аѐлларда пародонтознинг
тарқалиш даражаси 2,18±0,32 фоизга тенг бўлиб, эркаклардаги пародонтоз
тарқалиш даражасига деярли тенг (1,66±0,28) бўлгани (Р>0,05), шу билан бир
қаторда 55–64 ѐшдаги аѐлларда нисбатан юқори даражадалиги (1,72±0,7)
кузатилган (эркакларда – 0,29±0,29%, Р<0,01).
Махсус ишлаб чиқилган сўровнома асосида сурункали тарқалган
пародонтит билан оғриган беморларда пародонт касалликларини қай даражада
кенг тарқалганлиги тўғрисидаги маълумотлар олиниб, касалликнинг
тарқалишига нафақат экологик ва хавф омиллари, балки беморларни малакали
тиббий ѐрдам олиш ҳажми ва сифати ҳам таъсир этиши қиѐсий баҳоланган
(Тошкент шаҳридаги 1- ва 3-сонли стоматология поликлиникаларида, Андижон
вилоят стоматологик поликлиникасида, Янгиер ва Янгибозор шаҳарларидаги
кўп тармоқли марказий поликлиникаларда аҳоли ўртасида сўровномалар олиб
борилган).
Стоматологик қабулга келган беморлар шикоятининг таҳлили асосида
стоматологга мурожаат қилишнинг бешта асосий сабаби аниқланди. Сўровнома
тўлдирган 1422 бемордан 580 таси (40,7 фоиз) тиш қаторлари турли сохаларида
тишларнинг йўқлиги сабабли чайнаш функциясини ва ташқи кўринишини
бузилишидан шикоят қилган; 462 бемор (32,4 фоиз) тиш қаттиқ тўқималарининг
шикастланиши (кариес, понасимон нуқсон) ҳамда милк ретракцияси бузилиши
оқибатида тож қисмини клиник узайишидан шикоят килган; 132 нафар бемор
(9,2 фоиз) қониқарсиз ҳолатда бўлган тиш протезларини алмаштириш учун
мурожаат қилган; 69 нафар бемор (4,8 фоиз) стоматолог қабулига профилактик
мақсадда келган. Фақат 179 (12,5 фоиз) нафар бемор пародонт тўқимасини
шикастланиши билан боғлиқ бўлган шикоят (оғиздан нохуш хид келиши,
йирингли жараѐнлар, тишлар қимирлаши ва х.о.) билан мурожаат этган.
Мазкур йўналишда амалга оширилган тадқиқотлар натижасида:
- сурункали тарқалган пародонтит билан оғриган беморларда пародонт
касалликларини кенг тарқалганлиги тўғрисидаги маълумотлар олинган ҳамда
касалликнинг тарқалишига нафақат экологик ва хавф омиллар, балки
беморларни малакали тиббий ѐрдам олиш ҳажми ва сифати хам таъсир этиши
аниқланган;
- катта ѐшдаги шаҳар аҳолиси учун пародонтнинг шикастланиш даражаси
беморларнинг ѐши ортиб боришига мос ҳолда касалликнинг оғирлик даражаси
ҳам ортиб боришини ўзига хослиги, пародонтит тарқалишини ортиши ва
гингивитни эса камайиши билан намоѐн бўлиши аниқланган;
- пародонт тўқимаси касалликларининг тарқалиш даражаси 72,9 фоизга
камайганлиги кузатилиб, СPITN индекси бўйича даволаш-профилактик ѐрдам
секстант муҳтожлиги 27 бирликка камайиши қайд қилинган.
Диссертациянинг тўртинчи «Пародонт касалликларида стоматологик
ѐрдам ҳажми ва сифати» бобида
пародонт касалликларида стоматологик ѐрдам
сифати ва ҳажмини баҳолашнинг услубий таъминоти ва тиббий-ташкилий
(ижтимоий) масалалари кўриб чиқилиб, мазкур йўналишдаги чора-тадбирлар
сифати ва фаолият самарадорлигини ошириш бўйича таклифлар асослаб
берилган.
Мақсад ва вазифалардан келиб чиққан ҳолда бир йил давомида
стоматологга мурожаат қилган беморлар 2 асосий гурухга ажратилиб, олинган
натижалар таҳлил қилинган. Биринчи гуруҳ – йилига бир ва ундан кўп марта
мурожаат қилганлар (846 нафар, 59,4 фоиз, иккинчи гуруҳ – 2–3 йил давомида
бир мартадан мурожаат қилган беморлар (576 нафар, 40,6 фоиз).
Амалга оширилган тадқиқотлар натижасига кўра ўзида пародонт
касалликлари мавжудлигидан 537 нафар (37,7 фоиз) беморнинг хабардорлиги ва
885 нафар (62,2 фоиз) беморнинг бехабарлиги аниқланди. Шунингдек,
ўтказилган сўровнома натижасида йилига бир ва ундан кўп мартадан
стоматологга мурожаат қилган 1-гуруҳда пародонт касаллиги ҳақида
маълумотга эга бўлганлар 338 нафар (38 фоиз) кишини ва касаллик ҳақида
маълумотга эга бўлмаганлар эса 508 (62 фоиз) нафарни ташкил қилиши ҳамда
иккинчи гуруҳда касаллик ҳақида билганлар 116 (20,1 фоиз) ва хабардор
бўлмаганлар эса 460 (79,9 фоиз) нафардан иборатлиги кузатилди. Пародонт
касалликлари билан хасталанган беморларга оид мазкур маълумотларга
асосланган ҳолда стоматологик хизматни рационал ташкиллаштириш ва тиббий-
ижтимоий тадбирларни мақсадли ташкил этиш бўйича бир қатор таклифлар
ишлаб чиқилди.
Диссертация тадқиқотида мазкур касалликлар бўйича беморлар қандай
манбалардан хабар топгани тиббий-социологик жиҳатдан тадқиқ этилиб,
умумий стоматологик қабул вақтида шифокор томонидан аниқланган пародонт
касалликларининг миқдори беморларни шифокорга мурожаатига кам
боғлиқлиги кўрсатиб берилган.
Тадқиқот натижасига кўра, ҳар икки гурух беморларига пародонт
касаллигини даволашга шифокорлар тавсияларининг камлиги беморларнинг
шифокорга мурожаатига боғлиқ эмаслиги кузатилган. Бунда 1-гурухдаги 338
нафар бемордан 78 (23 фоиз) нафарига тавсия берилган бўлса, 260 (77 фоиз)
нафар беморга даволаниш юзасидан тавсиялар берилмаган. Шунингдек, 116
нафар бемордан иборат 2-гурухда эса 21 нафар беморга (18,1 фоиз) даволаниш
тавсия этилган ва 95 (81,9 фоиз) нафарига тавсия этилмаган. Ҳар иккала ҳолатда
нисбийлик фарқи кўрсаткичи Р>0,05 ни ташкил этган.
Ишда пародонт касалликларини даволаш ҳолатлари беморларни
стоматолог-шифокорга мурожаат этиш сони билан боғлиқ эмаслиги бўйича
хулоса асослаб берилган («Пародонт касаллиги даволанганми» саволига 1-гуруҳ
беморларидан 65 киши (19,2 фоиз) ижобий, 273 (80,8 фоиз) нафар бемор эса
салбий жавоб берган. Ўзларида пародонт касаллиги мавжудлигини билган
иккинчи гурух беморларидан 18 киши (15,5 фоиз) аввал даволанган бўлсалар, 98
(84,5 фоиз) нафар бемор эса даволаш муолажаларини олмаганлар).
«Сизга қандай даволаш тури ўтказилди?» саволига жавоб таҳлил
қилинганда, сўровда қатнашувчи шахслардан 99 кишида терапевтик, 54 кишида
(33 фоиз) ортопедик (протезлаш) , комплекс даво (камида 3 та мутахассис
иштирокида) атиги 3 (2 фоиз) нафар беморда амалга оширилган.
Тиббий-ижтимоий ва тиббий-психологик ҳолатлар пропорционал равишда
пародонт касалликлари даволаниши даражасида ўз аксини топади. Шу жиҳатдан
тегишли стоматологик тадбирларни ташкил этишда ушбу касалликлар
даволаниши даражасида беморларнинг даволанишга муносабати муҳим ўрин
0
10
20
30
40
50
60
касаллик оғирлиги ва оқибатини тушунмаслик
даволанишнинг узоқ вақт давом этиши ва нархи
беморнинг даволаниш самарасига ишонмаслик
аввал ўтказилган даволаш натижасидан қониқмаслик
60
15,2
15
9,6
тутади. Тадқиқотда беморларнинг аксарияти ўз касалликлари тўғрисида
(стоматолог ѐки бошқа манбалардан) билишига қарамасдан, уларга даволаниш
тавсия этилганда, ундан истамасликлари (426 киши – 30 фоиз) натижасига кўра
истамаганликнинг қуйидаги сабаблари аниқланган
:
беморнинг касаллик
оғирлиги ва оқибатларини тушунмаганлиги (2 та гурух бўйича жами 256 нафар
беморни ташкил қилган, 60 фоиз); даволанишнинг узоқ давом этиши ва нархи
(65 нафар киши, 15,2 фоиз); беморлар даволаниш самарасига ишонмаслиги (64
нафар киши, 15 фоиз); аввал ўтказилган даволаш натижаларидан қониқмаслик
(41 нафар киши, 9,6 фоиз). Тадқиқот натижаларидан келиб чиққан ҳолда
пародонт касалликлари даволаниши даражасини оширишга йўналтирилган
тиббий-ижтимоий ва тиббий-психологик тадбирлар комплекси таклиф
қилинган.
Расм.1. Текширилган беморларга тавсия этилган даволанишни
истамасликлари сабаблари
Тошкент шаҳридаги 1- ва 3-сонли стоматология поликлиникалари,
Андижон вилоят стоматология поликлиникасида бир йил ва ундан кўп вақт
даволанган беморларнинг 1000 та амбулатор картасининг тиббий ва ижтимоий-
гигиеник таҳлили ўтказилиб, тегишли хулосалар асосланган ва фаолият
самарадорлигини ошириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.
Тиббий ва ижтимоий-гигиеник таҳлилдан ўтказилган 281 та (28 фоиз)
амбулатор картада «пародонтит» ташхиси аниқланди. Ушбу 281 та амбулатор
картадан 250 тасида «пародонтит» ташхисининг чуқурлаштирилган тадқиқоти
ўтказилган.
Ташхисни тўлақонли шакллантирилиши тахлил қилинганда, фақатгина 121
та амбулатор картада (48 фоиз) патологик жараѐнни жойлашиши, 19 (7,6 фоиз)
ҳолатда эса касаллик оғирлик даражаси кўрсатилгани аниқланган. Ташхисни
асосланганлиги қуйидаги манзарани кўрсатди: пародонт тўқимасининг клиник
ҳолати бирон-бир амбулатор картада тўлиқ баѐн этилмаган, фақатгина 136 (54,4
фоиз) ҳолатда тишларни қимирлаш даражаси кўрсатилган.
Қўшимча текшириш усуллари натижаларига кўра 3 та амбулатор картада
панорам рентгенограммага йўлланма (1,2 фоиз), 178 та амбулатор картада (71,2
фоиз) – қимирлаѐтган тишлар соҳасини дентал рентгенографиясига йўлланма
берилган.
Амбулатор картадаги ѐзувлар бўйича пародонтит ташхиси қўйилган
беморларда пародонт касалликларининг даволаш режаси тахлил қилиниб,
даволашни режалаштириш ва ташкил қилиш қуйидаги кўрсаткичлар асосида
баҳоланган: (1) даволаш режасини мавжудлиги; (2) ихтисослашган пародон-
тологик бўлим ѐки хонага маслаҳат учун йўллаш; (3) қуйидаги даволаш
муолажаларини режалаштириш ва бажариш: тиш карашларини тозалаш, мутлоқ
кўрсатмалар бўйича тишларни олиш, оғиз дахлизи чуқурлигини коррекцияси,
кюретаж (очиқ ѐки ѐпиқ), лоскутли операциялар, шиналаш, протезлаш, танлаб
чарҳлаш.
39 (15,6 фоиз) та касаллик тарихида фақат битта – терапевт-стоматолог
томонидан даволаш режаси белгиланган бўлиб, у асосан тиш карашларини
тозалаш ва даволавчи аппликациялар қўйиш билан чегараланган. 112 та (44,8
фоиз) касаллик тарихида ―пародонтит‖ ташхиси қўйилгандан кейин хеч қандай
даволаш ўтказилмаган. Фақат 250 та ҳолатдан 55 тасида (22%) пародонтологик
хонага даволаш учун йўлланма берилган. Бошқа сохадаги шифокорларга (фақат
ортопед-стоматологга) йўлланма – 110 (44 фоиз) ҳолатда кузатилди. Тиш
карашларини тозалаш 62 (24,8 фоиз) та беморда тавсия этилган бўлса, бу
муолажаси 41 (16,4 фоиз) ҳолатда бажарилган. 134 (53,6 фоиз) кишида тишни
олишга йўлланма берилган, тиш олиш тўғрисидаги ѐзувлар фақатгина 102 (40,8
фоиз) нафар беморда кўрсатилган. Оғиз бўшлиғи дахлизини коррекцияси,
кюретаж, лоскут операциялари ва танлаб чархлаш ҳеч бир ҳолатда
бажарилмаган. Шиналашга йўлланма 64 (25,6 фоиз) та амбулатор картада
учради, шиналаш эса 13 (5,2 фоиз) кишида бажарилган. Протезлаш 186 (74,4
фоиз) та беморларда тавсия этилиб, 160 кишида (64 фоиз) бу муолажа
бажарилган.
Тошкент шаҳри стоматология поликлиникаларида тўлиқ календар йили
давомида беморларни мурожаатларини таҳлил қилиш учун бирламчи
материаллардан ялпи танлаш йўли билан тадқиқотлар ўтказилди. Олинган
натижаларни эксперт баҳолашдан сўнг, статистик ўрганилди ва эътиборга
молик фарқлар тахлил этилди.
Мурожаатлар сонини хисобга олиш учун ―Танлаб олиш картаси‖ ишлаб
чиқилди ва барча мурожаат этган аҳоли учун тўлдирилди. Картага 1 январдан 31
декабрга бўлган муддатда барча тиш ва оғиз бўшлиғи касалликлари билан
мурожаат этган беморлар маълумотлари ѐзилди.
Тўпланган материални статистик таҳлил қилиш натижасида йил давомида
ҳар 1000 аҳолига 31,29 та барча стоматологик касалликлар бўйича мурожаат
тўғри келиши аниқланди, ундан 83,71 фоизи тиш кариеси ва унинг асоратларига
тўғри келди.
Пародонт касалликлари бўйича Тошкент шаҳар давлат даволаш-
профилактика муассасаларига 15-64 ѐшдаги 1086 та (1000 аҳолига 31,29 та)
мурожаат қайд этилган бўлиб, шундан 361 (33,3 фоиз) нафарини эркак ва 725
(66,7%) нафарини аѐллар мурожаати ташкил қилди. 92,3 фоиз ҳолатда уларда
пародонтит, пародонтоз ва 7,7 фоиз холатда гингивитнинг турли шакллари
аниқланди.
Пародонт касаллигининг барча нозологиялар бўйича беморларни ѐшини
ўртача эътиборга олган ҳолдаги кўрсаткичлари 17,29%, пародонтит билан оғри-
ган беморлар – 12,24 фоиз, пародонтоз – 2,66 фоиз, гингивит – 2,38 фоизни
ташкил қилди.
Тадқиқот натижаларига асосланиб пародонтит ва пародонтоз касаллик-
лари бўйича беморларнинг мурожаати ѐш ортиб бориши билан кўпайиб, 45–54
ѐш оралиғида ўзини энг юқори даражасига кўтарилиши ҳамда 65 ва ундан катта
ѐшли аҳоли ўртасида мурожаатларни камайиши кўрсатиб берилган (2-жадвал).
2-жадвал
Аҳолини пародонт касалликлари бўйича мурожаатлари
ва унинг алоҳида нозология турлари бўйича тузилиши
Беморнинг
ѐши
Ўл
чо
в
би
рл
иги
Касаллик турлари
Барча
нозологиялар
бўйича умумий
Гингивит
Пародонтит
Пародонтоз
15-19
абс
26
28
–
54
%
2,40±0,39
2,58±0,94
–
4,98±0,78
20-24
абс
51
59
8
118
%
4,72±1,1
5,44±1,2
0,74±0,1
10,87±1,23
35-44
абс
35
182
15
232
%
3,30±0,95
16,76±1,9
1,39±0,3
21,37±2,9
45-54
абс
28
211
51
290
%
2,61±0,83
19,43±2,1
4,70±0,91
26,71±2,3
55-64
абс
13
195
68
276
%
1,20±0,3
17,96±1,9
6,27±1,27
25,67±2,14
65 ва
катталар
абс
–
122
31
153
%
–
11,24±1,04
2,86±1,14
14,09±1,8
Ўртача кўрсаткич
2,38±0,76
12,24±1,17
2,66±1,0
17,29±1,50
Пародонт касалликлари профилактикаси ва даволаш сифатини ошириш
ҳамда тегишли тиббий хизматни самарали ташкил этиш юзасидан таклифларни
ишлаб чиқиш жараѐнида беморларнинг даволаш-профилактика муассасаларига
стоматологик ѐрдам учун мурожаатлари муассаса, мурожаат тури ва масалага
оид бошқа омилларни эътиборга олган ҳолда қиѐсий таҳлил қилинди. Мазкур
тадқиқот жараѐнида сўровнома ва унинг асосида олинган маълумотларнинг
тизимли таҳлили муҳим аҳамият касб этди.
Тадқиқот натижасига кўра шаҳарлар шароитида беморларнинг 42,9 фоизи
хусусий стоматологик муассаса, 38,8 фоизи давлат стоматологик поликлини-
касига, 15,6 фоизи оилавий поликлиника ва 2,7 фоизи тиббиѐт йўналишидаги
олий таълим муассасалари клиникаларига мурожаат этишлари аниқланган.
Таъкидлаш керакки, Тошкент шаҳрида яшовчи аҳоли орасида биринчи бор
пародонт касаллиги билан мурожаат 15–19 ѐшга тўғри келиши аниқланган
ҳамда 45–54 ва 55–64 ѐшлиларда стоматологик мурожаатнинг асосий сабаби
терапевтик даволашни имкони бўлмайдиган касалликнинг оғир босқичлари
эканлиги қайд этилган.
Қайта мурожаатлар пародонтологик қабулда мурожаатларнинг асосий
қисмини (83,71-86,54 фоиз) ташкил қилган бўлса, бирламчи мурожаат эса хар
тўққиздан бир беморни ташкил қилди. Пародонт касаллигининг жарроҳлик
усулида даволаш тахминан 1,53-4,34 фоизни кўрсатади. Пародонтологик
қабулда тиш карашларини олиш ва бошқа гигиеник чора-тадбирлар
стоматологик амалиѐтдаги муолажаларнинг катта миқдорини ташкил қилди
(13,9 – 18,3 фоиз). Пародонтология хонасида ҳар 8 нафардан бир бемор
санациядан ўтган.
Беморларга пародонтологик қабулда кўрсатилган тиббий ѐрдам тузилмаси
бўйича амалга оширилган тадқиқотлар жарроҳлик амалиѐтларининг асосий
улушини қимирлаѐтган тишларни олиб ташлаш (жами беморларнинг 15,6 фоиз)
амалиѐти ташкил этиши, шунингдек, беморлар кўрсатилаѐтган тиббий хизмат
сифатидан уларнинг 32,5 фоизи – «аъло», 44,1 фоизи – «яхши» ва 18,4 фоизи –
«қониқарли» даражасида қондирилгани ҳамда респондентларнинг 5,3%
кўрсатилган ѐрдамдан қониқмаганлиги аниқланган. Шунингдек, стоматологик
қабулда кариес ва унинг асоратлари билан беморларни тахминан шунча холатда
тишларни даволашдаги муолажалардан қониқиш ҳосил қилишлари кузатилган.
Пародонтологлар фаолиятини самарали ташкил этиш мақсадида уларнинг
иш ҳажми таркиби, жумладан, бажариладиган тиббий амалиѐт (терапевтик,
ортопедик, жарроҳлик) ва унинг иш ҳажми, беморлар қатнови ҳамда пародонт
касалликларини комплекс даволаш усулларини акс эттирувчи махсус карта
ишлаб чиқилган.
Тошкент шаҳридаги пародонтологик хоналар ишини таҳлили натижасида
аниқланишича, бир нафар шифокор бир иш куни мобайнида 15 нафардан 23
нафаргача пародонт касалликлари мавжуд беморларни қабул қилади.
Шифокорнинг функционал вазифаларига пародонт касалликлари билан
биргаликда оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати касалликларини даволаш ҳам киради
ва бу даволаш муолажалари унинг даволаш ишларининг сифати, тўлақонлиги ва
муддатига ўз таъсирини кўрсатади.
Тадқиқотлар доирасида тегишли ижтимоий-гигиеник ва тиббий-ташкилий
тадқиқотлар натижасига асосланган ҳолда пародонтологик хоналар ишини
самарали ташкил этиш бўйича тавсиялар асослаб берилган. Жумладан, йирик
туманлараро, шаҳар, вилоят ва республика миқѐсидаги поликлиникаларда
пародонтологик хоналарни ташкиллаштириш ва уларга жарроҳ стоматолог,
ортопед, пародонтолог ва бошқа мутахассисликларни жалб қилиш билан мос
ҳолда пародонтологик текширишларнинг барча турларини ўтказиш зарурияти
асосланган.
Пародонт касалликлари бўйича жамоат саломатлиги ва соҳада менежмент
самарадорлигини ошириш юзасидан диссертация тадқиқотида муаммога
тиббий-ижтимоий, пародонтологик ѐрдамни ташкил этишнинг такомиллашган
мақбул тиббий-ташкилий модели асосланган, пародонт касалликларининг
бирламчи, иккиламчи ва учламчи самарали профилактикасининг асосий
йўналишлари ишлаб чиқилган; пародонт касалликлари профилактикаси
концепцияси ва унинг дастури ишлаб чиқилган.
Тиббий-ижтимоий, тиббий-ташкилий, тиббий-стандарт ва тиббий-
психологик асосда муаммога комплекс ѐндашув негизида пародонтологик
ѐрдамни ташкил этишнинг такомиллашган мақбул тиббий-ташкилий модели
пародонт касалликларини даволаш ва олдини олиш чора-тадбирлари дастурини
амалиѐтга тадбиқ этиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Тадқиқот доирасида соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этиш моделига
уйғун ҳолда пародонт касалликларининг бирламчи, иккиламчи ва учламчи
самарали профилактикасининг асосий йўналишлари ишлаб чиқилган.
Пародонт касалликларини даволаш ва олдини олиш бўйича йўналишлар
диагностик ва гигиеник босқич (бирламчи профилактика), коррекцияловчи
(иккиламчи профилактика) ва реабилитацион босқичлардан (учламчи
профилактика) иборат бўлиб, улар асносида аниқланишича, пародонтитнинг
барча шаклларини даволаш ва олдини олиш, айниқса хавф гуруҳларида фақат
комплекс ѐндошиш мавжудлигида самарали бўлиши кўрсатилган. Даволаш
тактикаси эса беморларнинг ѐши ва касалликнинг клиник манзарасига кўра
ўзгариши мумкинлиги қайд этилган.
Касалликларни юзага келиш хавфини объектив аниқлаш замонавий
тиббиѐтнинг, жумладан стоматологиянинг долзарб муаммоларидан бири
саналади. Хатар омилларини баҳолаш касалликларни олдини олиш учун
самарали восита ҳисобланиб, даволовчи шифокор беморга профилактик чоралар
ўтказиш зарурлигини уқтиришда ѐрдам беради.
Пародонт касалликларини келиб чиқиш хавфи хар бир бемор учун
индувидуалдир ва инсон ѐшига боғлиқ холда ўзгариши мумкин. Хар бир бемор
учун касаллик келиб чиқишининг барча хавфини аниқлашнинг деярли имкони
йўқ. Шунинг учун ҳам пародонт касалликларини келиб чиқиш хавфини
индивидуал баҳолаш ханузгача субъектив бўлиб қолмоқда. Бундан келиб
чиқиб, шуни таъкидлаш жоизки, касалликнинг илк клиник белгиларидаги
ўзгаришлар кўзга кўринувчи патологик белгиларидан аввалроқ намоѐн бўлади.
Шунинг учун хавф гурухини аниқлаш ва касалликни эрта диагностикасини
йўлга қўйиш зарурдир. Бу ҳолатда пародонт касалликларини комплекс
диагностикаси ва профилактикаси етакчи ўринни эгаллайди.
Диспансерлаш ва профилактика концепцияси ижтимоий-гигиеник,
даволаш-профилактик чора-тадбирларни ўтказишни, хавф омилларини бартараф
этиш ва бир вақтда соғломлаштиришга қаратилган саногенез жараѐнларини
фаоллаштиришни кўзда тутади. Бошқача айтганда, пародонт касалликларида
профилактика ва даволашга тизимли ѐндошиш ва эрта диагностика
натижаларига нисбатан динамик тактика зарур.
Тиббий-ташкилий, ижтимоий-гигиеник ва тиббий-ижтимоий тадбирлар
самарадорлиги кўп жиҳатдан мақсадли тадбирларни тизимли равишда белгилаш
ва улар мониторингини ташкил этишга боғлиқ. Шу жиҳатдан диссертация
тадқиқотида стоматологик хизмат самарадорлигини ошириш ва уни мақсадли
ташкил этишга йўналтирилган «Стоматологик хизмат самарадорлигининг
мақсадли нормаси» (СХСМН) кўрсаткичи ишлаб чиқилган.
Мазкур кўрсаткич моҳиятан ўзида мавжуд стомотологик вазиятни баҳо-
лаш, соғлиқни сақлаш амалиѐтига тиббий-ташкилий ва бошқа омилларни тўлиқ
жалб этиш имкониятини режалаштириш, уларни амалга ошириш ва мониторинг
натижаларини яхлит акс эттиради ҳамда прогноз даврига аниқланган мақсадли
ва амалда эришилган ҳолатларни қиѐсланиши асосида фаолият самарадор-
лигини таъминлашга хизмат қилади.
Ушбу кўрсаткич услубий жиҳатдан қуйидагича ифодаланади:
СХСМН = ПМСН
/
АЭД
бунда:
СХСМН
– Стоматологик хизмат самарадорлигининг мақсадли нормаси
ПМСН
– Прогноз мақсадли стоматологик норма даражаси
АЭД
– Амалда эришилган даража
Таклиф этилаѐтган кўрсаткич тегишли услубий ва тиббий-ташкилий
тадбирларни макро, минтақа, муайян ҳудуд ва айрим олинган муассаса даража-
сида, шу билан бир қаторда айрим олинган касаллик (жумладан, пародонт
касалликлари) бўйича тиббий-ташкилий тадбирларни амалга ошириш имконини
беради.
Диссертация тадқиқотида «Стоматологик хизмат самарадорлигининг
мақсадли нормаси» кўрсаткичи асосида пародонт касалликлари юзасидан
Тошкент тиббиѐт академияси 3-клиникасининг стоматология бўлимида 2014–
2020 йиллар оралиғидаги тиббий-ташкилий тадбирларни амалга оширилиши
режалаштирилган ва 2014-2020 йилларгача бўлган прогноз маълумотлари ишлаб
чиқилган.
Мазкур йўналишда амалга оширилган тадқиқотлар натижасида:
- пародонт касалликлари бўйича беморларнинг мурожаати ѐш ортиб
бориши билан кўпайиб, 45–54 ѐш оралиғида ўзини энг юқори даражасига
кўтарилиши ҳамда 65 ва ундан катта ѐшли аҳоли ўртасида мурожаатларни
камайиши кўрсатиб берилган;
- умумий стоматологик қабул вақтида шифокор томонидан аниқланган
пародонт касалликларининг миқдори беморларни шифокорга мурожаатига кам
боғлиқлиги кўрсатиб берилган;
- йирик туманлараро, шаҳар, вилоят ва республика миқѐсидаги
поликлиникаларда пародонтологик хоналарни ташкиллаштириш ва уларга
жарроҳ стоматолог, ортопед, пародонтолог ва бошқа мутахассисликларни жалб
қилиш билан мос ҳолда пародонтологик текширишларнинг барча турларини
комплекс ўтказиш зарурияти асосланган;
Диссертациянинг бешинчи «Пародонт касалликларини профилак-
тикаси, диспансеризациясининг ва уларнинг самарадорлиги» бобида
пародонт касаллиги мавжуд беморларни даволаш-профилактика чора–
тадбирларини такомиллаштириш мақсадида қуйидаги асосий тадбирлар ишлаб
чиқилган ва таклиф киритилган: стоматология поликлиникаларида врач-
гигиенист штатини ажратиш; стоматологик муассасаларда профилактик чора-
тадбирларни фаол ўтказиш; барча стоматологик муассасаларга пародонт
касалликларининг профилактикасида комплекс чора-тадбирларни қўллашни
тавсия этиш; оғиз бўшлиғи гигиенаси даражасини мажбурий тарзда беморларни
бирламчи текширувида аниқлашни, шу мақсадда муаллиф томонидан ишлаб
чиқилган гигиеник индексни қўллашни тавсия этиш; гигиена даражасини
назорат қилган холда стоматологик муассасаларда беморларни қониқарсиз
даражадаги оғиз гигиенасида оғиз бўшлиғи гигиенасини ўргатишни ўтказиш,
оғиз бўшлиғини тўғри парваришлашни мотивациялаш; оғиз бўшлиғи гигиенаси
қониқарсиз даражадаги беморларни дархол диспансер назоратига олиш.
Даволаш муассасаларида пародонтологик ѐрдамни сон кўрсаткичи
даражасини баҳолашда муаллиф томонидан таклиф этилган ―Пародонтологик
ѐрдам ҳажмини‖ амалиѐтга қўллашни тавсия этилган.
Профилактик дастур ва диспансер назорат самарадорлигини аниқлаш учун
тўлиқ календар йили давомида 656 нафар беморларни кузатилган. Улардан 342
нафари ишлаб чиқилган профилактик дастур ва диспансер назоратидаги
беморлар бўлса, 313 нафари дастур тадбиқ этилмаганлардир.
Солиштирма таҳлил Байес формуласи ѐрдамида амалга оширилган:
(Р
2
– Р
1
)/(Р
1
+Р
2
)
х
100%,
бунда
Р
1
ва Р
2
–
солиштирма гурухлардаги даволаш ва профилактика
самарадорлиги
.
Ўрганиш давомида профилактик дастур ва диспансерлаш хар бир
босқичининг ўртача суммар самарадорлиги ва умумий тадбирларнинг
самарадорлиги ҳисоблаб чиқилган.
Олинган натижалар бўйича аниқланишича, бирламчи профилактиканинг
бирламчи самарадорлиги 28,12 фоизга, иккиламчи профилактиканинг ўртача
самарадорлиги 30,47 фоизга, учламчи профилактиканинг ўртача самарадорлиги
26,45
фоизга, барча профилактик тадбирларининг умумий самарадорлиги 29,82
фоизга ошган. Диспансерлаш самарадорлиги эса 38,30 фоизга ошган.
ХУЛОСА
1.
Диссертация тадқиқоти объекти юзасидан ўтказилган эпидемиологик
текширув асосида пародонт касалликларининг тарқалиши 1991 йили – 98 фоиз,
2000 йили – 85 фоиз, 2010 йили – 80 фоиз бўлган. Бу кўрсаткич 2014 йилгача
72,9 фоизга камайгани кузатилган. Шу давр оралиғида СPITN индекси бўйича
даволаш-профилактика ѐрдами секстант муҳтожлиги 27 бирликка камайгани
қайд этилган.
2.
Олинган натижаларга мувофиқ, пародонт касалликларининг юқори
даражада тарқалиш сабаблари тиббий саводхонлик тадбирларини кенг қўламда
амалга ошириш, тиббий-ижтимоий ва ижтимоий-гигиеник тадбирларни
замонавий талаблар асосида янада такомиллаштириб бориш зарурати билан
изоҳланади (пародонтит билан оғриган беморларнинг фақатгина 22,4–31,0
фоизи касаллик ҳақидаги маълумотни стоматолог-шифокордан олган).
3.
Стоматологик тиббий хизматни рационал ташкил этишда стоматологик
қабул вақти таркибини оптималлаштириб, бунда пародонт касалликларининг
профилактикаси ва жарроҳлик усуллари асосида даволашга кетадиган вақт
сарфини ошириш мақсадга мувофиқ (стоматолог асосий иш вақтининг 78,1
фоизи кариес ва унинг асоратларини даволашга кетади).
4. Доимий реабилитацион-гигиеник муолажаларни қамраб олган ҳолда
стоматолог-пародонтолог, стоматологик-гигиенист штат бирлигини ажратиш
орқали штат бирликларини мақбуллаштириш мақсадга мувофиқ.
5.Пародонтологик
тиббий
хизмат
самарадорлигини
оширишда
профилактика тадбирларининг устувор амалга оширилишини таъминланиши
зарур
(тадқиқотлар
натижасига
кўра,
пародонт
касалликлари
профилактикасининг ўртача самарадорлиги 29,82 фоизга ва диспансерлаш
самараси 38,3% га ошган).
6. Тиббий ташкилий, ижтимоий-гигиеник ва тиббий-ижтимоий тадбирлар
самарадорлигини ошириш мақсадида тадбирларни тизимли равишда белгилаш
ва уларни мониторинг қилиш учун ―Стоматологик хизмат самарадорлигининг
мақсадли нормаси‖ ишлаб чиқилди ва у кўрсатилган омилларни соғлиқни
сақлаш амалиѐтига тўлиқ жалб қилиш имкониятини режалаштиришда, амалга
оширишда ва мониторинг натижаларини яхлит акс эттиришга имкон беради.
7. Концептуал ѐндошув пародонт касалликлари бор беморларни бирламчи,
иккиламчи, учламчи профилактикаси ѐндошувини ва йўналишини ҳамда
диспансер кузатув гурухларини ташкил этиш мезонларини аниқлайди: амалий
жихатдан соғлом, компенсация, субкомпенсация ва декомпенсация давридаги
беморларда ҳар бир босқичнинг мақсад ва вазифаларини белгилайди.
8. Профилактика дастури ва концепцияси пародонт касалликларини
профилактик муаммоларини ҳал этишда юқори самарадорликни ва амалий
аҳамиятини кўрсатди. Бирламчи профилактиканинг бирламчи самарадорлиги
28,12 фоизга, иккиламчи профилактиканинг ўртача самарадорлиги 30,47 фоизга,
учламчи профилактиканинг ўртача самарадорлиги 26,45 фоизга, барча
профилактик
тадбирларининг
умумий
самарадорлиги
29,82
фоизга,
диспансерлаш самарадорлиги эса 38,30 фоизга ошган.
2-расм. Диспансер кузатув гуруҳи
Пародонтологик ѐрдамни ташкил қилиш мезонлари ва пародонт
касалликларини профилактикаси
3-расм. Пародонт касалликларини профилактикаси
НАУЧНЫЙ СОВЕТ ПО ПРИСУЖДЕНИЮ УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ
ДОКТОРА НАУК 16.07.2013.Tib.19.01
при ТАШКЕНТСКОМ ИНСТИТУТЕ
УСОВЕРШЕНСТВОВАНИИ ВРАЧЕЙ
_________________________________________________________________
ТАШКЕНТСКИЙ ИНСТИТУТ УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ВРАЧЕЙ
РИЗАЕВ ЖАСУР АЛИМДЖАНОВИЧ
РАЗРАБОТКА КОНЦЕПЦИИ И ПРОГРАММЫ ПРОФИЛАКТИКИ
ЗАБОЛЕВАНИЙ ПАРОДОНТА У НАСЕЛЕНИЯ УЗБЕКИСТАНА НА
ОСНОВЕ КОМПЛЕКСНЫХ СОЦИАЛЬНО - ГИГИЕНИЧЕСКИХ
ИССЛЕДОВАНИЙ
14.00.33-Общественное здоровье. Менеджмент здравоохранения
(медицинские науки)
АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ
Ташкент – 2015
Тема докторской диссертации зарегистрирована за №30.09.2014/Б2014.5.Tib513 в Выс-
шей аттестационной комиссии при Кабинете министров Республики Узбекистан.
Докторская диссертация выполнена в Ташкентской медицинской академии.
Автореферат диссертации на трех языках (узбекский, русский, английский) размещен на веб-
странице
совета
и
Информационно-образовательном портале ―ZiyoNet‖
(www.ziyonet.uz).
Научный
консультант:
Бабаджанов Абдужаббар Саттарович
доктор медицинских наук, профессор
Официальные
оппоненты
:
Jin Young Choi
доктор медицинских наук, профессор
Ш.Т.Искандарова
доктор медицинских наук, профессор
Ш.Ш.Магзумова
доктор медицинских наук, профессор
Ведущая
организация:
Московский Государственный меди-
ко-стоматологический
университет
имени А.И.Евдокимова
Защита состоится «3» июля 2015 г. в 12-00 часов на заседании научного совета
16.07.2013.Tib.19.01
при Ташкентском институте усовершенствование врачей по адресу: 100007,
Ташкент, ул. Паркентская, 51. Тел./Факс: (+99871) (99871) 268-17-44, e-mail: info@tipme.uz).
С докторской диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном центре (зареги-
стрирована за №07).
Адрес: 100007, Ташкент, ул. Паркентская, 51. Тел.: (+99871(99871) 268-17-44
Автореферат диссертации разослан
«2» июня 2015 года
(протокол рассылки
07 от 2 июня 2015 г
.).
Ж.С.Сабиров
Председатель научного совета по присуждению
учѐной степени доктора наук, д.м.н., профессор
Н.Н.Убайдуллаева
И.о.Учѐного секретарья научного совета по присуждению
учѐной степени доктора наук, к.м.н., доцент
Д.А.Асадов
Председатель научного семинара при Научном совете
по присуждению учѐной степени доктора наук, д.м.н., профессор
АННОТАЦИЯ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ
Актуальность и востребованность темы диссертации.
По данным ВОЗ
1
в возрасте 35-44 года заболеваниями пародонта страдает от 65 до 98% людей.
Особенно в последнее время наблюдается тенденция увеличения заболеваний
пародонта среди молодежи. Эпидемиологическое обследование школьников
Италии показало наличие поражений пародонта в 97%; в Англии и США в воз-
расте до 17 лет гингивит встречается в 36 - 90% случаев; у школьников Польши
- в 65% случаев; в Германии воспалительные изменения десен обнаруживаются
у 80% молодых людей
2
. Научная литература последних лет также содержит ста-
тистические данные о нарушениях состояния пародонта у лиц молодого возрас-
та в странах ближнего зарубежья: в Литве распространенность заболеваний па-
родонта в данной возрастной группе составляет 81,1%; в Белоруссии - 83,9%; в
Казахстане - 82,3%; в Туркменистане - 84,8%
3
.
В настоящее время положение со стоматологической профилактикой и, в
частности, в пародонтологии, находится в неудовлетворительном состоянии в
основном из-за нерешенности организационных проблем. Наиболее слабым зве-
ном в осуществлении мероприятий по первичной профилактике основных сто-
матологических заболеваний является гигиеническое воспитание населения и
пропаганда здорового образа жизни
4
.
В связи с этим рациональная стоматологическая служба, эффективная
диагностика и оказание лечебно-профилактической помощи пациентам являют-
ся актуальными вопросами стоматологической науки и практики.
В годы независимости в Республике Узбекистан по организации каче-
ственной медицинской помощи населению получено много позитивных резуль-
татов, в том числе выполнены планомерные мероприятия по профилактике и
лечению заболеваний пародонта. Особенно в рамках программы здоровья мате-
ринства и детства, благодаря раннему выявлению заболеваний и усилению
профилактических мер у детей достигнуты положительные эффекты.
На современном этапе необходима выработка единых протоколов более
результативного лечения и организации эффективной профилактики заболева-
ний пародонта, с учетом их основных медико-организационных, медико-
социальных направлений и эффективности медико-организационных моделей,
исходя из климато-географических особенностей, а также комплексного подхо-
да, эффективной организации профилактики данного заболевания в разных
уровнях, совершенствование практических работ с группами диспансерного
наблюдения и разработки концепции и плана профилактики заболеваний па-
родонта на основе социально-гигиенических исследований определяют актуаль-
ность данного исследования.
Данная
диссертационная
работа
служит
для
организации
______________________________________________
1
Доклад научной группы ВОЗ, основанный на обследовании населения 53 стран. ВОЗ, 2012.
2
Иванов B.C., 2001; Al-HaddadK.A.,2010; GhiabiE., 2011;Amato L.I., 2013.
3
Мельникова Е. И., 2002; Мельничук Г.М., 2008; Долгоаршинных А.Я, 2009.
4
HetzGerald, F., 2003; Bogges K.A., 2010; Bernabé E., 2011.
высококачественной первичной медико-санитарной помощи населению, реше-
нию научно-методических и медико-социальных задач по обеспечению охраны
здоровья населения и профилактики заболеваний, указанных в постановлении
Президента Республике Узбекистан ПП-1652- от 21 ноября 2011 года «О мерах
более углубленного реформирования системы здравоохранения».
Соответствие исследования приоритетным направлениям развития
науки и технологии Республики Узбекистан.
Настоящая работа выполнена в
соответствии с приоритетными направлениями развития науки и технологии
Республики Узбекистан ГНТП-9 «Разработка новых технологии профилактики,
диагностики, лечения и реабилитации заболеваний человека».
Обзор международных научных исследований по теме диссертации.
Научно-исследовательские работы, направленные на изучение эпидемиоло-
гии, этиологии и лечения больных с заболеваниями пародонта, проводились в
таких крупных медицинских центрах как National Institute of Dental and
Craniofacial research (США), New Jersey Dental School (США), Blaues Haus,
Musenh of Zannklink (Германия), Radboud University (Нидерландия), Periodontics
Information Center (UCLA), Heidelberg University (Германия), Vrije Universiteit
Brussel (Бельгия), Dental Institute of King’s College London (Британия), Nippon
Dental University (Япония) и Центральный научно-исследовательский институт
стоматологии (ЦНИИС) (Россия), а также ведущими международными органи-
зациями, такие как Amеrican Academy of Periodontology, World Dental Federa-
tion (FDI), North American Society of Periodontiсts (Канада), Fukuoka Health Pro-
motion Center (Япония), Center of Integral Attention to Woмen´s Health (CAISM)
(Бразилия), International Association for Dental Research проводилось большое
количество целенаправленных исследований по профилактике и лечению забо-
леваний пародонта. Они были направлены на повышение эффективности про-
филактических мероприятий.
В последные годы по эффективной диагностике, лечению, профилактике
заболеваний пародонта и организации пародонтологической помощи достигну-
ты следующие результаты: обосновано, что не применение профилактических и
гигиенических мероприятий при воспалительных заболеваниях пародонта не
устраняет полное и быстрое исчезнование воспалительного процесса (Россий-
ская медицинская академия последипломного образования, Московский меди-
ко-стоматологический университет, Омская Государственная медицинская ака-
демия), определено сравнительно позднее обращение населения к врачу-
пародонтологу с воспалительными заболеваниями пародонта (ЦНИИС);
доказано, что заболевания пародонта провоцируют возникновение в полости
рта очагов хронических инфекций, что приводит к снижению иммунного
статуса организма, сенсибилизации микробов, а также в большинстве случаев
последствиям деструктивного процесса, вследстве чего наблюдается потеря
зубов и устойчивое нарушение функций зубо-челюстной системы (University of
Glasgow Dental School, Scotland, Department of Otolaryngology, Head and Neck
Surgery, Ehime University Graduate School of Medicine, Shitsukawa, Toon, Ehime,
Japan; Department of Biological Systems Engineering, Virginia Tech.; Московский
медико-стоматологический
университет;
Смоленский
Государственный
медицинский университет; Саратовский Государственный медицинский
университет; Первый Санкт-Петербургский Государственный медицинский
университет, Ташкентская медицинская академия); на основании конкретных
аргументов показано, что стоматологическая профилактика, в том числе,
положение, связанное с пародонтологией, находятся не на должном уровне в
связи с нерешенностью организационных проблем (The University of Michigan;
University of North Carolina at Chapel Hil; Texas A&M University, College-Station,
USA); доказано, что применяемые лекарственные средства влияют на
некоторые отдельные звенья патологического процесса и имеют
отрицательное влияние на организм, а в ряде случев не дают постоянного
положительного эффекта (Московский энергетический институт (технический
университет); ―Специализированная электрохимическая лаборатория‖ МЧЖ,
Россия
).
По эффективной профилактике и лечению данного заболевания, а также по
рациональной организации стоматологической помощи во всем мире, прово-
дятся научные исследования по нижеследующим приоритетным направлениям:
рациональная организация стоматологической службы на основе современных
требований, совершенствование медицинских нормативных документов по
профилактике заболеваний и методов лечения, а также нормативных сторон ор-
ганизации профилактики и лечения болезней пародонта; внедрение современ-
ных диагностических методов по ранней диагностике болезней пародонта,
своевременное и целевое применение лекарственных средств, дающих высокие
результаты при лечении заболеваний парадонта.
Степень изученности проблемы
. Широкая распространенность заболе-
ваний пародонта давно волнует всю медицинскую общественность, а стомато-
логи всего мира посвящают этой проблеме свои многочисленные исследования.
Более 50% населения земного шара поражено пародонтозом (Борисенко А.В.,
2004; Мельничук Г.М., 2008; Locker D., 2000; HaffajeA.D., 2000). По данным Ба-
зельского университета заболевания пародонта с резорбцией костной ткани у
лиц в возрасте 25-34 года встречаются в 40%, а в возрасте 35-44 года - в 90%
случаев.
Изучение состояния пародонта у лиц различных возрастных групп (Адма-
кин О.И., 2007; Давыдов Б.Н., 2002; Максимовская Л.Н., 2000; Самохина В.И.,
2014) показало, что уже в возрасте от 24 до 44 лет лишь 4-5% людей имеют кли-
нически здоровый пародонт.
По данным ряда авторов (Алимский А.В., 2004; Гайбуллаева Ю.Х., 2008;
Кузьмина А.В., 2009; Лисуренко A.B., 2002; Мамаева Е.В., 2006; Рошковский
Е.В.,2008; LockerD., 2000) распространенность поражений пародонта у людей
пожилого возраста составляет 100%, причем для лиц старше 40-45 лет харак-
терно тяжелое течение пародонтита (Гаффаров С.А., 2004; Грудянов А. И., 2009;
Мельничук Г.М., 2008; Никурашина Н.А., 2011; Олесова В.Н., 2009; Miyaki K.,
PerssonG.R., 2008).
Распространенность заболеваний пародонта у лиц молодого возраста так-
же высока и достигает 96,6% (Ильин А.А., Кожевникова В.Ф., 2004). По данным
Э.М. Кузьминой (1995; 2009); Самохина В.И.(2014); Шоинбекова А.К.(2005);
Адаева С.А. (2007) начало изменений в пародонте выявляется уже в 7-летнем
возрасте. В возрасте 18-24 года чаще поражается пародонт в области нижних
резцов (66,7-84,7%), затем в области резцов верхней челюсти (49,4-51,7%) и
первых моляpoв обеих челюстей (29,5-36,0%).
Эпидемиологическое обследование школьников Италии показало наличие
поражений пародонта в 97%; в Англии и США в возрасте до 17 лет гингивит
встречается в 36 - 90% случаев; у школьников Польши - в 65% случаев; в Гер-
мании воспалительные изменения десен обнаруживаются у 80% молодых людей
(Иванов B.C., 2001; Al-HaddadK.A., 2010; AmatoL.I., 2013; GhiabiE., 2011).
Связь диссертационной работы с планами научно-исследовательских
работ.
Диссертационная работа выполнена в соответствии с планом научно-
исследовательских работ Ташкентской медицинской академии по теме: «Поиск
новых путей повышения эффективности диагностики и лечения рациональных
способов профилактики и основных стоматологических заболеваний» (Государ-
ственный номер регистрации 01.1100157, 2011-2014 гг.).
Цель исследования:
обоснование медико-социальных рекомендаций по
повышению качества профилактики заболеваний пародонта среди населения, а
также разработать концепцию и программу эффективной организации медицин-
ской помощи.
Задачи исследования:
Дать эпидемиологическую характеристику распространенности заболева-
ний пародонта в разных зонах Узбекистана.
На основании анкетного опроса исследовать причины распространенности
заболеваний пародонта.
Изучить уровень, объем и характер обращаемости населения за стомато-
логической помощью.
Оценить существующие принципы организации пародонтологической по-
мощи в специализированных стоматологических учреждениях.
Дать оценку существующих критериев организации пародонтологической
помощи.
Определить группы диспансерного наблюдения с учетом пародонтологи-
ческого статуса.
Установить эффективность профилактических мероприятий, направлен-
ных на снижение заболеваний пародонта.
Разработать программу профилактики заболеваний пародонта на основе
новых подходов к организации пародонтологической помощи населению.
Объекты исследования.
Объектом исследования явилось население Рес-
публики Узбекистан, а также выборочное исследования 6602 человек населения
городов Ташкента, Андижана и поселков городского типа Янгиер и Янгибазар.
Предмет исследования
. 1721 - дошкольники (до 6 лет), 836 - дети
школьного возраста (7- 12 лет), 1314 - юноши и девушки в возрасте 15-19 лет, а
также взрослые жители в возрасте 35-44 и 65-79 лет с охватом 1422 и 1309 че-
ловек соответственно.
Методы исследований.
Для выполнения поставленных задач были ис-
пользованы следующие методы исследования: социологический (в виде стан-
дартизованного интервью), социально-гигиенический метод (выкопировка дан-
ных из учетно-отчетной документации), метод непосредственного наблюдения,
метод экономического анализа, методы маркетинга (анализ рыночной конъюнк-
туры), метод логического анализа, клинические и функциональные методы об-
следования стоматологических больных, статистические анализы.
Научная новизна диссертационного исследования
заключается в сле-
дующем:
на основании комплексного подхода выявлены причины широкой распро-
страненности заболеваний пародонта с учетом климато-географических особен-
ностей, а также определены медико-социальные, психологические и другие воз-
можности расширения стоматологической медицинской помощи при лечении
больных;
определено качество пародонтологической помощи в специализирован-
ных стоматологических учреждениях;
обоснована медико-организационная модель совершенствования органи-
зации пародонтологической помощи на основе медико-социального, медико-
организационного, медико-стандартного комплексного подхода;
в соответствии с организацией модуля структуры здравоохранения раз-
работаны принципиальные направления эффективной первичной, вторичной и
третичной профилактики заболеваний пародонта;
разработан показатель ―целевой нормы эффективности стоматологической
помощи‖, направленный на повышение эффективности стоматологической
помощи и ее целенаправленной организации;
разработана трехуровневая структура организации профилактики заболе-
ваний с комплексным подходом к заболеваниям пародонта, схема работы с
диспансерными группами, концепция и программа профилактики заболеваний
пародонта на основе социально-гигиенических исследований.
Практическая значимость
исследования состоит из нижеследующего:
разработан обобщенный алгоритм диспансерного наблюдения и
профилактики заболеваний пародонта, направленный на профилактику и
уменьшение осложнений;
на основании практических данных определено, что детализация лечебно-
профилактических мероприятий каждого этапа диспансерного наблюдения при-
ведет к существенному повышению эффективности диспансеризации;
разработана и внедрена в практическую деятельность программа профи-
лактики заболеваний пародонта, реализация которой позволила улучшить эф-
фективность мероприятий, направленных на снижение уровня заболеваний па-
родонта и системы реабилитации больных с заболеваниями пародонта.
Достоверность полученных результатов.
Методы общественного
здоровья и менеджмента здравоохранения, использование официальных
сведений и на основании общепринятых методов систематизация информации,
полученной в результате опроса, более того, применение медико-социальных и
клинических методов обеспечивают достоверность результатов.
Научное и практическое значение результатов исследований.
Научное значение результатов исследований состоит в том, что научно
обоснованы причины широкого распространения заболеваний пародонта, ме-
тоды их лечения, высокая потребность в профилактике, востребованность со-
временной организационной модели совершенствования пародонтоло-гической
помощи и основных еѐ направлений.
Практическое значение результатов исследований состоит во внедрении
впервые унифицированного алгоритма диспансерного наблюдения и профилак-
тики заболеваний пародонта, использовании в медицинской практике основ-
ных направлений эффективной профилактики разных уровней, а также внедре-
нии в практику эффективной организационной модели совершенствования па-
родонтологической помощи.
Реализация результатов исследования.
Результаты, полученные на ос-
нове комплексных социально-гигиенических исследований по профилактике и
эффективной организации соответствующей медицинской помощи, внедрены в
практическую медицину, в том числе, в практическую деятельность 1, 2, 3 кли-
ник Ташкентской медицинской академии, клинику Ташкентского медицинского
педиатрического института, областных стоматологических поликлиник Таш-
кентской и Андижанской областей, а также 1, 2, 3 и 5 стоматологических поли-
клиник города Ташкента. Внедрение научных результатов увеличило
эффективность общей профилактики заболеваний пародонта на 49,8 процентов
и эффективность диспансеризации на 38,3 процентов;
С внедрением утвержденной Минздравом программы профилактики
эффективность первичной профилактики повысилась на 28,12 процентов,
средняя эффективность вторичной профилактики на 30,47 процентов и средняя
эффективность третичной профилактики на 26,45 процентов. Общая
эффективность всех профилактических мероприятий увеличилась на 29,82%
(Заключение № 22 от 2.12.2014 года № 84-д/22 Министерства здравоохранения
Республики Узбекистан).
Апробация диссертации.
Результаты исследований доложены и обсуж-
дены на: Международном конгрессе «Стоматология Казахстана – 2007» (Алма-
Ата, 2007 г.); научно-практической конференции Ассоциации стоматологов
Республики Узбекистан (Ташкент, 2008 г.); Международном конгрессе «Гло-
бальное здравоохранение и медицинский туризм» (Республика Корея, Сеул,
2012 г.), научно-практической конференции Сеульского Национального Уни-
верситета (Республика Корея, Сеул, 2014 г.). Работа обсуждена на
межкафедральном заседании кафедр терапевтической стоматологии и
клинической фармакологии Ташкентской медицинской академии с участием
сотрудников школы общественного здоровья при ТМА (12.03.2012 г.), а также
обсуждена на заседании Научного Семинара при Научном Совете
16.07.2013.Tib.19.01(27.01.2015г.).
Опубликованность результатов.
По материалам диссертации опублико-
вано 39 работ, в том числе: журнальных статей за рубежом (США, РФ, Япония,
Корея) – 6; 25 статей в журналах Республики Узбекистан; 4 статьи в сборниках
работ.
Объем и структура диссертационной работы
. Диссертация изложена на
200 страницах стандартного компьютерного набора и включает: введение, 5
глав, обсуждение, выводы и список литературы.
Диссертация иллюстрирована 44 таблицами, 10 рисунками, имеет 6 при-
ложений. В списке использованной литературы приведено 252 источника.
ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ
Во введении
обоснована актуальность темы, сформулированы цели и зада-
чи исследования, соответствие диссертационной работы с приоритетными
направлениями науки и техники, его научная новизна и практическая значи-
мость, достоверность полученных результатов, степень внедрения полученных
результатов, опубликованность результатов, а также дан обзор международных
научных исследований по теме диссертации.
В первой главе «Эпидемиология заболеваний пародонта и организация
пародонтологической помощи»
диссертационной работы приводится обзор
литературы, который посвящен основным аспектам и современным вопросам
заболеваний пародонта. Подробно рассматриваются вопросы эпидемиологии,
этиологии и патогенеза заболеваний пародонта. Проанализированы взаимосвязь
заболеваний пародонта с общесоматической патологией, преимущества и недо-
статки существующих методов профилактики и лечения заболеваний пародонта.
Во второй главе «Социальные, социально-гигиенические и стоматоло-
гические методы исследования»
диссертации описаны материал и методы ис-
следования, дана общая характеристика клинического материала, клинико-
лабораторных и лабораторных методов исследования.
Для разработки и внедрения комплексной системы профилактики заболе-
ваний пародонта, для уточнения расчетов нормативов потребности в стомато-
логической лечебно-профилактической помощи по пародонтологии крайне
необходимы сведения, характеризующие уровень и структуру заболеваний па-
родонта среди изучаемых групп населения. Исходя из этого, мы провели тща-
тельное стоматологическое обследование всех возрастных групп, рекомендо-
ванных ВОЗ, городского населения Узбекистана.
В 2006-2009 годах были организованы и проведены стоматологические
обследования в четырех городах разного уровня (согласно рекомендациям
Центрального Информационно-Аналитического центра МЗ РУз, 2002), Ташкен-
те, Андижане и поселках городского типа Янги Базар и Янгиер с охватом 6602
человек. Исследования по показателям стоматологического пародонтологиче-
ского статуса проводились по методике ВОЗ (1995) и охватывали следующие
ключевые возрастные группы 3, 6, 12, 15-19, 20-24, 35-44, 45-54, 55-64 и 65-79
лет.
В 4 городах разного уровня и поселках городского типа было обследовано
1726 дошкольников (3-6 лет), 1124 детей школьного возраста (12, 15 лет), 1026
юношей и девушек в возрасте 16-19 лет, а также взрослых жителей в возрасте
20-54 и 55-79 лет с охватом 1422 и 1309 человек соответственно.
В результате исследований в данном направлении установлено что:
в соответствии с поставленными задачами проведено поэтапное
выполнение методов исследования, что дало возможность найти
комплексное решение проблемы;
изучение материалов по медико-социальной характеристике населения
дает
возможность
определить
комплексную
медико-социальную
характеристику населения и влияние разных факторов на медицинское,
социальное, психологическое благополучие населения;
на основании изучения особенностей организации пародонтологической
помощи населению и уровня стоматологической профилактики
запланированы меры по разработке комплексной программы
профилактики заболеваний пародонта
В третьей главе «Изучение распространенности заболеваний пародон-
та у населения Республики Узбекистан»
описаны результаты клинических
исследований, посвященные изучению состояния пародонта у городского насе-
ления Республики Узбекистан.
При обследовании населения учитывали 3 основные формы заболеваний
пародонта – гингивит, пародонтит, пародонтоз.
Анализ результатов исследований показал, что распространенность забо-
леваний пародонта среди взрослого населения составила 72,2±0,69% (табл. 1).
Основной нозологической формой заболеваний пародонта является пародонтит,
частота которого составила 61,20±0,75%, частота гингивита была значительно
ниже – 9,08±0,44% и на третьем месте находится пародонтоз - частота встреча-
емости 1,92±0,21%.
Для взрослого населения характерно утяжеление поражений пародонта с
увеличением возраста обследованных, о чем свидетельствует рост распростра-
ненности пародонтита и снижение распространенности гингивита.
Так, в возрастной группе 15-19 года распространенность пародонтита вы-
ше распространенности гингивита на 7,26% (Р<0,05). В последующие возраст-
ные периоды разница между распространенностью пародонтита и гингивита
резко увеличивается за счет роста распространенности пародонтитов и сниже-
ния гингивитов. У взрослого населения возрастной группы 35-44 года распро-
страненность пародонтита составляет уже 65,15±1,80%, гингивита - 7,97±1,02%
(Р<0,001). Максимальная распространенность заболеваний пародонта зареги-
стрирована в возрастной группе 45-54 года - 97,45±0,59%, в том числе распро-
страненность пародонтита - 91,94±1,02%; гингивита- 4,26±0,6% и пародонтоза -
1,27±0,42%.
Таблица 1
Распространенность заболеваний пародонта среди взрослого
населения Республики Узбекистан, %
Возрастная
группа, лет
Нозологическая форма
Всего с заболева-
ниями пародонта
гингивит
пародонтит пародонтоз
15-19
21,2±1,54
28,49±1,70
3,70±0,71
53,42±1,88
20-24
16,5±1,4
44,70±1,87
3,54±0,72
64,78±1,80
35-44
7,97±1,02
65,15±1,80
1,85±0,50
74,96±1,63
45-54
4,26±0,6
91,94±1,02
1,27±0,42
97,45±0,59
55-64
3,73±0,7
87,52±1,25
1,29±0,43
92,27±1,01
65 и старше
0,71±0,3
49,50±1,89
0,14±0,14
50,36±1,89
Всего
9,08±0,4
61,20±0,75
1,92±0,21
72,21±0,69
Снижение распространенности заболеваний пародонта, отмечаемое с воз-
растного периода 55-64 года и старше, обусловлено массовой потерей зубов в
старших возрастных группах. Распространенность атрофических форм заболе-
ваний пародонта (пародонтоз) невысока и колеблется в зависимости от возраст-
ной группы от 0,14±0,14% до 3,70±0,71%. В среднем распространенность паро-
донтоза среди взрослого населения г.Ташкента составила 1,92±0,21%.
Частота воспалительно-деструктивных заболеваний пародонта (гингивит,
пародонтит) выше у мужчин, но эти различия не всегда достоверны. Так, у
женщин всех возрастов частота пародонтита составила 58,64±1,07%; у мужчин-
64,73±1,04%, разница достоверна (Р<0,01), у мужчин возрастной группы 35-44
года распространенность пародонтита равна 67,99±2,48%, у женщин -
62,29±2,59%, разница не достоверна (Р> 0,05).
Распространенность гингивита у мужчин равна 10,55±0,67%, что досто-
верно выше распространенности гингивита у женщин – 7,15±0,56% (Р<0,05), но
в отдельных возрастных группах превышение распространенности гингивита у
мужчин не всегда имеет статистически достоверные различия с женщинами.
Распространенность пародонтоза у всех обследованных женщин равна
2,18±0,32%, что близко к общей распространенности пародонтоза у мужчин -
1,66±0,28% (Р>0,05). Но у женщин возрастной группы 55-64 года установлен
существенно более высокий показатель - 1,72±0,7% (мужчины – 0,29±0,29%,
Р<0,01).
При проведении анкетирования пациентов с хроническим генерализован-
ным пародонтитом (ХГП) мы ставили перед собой задачу получить сведения о
причинах столь широкого распространения заболевания. Как известно, на рас-
пространенность заболевания оказывают влияние не только известные этиоло-
гические факторы и факторы риска, но и то, в каком качестве и объеме пациент
получает квалифицированную медицинскую помощь. Анкетирование провели в
городских стоматологических поликлиниках №1, №3 г.Ташкента, областной
стоматологической поликлинике г.Андижана, центральных многопрофильных
поликлиниках городов Янгиер и Янгибазар.
Изучая жалобы пациентов, обратившихся на стоматологический прием,
мы выявили пять основных причин обращения к стоматологу. Из 1422 пациен-
тов, заполнивших анкеты, 580 (40,7%) человек жаловались на нарушение функ-
ции жевания и нарушение внешнего вида из-за отсутствия части зубов в различ-
ных участках зубных рядов; 462 (32,4%) человек жаловались на поражение
твердых тканей зубов (кариозные поражения, клиновидные дефекты), также на
нарушение внешнего вида из-за удлинения клинической коронки, произошед-
шего в результате ретракции десны; 132 (9,2%) человека обратились по поводу
замены зубных протезов, не удовлетворяющих их; 69 (4,8%) пациентов обра-
тились на прием стоматолога с профилактической целью. И лишь 179 (12,5%)
человек выражали жалобы, связанные с симптомами воспалительного заболева-
ния пародонта (запах из полости рта, абссцедирование, подвижность зубов и
т.д.).
В результате исследований в данном направлении установлено что:
- получены сведения о больных, страдающих хроническим заболеванием па-
родонта, о широком его распространении, а также установлено, что распро-
странение болезней зависит не только от экологических факторов и факторов
риска
,
но и от получения больными количественной и качественной
квалифицированной медицинской помощи;
- с увеличением возраста частота гингивита уменьшается и увеличивается
частота пародонтита у больных с воспалительными заболеваниями пародонта.
После 65 лет частота пародонтита уменьшается за счет потери зубов;
- прослеживается снижение степени распространѐнности пародонта на
72,9%, по индексу CPITN регистрируется снижение нуждаемости лечебно-
профилактической помощи на 27
секстанта.
В 4 главе
диссертационной работы
«Объем и качество стоматологиче-
ской помощи при заболеваниях пародонта»
рассмотрены медико-
организационные вопросы оценки повышения качества и объѐма стоматологи-
ческой помощи при заболеваниях пародонта. По данному направлению обос-
нованы мероприятия по повышению качества и эффективности деятельности
соответствующих служб.
Исходя из цели и задач, больные, обратившиеся к врачу-стоматологу,
были разделены на 2 основные группы, полученные данные затем анализирова-
лись. Первая группа состояла из 846 (59,4%) человек, обратившихся к врачу-
стоматологу один и более одного раза в год; вторая группа включала 576
(40,6%) человек, обращавшихся один раз в течение 2-3 лет.
В результате проведенных исследований 537 (37,7%) больных были
информацию о наличии у них заболеваний пародонта, а 885 больных (62,2%) не
информированы о наличии у них заболеваний пародонта. В том числе результа-
ты проведенного анкетирования показали, что среди больных 1 группы, обра-
тившихся к врачу-стоматологу один раз и более в год, 338 (38%) человек были
информированы о наличии у них заболеваний пародонта, и не знали о наличии
заболевания 508 (62%) человек; во второй группе информированы о болезни
116 (20,1%) человек и не знали о заболевании 460 (79,9%) человек. На основе
полученных данных был разработан ряд предложений по рациональной орга-
низации стоматологической службы и медико – социальных мероприятий для
больных, страдающих заболеваниями пародонта.
В исследованиях изучены медико-социальные аспекты источников ин-
формативности больных по данному заболеванию и установлено, что количе-
ство заболеваний пародонта, выявляемое общим стоматологом во время приѐма
больных, имеет незначительную зависимость от количества обращаемости
больных к врачу.
По результатам исследований при лечении больных с заболеваниями па-
родонта отмечается небольшое количество рекомендаций врача о заболевании,
что не имеет зависимости от обращаемости больных. При этом из 338 больных
1 группы 78 (23%) больным были даны рекомендации по лечению, а 260 (77%)
больных не получали рекомендаций по лечению заболевания от врача стомато-
лога. В том числе больным 2 группы, состоявшей из 116 человек, 21(18,1%)
больным были даны рекомендации, а 95 (81,9%) больным лечение на стомато-
логическом приеме не рекомендовано. При статистическом сравнении этих дан-
ных показатель достоверности составляет Р >0,05.
В работе обоснованы выводы по независимости лечения больных забо-
леваниями пародонта от количества обращаемости больных к врачу – стома-
тологу; на вопрос «лечили ли заболевания пародонта» из числа больных 65
(19,2%) человек ответили положительно, а 273(80,%) человек ответили отрица-
тельно. Из больных второй группы, которые имели информацию о наличии за-
болеваний пародонта, 18 (15,5%)
человек ранее лечились, а 98(84,5%) боль-
ных не получали лечебные процедуры.
При анализе ответов на вопрос анкеты: «Какой вид лечения был прове-
ден?», результаты показали, что среди лиц, участвовавших в анкетировании, 99
(65%) человек ответили – «терапевтическое», 54 (33%) человек – «ортопедиче-
ское (протезирование)», а всего лишь 3 (2%) больным осуществляли ком-
плексное лечение (минимум с участием 3 специалистов).
Медико–социальные и медико-психологические причины пропор-
ционально нашли свое отражение в объеме лечения заболеваний пародонта.
Исходя из этого, при организации соответствующих стоматологических меро-
приятий, в степени лечения этих больных важную роль занимает отношение
больных к лечению. В исследовательской работе большинство больных, хотя и
имеют информацию о своей болезни (от стоматолога или других источников),
при рекомендации лечения не имели желания лечиться 426 человек - 30%, а
также были установлены другие причины: из-за непонимания тяжести и по-
следствий болезни (из всего количества больных по двум группам это составило
256 (60%) человек); длительность и стоимость лечения отметили 65 (15,2%)
человек; не доверяли эффективности лечения 64 (15%) человека; 41(9,6%) че-
ловек были не удовлетворены ранее проведенным лечением (рис.1.).
Рис.1. Причины отказа пациентов от лечения.
Исходя из результатов проведенных исследовательских работ рекомен-
дован комплекс медико–социальных и медико-психологических мероприятий,
направленных на повышение качества лечения заболеваний пародонта.
Проведен медико- и социально-гигиенический анализ 1000 амбулатор-
ных карт больных, получавших лечение в течение года и более в 1-ой и 3-ей
стоматологических поликлиниках г.Ташкента и областной стоматологической
поликлиники г.Андижана. Обоснованы соответствующие выводы и разработа-
ны рекомендации по повышению эффективности лечебной деятельности.
Проведены медико-социальный и гигиенический анализы 281 амбула-
торных карт, в которых зафиксирован установленный диагноз «Пародонтит».
Из 281 амбулаторных карт в 250 проведено углубленное исследование
поставленного диагноза. Анализ полноценности оформления амбулаторных
карт показал, что всего лишь в 121 (48%) амбулаторных картах указан патоло-
гической процесс, а только в 19 (7,6%) случаях степень тяжести заболевания.
Изучение обоснованности диагноза дает следующую картину: клиническое со-
стояние не изложено ни в одной амбулаторной карте, всего лишь в 136 (54,4%)
случаях указана только степень подвижности зубов.
Согласно результатам дополнительных методов обследования в 3
(1,2%) амбулаторных картах было отмечено направление на панорамную рент-
генограмму, в 18 (71,2%) амбулаторных картах даны направления на рентгено-
графию области подвижных зубов.
В результате анализа планов лечения пародонтита у больных в амбула-
торной карте с диагнозом «пародонтит», оценка планирования лечения и орга-
низации помощи проведена по следующим показателям:
1) наличие плана лечения;
2) направление в специализированное учреждение или кабинет для
консультации;
3) планирование и выполнение следующих комплексных лечебных проце-
дур: удаление зубных налетов, удаление зубов по абсолютным показаниям,
коррекция глубины ротового преддверия, кюретаж (открытый или закрытый),
лоскутные операции, шинирование, протезирование, избирательное пришлифо-
вание и т.д.
В 39 (15,6%) историях болезни только одним терапевтом-стоматологом
определен план лечения и, в основном, ограничен лишь проведением профес-
сиональной гигиены и лечебными аппликациями. В 112 (44,8%) историях бо-
лезней с установленным диагнозом «пародонтит» никаких лечебных процедур
не проведено. Из анализа 250 амбулаторных карт только в 55 (22%) случаях
было дано направление в пародонтологический кабинет. Направление врачам
других специальностей было отмечено в 110 (44%) случаях, и это только орто-
педу-стоматологу для протезирования вторичной адентии или шинирования по-
движных зубов. Чистка зубных налетов была рекомендована 62 (24,8%) боль-
ным, но эти процедуры были выполнены только в 41(16,4%) случаях. 134
(53,6%) больным было дано направление для удаления зубов, а регистрация об
удалении зубов была отмечена в истории болезни всего лишь у 102 (40,8%)
больных. Коррекция преддверия ротовой полости, кюретаж, лоскутные опера-
ции, избирательная пришлифовка ни в одном случае не были выполнены.
Направления на шинирование зубов были отмечены в 64 (25,6%) амбулаторных
картах, но шинирование зубов выполнено только у 13(5,2%) больным. Проте-
зирование было рекомендовано 186(74,4%) больным, а выполнение этих проце-
дур было лишь у 164(64%) больным.
Нами была изучена обращаемость больных в лечебно-профилактические
учреждения в течение полного календарного года (2007 г.). При этом был ис-
пользован метод сплошной выкопировки из первичных документов в специаль-
но разработанную карту. Исследования проведены в стоматологических поли-
клиниках г. Ташкента. После экспертной оценки полученных данных проведе-
ны их статистическая обработка и анализ существенности различий.
Для учета обращений была разработана специальная «Карта выкопиров-
ки» из первичной медицинской документации, заполнявшаяся на всех обра-
тившихся пациентов. В карту выкопировались из истории болезни все случаи
обращения и посещения по поводу заболеваний зубов и полости рта в течение
полного календарного года с 1 января по 31 декабря.
В результате статистического анализа собранных материалов установлено,
что в течение года обращаемость по всем стоматологическим заболеваниям на
1000 населения составляет 31,29% и из них 83,71% приходится на кариес зубов
и его осложнения.
По
поводу
болезней пародонта
в государственные
лечебно-
профилактические учреждения города Ташкента обратились 1086 человек в
возрасте 15-64 лет и старше (31,29 на 1000 населения), из них 361 (33,3%) муж-
ского и 725 (66,7%) женского пола. В 92,3% случаев у них установлены паро-
донтиты и пародонтоз и в 7,7% - различные формы гингивита.
Усредненный, с учетом возраста, показатель на всех обратившихся по
всем нозологиям составляет 17,29%, на больных пародонтитом - 12,24%, паро-
донтоза - 2,66%, гингивита – 2,38%.
На основе результатов исследования обращаемость больных с пародонти-
том и другими заболеваниями пародонта возрастает по мере увеличения воз-
раста, в возрасте 45-54 лет показатель имеет наибольшую степень заболеваемо-
сти, с 65 лет и старше идет снижение заболеваемости.
Таблица№2
Заболеваемость по обращаемости населения по поводу болезней
пародонта, его структуры по отдельным видам нозологии
Возраст
больного
Един
.
из
м
ер
е
н.
Нозология
Всего по
нозологиям
Гингивит
Пародонтит
Пародонтоз
15-19
абс
26
28
–
54
%
2,40±0,39
2,58±0,94
–
4,98±0,78
20-24
абс
51
59
8
118
%
4,72±1,1
5,44±1,2
0,74±0,1
10,87±1,23
35-44
абс
35
182
15
232
%
3,30±0,95
16,76±1,9
1,39±0,3
21,37±2,9
45-54
абс
28
211
51
290
%
2,61±0,83
19,43±2,1
4,70±0,91
26,71±2,3
55-64
абс
13
195
68
276
%
1,20±0,3
17,96±1,9
6,27±1,27
25,67±2,14
65 и старше
абс
–
122
31
153
%
–
11,24±1,04
2,86±1,14
14,09±1,8
Средный показатель
2,38±0,76
12,24±1,17
2,66±1,0
17,29±1,50
Сделан сравнительный анализ с учетом обращаемости больных в меди-
цинские учреждения, видам обращаемости и другим параметрам и предложена
модель эффективной организации стоматологической помощи, профилактики
заболеваний пародонта и повышения эффективности лечения. При этом особое
значение имеет системный анализ анкетирования и материалов исследования.
По результатам исследований было установлено, что в городских услови-
ях из числа больных 42,9% обращались в частные стоматологические учрежде-
ния; 38,8% - в государственные стоматологические поликлиники, 15,6% - в се-
мейные поликлиники и 2,7% - в клиники высших учебных заведений медицин-
ского направления. Нужно отметить, что среди населения, проживающего в го-
роде Ташкенте, первичные обращения по поводу заболевания пародонта прихо-
дится на 15 –19 летний возраст, а у 45-54 и 55-64 - летних больных основная
причина стоматологического обращения – это тяжелые формы заболевания при
отсутствии возможности терапевтического лечения. Повторное обращение на
пародонтологический прием составляет от 83,71 до 86,54%, что составляет
основную часть от общей обращаемости, а первичная обращаемость составляет
лишь 1 из 9. Хирургические методы лечения пародонтологических заболеваний
составляют примерно 1,53-3,34%. Достаточно большую долю на пародонтоло-
гическом приеме занимает удаление зубных отложений и другие гигиенические
мероприятия (13,9 – 18,3%). Санирован на приеме в кабинете пародонтологии
был каждый восьмой пациент.
Интересно, что при анализе структуры пародонтологического приема, мы
установили неизменную долю хирургических вмешательств, в основном, за счет
удаления подвижных зубов (15,6% от общего числа принятых больных). По ре-
зультатам опроса нами проанализирована также удовлетворенность населения
оказанной стоматологической помощью. На пародонтологическом приеме треть
населения (32,3%) оценили помощь на «отлично», в 2 раза меньше (18,4%) – на
«удовлетворительно», а больше всего (44,0%) – на «хорошо» и всего 5,3%
опрошенных респондентов не удовлетворены оказанной помощью. Примерно
такое же распределение оценок было получено при анализе удовлетворенности
полученной помощью при лечении зубов, то есть существенных различий меж-
ду двумя сравниваемыми видами приема не получено.
С целью изучения фактического содержания работы пародонтологов нами
была разработана специальная анкета, отражающая лечебную нагрузку врачей,
количество посещений на курс лечения, вид терапевтических и хирургических
манипуляций, выполняемых врачами пародонтологами, комплексность лечения
больных с заболеваниями пародонта.
В результате анализа работы пародонтологических кабинетов города
Ташкента было установлено, что каждый врач в течение одного рабочего дня
принимает 15-23 больных с заболеваниями пародонта. В функциональные обя-
занности врача вместе с лечением заболеваний пародонта входит лечение
слизистой оболочки полости рта, что влияет на качество и полноценность ле-
чебной работы. На основе соответствующих результатов социально-
гигиенических и медико-организационных исследований были обоснованы ре-
комендации по эффективной организации работы пародонтологических каби-
нетов. В том числе была обоснована необходимость проведения всех видов ис-
следований в организации пародонтологической помощи и привлечения к ком-
плексным лечениям хирурга - стоматолога, ортопеда - стоматолога, врача-
пародонтолога и других специалистов на уровне крупных межрайонных, город-
ских, областных и республиканских поликлиник.
В диссертационной исследовательской работе по повышению эффектив-
ности общественного здоровья и менеджмента в сфере по заболеваниям паро-
донта обоснована медико-организационная модель организации медико-
социальной пародонтологической помощи, разработана первичная, вторичная,
третичная профилактика заболеваний пародонта; разработана концепция про-
филактики и лечения заболеваний пародонта.
Усовершенствованная медико-организационная модель программы лече-
ния и профилактики заболеваний пародонта на медико-социальной, медико-
организационной, медико-стандартной и медико-психологической основе и
комплексного подхода к проблеме в организации пародонтологической помощи,
является основанием для внедрения модуля в стоматологическую практиче-
скую деятельность. В ходе исследования разработаны гармонично с моделью
организации системы здравоохранения основные направления первичной, вто-
ричной и третичной эффективной профилактики заболеваний пародонта.
Основные направления лечения и профилактики заболеваний пародонта
состоят из диагностического и гигиенического (первичная профилактика), кор-
ригирующего (вторичная профилактика) и реабилитационного (третичная про-
филактика) этапов. В их основе лежат комплексные методы лечения и факторы
риска всех форм воспалительно-дистрофических заболеваний пародонта, осо-
бенно в группах риска, когда эффективность наблюдается только при ком-
плексном подходе. Тактика лечения может измениться в зависимости от возрас-
та и клинической картины заболевания.
Объективное определение риска возникновения заболевания является од-
ной из актуальных проблем современной медицины. Оценка факторов риска для
предотвращения заболеваний считается эффективным средством, лечащий врач
помогает разъяснить больному необходимость проведения профилактических
мер, а риск возникновения определяется каждому больному индивидуально. Но
каждому больному нет возможности определить все факторы риска, в связи с
этим индивидуальная оценка возникновения заболевания остается субъектив-
ной. Исходя из этого, необходимо отметить, что первичные клинические при-
знаки изменений появляются до проявления видных патологических признаков.
Поэтому необходимо выявление группы риска и организация работы по ранней
диагностике заболевания. В этом случае комплексная диагностика и профилак-
тика заболеваний пародонта занимает ведущее место.
Концепция профилактики и диспансеризации определяет ведущую роль
проведению социально-гигиенических и лечебно-профилактических мер факто-
ров риска, одновременно с активизацией процесса саногенеза, направленных на
оздоровление. Другими словами, требуется динамическая тактика к системному
подходу в профилактике и лечении заболеваний пародонта, и мониторинг ре-
зультатов ранней диагностики.
Эффективность медико-организационных, социально-гигиенических и ме-
дико-социальных мероприятий зависит от системного определения целевых
мероприятий и организации их мониторинга. В диссертационно - исследовтель-
ской работе разработана
«Целевая норма эффективности стоматологической
службы»
, направленная на повышение эффективности стоматологической
службы и еѐ целевой организации.
Данный показатель по существу отражает в себе оценки существующего
стоматологического положения, планирование полного привлечения медико-
организационного и других факторов в практику здравоохранения, их осу-
ществления и мониторинг результатов, а также служит для обеспечения эффек-
тивной деятельности путем целевого сравнения и результата достигнутого на
период прогноза.
Данный показатель методически рассчитывается следующим образом:
ЦНЭСС=ПЦСН
/
СДП
ЦНЭСС - целевая норма эффективности стоматологической службы
ПЦСН - прогноз целевой стоматологической нормы
СДП - степень, достигнутая в практике
Предложенный показатель дает возможность осуществления соответ-
ствующих методических и медико-организационных мероприятий на уровне
глобального масштаба, региона и определенных территорий, отдельных учре-
ждений, а также по отдельным заболеваниям, в том числе заболеваниям паро-
донта.
В диссертационно-исследовательской работе на основе показателей
«Це-
левая норма эффективности стоматологической службы»
планируется осу-
ществление медико-организационных мероприятий по заболеваниям пародонта
в период 2014-2020 годы в стоматологическом отделении 3 клиники ТМА. Ито-
ги 2014 года по профилактике и лечению заболеваний пародонта в 3 клинике
ТМА оценены положительно.
В результате исследований в данном направлении установлено что:
- обращаемость больных с заболеваниями пародонта возрастает по мере
увеличения возраста, в возрасте 45-54 лет показатель имеет наибольшую сте-
пень заболеваемости, с 65 лет и старше идет снижение заболеваемости;
- количество заболеваний пародонта, выявляемое общим стоматологом во
время приѐма больных, имеет незначительную зависимость от количества об-
ращаемости больных к врачу;
- обоснована необходимость проведения всех видов исследований в орга-
низации пародонтологической помощи и привлечения к комплексному лечению
хирурга стоматолога, ортопеда стоматолога, врача-пародонтолога и других спе-
циалистов на уровне крупных межрайонных, городских, областных и республи-
канских поликлиник;
В пятой главе «Комплексная программа профилактики и диспансе-
ризации заболеваний пародонта и результаты их эффективности»
с целью
совершенствования организации лечебно-профилактической помощи больным с
заболеваниями пародонта разработаны следующие мероприятия: выделение в
штате стоматологических поликлиник врача-гигиениста; стоматологическим
учреждениям активно проводить профилактические мероприятия; всем стома-
тологическим учреждениям рекомендовать к применению комплекс мероприя-
тий по профилактике заболеваний пародонта; рекомендовать при первичном об-
следовании пациентов в обязательном порядке определять уровень гигиены по-
лости рта, с этой целью предлагаем использовать разработанный нами гигиени-
ческий индекс; в стоматологических учреждениях пациентам с неудовлетвори-
тельным уровнем гигиены проводить обучение гигиене полости рта с контролем
уровня гигиены, мотивировать к правильному уходу за полостью рта; не допус-
кать пациентов с неудовлетворительным уровнем гигиены полости рта к прове-
дению терапевтического, хирургического, ортопедического, пародонтологиче-
ского, ортопедического лечения (за исключением неотложных состояний).
Для количественной оценки уровня пародонтологической помощи в учре-
ждениях рекомендуем использовать предложенный нами показатель «Объем
пародонтологической помощи».
В течение года осуществлена сравнительная оценка эффективности про-
филактики и диспансеризации заболеваний пародонта при внедрении разрабо-
танной программы (342 больных) и без нее (313 больных).
Сравнительный анализ осуществлен по формуле Байеса:
(Р
2
– Р
1
)/(Р
1
+Р
2
)
х
100%
, где
Р
1
и Р
2
- эффективность лечения и профилактики в сравниваемых группах.
Подсчитывался средний суммарный показатель эффективности отдельных
фаз профилактики и диспансеризации, а также средняя суммарная эффектив-
ность всех внедренных мероприятий.
Внедрение программы профилактики заболеваний пародонта показало еѐ
высокую эффективность. В результате практического использования предло-
женной системы профилактики эффективность первичной профилактики забо-
леваний пародонта повысилась более чем на 28,12%; вторичной профилактики
– более чем на 30,47% и третичной - на 29,82%.
Средняя эффективность профилактики заболеваний пародонта повысилась
более чем на 29,82%, а эффективность диспансеризации повысилась более чем
на 38,30%.
Рис.2. Группы диспансерного наблюдения
Рис.3. Программа профилактики заболеваний пародонта
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
1.
На
основании
эпидемиологических
обследований
и
эпидемиологического анализа объекта диссертации установлено, что распро-
страненность заболеваний пародонта в 1991 году была 98,0%, в 2000 году -
85%, в 2010 году – 80%. В 2014 году распространенность заболеваний пародон-
та уменьшилась на 72,9%. В течение этого периода по индексу CPITN в нужда-
емости секстанта уменьшилась на 27 единиц.
2.
Согласно
полученным
результатам
причина
высокой
распространенности заболеваний пародонта обясняется в необходимости
повышения мер по медицинской культуре, совершенствовании современных
требований медико-социальных и социально-гигиенических мероприятий
(только 22,4-31,0% больных с заболеваниями пародонта получили информацию
о болезни от врача-стоматолога).
3.
Целесообразно для организации рациональной стоматологической по-
мощи оптимизировать структуру приема больных, надо увеличить время, за-
трачиваемое на профилактику и хирургическое лечение заболеваний пародонта
на приеме стоматолога (78,1% рабочего времени врача - стоматолога уходит на
лечение кариеса и его осложнений).
4.
Разработанный концептуальный подход совершенствования принципов
организации пародонтологической помощи предлагает систематизирование
штатных единиц с выделением стоматолога-пародонтолога, стоматолога – ги-
гиениста с использованием постоянных реабилитационно-гигиенических про-
цедур.
5.
Для повышения эффективности пародонтологической медицинской
помощи необходимо обеспечить приоритетное осуществление мероприятий по
профилактике заболеваний (по результатам исследований, средняя эффектив-
ность профилактики заболеваний пародонта выросла на 29,82%, эффектив-
ность диспансеризации - на 38,3 %.)
6.
С целью повышения эффективности медико-организационных, социаль-
но-гигиенических, медико-социальных мероприятий, организации планирова-
ния и мониторинга разработана «Целевая норма эффективности стоматологиче-
ской помощи», которая помогает внедрять в практическую медицину возмож-
ность планирования, осуществления и реализации результатов мониторинга.
7.
Концептуальные подходы позволяют четко определять принципы дис-
пансеризации больных с заболеваниями пародонта, с оценкой их статуса в виде:
практически здоровых, в стадии компенсации, субкомпенсации и декомпенса-
ции течения болезни с решением задач и их реализацией на каждом этапе.
8.
Разработанная Концепция и программа профилактики показала высо-
кую эффективность и практическую значимость в решении профилактических
проблем заболеваний пародонта. В результате практического использования и
внедрения предложенной системы профилактики эффективность первичной
профилактики повысилась более чем на 28,12%; вторичная профилактика – на
30,47% и третичная - на 26,45%. Средняя эффективность всех профилактиче-
ских мериприятий повысилась на 29,82%, а эффективность диспансеризации
повысилась на 38,30%.
SCIENTIFIC COUNCIL on AWARD of SCIENTIFIC DEGREE
of DOCTOR of SCIENCES 16.07.2013.Tib.19.01
of the TASHKENT INSTITUTE
OF POSTGRADUATE MEDICAL EDUCATION
____________________________________________________
TASHKENT INSTITUTE OF POSTGRADUATE MEDICAL EDUCATION
RIZAEV JASUR ALIMDJANOVICH
DEVELOPMENT OF CONCEPT AND PREVENTION PROGRAM OF
PERIODONTAL DISEASE IN POPULATION OF UZBEKISTAN BASED ON
COMPLEX SOCIAL-HYGIENIC RESEARCH
14.00.33-Public health. Health care management
(medical sciences)
ABSTRACT OF DOCTORAL DISSERTATION
Tashkent – 2015
The subject of doctoral dissertation is registered at the Supreme Attestation Commission
at
the
Cabinet
of
Ministers
of
the
Republic
of
Uzbekistan
in
number
30.09.2014/Б2014.5.Tib513
Doctoral dissertation was carried out in Tashkent Medical Academy.
Abstract of the dissertation in three languages (Uzbek, Russian, English) is available on the web page at
and information-educational portal "ZiyoNet" at
Scientific
consultant:
Babajanov Abdujabbar Sattarovich
doctor of medical sciences, professor
Official
opponents:
Jin Young Choi
doctor of medical sciences, professor
Sh.T.Iskandarova
doctor of medical sciences, professor
Sh.Sh.Magzumova
doctor of medical sciences, professor
Leading
organization:
Moscow state medical stomatological university, Russia
Defense will take place "3" july 2015, at 12-00 hours at a meeting of the Scientific Council 16.07.2013.Tib.19.01
at Institute of Postgraduate medical education at: 100109, Tashkent, Parkent, 51. Tel. / Fax: (99871) 268-17-44, e-mail:
Doctoral dissertation registered at the Information Resource Center of Tashkent Institute of Postgraduate medical
education for number 07, which can be found in the RPI (100109, Tashkent, Parkent str, 51. Tel.: (99871) 268-17-44).
Abstract of the thesis sent
"2" july 2015 year
(Distribution protocol
07 of 2 july 2015 y
).
J.S.Sabirov
Chairman of the Scientific Council for the award of
doctoral degree, Doctor of Medicine., Professor
N.N.Ubaydullaeva
Acting Scientific Secretary of the Scientific Council for the award of
doctoral degree, PhD,docent
D.A.Asadov
Chairman of the Scientific Seminar of the Scientific Council
to award the degree of Doctor of Science, Doctor of Medicine, Professor
ANNOTATION OF THE DOCTORAL DISSERTATION
Topicality and demand of the subject of dissertation.
According to the data
of World Health organization 95-98% of population in the age of 35-44 has periodon-
tal diseases
1
. Recent years increase of periodontal disease was seen especially among
young population. Epidemiological studies showed that the prevalence of periodontal
diseases was 97% in schoolchildren in Italy. In UK and USA gingivitis is seen in 36-
90% children aged 17, in Poland schoolchildren 65%, in Germany inflammatory dis-
ease of gingiva is registered up to 80%
5
. In addition periodontal disease in young pop-
ulation of Lithuania is seen up to 83%, inBelarus 83.9, Kazakhstan 82.3% and in
Turkmenistan up to 84.8%
6
.
According to the dental status in the world nowadays medical organizational
condition of dental prevention and periodontology should be improved. There is lack
of measures on primary prevention of main dental diseases and improvement of oral
health literacy and healthy living
7
.
In this respect, effective diagnosis, treatment and rational dental service organi-
zation is one of the urgent problems in the practice and science of dentistry.
During the years of independence in the Republic of Uzbekistan, including the
provision of quality health services to the population on the prevention and treatment
of diseases of peridontium was performed. Children, particularly maternal and child
health programs as a result of these actions to strengthen disease early detection, and
prevention achieved positive results.
Dissertation priority measures to be implemented in this direction to improve
the quality of medical services provided to decrease the periodontal diseases, based on
the epidemiological description of the regional distribution of feature detection, pre-
vention diseases periodontium, effective organizational and external reorganization of
its key medical and medical social connections, effective medical and organizational
models developed by the scientific issues. In addition, a comprehensive approach to
this disease at various levels to create effective prevention of the disease, dispensary
work with groups controlled and public-health research to improve the practice of
their disease prevention periodontium, based on the development of the concept and
its application to explain the relevance of this study.
This research work will serve as a solution to be performed within performance
of the tasks set in the Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan
"About measures for a further excavation of reforming of health system" dated
28.11.2011 for No.PP-1652, i.e. ensuring wide availability and quality primary medi-
co sanitary help to the population, rising of overall performance of diagnostic and out-
patient and preventive establishments on prophylaxis of diseases and protection of
public health.
Compliance of research to the priority directions of development of science
and technology of the Republic of Uzbekistan.
The given work is performed ac-
1
Data of research group on the basis of results of population of 53 countries, WHO, 2012
2
Al-Haddad K.A.,2010; Ghiabi E.,2011; Amato L.I., 2013; Ivanov V.S., 2001.
3
Melnikova E.I., 2002; Melnichuk G.M., 2008, Dolgoarshinnih A.Y., 2009
4
Hetz Gerald, F.,2003; Bogges K.A.,2010; Bernabé E., 2011.
cording to the priority directions of development of science and technology of the Re-
public of Uzbekistan GNTP-9 "Development of new technologies of prophylaxis, di-
agnostics, and treatment and after treatment of people diseases".
Review of international scientific researches on thesis theme.
The scientific-research works referred on studying of epidemiology of an etiolo-
gy and treatments of patients with periodontal diseases were carried out in such large
medical centers as National Institute of Dental and Craniofacial research (the USA),
New Jersey Dental School (the USA), Blaues Haus, Musenhof Zannklink (Germany),
Radboud University (Netherlands), Periodontics Information Center (UCLA), Heidel-
berg University (Germany), Vrije Universiteit Brussel (Belgium), Dental Institute of
King’s College London (Britain), stomatologic university Nippon (Japan) and the
Central research institute of stomatology (Russia). By the leading international organ-
izations, such as American Academy of Periodontology, World Dental Federation
(FDI), North American Society of Periodonticts (Canada), Fukuoka Health Promotion
Center (Japan), Center of Integral Attention to Women´s Health (CAISM) (Brazil),
International Association for Dental Research there were carried out a large number of
purposeful researches on prophylaxis and treatment of periodontal diseases, they were
referred on rising of efficiency of preventive actions. The received results claimed that
use of preventive programs leads to depression of prevalence and intensity of perio-
dontal diseases.
By performing targeted organization of dental service, effective diagnosis of
periodontal diseases, prevention and treatment for the next few years in the world, ob-
tained following scientific results: non use of preventive and hygienic measures of
periodontal diseases will not be able to treat the periodontal disease fully and quickly
enough to resolve the inflammatory process has been created (Healthcare ministry of
the Russian Federation, The Russian Academy of postgraduate medical education;
Moscow State Medical and Dental University named after A.I.Evdokimov; Omsk
State Medical Academy); late visit for of population to periodontologist with inflam-
matory diseases of perodontium (Central Dental Research Institute, Moscow); perio-
dontal diseases leads to development of chronic diseases of the oral cavity, decrease of
immune status of organism, microbes sensibility were proven and in most cases, the
destructive process as a result of factors thet lead to loss of teeth, gum-chewing cause
disruption of the function of the system (University of Glasgow Dental School, Scot-
land Department of Otolaryngology, Head and Neck Surgery, Ehime University
Graduate School of Medicine, Shitsukawa, Toon, Ehime, Japan; Department of Bio-
logical Systems Engineering, Virginia Tech.; Moscow State Medical Dental Universi-
ty named after A.I.Evdokimov; Smolensk State Medical University; Saratov State
Medical University; Saint-Petersburg State Medical University named after
I.P.Pavlov; Tashkent Medical Academy); dental prevention, including periodontology
related to organizational problems the absence of a sufficient extent to the lack of
clear evidence based on (The University of Michigan; the University of North Caroli-
na at Chapel Hill; Texas A & M University, College-Station, USA) each used drugs
shows pathological response to some of the stages of the process, the public has a
negative effect on the div and on a regular basis has proven to give positive results
(Moscow Energy Institute (Technical University); specialized electrochemical labora-
tory LLC, Voronej, Russia.).
Effective prevention and treatment of this disease and dental service organiza-
tions in the world, including in the establishment of a rational priority scientific re-
search is carried out in the following areas: the establishment of dental service in ac-
cordance with the requirements of modern rational methods of prevention and treat-
ment of disease and health regulations and treatment of diseases perodontium, the im-
provement of the regulatory aspects of the organization of prevention; the periodonti-
um disease, early diagnosis and introduction of modern methods of investigation, dis-
ease perodontium, which results in the treatment of drug case focused on the purpose
of application in a timely manner.
Degree of study of problem
. High prevalence of periodontal disease takes
world medical community’s attention, world dentists performed many researches re-
lating to this problem. More than 50% population of the world has periodontosis
(Borisenko A.V., 2004; Melnichuk G.M., 2008; Locker D., 2000; Haffaje A.D.,
2000). According to Basel University, population aged 25-34 years dental disease
with bone resorbtion is seen in 40% cases, 35-44 years old people in 90% cases.
In persons of various age groups results of studying periodontal status shows
that 4-5% of 24-44 aged people has healthy periodontium (Admakin O.I., 2007; Da-
vidov B.N., 2002; Maksimovskaya L.N., 2000; Samokhina V.I., 2014).
According to group of authors (Alimskiy A.V., 2004; Gaybullaeva Y.H., 2008;
Kuzmina A.V., 2009l Lisurenko A.V., 2002; Mamaeva E.V., 2006; Roshkovskiy
E.V., 2008; Locker D., 2000) in elderly people periodontal disease is 100%, in people
aged 40-45 years the status is worse (Gaffarov S.A., 2004; Grudyanov A.I., 2009;
Melnichuk G.M, 2008; Nikurashina N.A, 2011; Olesova V.N, 2009; Brain K. Persson
G.R., 2008).
Prevalence of periodontal disease in adult people goes up to 96.6% (Ilyin A.A,
Kozhevnikov V.F, 2004). According to data of Kuzmina E., (2009), Samoxina V.I
(2014), Shoinbekova A.K. (2005), Adaeva S.A. (2007) changes in periodontium is
seen in 7 years of age. In the age of 18-24periodontal disease is seen in the field of
upper incisor (66.7-84.7%), later upper incisor (49.4-51.7%) and both jaws first molar
field (29.5-36.0%).
Epidemiological study of schoolchildren in Italy showed the presence of perio-
dontal lesions in 97%; in England and the United States under the age of 17 years gin-
givitis occurs in 36 - 90% of cases; schoolchildren in Poland - 65%; Germany inflam-
matory changes in the gums are found in 80% of young people (Ivanov BC, 2001; Al-
Haddad KA, 2010; Amato LI, 2013; Ghiabi E., 2011).
Connection of dissertation work with plans of research works.
Dissertation
work is performed according to the plan of research works of the Tashkent medical
academy for a theme: "Search of new ways of rising of efficiency of diagnostics and
treatment of rational ways of prophylaxis and basic stomatological diseases" (State
number of registration 01.1100157, 2011-2014).
Research objective:
to develop the concept and the program of prophylaxis of
periodontal diseases and to improve the principles of the organization of the periodon-
tal help to the population of the Republic of Uzbekistan.
Tasks of the research:
to give the epidemiological characteristic of prevalence of periodontal dis-
eases in different zones of Uzbekistan;
on the basis of questionnaire to investigate the reasons of prevalence of peri-
odontal diseases;
to study the level, volume and nature of appealability of the population for
the stomatological help;
by method of an expert assessment to study quality of the peroodontal help in
stomatological establishments;
to estimate the existing principles of the organization of the periodontal help;
to define groups of a dispensary observation, taking into account the perio-
dontal status;
to estimate efficiency of the preventive actions referred on depression of per-
iodontaldiseases;
to develop the program of prophylaxis of periodontal diseases, new ap-
proaches to the organization of the periodontal help to the population of the Repub-
lic of Uzbekistan.
Object of research.
Object of research was the urban population of Republic of
Uzbekistan that was selected from Tashkent and Andijan city and also Yangibozor
and Yangiyer citief, totaled 6602 people.
Subject of research. .
1721 kindergarten children (up to 6 years), 836
schoolchildren (7-12 years old), 15-19 years old 1314 adolescents, 35-44 years old
1422 and 65-79 years old 1309 elderly people, with total of 6602 people.
Methods of research.
For performance of set objectives the following methods
of research were used: social, social-hygienic, visual, economical analysis, marketing,
logical analysis and clinical and functional examination of dental patients.
Scientific novelty of dissertation research
consists in the following:
On the basis of complex study of periodontal problem regional characteristics
of the spread of the disease was revealed and dental health service for the treatment of
patients with medical, social, psychological, and other enhancement opportunities
identified;
periodontal service quality in specialized dental policlinics was identified;
on the basis of complex studying of the problem from medical-social, medical-
organisational, medical standard and medical psychological preferred medical-
organisational model of periodontal dental service;
according to the model of organization of healthcare service primary, secondary
and tertiary effective prevention of periodontal disease directions were developed;
targeted norm of dental service efficiency was developed that was directed to
increase the efficiency of dental service and targeted organization;
on the basis of complex studying organization of prevention in 3 levels, improv-
ing working of dispenser group and on the basis of social-hygienic research concept of
periodontal disease prevention and its program was developed.
Practical results
of research
consist in the following:
an algorithm that includes prevention and decrease of recurrence of periodontal
diseases was developed;
detailisation of preventive-treatment measures in each level of dispenser study
that leads to significant increase of dispenser efficiency was proven with practical
prrofs;
practical recommendations that is directed to lower the disease with using peri-
odontal disease prevention program.
Reliability of obtained results
is based on use of widely approved public
health and healthcare management methods, using official data and systematization of
data gained by questionnaire, and also medical-social and clinical methods of the re-
searches.
Scientific and practical value of the research results
. The scientific value of
the study is that, the cause of widespread of periodontal disease and its treatment, high
need of prevention, modern organizational model of periodontal service and main di-
rection was discussed scientifically.
The practical value of the results of research is that firstly in a regional condi-
tion algorithm that consists of dispenser investigation and prevention, various level of
efficient prevention that can be used in practical medicine.
Realization of results of research.
The results that were obtained by complex
social-hygienic research of periodontal diseases among population were implemented
into practical activities of clinics No. 1, 2, 3 of the Tashkent Medical Academy, clinic
of TAShPMI, regional stomatological out-patient departments of the Andizhan, Tash-
kent areas and stomatological out-patient departments of the city of Tashkent No.
1,2,3 and 5 (The conclusion No. 22 of 2.12.2014 No. 84-d/22 of Ministry of Health of
the Republic of Uzbekistan). In the results of implementation of research results the
general efficiency of prevention of periodontal diseases increased by 49.8% and dis-
penser efficiency by 38.3%;
In the result of organization of prevention of periodontal disease in various lev-
els, program developed based on social-hygienic research and increasing work of dis-
pensary-controlled group primary efficiency of primary prevention increased to
28.12%, average efficiency of secondary prevention 30.47%, average efficiency of
tertiary prevention 29.82%. Efficiency of dispensary control increased to 38.30% (The
conclusion No. 22 of 2.12.2014 No. 84-d/22 of Ministry of Health of the Republic of
Uzbekistan).
Approbation of the thesis.
Results of researches are reported and discussed at:
The international congress "The stomatology of Kazakhstan – 2007" (Alma-Ata,
2007); scientific and practical conference of Association of stomatologists of the Re-
public of Uzbekistan (Tashkent, 2008); International congress "Global health care and
medical tourism" (Republic of Korea, Seoul, 2012), scientific and practical conference
of the Seoul National University (Republic of Korea, Seoul, 2014). Work is discussed
at an intercathedral meeting of departments of therapeutic stomatology and clinical
pharmacology of the Tashkent medical academy with participation of staff of school
of public health at TMA (12.03.2012), and also discussed at a meeting of the Scien-
tific Seminar at Scientific Council 16.07.2013.Tib.19.01 (27.01.2015).
Published results.
On materials of the thesis 39 works were published, includ-
ing: journal articles abroad (6 of them in foreign journals) –4 abstracts in collections
of works of domestic and international conferences.
Volume and structure of dissertation work.
The thesis consist of 200 pages
of computer text including introduction, five chapters, conclusion, practical recom-
mendations, reference and appendices, 44 tables, 10 figures. Reference includes 252
publications.
MAIN CONTENT OF THE DISSERTATION
In introduction
actuality of a subject is proved, the purposes and research
problems, its scientific novelty and the practical importance are formulated, the prop-
erness of dissertational work’s topic to the priority level of science and technology
was shown, in addition, scientific novelty of dissertation, practical results, reliability
of obtained results, theoretical and practical values are shown, implementation of re-
sults into practice, announcements are given. Also there was international literature
review was given.
In the first chapter of the dissertation work
the review of literature which is
devoted to the main aspects and modern questions of periodontal diseases is provided.
Questions of epidemiology, an etiology and a pathogenesis of periodontal diseases are
considered in detail. The interrelation of periodontal diseases with somatic pathology,
advantages and disadvantages of the existing methods of prophylaxis and treatment of
periodontal diseases are analyzed.
In the second chapter of the dissertation work
material and methods of re-
search are described; the general characteristic of clinical material, clinical-laboratory
and laboratory methods of research is given.
For development and introduction of complex system of prophylaxis of perio-
dontal diseases, the data characterizing the level and structure of periodontal diseases
among the studied groups of the population are extremely necessary for specification
of calculations of standards of need for the stomatological treatment-and-prophylactic
help with a periodontology. Proceeding from it, we conducted careful stomatological
examination among all age groups of urban population of Uzbekistan recommended
by WHO.
In 2006-2009 there were organized and carried out stomatological inspections
in four cities of different level (according to references of Central Information and
analysis center of Ministry of healthcare of the republic of Uzbekistan, 2002), Tash-
kent, Andijan and settlements of city type such as Yangibazar and Yangiyer with cov-
erage of 6602 people. Indicators of the stomatological periodontal status were carried
out by a technique of WHO (1995) and covered the following key age groups of 3, 6,
12, 15-19, 20-24, 35-44, 45-54, 55-64 and 65-79 years.
In 4 cities of different level and the settlement of city type 1726 preschool chil-
dren (3-6 years), 1124 children of school age (12, 15 years), 1026 young men and girls
at the age of 16-19 years, and also adult inhabitants at the age of 20-54 and 55-79
years with coverage of 1422 and 1309 people respectively were examined.
As a result of research carried out in this direction:
- functions in accordance with the sequence of the implementation of the
research methods allows to find a comprehensive solution to the problem;
- to collect materials for the medical and social characteristics of the population,
the population characteristics of complex medical and social as well as medical,
social, and mental well-being will help determine the impact of various factors;
- prevention-treatment measures were planned on the basis of study of organiza-
tion of periodontal service to population and studying periodontal preventive level.
In the third chapter
the results of clinical trials devoted to studying of a condi-
tion of a periodont at urban population of the Republic of Uzbekistan are described.
At inspection of the population 3 main forms of periodontal diseases – a gingivitis,
periodontitis, and periodontosis were considered.
The analysis of research results showed that prevalence of periodont diseases
among adult population made 72.2±0.69% (tab. 1.). The main nosological form of
periodontal diseases is the periodontal disease which frequency made 61.20±0.75%,
the frequency of a gingivitis was much lower – 9.08±0.44% and on the third place is a
periodontosis - the frequency of occurrence of 1.92±0.21%.
For adult population weighting of a lesion of a periodont with augmentation of age
surveyed to what div height of prevalence of a periodontal disease and depression of
prevalence of a gingivitis testifies is characteristic.
So, in age group of 18-24 years prevalence of a periodontal disease is higher than
prevalence of a gingivitis for 7.26% (Р<0.05). During the subsequent age periods the
difference between prevalence of a periodontal disease and gingivitis is sharply en-
larged due to div height of prevalence of periodontit and depression ofgingivitis. At
adult population of age group of 35-44 years prevalence of a periodontal disease
makes already 65.15±1.80%, a gingivitis – 7.97±1.02% (Р<0,001). The maximum
prevalence of periodontal diseases is registered in age group of 45-54 years –
97.45±0,59%, including prevalence of periodontic desease-91.94±1.02 by %; a gingi-
vitis – 4.26±0.6% and periodont-1.27±0.42%.
Table1
Prevalence of periodontal diseases among adult urban population, %
Age group.
years
Nosologic form
Total with perio-
dontal diseases
gingivitis
Periodontitis
periodontosis
18-24
21.2±1.54
28.49±1.70
3.70±0.71
53.42±1.88
25-34
16.5±1.4
44.70±1.87
3.54±0.72
64.78±1.80
35-44
7.97±1.02
65.15±1.80
1.85±0.50
74.96±1.63
45-54
4.26±0.6
91.94±1.02
1.27±0.42
97.45±0.59
55-64
3.73±0.7
87.52±1.25
1.29±0.43
92.27±1.01
65 and older
0.71±0.3
49.50±1.89
0.14±0.14
50.36±1.89
Total
9.08±0.4
61.20±0.75
1.92±0.21
72.21±0.69
The decrease of prevalence of periodontal diseases noted since the age period of
55-64 years and older is caused by mass loss of teeth in the senior age groups. Preva-
lence of atrophic forms of periodontal diseases (periodontosis) is low and fluctuates
depending on age group from 0.14±0.14% to 3.70±0.71%. Prevalence of a periodon-
tosis among adult population of Tashkent averaged 1.92±0.21%.
Frequency of inflammatory and destructive periodontal diseases (gingivitis, per-
iodontitis) is higher in men, but these differences aren't always significant. So, in
women of all age the frequency of a periodontitis made 58.64±1.07%; in men –
64.73±1.04%, the difference is significant (Р<0.01), in men of age group of 35-44
years prevalence of a periodontitis is equal to 67.99±2.48%, in women –
62.29±2.59%, the difference isn't significant (Р> 0.05).
Prevalence of a gingivitis in men is 10.55±0.67% that is more prevalent than in
women – 7.15±0.56% (Р<0.05), but in separate age groups excess of prevalence of a
gingivitis in men not always has statistically significant differences with women.
Prevalence of a periodontosis in all examined women is equal to 2.18±0.32%
that is close to the general prevalence of a periodontosis in men – 1.66±0.28% (Р>
0.05). But in women of age group of 55-64 years significantly higher rate –
1.72±0.7% is established (men – 0.29±0.29%, Р<0.01).
When carrying out questioning of patients with the chronic generalized perio-
dontal disease (CGPD), we set the task to receive data on the reasons of so wide circu-
lation of a disease. It is known that have impact not only known etiological factors and
risk factors on prevalence of a disease, but also in what quality and volume the patient
receives the qualified medical care. (Questioning was carried out in city stomatologi-
cal policlinics No. 1, No. 3 of Tashkent, a regional stomatological out-patient depart-
ment of Andijan, the central versatile out-patient departments of the cities of Yangiyer
and Yangibazar).
Studying complaints of the patients who addressed on stomatological reception
we established five main reasons for the address to the stomatologist. From 1422 pa-
tients who filled in questionnaires, 580 people (40.7%) complained of malfunction of
a chewing and disturbance of appearance due to the lack of part of teeth in various
sites of dentitions. 462 people (32.4%) complained of a lesion of firm tissues of teeth
(carious lesions, clinoid defects), also of the disturbance of appearance because of
elongation of a clinical crown which resulted from a gingival retraction. 132 persons
(9.2%) addressed concerning replacement of the dentures which aren't satisfying
them. 69 patients (4.8%) handled on reception of the stomatologist the preventive pur-
pose. And only 179 people (12.5%) expressed the complaints bound to symptoms of
inflammatory periodontal diseases(a smell from an oral cavity, abscessing, mobility of
teeth, etc.).
In the results of performed research:
-
Information about the prevalence of periodontal diseases in patients who had
chronic prevalent periodontitis, and it was established that prevalence of the disease is
influenced not also by ecological and dangerous factors, but also quality dental service
and volume of service;
-
It was clarified that in elderly people of city population periodontal disease se-
verity is related with the age of people, and increase of periodontitis is related with
decrease of gingivitis.
The forth chapter
of the thesis is devoted for studying of methodical provision
and medical-organization (social) issues to evaluate the volume and quality of the
stomatological service of periodontal diseases, and recommendations that should be
implemented in the field of preventive measures and improve activity efficiancy.
On the basis of the analysis of answers to a question of number of visits of the
stomatologist in a year, we devided all patients into two main groups. The first group
is presented by the patients visiting the stomatologist once a year and more often, in
the second we carried the patients visiting the stomatologist of times in 2-3 years. (to-
tal number of 846 people (59.4%) entered into the first group and 576 (40.6%) – in the
second).
From all patients who filled in the questionnaire whether on a question "Did they
know about existence of periodontal diseases at them?" 537 people (37.7%) answered
affirmatively, respectively 885 persons (62.2%) didn't know about a disease. In the
first group of the patients visiting the stomatologist at least once a year 338 people
(38.0% of all representatives of the first group) were informed on existence of perio-
dontal diseases at them. 508 people (62.0%) didn't know about a disease. In the se-
cond group the situation developed as follows: knew about a disease - 116 people
(20.1%), didn't know - 460 (79.9%) patients. On the basis of data obtained from pa-
tients who had periodontal diseases list of recommendations to organize stomatologi-
cal service and medical-social activities with target (fig.1).
In the thesis about these diseases it was medical-sociological analyzed that from
what sources patients got information, while outpatient visit the quantity of periodon-
tal diseases, and its relevance with less dental visit.
Proceeding from these data, it is possible to make the conclusion that the quanti-
ty of cases of periodontal diseases taped by the dentist on the general stomatologic re-
ception depends on attendance frequency the stomatologist's patient a little. On a
question — "Was the treatment of periodontal diseases offered to you?", among 338
patients of the first group 78 people (23%) answered positively. It wasn't offered any
treatment to 260 patients (77%). Among 116 patients of the second group offered 21
patients (18.1%) were offered the treatment, 95 patients (81.9%) were not offered any
treatment. In all cases for differences of relative indicators Р>0.05.
From this it follows that and the quantity of cases of the carried-out treatment of
diseases of a periodontal doesn't depend on an attendance frequency indicator the pa-
tient of the dentist. To the question "Was the treatment of periodontal diseases carried
out?" among patients of the first group 65 persons (19.2%) answered positively. 273
persons (80.8%) denied the previous treatment. In the second group, the patients
knowing about the disease in 18 cases confirmed the treatment (15.5%) which was
carried out earlier, 98 people (84.5%) denied the treatment which was carried out ear-
lier.
Result of calculation of answers to a question "What treatment was carried out to
you?" showed that all 99 people received therapeutic treatment. Surgical treatment
from 99 people was carried out to seven (7.1%). Orthopedic treatment (including a
prosthetic repair) was received by 54 persons (33.0%). Complex treatment (with par-
ticipation not less than three experts) was carried out only to three patients, i.e. to
2.0%.
Health and social conditions and medical and psychological treatment is reflect-
ed in the level of periodontitis proportionately. In this regard, the establishment of ap-
propriate preventive measures at the level of treatment of this disease plays an im-
portant role in connection with the treatment of patients. Most of the patients in the
study on the diseases (dentist or other sources), despite knowledge of their treatment is
recommended, and did not want to (426 people - 30 percent), according to the results
of not wishing identified the following reasons: the patient's weight and do not under-
stand the consequences of the disease (group 2 for a total of 256 people patients,
60%); long and cost of treatment (65 men, 15.2%); the effect of lack of treatment of
patients (64 men, 15 percent); with the results of previous treatment (41 men, 9.6 per-
cent). Based on the results of research aimed at improving the treatment of the disease
periodontitis offer medical and complex medical, psychological and social.
Fig.1. The ignorance cause of patients recommended treatment
We analyzed 1000 out-patient cards of the patients treated in dental clinics and
units more than one year. Studying of out-patient cards of patients was carried in sto-
matological out-patient departments’ No. 1, No. 3 of Tashkent, a regional stomatolog-
ical out-patient department in Andizhan.
The first and the main task of the given research were to determine the number
of the diagnoses bound to a disease of a periodontal. In 281(28%) out-patient card the
diagnosis "Periodontal disease" was found. From these 281 out-patient cards there
were chosen 250 cards with which further researches were conducted.
In the analysis to completeness of the formulation of the diagnosis it is taped
that localization of pathological process was specified in 121 out-patient cards, these
are 48%, severity of a disease was specified in 19 cases — these are 7.6%. Results of
the analysis of validity of the diagnosis were as follows: in detail described clinical
condition of tissues of a periodontal should in one out-patient card, only in 136
(54.4%) cases there was a description of mobility of teeth with the indicating of de-
gree.
Additional methods of inspection were presented as follows: in three out-patient
cards there was a direction on panoramic x-ray (1.2%), in 178 cases (71.2%) - the di-
rection on dental roentgenograms of area of mobile teeth.
Further, on entries in out-patient cards we carried out the analysis of treatment
planning of diseases of a periodontal at patients to whom this diagnosis was made.
Planning and carrying out of treatment was estimated by us according to the following
indicators: (1) Existence of a treatment planning; (2) the direction on consultation in
specialized periodontal unit or an office; (3) planning and performance of the follow-
ing medical actions: putting off of tooth deposits, an exodontias according to absolute
indications, the oral cavity vestibule excavation, the curettage (opened or closed),
scrappy operations, a splintage, a prosthetic repair, a selective grinding.
In 39 case histories (15.6%) it was succeeded to find a treatment planning by
one expert, as a rule, the therapist-stomatologist who was in most cases brought to-
gether to putting off of tooth deposits to both medical applications and bandages. In
112 (44.8%) case histories after the diagnosis "periodontal disease" isn't present any
treatment planning. Only in 55 cases from 250 (these are 22%) there is a direction on
treatment in a periodontal office. The direction to doctors to experts of other profile-
110 - is 44% (only to the stomatologist-orthopedist). Putting off of tooth deposits is
recommended in 62 cases (24.8%), performance of this manipulation in 41 cases
(16.4%) is described. 134 persons (53.6%), records about excision — 102 are referred
on an exodontias (40.8%). Correction of a vestibule of an oral cavity, curettage,
scrappy operations and a selective grinding weren't carried out in any case. The direc-
tion on splintage occurred in 64 out-patient maps (25.6%), performance of splintage in
13 cases (5.2%) is described. On a prosthetic repair it is referred 186 (74.4%) patients,
it is executed in 160 cases, these are 64%.
Thus, proceeding from the analysis of results of questioning, it is possible to
make the conclusion that visits of stomatologists by patients happens to diseases of a
periodontal in most cases once a year and more often - 84%, less often than once a
year visit the stomatologist of 16% of the interrogated patients.
By us appealability of patients to treatment-and-prophylactic establishments
within full calendar year was studied. Thus the method of a continuous extract from
primary documents in specially developed card was used. Research was conducted in
stomatological out-patient departments of Tashkent. After an expert assessment of the
obtained data statistical processing and the analysis of importance of differences are
carried out them.
For the accounting of addresses we worked out the special "Selection Card"
from primary medical documentation filling on all addressed inhabitants. On the card
all cases of the address and visit concerning diseases of teeth and an oral cavity within
full calendar year from January 1 to December 31 from a case history were selected.
Statistical development of the material collected by us allowed to establish that
within a year in the conditions of sufficient availability 31.29 addresses concerning all
stomatological diseases are the share of 1000 residents, from them the hugest majority
of 83.81% are the share of caries of teeth and its immediate complication.
Concerning illnesses of a periodontal 1086 people at the age of 15-64 years and
older (31.29 on 1000 population) addressed to the state treatment-and-prophylactic
city institutions of Tashkent, from them 361 (33.3%) male and 725 (66.7%) female. In
92.3% of cases they established periodontits and a periodontosis and in 7.7% - various
forms of a gingivitis.
The indicator average taking into account age on all addressed on all nosologies
makes 17.29%, on patients with a periodontal disease – 12.24%, a periodontosis –
2.66%, a gingivitis – 2.38%.
Apparently from the table, with age appealability of patients concerning a peri-
odontal disease and a periodontosis is enlarged, reaching a maximum at the age of 45-
54 years. Depression of number of the addressed patients of 65 years and older is also,
in our opinion, is explained by massive loss of teeth at this age (tab. 2).
Table 2
Case rate on appealability of the population concerning illnesses of a peri-
odontal, its structure by separate types of a nosology
Age. years
gingivitis
periodontitis
periodontosis
Total on all
nosologies
15-19
abs
26
28
-
54
%
2.40±0.39
2.58±0.94
-
4.98±0.78
20-24
abs
51
59
8
118
%
4.72±1.1
5.44±1.2
0.74±0.1
10.87±1.23
35-44
abs
35
182
15
232
%
3.30±0.95
16.76±1.9
1.39±0.3
21.37±2.9
45-54
abs
28
211
51
290
%
2.61±0.83
19.43±2.1
4.70±0.91
26.71±2.3
55-64
abs
13
195
68
276
%
1.20±0.3
17.96±1.9
6.27±1.27
25.67±2.14
65 years
and older
abs
-
122
31
153
%
-
11.24±1.04
2.86±1.14
14.09±1.8
Average indica-
tor
2.38±0.76
12.24±1.17
2.66±1.0
17.29±1.50
Appealability concerning a gingivitis is highest at young faces at the age of 20-
24 years. Disease prevention of periodontal diseases, the medical care and treatment
and to improve the quality of service to patients in the process of developing proposals
on how to organize effective for the treatment and prevention of dental care institu-
tions, taking into account the type and other factors relating to the comparative analy-
sis. During this research is based on the survey and its analysis of the structure of the
data plays an important role.
When studying a question of in what treatment-and-prophylactic establishments
patients address for the stomatologic help according to earlier carried out questioning
is established that 42.9% of respondents visit private stomatologic institutions; in the
state stomatologic out-patient departments 38.8% questioned address; 15.6% of re-
spondents receive the stomatologic help in family out-patient departments and 2.7%
address to dental clinic of higher educational institutions. It is necessary to notice that
illnesses of a periodontal as the reason of requests for the stomatologic help are for the
first time registered at Tashkent people in 15-19 years. In age groups of 45-54 and 55-
64 years serious stages of diseases which, as a rule, aren't subject to therapeutic treat-
ment any more are the cause for visit of the stomatologist.
It is established that the main share of addresses on periodontal reception con-
sists of repeated addresses (83.71 – 86.54%), and only the ninth patient addressed for
the first time. Surgical treatment of diseases of a periodontal was carried out approxi-
mately in 1.53 – 4.34%. Rather larger share on periodontal reception is occupied by
excision of tooth deposits and other hygienic actions (13.9 – 18.3%). Every eighth pa-
tient was debrided on reception in a periodontology office.
It is interesting that while analyzing structure of periodontal reception, we es-
tablished an invariable share of surgical interventions, generally due to excision of
mobile teeth (15.6% of total number of the accepted patients). By results of poll we
analyzed also satisfaction of the population with the given stomatological help. On
periodontal reception a third of the population (32.3%) estimated the help on "perfect-
ly", is twice less (18.4%) – on "well", and most of all (44.0%) – on "well". Only 5.3%
of the interrogated respondents weren't satisfied with the given help. Approximately
same distribution of estimates was received in the analysis of satisfaction with the re-
ceived help at treatment of teeth that is essential differences between two compared
types of reception are not received.
For the purpose of studying of the actual content of work of periodontist we de-
veloped the special questionnaire reflecting a medical load of doctors, number of vis-
its on a course of treatment, a type of the therapeutic and surgical manipulations
which are carried out by periodontists-doctors, complexity of treatment of patients
with periodontal diseases.
The analysis of work of the periodontal offices of Tashkent showed that during
the working day (at six-day week) 1 doctor accepts from 15 to 23 patients with pa-
thology of a periodontal. Rendering the medical help to patients with diseases of a
periodontal and mucosa of an oral cavity also belongs to functional duties of the doc-
tor. The results of the public-health and medical-related research periodontist rooms
based on the recommendations for the establishment of effective work. In particular,
the largest district of the city, the organization of regional and national clinics perio-
dontist rooms and orthopedic surgeon, dentist, periodonist and with the involvement
of other specialties, periodontist all inspections based on the amount needed.
Periodontal diseases of public health and to increase the efficiency of manage-
ment in the field of medical and social problems of the dissertation, periodontist im-
proved to optimal medical therapy-based organizational model, diseases periodontal,
primary, secondary and tertiary worked out main directions of effective prevention;
disease prevention periodontal, developed the concept and its application.
Medical, social, medical, organizational, medical-device and medical-
psychological basis to help periodontist developed on the basis of a comprehensive
approach to the problem of optimal medical and organizational measures to prevent
the model treatment of diseases periodontal, and will serve as the basis for implement-
ing the program.
Research within the framework of the establishment of model health care sys-
tem in accordance periodontal diseases in primary, secondary and tertiary worked out
main directions of effective prevention.
Treatment of diseases periodontal, and stage directions, diagnostic and hygiene
to prevent (primary prevention), correctional (secondary prevention) and rehabilitation
phase (tertiary prevention), they identified during the periodontitis of all forms of
treatment and prevention, especially risk groups, only a comprehensive approach
shown to be effective in the presence of. According to the tactics of the patients' age
and the clinical picture of the disease, the treatment may vary.
The objective to determine the risk of occurrence of the disease is one of the ur-
gent problems of modern medicine, including Dentistry. Assessment of the risks con-
sidered an effective means for the prevention of diseases, medical doctor helps the pa-
tient to dictate the need for preventive measures.
Periodontal risk of disease for each patient individual and may be subject to
changes depending on the age of the person. Each patient is almost impossible to de-
termine the origin of the disease for all the risk. So periodontal individual is still sub-
jective assessment of the risk of diseases.
From this, it should be noted that, before the first visible signs of pathological
changes in clinical signs of the disease appear. Therefore, the risk group for the identi-
fication and establishment of the disease, early diagnosis is essential. In this case, is
one of the leading complex diseases periodontal, diagnosis and prevention.
The concept of dispensaries and preventive social hygiene, treatment and pre-
ventive measures to eliminate risk factors and to organize recreational at the same
time provides for the intensification of the processes. In other words, disease preven-
tion and periodontal, compared to the results of a systematic approach to treatment
and early diagnosis of dynamic tactical required.
Periodontal showed that its highly effective implementation of the program for
the prevention of diseases.
The effectiveness of the proposed practice of primary prevention in primary
prevention program in secondary prevention of 28.12% average efficiency of 30.47
percent, and tertiary prevention in the average efficiency of 26.45%.
Periodontal prevention of diseases of the average efficiency of 29.82%, a result
of dispensaries increased by 38.3 percent.
Medical - organizational, social, hygienic and medical-social activities in many
ways, the effectiveness of targeted measures related to the systematic determination
and to establish their monitoring. In this dissertation research focused on dental ser-
vice to the organization and ―Targeted norm of dental service efficiency‖ (TNDSE)
index has been developed.
Confirm this indicator substantive evaluation of the current situation in the den-
tist at the health care practice of medical, organizational and other factors possibility
full planning, implementation and monitoring them whole and to determine the fore-
cast period and reflects the results actually achieved in the circumstances on the basis
of comparison of the effectiveness to ensure the service.
This indicator is characterized by methodological follows:
TNDSE = NFTD / SL
At the same time:
TNDSE - Targeted norm of dental service efficiency
NFTD - the normal dental level of Forecasting of targeted Dentistry
SL - a success level
The proposed methodology, and medical and organizational activities related to
macro indicator, certain areas of the region, and to some degree from the same institu-
tion, as well as some of the disease (including diseases periodontal) to carry out medi-
cal and organizational activities.
Dissertation studies ―Targeted norm of dental service efficiency‖ based on
diseases periodontium, 3-clinical dentistry department of the Tashkent Medical
Academy is planned to carry out medical and organizational activities between the
years 2014-2020.
Disease prevention periodentium, and treatment in the clinic of the Tashkent
Medical Academy, 3-positive by the end of 2014, estimated that tissue periodentium,
decreased 72.9 percent, the rate of disease progression, CPITN index recorded a
decrease in need of medical assistance sextant 27 units.
TNDSE index based on periodontium diseases department of the Tashkent
Medical Academy, 3 dental clinics on the forecast developed in the years 2014-2020.
In the fifth chapter
influence of local impacts on clinical indicators of a chronic
catarrhal gingivitis, a periodontal disease of mild and average degree, and also studied
influence of local impacts on immunologic indicators. Besides it was estimated effect
of professional and individual hygiene of an oral cavity on oral cavity indicators.
The following interventions were studied:
-
assigning hygienist job position in outpatient clinics;
-
active performance of dental preventive measures;
-
in all dental policlinics implementation of complex preventive measures of
periodontal diseases;
-
identification of patients as a primary controller, the level of hygiene of the
oral cavity, and for this purpose we recommend the use of an index developed by the
hygiene;
-
subject to control the level of dental hygiene unsatisfactory level of oral hy-
giene for patients in institutions to teach oral hygiene, oral care motivation.
-
patients with poor oral hygiene level of control of the dispensary;
-
periodontist assistance to medical facilities offered by the comprehensive
evaluation of the performance level of our "Periodontist the volume of aid," we rec-
ommend the use of the practice.
-
prevention programs and clinics for the full calendar year to determine the ef-
fectiveness of the control was observed in 656 patients. 342 of them developed pre-
vention programs and clinics controlled patients, 313 of whom had not been imple-
mented.
Comparative analysis was carried out using the Bayesian formula:
(R
2
- R
1
) / (R
1
+ R
2
) x100%,
there
R
1
and R
2
- specific groups and the effectiveness of preventive treatment.
Preventive programs and dispensaries throughout each stage of the study of the
effectiveness and efficiency of the overall amount of the average calculated.
Periodontist doctor, dentist and hygienist to assess the primary prevention of
specific measures:
Based on the table above, can be positive reactions to the effectiveness of the
prevention program:
Primary 28.12% of the effectiveness of primary prevention, secondary preven-
tion in the average efficiency of 30.47 percent, and tertiary prevention all the preven-
tive measures the overall efficiency of 29.82%. The effectiveness of dispensaries in-
creased by 38.30
CONCLUSION
1. The object of the dissertation research on the epidemiological investigation
carried out on the basis of the spread of diseases periodontium, 1991 - 98%, 2000 -
85%, 2010 - 80% 2014 - there was a reduction of 72.9 percent. The index of the same
period in the range of Spitz on the need of medical assistance sextant 27 units fell.
2. In accordance with the results, the periodontium a high level of health literacy
causes of the spread of diseases to administer a wide range of measures to implement
the requirements of modern medical-social and socio-sanitary measures is explained
by the need to go further improved on the basis of (patients with periodontitis only
22.4-31.0 medical information about the disease dentist percent).
3. Dentistry Dental medical service in the rational organization of time to opti-
mize the structure of the diseases periodontium, and surgical methods of treatment in
accordance with the purpose of increasing the consumption of time (time dentist main
business is 78.1% in the treatment of caries and its complications).
4. The regular coverage of rehabilitation and hygienic procedures dentist perio-
dontist dental hygienist with the state in accordance with the purpose of optimization
of the unit by separating the unity of the state.
5. Periodontist the implementation of the health care priorities of improving the
efficiency of preventive measures necessary to ensure that (according to the results of
the research, disease prevention periodontium, the average efficiency of 29.82% and
the effect of dispensaries increased by 38.3%).
6. Organizational, social, medical and hygiene, and medical and social activities
in order to increase the effectiveness of measures for the systematic identification and
monitoring them "dental service efficiency target quotas" and he developed a full op-
portunity to engage in the practice of health factors specified in the planning, imple-
mentation and allows integral to reflect the results of the monitoring.
7. Study of the conceptual diseases periodontium, patients with primary, second-
ary, and tertiary prevention approach determines the direction and out of the dispensa-
ry observation groups: healthy, practical, compensation, sub compensation decompen-
sation and define the goals and objectives of the patients in each stage.
8. The concept of the program of prevention and prevention of diseases perio-
dontium high efficiency and practical importance in addressing the problems. Primary
28.12% of the effectiveness of primary prevention, secondary prevention in the aver-
age efficiency of 30.47 percent, and tertiary prevention in the average efficiency of
26.45%, all the preventive measures the overall efficiency of 29.82%. The effective-
ness of dispensaries increased by 38.30 percent.
Fig.5
ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ИШЛАР РЎЙХАТИ
СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ
LIST OF PUBLISHED WORKS
I. Бўлим (I часть; I part)
1.
Камилов Х.П., Ризаев Ж.А. Актуальные вопросы пародонтологии:
классификация болезней пародонта и лечение больных пародонтитом // Ме-
дицинский журнал Узбекистана. - 2006. - №6. – С.93-100.
2.
Ризаев Ж.А. Эффективность озонотерапии при лечении больных с
быстро прогрессирующим пародонтитом // Стоматология. – 2006. - №3-4. –
С.90-91.
3.
Камилов Х.П., Ризаев Ж.А. Дифференциальная диагностика различ-
ных форм хронического генерализованного пародонтита на основе рентгено-
логических и функциональных методов исследований // Dentist Казахстан. –
2007. - №1(5). – С. 44-46.
4.
Ризаев Ж.А., Камилов Э.Х., Мусаев У.Ю. Дифференциальная диа-
гностика различных форм хронического генерализованного пародонтита //
Dentist Казахстан. – 2007. - №2(6). – С. 40-42.
5.
Мусаев У.Ю., Ризаев Ж.А., Мергембаева Х.С. Дисметаболический
синдром в оценке патологии пародонта на фоне железодефицитной анемии:
перспективы диагностики и лечения // Dentist Казахстан. – 2007. - №2(6). – С.
57-59.
6.
Мусаев У.Ю., Ризаев Ж.А., Сыдыгалиев К.М., Мусаев И.Ю. Особен-
ности клинической картины и диагностики хронического генерализованного
пародонтита у больных с железодефецитной анемией // Вестник Южно-
Казахстанской медицинской академии. – 2007. - №4(37). – С.131-133.
7.
Ризаев Ж.А., Мусаев У.Ю., Мусаев И.Ю. Клинико-патогенетическое
значение переокисления липидов мембран и еѐ регуляция при пародонтите
на фоне железодефецитной анемии // Инфекция, иммунитет и фармакология.
– 2008. - №3. – С. 128-131.
8.
Ризаев Ж.А. Распространенность болезней пародонта среди город-
ского населения Узбекистана // Медицинский журнал Узбекистана. – 2008. -
№3. – С. 6-8.
9.
Ризаев Ж.А., Адилов Ш.Т., Курбанов Ш., Мамажанова Ш.Э. Инфор-
мированность учителей начальных классов о профилактической стоматологии
// Медицинский журнал Узбекистана. – 2008. - №4. – С.55-58.
10.
Ризаев Ж.А. Обращаемость за медицинской помощью пациентов с
болезнями пародонта // Медицинский журнал Узбекистана. – 2008. - №5. – С.
53-55.
11.
Ризаев Ж.А., Юсупов Р.Г., Кодиров О.Ш. Экология территории про-
мышденных центров Узбекистана: влияние аэрозольных загрязнителей и
биоэлементозов на стоматологическую заболеваемость населения // Медицин-
ский журнал Узбекистана. – 2008. - №6. –С. 85-90.
12.
Ризаев Ж.А. Частота клинически выраженных заболеваний пародон-
та среди городского населения //Медицинский журнал Узбекистана. – 2008. -
№6. – С. 48-51.
13.
Мусаев У.Ю., Ризаев Ж.А., Мусаев И.Ю., Раззаков Ш.М. Коррекция
свободно-радикальных реакции в тканях пародонта у больных генерализован-
ным пародонтитом, ассоциированным с железодефицитной анемией // Стома-
тология. – 2008. -№3-4. –С. 19-21.
14.
Ризаев Ж.А. Распространенность заболеваний пародонта среди
взрослого населения Ташкента // Стоматология. – 2008. - №3-4. – С. 21-24.
15.
Ризаев Ж.А. Потребность населения Ташкента в пародонтологиче-
ской помощи // Медицинский журнал Узбекистана. – 2009. - №1. – С. 5-7.
16.
Ризаев Ж.А. Пораженность городского населения Узбекистана бо-
лезнями пародонта воспалительно-дистрофической этиологией //Инфекция,
иммунитет и фармакология. – 2009. -№1. – С. 95-98.
17.
Ризаев Ж.А. К вопросу о прогнозировании кариеса зубов и болезней
пародонта // Журнал теоретической и клинической медицины. - 2009. - №1. –
С. 90-93.
18.
Ризаев Ж.А. Анализ и оценка стоматологического статуса населения
// Медицинский журнал Узбекистана. – 2009. - №2. – С. 9-11.
19.
Ризаев Ж.А., Адилова Ш.Т., Пулатов О.А. Показатели микробного
загрязнения зубных щеток в зависимости от стоматологического статуса //
Журнал теоретической и клинической медицины. -2009. - №3. – С. 98-100.
20.
Ризаев Ж.А. Хронометраж труда врачей как метод объективного уче-
та на пародонтологическом приеме // Стоматология. – 2009. -№1-2. –С. 11-13.
21.
Ризаев Ж.А.,
Адилова
Ш.Т.,
Пулатов
О.А.
Санитарно-
просветительская работа и оценка гигиенических навыков по уходу за поло-
стью рта в семьях жителей г. Ташкента // Патология. – 2009. - №1. – С. 71-73.
22.
Ризаев Ж.А., Адилова Ш.Т., Пулатов О.А. Обоснование комплекс-
ной программы лечебно-профилактической стоматологической помощи
населению Республики Узбекистан // Аспирант и соискатель. – Москва. –
2009. - №4. – С. 87-88.
23.
Мусаев У.Ю., Ризаев Ж.А. Клинико-биохимическая оценка эффек-
тивности антиоксиданта при терапии больных генерализованным пародон-
титом на фоне железодефицитной анемии // Институт стоматологии. –Санкт-
Петербург. – 2009. - №3(44). –С. 42.
24.
Ризаев Ж.А., Мусаев У.Ю. Влияние условий внешней среды на сте-
пень пораженности населения стоматологическими заболеваниями // Врач-
аспирант. – Воронеж. – 2009. - №10(37). – С.885-889.
25.
Ризаев Ж.А. Изучение обращаемости населения за стоматологиче-
ской помощью //Медицинский журнал Узбекистана. – 2009. - №6. –С. 22-23.
26.
Ризаев Ж.А., Пулатов О.А., Таджиева З.Р. Анализ структуры заболе-
ваний пародонта // Стоматология. – 2010. - №1-2 (41-42). – С. 167-169.
27.
Ризаев Ж.А., Таджиева З.Р. Разработка программы профилактики за-
болеваний пародонта // Инфекция, иммунтет и фармакология. – 2010. - №5. –
С.64-65.
28.
Ризаев Ж.А. Состояние тканей пародонта у населения различных
регионов Республики Узбекистан // Журнал теоретической и клинической
медицины. - 2011. - №1. – С. 65-68.
29.
Ризаев Ж.А., Таджиева З.Р. Научное обоснование комплексной про-
граммы организации стоматологической поликлинической лечебно-профи-
лактической помощи пожилому населению // Медицинский журнал Узбеки-
стана. – 2011. - №1. – С. 38-42.
30.
Ризаев Ж.А., Таджиева З.Р., Адилова Ш.Т. Эффективность профес-
сиональной гигиены полости рта в профилактике заболеваний пародонта
и кариеса зубов // Инфекция, иммунитет и фармакология. – 2011. - №1-2. –
С.239-244.
31.
Ризаев Ж.А., Юсупов Р.Г., Ризаев Э.А., Таджиева З.Р. Особенности
патогенеза воспалительных заболеваний пародонта в зависимости от эколо-
гического состояния региона // Медицинский журнал Узбекистана. – 2011. -
№5. –С. 58-63.
32.
Таджиева З.Р., Ризаев Ж.А. Показатели кариеса зубов у детей-
школьников, проживающих в промышленном районе // Журнал теоретиче-
ской и клинической медицины. - 2011. - №6. – С. 85-87.
33.
Rizaev J.A. Ecological pollutants in industrial areas of Uzbekistan: their
influence on the development of dental diseases // Eurasian Journal of biomedicine.
– Japan. – 2011. -Vol.4, N5. – P.12-19.
34.
Rizaev J.A. Influence of fluoride affected drinking water to occurrence of
dental diseases among the population // Eurasian Journal of biomedicine. –Japan. –
2011. -Vol.4, N5. – P.1-5.
35.
Ризаев Ж.А., Рустамова Д.А., Ризаев Э.А. Гигиенист стоматологиче-
ский – главный специалист в проведении профилактики основных стоматоло-
гических заболеваний // Журнал теоретической и клинической медицины.-
2012. - №3. - С.113-115.
36.
Ризаев Ж.А., Юсупов Р.Г., Мамадиеров А.М., Ризаев Э.А. Вопросы
медицинской экологии: интоксикация организма природными минералами //
Медицинский журнал Узбекистана. – 2013. - №5. – С. 87-90.
37.
Ризаев Ж.А., Мамадиеров А.М. Медицинская экология // Невроло-
гия. – 2014. - №14. – С.54-55.
38.
Ризаев Ж.А., Мавлянов И.Р., Мавлянов С.И., Мамадиеров А.М.
Оценка приверженности к терапии путем анонимного анкетирования
пациентов // Терапевтический вестник Узбекистана. – 2013. - №4. – С. 250-
251.
39.
Rizaev J.A., Khaydarov A.M. Fluoride concentration in water and its in-
fluence on dental diseases in Uzbekistan //World Healthcare Provoders. – USA,
2015. – Vol. 6, N3. – P.42-45.
II. Бўлим (II часть; II part)
40.
Камилов Х.П., Хасанов Л.Э., Ризаев Ж.А., Бекжанова О.Е., Рустамова
Д.А., Ташходжаева М.Р., Мелькумян Т.В. Современные методы диагностики
болезней пародонта: Методическое пособие. – Ташкент, 2004. – С. 103.
41.
Агзамходжаев С.С., Гафаров С.А., Ризаев Ж.А., Касимова Г.В., Наза-
ров У.К. Комплексное лечение болезней пародонта: Учебно-методическое по-
собие. – Ташкент, 2008. – С. 38.
42.
Ризаев Ж.А., Гаффаров С.А. Пародонт касалликларини текшириш
усуллари: Ўқув-услубий қўлланма. – Тошкент, 2009. - 28 бет.
43.
Гаффаров С.А., Ризаев Ж.А., Гайбуллаева Ю.Х. Гигиена полости рта
при заболеваниях пародонта: Методические рекомендации. – Ташкент, 2010. -
23 с.
III. Бўлим (III часть; III part)
44.
Камилов Х.П., Ризаев Ж.А. К вопросу о классификации пародонта //
Сборник научных трудов. – Алма-Ата. – 2004. –С.163-167.
45.
Бабаджанов А.С., Ризаев Ж.А. Общественное здоровье и организация
здравоохранения
ошибки
при
рентгенологическом
исследовании
зубочелюстной системы // Материалы научно-практической конференции
«Актуальные проблемы экологии и гигиены в Узбекистане». – Ташкент,
2008. –С. 156-157.
46.
Ризаев Ж.А. Общественное здоровье и организация здравоохранения
влияние общей патологии организма на частоту и течение гингивитов у
детей и подростков // Материалы научно-практической конференции «Акту-
альные проблемы экологии и гигиены в Узбекистане». – Ташкент, 2008. –С.
196-197.
47.
Ризаев Ж.А. Эффективность санитарно-просветительской работы по
уходу за полостью рта в семьях // Материалы научно-практической конферен-
ции «Теоретические основы медико-экологических проблем в Узбекистане и
его практические решения». – Ташкент, 2009. – С. 186-187.
48.
Ризаев Ж.А. Частота поражений пародонта у детей, активно исполь-
зующих жевательную резинку // Материалы научно-практической конферен-
ции «Теоретические основы медико-экологических проблем в Узбекистане и
его практические решения». – Ташкент, 2009. –С. 189-190.
49.
Rizaev J.A. Acupuncture in Uzbekistan // 16-international congress of
oriental medicine. –Korea, 2012. –P. 83-84.
50.
Ризаев Ж.А., Хайдаров А.М. Медицинская экология: загрязнители
окружающей среды // Матер. XV международ.конф. «Экология и развития
общества». – Санкт-Петербург, 2014. – С. 22-26.
Автореферат ―Ўзбекистон Тиббиѐт журнали‖ таҳририятида таҳрирдан
ўтқазилди (22.05.2015 йил)
